-> Miejsca z duszą   czerwiec, 2021

Nałęczów – miasto-ogród, które leczy serca i dusze. Muzea wybitnych pisarzy Bolesława Prusa i Stefana Żeromskiego

Autor: Izabela Wyszowska i Tadeusz Jędrysiak
Herb Nałęczowa powstał z połączenia dwóch herbów szlacheckich: Pilawa po lewej stronie na niebieskim tle oraz Nałęcz po prawej na czerwonym tle. Herbem Nałęcz tytułował się Stanisław Małachowski (1727-1784), starosta wąwolnicki, jeden z właścicieli Nałęczowa, zaś drugim jego małżonka, Marianna z Potockich.

Nałęczów jest to przepiękna miejscowość uzdrowiskowa położona niespełna 30 km od Lublina. Jest to tonący w zieleni zdrój, który od dawna przyciągał elitę intelektualną i artystyczną, osoby wpływowe, będące znakomitościami w różnych dziedzinach – pisarzy, malarzy, aktorów, uczonych, polityków. Pod jego urokiem byli wielokrotnie tu goszczący Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Stefan Żeromski, Stanisław Witkacy Witkiewicz, Jan Lechoń, Ewa Szelburg-Zarembina, Zofia Nałkowska, Stanisław Przybyszewski, Michał Elwiro Andriolli, Kazimiera Iłłakowiczówna, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Ignacy Jan Paderewski, Juliusz Osterwa, Władysław Tatarkiewicz, Józef Beck czy marszałek Rydz Śmigły. Przyjeżdżali „ładować akumulatory”, czerpać natchnienie i tworzyć. Tu właśnie w Nałęczowie powstawały wielkie dzieła m.in. Henryka Sienkiewicza (Ogniem i mieczem, Rodzina Połanieckich), Bolesława Prusa (Lalka, Placówka) czy Stefana Żeromskiego (Dzieje grzechu, Duma o hetmanie, Róża). A przy okazji wszyscy, którzy tu przybywali wspaniale popularyzowali miasto przywracające zdrowie. Wszyscy oni są zasłużeni dla miasta, stąd znajdziemy liczne po nich pamiątki widoczne w parku i mieście. W Nałęczowie znajdziemy też tablicę pamięci Ewy Szelburg-Zarembiny (1899-1986), która tutaj spędziła pierwsze lata swego dzieciństwa. Na miejscowym cmentarzu parafialnym znajduje się jej i jej męża grób oraz w oddzielnej mogile pochowani zostali rodzice pisarki. Na cmentarzu znajduje się też nagrobek Michała Elwiro Andriollego (1836-1893) – autora najbardziej znanych ilustracji do Pana Tadeusza, który spędził tu ostatni miesiąc swojego życia, tu zmarł i tu też został pochowany. Spoczywają tu twórcy nałęczowskiego uzdrowiska: Wacław Lasocki (1837-1921) – lekarz i społecznik, uczestnik powstania styczniowego, sybirak, Fortunat Nowicki (1830-1885) – lekarz i społecznik, uczestnik powstania styczniowego, twórca Zakładu Leczniczego w Nałęczowie i Konrad Chmielewski (1838-1899) – lekarz, dyrektor uzdrowiska, uczestnik organizacji przygotowującej powstanie styczniowego, sybirak.

Książki, autorów Bolesława Prusa, Stefana Żeromskiego i Henryka Sienkiewicza, powstałe podczas pobytu w uzdrowisku w Nałęczowie.

 

Miasto było znane wcześniej pod nazwą Ochotnica, powstało w drugiej połowie XVIII wieku, a dokładniej w 1751 roku. Wtedy to, starosta wąwolnicki Stanisław Małachowski (1727-1784) – herbu Nałęcz, nabył dużą posiadłość ziemską i od tego czasu miasto przyjęło obecną nazwę. 20 lat później, nabywca wzniósł na obrzeżach rozległego parku okazały pałac, zwany zresztą do dzisiaj jego imieniem. Później, na terenie parku ówcześni naukowcy odkryli źródła wód mineralnych, a w 1817 roku przeprowadzono pierwszą analizę chemiczną odkrytych złóż. Były tak cenne, że na przełomie XIX i XX wieku głośno zaczęto chwalić walory zdrowotne uzdrowiska. Przyjmuje się jednak, że kurort powstał w 1878 roku i tę datę podaje się za oficjalną. Pierwsi kuracjusze przybyli już dwa lata później. Remonty udostępnianych obiektów rozpoczęli trzej lekarze: Wacław Lasocki, Fortunat Nowicki oraz Kondrat Chmielewski. Miejsce bardzo szybko zaczęło się rozwijać, tym samym powstawało coraz więcej rezydencji, a gośćmi byli popularni artyści. Powstały wtedy nowoczesne, a dziś zabytkowe Stare Łazienki, działające obecnie na naprawdę solidnym poziomie. Był to wtedy prawdziwie złoty wiek rozwoju, zarówno miasta, jak też zdroju.

Nałęczów specjalizuje się w leczeniu chorób układu krążenia. Specjalnością uzdrowiska jest wczesna i późna rehabilitacja stanów pozawałowych i stanów po operacjach kardiochirurgicznych, leczenie choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego, nerwic sercowo-naczyniowych. Czynnikami wybitnie sprzyjającymi kuracji kardiologicznej jest łagodny mikroklimat Nałęczowa, obniżający ciśnienie krwi i zmniejszający dolegliwości chorób układu krążenia. W terapii wykorzystuje się również właściwości wód mineralnych, zawierających w swym składzie m.in. cenny dla serca magnez.

     Nałęczów, którego lecznicze walory odkryto w XVIII wieku, nie ma deptaka charakterystycznego dla dużych kurortów. Sercem uzdrowiska jest zabytkowy piękny Park Zdrojowy pełniący funkcję uzdrowiskową z bogactwem roślinności. W Parku są malownicze stawy, alejki, ławeczki. Nie brakuje rzeźb  i klombów. Park Zdrojowy, choć leży w centrum uzdrowiska,  jest oazą zieleni, ciszy i spokoju. Drzewa wpływają na mikroklimat tego miejsca, gdzie samoczynnie obniża się ciśnienie krwi. Rosną tu sosny i świerki, wiązy i graby, wierzby oraz całe aleje lip i jesionów. Szczególną ozdobą parku są drzewa egzotyczne – rośnie tu m.in. tulipanowiec amerykański z żółtymi kielichami kwiatów, które zakwitają pod koniec czerwca. Park jest przepięknie zdobiony kwiatami, a jesienią dodatkowe barwy pojawiają się na drzewach. Odrestaurowane alejki cieszą się dużą popularnością wypoczywających w uzdrowisku kuracjuszy. Także staw, w centralnej części parku zdrojowego i w pobliżu  zabytkowego Sanatorium nr 1, tworzy bardzo charakterystyczną atmosferę.

Stałym bywalcem kurortu był swego czasu Bolesław Prus, amator kolarstwa, założyciel Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów. Być może dlatego znajduje się w Parku Zdrojowym pomnik roweru, archaiczny model wykonany z metalu, stojący bez postumentu. Na takim rowerze jeździł Bolesław Prus. W parku jest także ławeczka Bolesława Prusa przedstawiająca siedzącą postać pisarza w meloniku z dłonią opartą na książce.

W sąsiedztwie parku możemy obejrzeć wiele przykładów architektury willowej z przełomu XIX i XX wieku, których stylowa uroda ucieszy oko każdego estety.

Poza urokliwym centrum Nałęczowa znajdują się w mieście dwa bardzo ciekawe muzea: jedyne w Polsce Muzeum Bolesława Prusa i Muzeum Stefana Żeromskiego.

 

Muzeum Bolesława Prusa – Oddział Muzeum Lubelskiego w Nałęczowie, ul. Stanisława Augusta Poniatowskiego 39

Bolesław Prus, a właściwie Aleksander Głowacki, urodził się w 1847 roku w okolicach Hrubieszowa, a zmarł w Warszawie w 1912 roku. Jest znany jako pisarz i publicysta. W 1863 roku wziął udział w Powstaniu Styczniowym, gdzie był ranny w bitwie na Podlasiu. Pierwsze swe utwory ogłosił w „Kurierze Niedzielnym” w 1864 roku. W „Kurierze Warszawskim” prowadził tzw. kroniki tygodniowe, w których opisywał Warszawę i warszawiaków – zyskało mu to ogromną popularność. Napisał wiele powieści i nowel. Do najbardziej znanych należą: Lalka, Faraon, Emancypantki, spośród nowel: Katarynka, Anielka, Kamizelka. Był czołowym reprezentantem polskiego pozytywizmu.

        Muzeum Bolesława Prusa mieści się w budynku Ochronki, murowanej z wapieni i cegły w stylu zakopiańskim. Jest to jedyne muzeum poświęcone temu pisarzowi w Polsce. Literat przyjechał do Nałęczowa po raz pierwszy w 1882 roku, by wyleczyć agorafobię, czyli lęk przestrzeni. Tak bardzo spodobało mu się to miejsce, że przez następnych 28 lat wracał tutaj w czasie wakacji. W swych wypowiedziach, felietonach, czy też prywatnej korespondencji chwalił Nałęczów i zachęcał do przyjazdu, by poczuć jego zbawienny wpływ na zdrowie i nie tylko. Muzeum początkowo znajdowało się na parterze Pałacu Małachowskich – ulubionym miejscu Bolesława Prusa, gdzie w pokoju na piętrze, a później na parterze od północno-zachodniej strony mieszkał i pisał Lalkę, Placówkę oraz Kroniki. Pod koniec 2017 roku muzeum  przeniesiono oraz uroczyście otwarto w nowym miejscu, budynku dawnego przedszkola im. Adama Żeromskiego. Ekspozycja zawiera pamiątki, jakie pozostawił po sobie związany z uzdrowiskiem Bolesław Prus, m.in. bogate zbiory rękopisów i listów twórcy Kronik tygodniowych o Nałęczowie oraz liczne osobiste pamiątki po nim i jego rodzinie. Odtworzono też biurko pisarza, na którym stoi maszyna do pisania podobna do tej, której używał ten wybitny twórca polskiej literatury.

Muzeum Stefana Żeromskiego – Oddział Muzeum Lubelskiego w Nałęczowie, ul. Stefana Żeromskiego 8

Stefan Żeromski pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej, dla której źródłem utrzymania były dzierżawy majątków ziemskich. Urodził się w 1864 roku. Ojciec pisarza Wincenty Żeromski wspierał Polaków walczących w powstaniu styczniowym, co przyczyniło się do dalszego ubożenia rodziny. W położonych na terenie gminy Ciekotach, Żeromski spędził najpiękniejsze lata swojego dzieciństwa. Tu bowiem w okresie od 1871 do 1883 roku w skromnym dworze administratora folwarku mieszkała rodzina Żeromskich. W swojej twórczości Stefan Żeromski wracał myślami do tego miejsca przez całe życie. Obraz domu rodzinnego w Ciekotach przetrwał na kartach jego powieści: Dzienników, Syzyfowych prac, Promienia, Ludzi bezdomnych, Popiołów, Urody życia i Przedwiośnia. Postać Stefana Żeromskiego, jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy przełomu XIX i XX w., podejmującego w swoich utworach tematykę narodowo-wyzwoleńczą i społeczną, piewcy urody Ziemi Świętokrzyskiej, upamiętniana była wkrótce po śmierci pisarza. Stefan Żeromski był wielkim, powszechnie znanym pisarzem i społecznikiem. Na jego twórczości wykształciło się kilka pokoleń Polaków. W swoich tekstach przedstawiał ważne wydarzenia i okresy dziejów Polski – tej wolnej i tej pod zaborami. Wiele miejsca poświęcił sprawom egzystencjalnym i społecznym. Jego dorobek stanowi kilkadziesiąt tomów dzieł: powieści, nowel i opowiadań, dramatów, wspomnień, utworów publicystycznych, reportaży, rozpraw i projektów społeczno-kulturalnych, listów, dzienników. Do najważniejszych należą: powieści Syzyfowe prace, Ludzie bezdomni, Popioły, Uroda życia, Wierna rzeka, Dzieje grzechu, trylogia Nawracanie Judasza, Zamieć, Charitas; Wiatr od morza, Przedwiośnie, dramaty Sułkowski, Uciekła mi przepióreczka, Róża, Turoń; nowele i opowiadania Siłaczka, Doktor Piotr, O żołnierzu tułaczu, reportaż wojenny Na probostwie w Wyszkowie. Stefan Żeromski był czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1921, 1922, 1923, 1924). Pisarz zmarł w 1925 roku, został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie. 

            Muzeum Stefana Żeromskiego mieści się w dawnej pracowni pisarza, wybudowanej w 1905 roku  według projektu Jana Koszczyc-Witkiewicza (stryjecznego brata Witkacego). Muzeum to było pierwszym muzeum Stefana Żeromskiego w Polsce. Jest to jednoizbowa budowla z gankiem wspartym na filarach i z dachem krytym gontem. Zbudowana z bali kładzionych „na zrąb”, na wysokiej kamiennej podmurówce, posiada cechy stylu zakopiańskiego. Okna zwrócone na wschód, zajmujące całą szczytową ścianę, zapewniają słoneczne oświetlenie od wczesnych godzin porannych. Chata została wybudowana za honorarium otrzymane za Popioły i była letnim domem Stefana Żeromskiego. Pisarz kończył w niej powieść Dzieje grzechu, napisał Dumę o hetmanie, Słowo o bandosie, Różę.
Muzeum Stefana Żeromskiego zostało otwarte w 1928 roku staraniem żony pisarza Oktawii z Radziwiłowiczów Żeromskiej. Jego głównym atutem jest zachowane oryginalne wyposażenie pracowni pisarza – meble, pamiątki osobiste, fotografie rodzinne, obrazy i rysunki znanych mistrzów, a także samego Stefana Żeromskiego i jego żony. Nieopodal, w ogrodzie, znajduje się Mauzoleum Adama Żeromskiego (1899-1918) – jedynego syna Stefana i Oktawii Żeromskich, zmarłego przedwcześnie na gruźlicę w wieku osiemnastu lat. Strzelisty dach mauzoleum schodzący nisko do ziemi pokryty jest dachówką „holenderską”. W niszy grobowej znajduje się płyta z czarnego kieleckiego marmuru i złoconym napisem. Projekt Mauzoleum autorstwa Jana Koszczyc-Witkiewicza. został nagrodzony srebrnym medalem w Paryżu na wystawie Art Deco (1925). Mauzoleum otoczony jest tzw. „Laskiem Adama”.

 

Bibliografia

Borkowska J., Gałczyńska E., Garczyk Z., Szczepańska E. [1997], O poetach i pisarzach inaczej, Wydawnictwo Korepetytor M. Gałczyński, Płock.

Gawerski H., Marszałek J., Szczepanik T., Wójcikowski W. [1979], Lubelszczyzna.
Przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa.

Tarka M. [1989], Dzieje Nałęczowa, Wydawnictwo Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa,
Nałęczów.

Turski S., Wyszkowski M. [2006], Lubelszczyzna. Przewodnik, Wydawnictwo Bespol,
Lublin.

 

Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak

Park Zdrojowy Park Zdrojowy

 

Park Zdrojowy Park Zdrojowy – budynek Sanatorium nr 1 położony nad stawem

 

 
Park Zdrojowy – wejście do Sanatorium nr 1 Park Zdrojowy – ławeczka Bolesława Prusa

 

Park Zdrojowy – pomnik roweru, archaiczny model wykonany z metalu stoi bez postumentu. Na takim rowerze jeździł Bolesław Prus Park Zdrojowy – ławeczka Bolesława Prusa

 

Park Zdrojowy Pomnik Stefana Żeromskiego w Parku Zdrojowym

 

Pomnik Stefana Żeromskiego w Parku Zdrojowym Pomnik Stefana Żeromskiego w Parku Zdrojowym

 

Pijalnia Wód pod palmami Pijalnia Wód – zasilana wodą ze Źródła Miłości

 

Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie Muzeum Bolesława Prusa

 

Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie Muzeum Bolesława Prusa – zrekonstruowany gabinet pisarza

 

Muzeum Bolesława Prusa – gabinet pisarza Muzeum Bolesława Prusa – wystawa czasowa

 

Muzeum Bolesława Prusa Muzeum Bolesława Prusa

 

Muzeum Bolesława Prusa Muzeum Bolesława Prusa

 

Muzeum Stefana Żeromskiego – chata zbudowana z bali drewnianych „na zrąb” Muzeum Stefana Żeromskiego – chata była letnią pracownią pisarza

 

Muzeum Stefana Żeromskiego – chata przykryta jest gontem ze stromym dachem zwieńczonym „pazdurami” Muzeum Stefana Żeromskiego – wnętrze

 

Muzeum Stefana Żeromskiego – wnętrze Muzeum Stefana Żeromskiego – wnętrze

 

Muzeum Stefana Żeromskiego – wnętrze muzeum Muzeum Stefana Żeromskiego – wnętrze muzeum

 

Muzeum Stefana Żeromskiego – portret syna Muzeum Stefana Żeromskiego – portret syna Adama

 

 

 
Mauzoleum Adama Żeromskiego w ogrodzie Mauzoleum Adama Żeromskiego – syna pisarza

 

Willa „Oktawia” – zamieszkiwał w niej Stefan Żeromski (willa była własnością ojczyma jego żony Oktawii Żeromskiej). Willa „Oktawia” – drewniana zbudowana w 1880 r. w stylu szwajcarskim

 

 

Tagi: