Warszawska kolekcja dzieł Marca Chagalla

-> Wydarzenie z duszą czerwiec, 2022

Warszawska kolekcja dzieł Marca Chagalla

Autor: Tadeusz Jędrysiak i Izabela Wyszowska

Dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na międzynarodowej aukcji został zakupiony unikatowy w skali kraju zbiór 14 kolorowych prac Marca Chagalla. Wszystkie dzieła pochodzą z kolekcji rodziny Chagalla i powstały w dojrzałym okresie twórczości artysty. Dzieła pozyskane do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie są opatrzone certyfikatem z potwierdzeniem autentyczności, wystawionym przez Comité Marc Chagall w Paryżu – instytucję sprawującą pieczę nad spuścizną artysty. Ze względu na surowe wymogi konserwatorskie, wynikające z wrażliwości podłoża i nietrwałości techniki, prace nie mogą być prezentowane na stałe. W dniu 30 kwietnia 2022 r. w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Warszawie została otwarta specjalna wystawa czasowa, na której zaprezentowano kolekcję Marca Chagalla. Wystawa ta będzie czynna do 24 lipca b.r.

Marc Chagall (1887-1985) – był jednym z największych twórców XX w., zaliczany do czołówki tzw. wielkiej awangardy paryskiej, był artystą posługującym się nowoczesną, uniwersalną formą artystyczną, którą łączył ze swoją kulturą rodzimą. Marc Chagall jest obok Picassa drugim najbardziej rozpoznawalnym artystą XX w. W obrazach Chagalla przeplatają się kultura żydowska, rosyjska i francuska, dzięki czemu jego dzieła mają wyraźny, charakterystyczny styl. Artysta poszukiwał tematów malarskich w folklorze kraju dzieciństwa, obrzędowości żydowskiej, Biblii i otaczających go ludziach [Jędrysiak, Wyszowska 2019].

Marc Chagall urodził się w Witebsku (obecnie Białoruś) w rodzinie chasydzkiej[1]. Otrzymał tradycyjne religijne wychowanie, jak każdy żydowski chłopiec. W wieku 19 lat wyjechał do Petersburga, gdzie rozpoczął naukę w Szkole Carskiego Towarzystwa Wspierania Sztuk Pięknych, następnie w latach 1908-1910 studiował w szkole prywatnej. Największy wpływ na kształtowanie się jego twórczości miało żydowskie pochodzenie oraz studia artystyczne w Paryżu. Studia w Paryżu i kontakty ze środowiskiem École de Paris wywarły bardzo duży wpływ na jego sztukę. Tam zapoznał się z kubizmem i futuryzmem. Chagall podczas Rewolucji Październikowej w 1917 r. został komisarzem sztuk pięknych w obwodzie witebskim. Założył Akademię Sztuk Pięknych w Witebsku. W latach 30. XX w. udał się w długą podróż po Palestynie, Egipcie i Syrii, odwiedził także Polskę. W 1937 r. otrzymał obywatelstwo francuskie, lecz nie cieszył się zbyt długo swoją nową ojczyzną. Cztery lata później, po zajęciu Francji przez hitlerowskie Niemcy, udało mu się uciec z rodziną do Stanów Zjednoczonych i zamieszkał w Nowym Jorku. Doświadczenia komunizmu i faszyzmu znalazły odzwierciedlenie w późniejszej twórczości artysty. W 1948 r. wrócił do Francji, ostatecznie w 1966 r. osiadł w Saint-Paul-de-Vence k. Nicei.

Przeżył tragedię, gdy jego pierwsza żona zmarła. Ale w życiu był szczęśliwie zakochany w dwóch kobietach, zawsze im wierny, zawsze afirmujący, wypełniony miłością. Zmarł w 1985 r. we Francji, pozostawiając po sobie niezwykle bogatą spuściznę artystyczną.

Tematyka dzieł Chagalla i jego styl ukształtowały się w latach 20. XX w. i pozostawały właściwie niezmienne przez całe życie artysty. Często nawiązywał do judaizmu, chętnie malował pary zakochanych, zwierzęta i kwiaty. W późniejszym okresie twórczości katalog podejmowanych tematów powiększył się o motywy związane z chrześcijaństwem. Po II wojnie światowej częściej i chętniej niż dotychczas sięgał po grafikę i rysunek. Prace wykonane w tych technikach były tańsze i łatwiej dostępne dla przeciętnego odbiorcy. Artysta często tworzył także witraże i mozaiki.

Nowo nabyte prace mistrza powstały w okresie rozkwitu technik rysunkowych i graficznych w zachodniej Europie w latach 60. i 70. XX w. Chagall łączy ze sobą gwasz i temperę, kredkę, ołówek i kolorowy tusz, a nawet pastel. Kolory jego prac z tego okresu są żywe i intensywne. Część zakupionych dzieł przedstawia sceny ze Starego Testamentu, osobliwie, indywidualnie zinterpretowane, część – pary zakochanych, bukiety kwiatów i zwierzęta. Pojawiają się także nawiązania do dzieciństwa. Przedstawiona rzeczywistość objawia się na dwóch poziomach: realnej i fantastycznej. Na ekspozycji można zobaczyć też zdumiewające przedstawienie przejścia przez Morze Czerwone oraz obraz Żydów tańczących wokół złotego cielca. Inne obrazy przedstawiają typowe dla Chagalla motywy zatok, latających zwierząt, zakochanych czy kwiatów. Eksponowane prace to przykłady dojrzałej twórczości artysty. Ekspozycji towarzyszy publikacja i bogaty program edukacyjny.

Warto podkreślić, że do tej pory w zbiorach warszawskiego Muzeum Narodowego znajdowały się dwie prace Marca Chagalla – ilustracje do autobiografii Mein Leben i do Martwych dusz Gogola, wykonane w technice suchej igły[2] i akwaforty. Poza tą placówką, dziełami Marca Chagalla mogą poszczycić się tylko Muzeum Narodowe w Krakowie, które przechowuje pięć grafik artysty oraz Muzeum Narodowe w Lublinie posiadające w swych zbiorach dwie grafiki.

Warszawska kolekcja dzieł Marca Chagalla – zakupione prezentowane dzieła:

Wokół Księgi Wyjścia, 1960–1968, 44 × 60,3 cm, gwasz, tempera, tusz indyjski, pastel, kredka barwna, papier
Ukrzyżowanie, 1954–1959, 55,9 × 38,2 cm, gwasz, pastel, papier
„Moje życie” między Witebskiem a Paryżem, 1954, 65 × 49,8 cm, gwasz, tusz indyjski, ołówek, papier
Król Dawid z harfą, 1967, 44 × 60,3 cm, gwasz, tusz indyjski, ołówek, papier
Hołd – wielki bukiet, ok. 1975, 64,9 × 51,3 cm, gwasz, tusz indyjski, pastel, tempera, papier
Zatoka aniołów, 1971–1978, 58 × 67,5 cm, gwasz, pastel, papier
Scena fantastyczna na różowo-zielonym tle, 1978–1980, 65,5 × 50,6 cm, gwasz, tusz indyjski, pastel, tempera, tusz barwny, papier
Kobieta z czerwonym słońcem, 1961, 79 × 60 cm, gwasz, pastel, kredka tłusta, papier
Żółty koziołek na wsi, 1968, 47,7 × 33,3 cm, gwasz, tusz indyjski, pastel, tempera, ołówek, papier
Różowe święto zakochanych, 1978–1980, 68,2 × 51,5 cm, gwasz, pastel, tusz indyjski, tusz barwny, papier
Wielki wiosenny bukiet na stole malarza, ok. 1978–1980, 76,3 × 57,2 cm, gwasz, tusz barwny, tempera, pastel, papier
Światło i skrzypek, 1979, 64,5 × 50 cm, gwasz, pastel, tusz indyjski, papier
Wizyta Mojżesza i złotego cielca w pracowni, ok. 1976, 55,8 × 75,5 cm, gwasz, tusz indyjski, tusz barwny, tempera, papier
Konwalie na święto 1 maja w pracowni, ok. 1981, 65,5 × 50,3 cm, gwasz, tusz indyjski, tempera, węgiel, papier

Bibliografia

Jędrysiak T., Wyszowska I. [2019], Białoruskie ślady Marka Chagalla, „Turystyka
Kulturowa” nr 4.

Sawicka Z. [2017], Mistrzowie sztuki nowoczesnej. Marc Chagall, Wydawnictwo Add
Media.
Wilson J. [2008], Marc Chagall, Wydawnictwo Foksal, Warszawa.

Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak

[1] Chasydyzm – mistyczny, kabalistyczny żydowski ruch filozoficzno-obyczajowy, przeciwstawiający się racjonalizmowi, dążący do zespolenia się z naturą [Kopaliński 1985, s.74]. Ruch ten uformował się na terenie Podola, pod wpływem mistyki, ludowej tradycji Żydów Rzeczypospolitej, a także elementów słowiańskiej kultury ludowej i folkloru. W stosunku do judaizmu ortodoksyjnego chasydyzm wnosił silny pierwiastek emocjonalny, elementy panteizmu oraz praktyki ekstatyczne. Ukształtował nową ludową wiarę, opartą na autorytecie cadyków. Po II wojnie światowej chasydyzm rozwijał się (i rozwija się nadal) głównie na terenach USA i w Izraelu, stając się symbolem skrajnej ortodoksji. Polska dla chasydów stanowi miejsce pielgrzymek do grobów ich świętych cadyków.

[2] Technika suchej igły(suchoryt) – jest to technika graficzna do druków wklęsłych. Stalową igłą żłobi się w wypolerowanej płycie metalowej (miedzianej, mosiężnej, cynkowej) bruzdy, na których brzegu pozostają drobinki metalu. Efekt miękkiej kreski o wyrazistej czerni od bardzo delikatnej, cieniutkiej aż po grubą, wyrazistą uzyskujemy po nałożeniu farby na wyżłobioną płytę i odciśnięciu na papierze. Na odbitce daje to efekt szkicu ołówkowego. Otrzymaną formę drukową powleka się farbą drukową i czyści jak w miedziorycie, a następnie odbija na zwilżonym papierze, stosując niewielki nacisk prasy. Matryca ulega szybkiemu zniszczeniu ze względu na ścieranie i rozgniatanie wiórków zatrzymujących farbę, więc liczba dobrych odbitek jest niewielka.

Tagi: 2022-02