Galeria Sztuki Polskiej XX i XXI wieku w Muzeum Narodowym w Krakowie
Autor: Tadeusz Jędrysiak i Izabela Wyszowska
Muzeum Narodowe w Krakowie jest pierwszym muzeum Polaków na ziemiach polskich, które nosiło miano „narodowego”. Podczas otwarcia pierwszej wystawy w 1879 roku ówczesny dyrektor Władysław Łuszczkiewicz powiedział: „Chcemy mieć to muzeum nasze pocieszycielem w chwilach zwątpienia w prace własne. Chcemy by było ono skarbem narodowych uczuć, by urok i piękno tu zorganizowanych dzieł sztuki siałzgodę, miłość i łączył nas”.
Muzeum na początku miało swoją siedzibę w Sukiennicach w samym sercu Krakowa, potem przybywały kolejne oddziały. Z czasem w Polsce powstały też inne muzea, które zyskały miano „narodowych”. Określenie to, jak wtedy tłumaczono w czasie otwarcia Muzeum Narodowego w Krakowie, oznaczało przede wszystkim, że będzie ono poświęcone polskiej kulturze i sztuce narodowej. Po drugie, że jest sprawą całego narodu – Polaków żyjących pod zaborami, jak i tych, którzy byli na emigracji. I po trzecie, że jest to dzieło Polaków, narodu, a nie zaborczego rządu w Wiedniu [Wyszowska, Jędrysiak 2017].
Pierwszym obrazem w kolekcji był słynny dar Henryka Siemiradzkiego Pochodnie Nerona, namalowany przez artystę w 1876 r. w Rzymie.Wraz z rozwojem Muzeum otrzymywało od miasta, bądź prywatnych fundatorów, budynki z przeznaczeniem na cele wystawiennicze, dzięki czemu dzisiejsza struktura Muzeum opiera się nie tylko na Gmachu Głównym, lecz także na ośmiu oddziałach, mieszczących się w historycznych budynkach w centrum Krakowa. Muzeum sprawuje opiekę nad Muzeum Książąt Czartoryskich, którego własnością jest Fundacja Książąt Czartoryskich. Najcenniejszym dziełem w Muzeum Czartoryskich jest Dama z łasiczką Leonarda da Vinci.
Dobrze się stało, że właśnie w Muzeum Narodowym w Krakowie, najstarszym „narodowym” została otwarta w październiku 2021 roku stała Galeria, która prezentuje sztukę polską XX i XXI wieku. Ekspozycja stanowi przegląd wielości zjawisk i tendencji artystycznych, które pojawiły się w Polsce w ciągu ostatnich 120 lat. Zdaniem wielu znawców sztuki Galeria Sztuki Polskiej jest największym projektem wystawienniczym i inwestycyjnym, jaki Muzeum Narodowe w Krakowie zorganizowało w 2021 roku.
W Gmachu Głównym na drugim piętrze, w 12 salach, na powierzchni 3000 m2 Galerii Sztuki Polskiej XX i XXI wieku znalazło się łącznie 600 dzieł. Możemy zobaczyć prace artystów reprezentujących okres od Młodej Polski po współczesność, Galeria daje widzowi możliwość poznania panoramy dziejów sztuki polskiej tego okresu. Ukazuje w sposób przekrojowy wybrane zjawiska, kierunki, prądy artystyczne poprzez wybitne dzieła w kolekcji sztuki najnowszej. Wystawa opowiada przy okazji o historii i kontekście powstania konkretnych dzieł. Warto podkreślić, że w nazwie Galerii po raz pierwszy znalazł się XXI wiek.
Galeria Sztuki Polskiej XX i XXI wieku ma przede wszystkim charakter dydaktyczny i edukacyjny. W Krakowie bowiem jest szeroki kontakt ze sztuką polską tego okresu oraz stanowić będzie wizytówkę naszej sztuki dla turystów zagranicznych.
Ekspozycja w Galerii została podzielona chronologicznie na cztery okresy: Młodą Polskę, okres dwudziestolecia międzywojennego, okres PRL-u oraz okres po 1989 roku. Pokazana jest sztuka secesji, modernizmu, ekspresjonizmu, formizmu, koloryzmu i awangardy. Z okresu po II wojnie światowej eksponowane są prace II Grupy Krakowskiej[1], Grupy Wprost[2] i Grupy Ładnie[3].
W pierwszych salach Galerii możemy oglądać malarstwo polskie początku XX wieku. Znajdują się tu prace mi.in. Olgi Boznańskiej, Jacka Malczewskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Wojciecha Weissa, Jana Stanisławskiego. Rzeźbę reprezentują m.in. Xawery Dunikowski, Konstanty Laszczka, Alina Szapocznikowa, Magdalena Abakanowicz, Władysław Hasior.
Okres międzywojenny przybliżają dzieła ekspresjonistów, formistów, kolorystów, artystów awangardowych, m.in. Zbigniewa Pronaszki, Zofii Stryjeńskiej, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Leona Chwistka, Jana Cybisa oraz Marii Jaremy.
W następnych salach znajduje się przegląd sztuki powojennej do 1989 roku. Pojawiają się tu dzieła z socrealizmu, taszyzmu, malarstwo materii, surrealizmu, ekspresjonizmu abstrakcyjnego oraz nowej figuracji. Pojawia się także sztuka zaangażowana w twórczości takich artystów, jak m.in. Tadeusz Kantor, Maria Jarema, Jerzy Nowosielski, Andrzej Wróblewski, jak i przedstawiciele ugrupowań artystycznych – Wprost (Leszek Sobocki, Zbylut Grzywacz), Ładnie (Wilhelm Sasnal, Marcin Maciejowski).
Po raz pierwszy w przestrzeni stałej galerii sztuki współczesnej znalazła się grafika artystyczna, szkło i ceramika artystyczna. Można zobaczyć pochodzące z lat 1960–1985, wykonane w różnych technikach, prace takich artystów jak Jerzy Panek, Mieczysław Wejman, Zbigniew Lutomski, Ryszard Otręba czy Jacek Sroka.
W osobnej sali zgromadzone zostały prace reprezentujące abstrakcję geometryczną i konceptualizm. To m.in. dzieła Henryka Stażewskiego, Stefana Gierowskiego, Edwarda Krasińskiego, Romana Opałki, Ryszarda Winiarskiego, Wojciecha Fangora, Natalii LL, Ewy Partum, Jerzego Rosołowicza i Stanisława Dróżdża.
Warto podkreślić, że wystawie towarzyszy bardzo ciekawy album [XX +XXI wiek. Galeria sztuki polskiej, 2021] składający się z dwóch części. W pierwszej przedstawiono historię galerii sztuki współczesnej w Muzeum Narodowym w Krakowie, sięgającą początków tej instytucji (1879), omówiono też bliżej jej zbiory, w tym kolekcję malarstwa, rzeźby, prac graficznych, ceramicznych oraz szkła. W drugiej części zaprezentowano około 200 wybranych dzieł. Uzupełnieniem albumu jest spis obiektów, które można zobaczyć w nowo powstałej galerii.
Dla dzieci została stworzona specjalna ścieżka edukacyjna w przestrzeni Galerii. Interaktywne stanowiska zachęcają młodych odbiorców do samodzielnego odkrywania sztuki.
Bibliografia
Wyszowska I., Jędrysiak T. [2017], Turystyka muzealna, PWE, Warszawa.
XX +XXI wiek. Galeria sztuki polskiej [2021], pod red. M. Czubińskiej, Wyd. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.
https://encyklopedia.naukowy.pl/Grupa_Wprost
https://krakowskidomaukcyjny.pl/artysta/grupa-ladnie
https://mnk.pl/wystawy/xx-xxi-galeria-sztuki-polskiej
Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak
Olga Boznańska (1865-1940) – Portret Paula Nauena, 1893, olej, płótno
Olga Boznańska (1865-1940) – Portret Gabrirli Reval, pisarki francuskiej, 1912, olej, tektura 
Olga Boznańska (1865-1940) – Kwiaciarki, 1889, olej, płótno 
Xawery Dunikowski (1875-1964): Portret Henryka Szczyglińskiego, brąz, odlew, 1898 
Portret Zofii Minderowej, gips, 1916 
Madonna, brąz, odlew, 1910-1911 
Jacek Malczewski (1854-1929) –Nieznana nuta, 1902, olej, płótno 
Jacek Malczewski (1854-1929) – Autoportret na tle Wisły, 1901, olej, płótno 
Jacek Malczewski (1854-1929) – Ellenal, 1910, olej, tektura 
Jacek Malczewski (1854-1929) Autoportret, 1908-1915, olej, płótno 
Władysław Ślewiński (1854-1918) – Czesząca się, 1897, olej, płótno 
Ferdynand Ruszczyc (1870-1936) – Bajka zimowa, 1904, olej, płótno 
Konstanty Laszczka (1865-1956): Niewolnica, terakota, między 1910-1911 
Smutna, terakota 1904
Opuszczony, gips, 1896 
Julian Fałat (1853 -1929): Przed cerkwią, olej. płótno, 1899 
Leon Wyczółkowski (1852-1936) – Stańczyk , 1898, olej, płótno 
Józef Pankiewicz (1866-1940) – Dziewczynka w czerwonej sukience, olej, płótno 
Józef Pankiewicz (1866-1940) – Powrót z kąpieli, ok. 1911, olej, płótno 
Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885-1939) – Kompozycja, 1922, olej, płótno 
Józef Pankiewicz (1866-1940) – Pejzaż z San Rafael, 1915, olej, płótno 
Zbigniew Pronaszko (1885-1965) – Akt formistyczny, 1917, olej, płótno 
Zbigniew Pronaszko (1885-1965) – Chrystus błogosławiący, 1918, odlew w brązie 
Andrzej Wróblewski (1927-1957) – Rozstrzelanie „poznańskie”, 1949, olej, płótno 
Andrzej Wróblewski (1927-1957) – Ukrzesłowienie (Poczekalnia, Ukrzesłowienie człowieka, Brzemienna, Siedząca kobieta), 1956, olej, płótno 
Jerzy Nowosielski (1923-2011) – Villa dei Misteri, 1975, olej, płótno 
Jerzy Nowosielski (1923-2011) – Villa dei Misteri, 1975, olej, płótno 
Tadeusz Kantor (1915-1990) – Emballages, objects, personnages, olej, collage, płótno, 1969 
Peinture. 80 Figura, collage, płótno, 1963-1964 
[1] II Grupa Krakowska – założona w 1957 r. wywodziła się z działającego w czasie okupacji niemieckiej Podziemnego Teatru Eksperymentalnego, którym kierował Tadeusz Kantor wraz z Tadeuszem Brzozowskim, Kazimierzem Mikulskim i Jerzym Nowosielskim.
[2] Grupa Wprost – krakowska grupa artystyczna założona w 1966 r., założyli ją absolwenci Wydziału Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie: Maciej Bieniasz, Zbylut Grzywacz, Leszek Sobocki, Jacek Waltoś i Barbara Skąpska. Działalność grupy była wystąpieniem przeciwko dominującej wówczas w Polsce sztuce abstrakcyjnej, która rozwijała przede wszystkim zagadnienia formalne, a sam przekaz treściowy pozostawiała na drugim planie (https://encyklopedia.naukowy.pl/Grupa_Wprost).
[3] Grupa Ładnie – grupa artystyczna działająca w Krakowie w latach 1996-2001. W jej skład wchodzili malarze: Rafał Bujnowski (ur. 1974), Marek Firek (ur. 1958), Józef Tomczyk „Kurosawa” (1941–2006), Marcin Maciejowski (ur. 1974) oraz Wilhelm Sasnal (ur. 1972). Ich działalność komentowała życie schyłku XX wieku, ówczesne problemy, trendy, absurdy. Artyści bawili się popkulturową konwencją, za inspirację służyły im reklamy oraz notatki prasowe, które przetwarzali malarsko w swoich pracach (https://krakowskidomaukcyjny.pl/artysta/grupa-ladnie).
Tagi: 2022-01