Powiat gorlicki jako destynacja turystyki kulturowej
Autor: Agnieszka KowalikTurystyka dziedzictwa kulturowego
Powiat gorlicki stanowi atrakcyjny cel podróży zorientowanych na poznawanie dziedzictwa kulturowego – zarówno materialnego, jak i niematerialnego. W regionie znaleźć można aż pięć obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a są nimi kościoły: Świętych Apostołów Filipa i Jakuba w Sękowej – z początków XVI w., przykład gotyckiego budownictwa drewnianego, nazywany Perłą Beskidu Niskiego, oraz Świętego Michała w Binarowej – z ok. 1500 r., doceniony za „harmonijne połączenie walorów historycznych, architektonicznych i artystycznych”, a znajdująca się w nim polichromia została określona jako „najcenniejsza spośród wszystkich drewnianych kościołów Małopolski” (seryjny wpis z 2003 r. – „Drewniane kościoły południowej Małopolski”) i cerkwie: Świętej Paraskewy w Kwiatoniu – wybudowana w 2. połowie XVII wieku, jedna z najlepiej zachowanych cerkwi łemkowskich w Polsce, obecnie używana jako kościół rzymskokatolicki, Świętego Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych – barokowa, z XVIII wieku, wzniesiona jako cerkiew unicka, po Akcji „Wisła” została przejęta przez kościół rzymskokatolicki, oraz Opieki Bogarodzicy w Owczarach – wybudowana w 1653 r., jedna z najstarszych cerkwi łemkowskich, greckokatolicka, obecnie używana również przez wiernych obrządku rzymskokatolickiego (seryjny wpis transgraniczny z 2013 r. – „Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat”). Do wpisu na Listę UNESCO zgłoszony został również kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Szalowej (gm. Łużna), który od listopada 2017 r. posiada status Pomnika Historii. Ta drewniana świątynia wzniesiona w połowie XVIII wieku jest wyjątkowa ze względu na zastosowane rozwiązania architektoniczne. Od końca XVI w. w Europie powstawało wiele (murowanych) kościołów budowanych w oparciu o prototyp, którym był jezuicki kościół Najświętszego Imienia Jezus w Rzymie – Il Gesù. Wzorowany na nim kościół w Szalowej jest unikatem na skalę europejską. Jego wnętrze przypomina typową barokową świątynię, a tym, co czyni go niezwykłym, jest fakt, iż w całości został wykonany w drewnie. Architektura oraz bogaty wystrój i wyposażenie zostały docenione jako „wybitny przykład adaptacji rozwiązań stylowych monumentalnej architektury sakralnej do możliwości budownictwa drewnianego”.
W czasie I wojny światowej w okolicach Gorlic, jak i w samym mieście, trwały walki zbrojne. Kluczowa była bitwa stoczona w dniach 2-5 maja 1915 r., w której połączone wojska niemieckie i austro-węgierskie przełamały front rosyjski. Najbardziej zaciekły był bój o Wzgórze Pustki w Łużnej, w którym poległo wielu żołnierzy różnych narodowości. Do 1918 r. urządzano w tym miejscu nekropolię według projektu Jana Szczepkowskiego (1878-1964) i Dušana Jurkoviča (1868-1947). Spoczywa na niej w 875 grobach ponad 1200 żołnierzy (m.in. Polaków, Austriaków, Niemców, Węgrów, Czechów, Słowaków i Rosjan), a na szczycie wzgórza wznosi się drewniana gontyna (odbudowana w 2014 r.; pierwotna budowla spłonęła w pożarze w 1985 r.). Miejsce to, z uwagi na wysoką wartość artystyczną, ale przede wszystkim promowanie idei humanitaryzmu i ekumenizmu, decyzją Komisji Europejskiej z 2 lutego 2016 r. zostało wyróżnione Znakiem Dziedzictwa Europejskiego (ang. European Heritage Label, fr. Label du patrimoine européen), przyznawanym obiektom (materialnym i niematerialnym) dziedzictwa kulturowego, które „odegrały szczególną rolę w kształtowaniu historii i kultury Europy lub rozwoju wartości stanowiących fundament integracji europejskiej”.
Omówione powyżej obiekty wpisują się w definicję turystyki dziedzictwa kulturowego określoną jako „podróże, których głównym celem jest zetknięcie się uczestników z zabytkami, zespołami i miejscami uznanymi oficjalnie i powszechnie za dziedzictwo kulturowe świata, kraju lub regionu” [Armin Mikos von Rohrscheidt 2016, s. 77]. Na terenie powiatu gorlickiego występują również inne zabytki spełniające powyższe kryteria, jak na przykład zachowane średniowieczne układy urbanistyczne Gorlic, Biecza (także pochodzący z XIV w. zespół murów obronnych z trzema basztami i fundamentami barbakanu) i Bobowej, zabytkowe kościoły różnych wyznań (rzymskokatolickie, cerkwie greckokatolickie i prawosławne, w tym dawne cerkwie łemkowskie, synagoga w Bobowej), obiekty związane z dziejami społeczności żydowskiej (m.in. dawne synagogi w Gorlicach i Bieczu, cmentarze żydowskie w Bobowej i w lesie Garbacz) i łemkowskiej (wieś Bielanka w gm. Gorlice, nieistniejące wsie łemkowskie na terenie gmin Uście Gorlickie i Sękowa).
Turystyka etniczna
Tereny tworzące dziś powiat gorlicki przez stulecia zamieszkiwane były przez różne grupy etniczne, spośród których najliczniej reprezentowani byli Żydzi, Łemkowie i Pogórzanie.
Żydzi zaczęli przybywać do miejscowości obecnego powiatu gorlickiego w XVIII wieku, głównie do Bobowej; do Gorlic i Biecza dopiero w XIX w., po zniesieniu obowiązującego w tych miastach przywileju de non tolerandis Judaeis. Zajmowali się przede wszystkim handlem, bankowością i rzemiosłem, prowadzili karczmy i inne punkty usługowe, ale też zakładali kopalnie na terenach roponośnych. Większość zginęła lub wyemigrowała w czasie II wojny światowej.
Do Bobowej Żydów sprowadził w 1732 r. jej ówczesny właściciel – Michał Jaworski. Chcąc ratować upadający handel, udzielił im wielu przywilejów. W 1765 r. w mieście stanęła synagoga, do której uczęszczali członkowie 44 rodzin zorganizowani w gminę. Kolejni właściciele Bobowej nakładali na Żydów różnego rodzaju podatki (w zamian za utrzymanie przywilejów handlowych). Z czasem społeczność żydowska stawała się coraz liczniejsza (w 1880 r. stanowili ponad 40 % mieszkańców miasta) i zdominowała życie gospodarcze. W 1893 r. do Bobowej przybył Szlomo ben Mejer Natan Halberstam (1847-1906), pierwszy cadyk w mieście. Jako przeciwnik świeckiego nauczania, nakłaniał do studiów talmudycznych oraz skromnego życia. Taka postawa sprawiła, że popadł w konflikt z postępowymi Żydami, co jednak nie zraziło do niego innych (głównie z Europy Wschodniej), którzy uważali go za wielki autorytet, cudotwórcę, a nawet półboga. Ohel na cmentarzu w Bobowej, w którym został pochowany, jest do dziś celem pielgrzymek Żydów z całego świata. W czasie II wojny światowej ludność żydowską dotknęły liczne prześladowania, na terenie rynku w październiku 1941 r. Niemcy utworzyli getto. W 1942 r. na miejscowym cmentarzu dokonano masowej egzekucji, część Żydów zostało wywiezionych do Gorlic, gdzie zostali straceni. Na szlaku kultury żydowskiej w Bobowej znajduje się również zabytkowa barokowa synagoga oraz Dom Landaua z obszerną prywatną kolekcją pamiątek po bobowskich Żydach (Rynek 7, dom z charakterystycznymi zielonymi okiennicami).
W Gorlicach Żydzi zaczęli się masowo osiedlać dopiero w drugiej połowie XIX wieku – od XVI wieku do 1860 r. w mieście obowiązywał przywilej de non tolerandis Judaeis zakazujący im zamieszkiwania w miastach królewskich, dla których został wydany, ale też posiadania w nich nieruchomości a nawet wstępu (z wyjątkiem określonych dni). Rozwój przemysłu naftowego, który wiązał się z zapotrzebowaniem na kapitał, spowodował, że miasto stało się otwarte na przybyszów – wkrótce w okolicach placu Dworzysko powstała dzielnica żydowska, a jej mieszkańcy stanowili blisko połowę społeczności Gorlic. W pierwszych latach I wojny światowej wielu Żydów opuściło Gorlice, uciekając przez prześladowaniami ze strony wojsk rosyjskich, ale już po odzyskaniu niepodległości społeczność żydowska w mieście odbudowała się, przejęła znaczną część życia gospodarczego (kopalnie ropy w okolicach Gorlic, sklepy, warsztaty rzemieślnicze i usługowe), angażowała się w sprawy społeczne i polityczne (posiadali dużą reprezentację w Radzie Miejskiej), rozwijała kulturę i pogłębiała życie religijne. Zaznaczyć należy, iż Gorlice były dużym ośrodkiem syjonizmu. W latach 1938-1939 do Gorlic przybyło kilkuset emigrantów z Austrii, Niemiec i Czechosłowacji. Tuż przed wybuchem II wojny światowej część Żydów uciekło z Gorlic na wschód – zostali aresztowani przez sowietów i zesłani na Syberię, a po wkroczeniu Niemców do miasta (6 września 1939 r.) rozpoczęły się represje (blokada kont bankowych, zakaz uboju rytualnego, limitowanie produktów żywnościowych, przymusowa praca, obowiązek noszenia opasek z gwiazdą Dawida). W październiku 1941 r. gorliccy Żydzi zostali zamknięci w getcie, byli wywożeni do obozu w Bełżcu, między 14 a 19 sierpnia 1942 r. odbyły się masowe egzekucje w Gorlicach, Garbnicach i Buciarni (łącznie zamordowano ok. 900 osób). Ocalałych robotników z obozu pracy przemysłowej, który od 1940 r. funkcjonował przy ul. Korczaka Niemcy wywozili do Muszyny i Rzeszowa. Kilkunastu udało się uciec z transportu i znaleźli schronienie w domach Polaków. Na przełomie 1943 i 1944 r. Niemcy poszukiwali zbiegów w okolicach Gorlic – Polacy, którzy im pomagali, płacili za to najwyższą cenę. Urodzona koło Nowego Sącza Maria Kotarba (1907-1956) w czasie wojny mieszkała w okolicach Gorlic. Będąc świadkiem eksterminacji Żydów, poprzysięgła, że będzie pomagać Żydom, dopóki starczy jej sił. Tego postanowienia nie złamał pobyt w obozie Auschwitz – Birkenau, gdzie uratowała życie Leny Mańkowskiej (1917-2010), pomagając jej ukryć fakt bycia Żydówką. Heroiczna postawa Marii Kotarby, jej odwaga i poświęcenie dzięki świadectwu Leny Mańskowskiej zostały zauważone i docenione przez władze izraelskie – Instytut Pamięci Yad Vashem uhonorował ją Dyplomem Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata. We wrześniu 2022 r. na ścianie cerkwi Opieki Matki Bożej w Owczarach (gm. Sękowa), odsłonięto poświęconą jej tablicę pamiątkową.
W Gorlicach i sąsiednich miejscowości można dziś odnaleźć wiele śladów świadczących o obecności Żydów na tym terenie, jak i miejsc upamiętniających ofiary zagłady. Są nimi m.in. budynek dawnej synagogi przy ul. Piekarskiej 3 (obecnie mieści się w nim piekarnia), pomnik „Latarnia Nieobecnych – Sidur Przechodniów”, pomnik likwidacji getta u zbiegu ulic Strażackiej i Krzywej z tablicą upamiętniającą zagładę gorlickich Żydów (w miejscu, gdzie stała nieistniejąca synagoga), cmentarz żydowski przy ul. Stróżowskiej, pamiątki eksponowane w Muzeum PTTK na wystawie „Historia Miasta”, pomnik „Smutne Twarze” przy ul. Rzeźniczej w miejscu rozstrzelania 12 Polaków i ponad 20 Żydów z inskrypcją: „Wyrośliśmy z tej Matki Ziemi i tu w jej służbie polegliśmy 1939-1945”, zbiorowa mogiła 700 Żydów zamordowanych w 1942 r. w lesie w Stróżówce.
Celem turystyki etnicznej związanej z poznawaniem dziejów i kultury Żydów jest również miasto Biecz. W lutym 2021 r. w podziemiach dawnej synagogi Szul przy Rynku 20 (obecnie budynek biblioteki miejskiej) otwarto wystawę „Żydzi Biecza – historia i zagłada”. W czterech pomieszczeniach obejrzeć można m.in. film z 1936 r. ukazujący widok miasta i jego mieszkańców, fotografie (w tym przedwojenne zdjęcie lotnicze Biecza, na monitorze wyświetlane są zdjęcia Żydów, którzy zginęli w czasie II wojny światowej), eksponaty związane z życiem religijnym i codziennym bieckich Żydów. Dokładnie przedstawiona została również historia zagłady i losy bieckich Żydów po 1942 r. Na ścianie budynku umieszona jest tablica „Dla upamiętnienia tragedii żydowskich dzieci, kobiet i mężczyzn z Biecza i okolic okrutnie prześladowanych i wymordowanych przez hitlerowskich oprawców w latach 1939-1945” ufundowana przez Towarzystwo Żydów z Biecza w Nowym Jorku. Ponadto przy ul. Tysiąclecia znajduje się cmentarz żydowski (założony w połowie XIX wieku) z ok. dwudziestoma nagrobkami, kwaterą wojenną z okresu I wojny światowej (cmentarz nr 107), w której pochowanych zostało trzech żołnierzy armii austro-węgierskiej wyznania mojżeszowego, oraz zbiorową mogiłą Żydów – ofiar masowych egzekucji dokonanych na tym terenie w latach 1941-1942.
Drugą znaczącą pod względem kulturowym w omawianym regionie grupą etniczną są Łemkowie – potomkowie osadników wołoskich i wołosko-ruskich, którzy od XIV wieku zasiedlali tereny górskie Beskidu Niskiego (również wschodnią część Beskidu Sądeckiego i zachodnie Bieszczady). W 1947 r. Łemkowie w ramach akcji „Wisła” zostali przesiedleni na ziemie odzyskane. Część powróciła po 1956 r. W Narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań z 2011 r. narodowość łemkowską wskazało około 10,5 tysiąca osób (w tym 5612 jako jedyną narodowość, natomiast 3621 osób zadeklarowało podwójną narodowość – łemkowsko-polską). Grupa ta cechuje się silnym poczuciem tożsamości etnicznej i kulturowej. Jej członkowie zrzeszają się w wielu organizacjach – jedną z największych jest Zjednoczenie Łemków z siedzibą w Gorlicach, którego główną misją są działania na rzecz integracji społeczności łemkowskiej zamieszkującej w Polsce i zagranicą, ale również popularyzacja i pielęgnowanie dorobku kulturowego (w tym języka), reprezentowanie mniejszości łemkowskiej w relacjach z władzami i innymi instytucjami państwowymi i samorządowymi (m. in. wspieranie dążeń do odzyskania mienia utraconego przez Łemków w ramach Akcji „Wisła”). Największą imprezą organizowaną od 1990 r. w lipcu jest Łemkowska Watra w Zdyni, przyciągająca corocznie tysiące Łemków i turystów z kraju i z zagranicy. Przez kilka dni festiwalu niewielka wieś tętni życiem – na scenie amfiteatru występują zespoły muzyczne, odbywają się również konkursy i warsztaty, spotkania i wykłady propagujące dziedzictwo Łemków.
W wielu miejscowościach Beskidu Niskiego zachowały się zabytki kultury łemkowskiej, wśród nich charakterystyczne drewniane cerkwie konstrukcji zrębowej, najczęściej trójdzielne – z prezbiterium oddzielonym od nawy ikonostasem i babińcem (osobnym pomieszczeniem dla kobiet). Na dachach umieszczano kopuły z baniastymi hełmami zwieńczonymi żelaznymi krzyżami. Typowe dla łemkowskiej architektury sakralnej są również czworoboczne wieże – dzwonnice. Takich cerkwi w regionie jest kilkadziesiąt, niemal w każdej miejscowości, obecnie często są one używane jako kościoły filialne parafii rzymskokatolickich. Najcenniejsze to cerkwie: św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych, św. Paraskewy w Kwiatoniu oraz Opieki Bogarodzicy w Owczarach – wpisane w 2013 r. na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Łemkowie zajmowali się głównie rolnictwem oraz rzemiosłem (ważny ośrodek łyżkarstwa znajduje się w Nowicy, we wsiach Bartne, Małastów i Przegoninia rozwijało się kamieniarstwo) czy produkcją dziegciu. Nosili charakterystyczne stroje, które można zobaczyć w Muzeum Regionalnym PTTK w Gorlicach (również ekspozycję biograficzną poświęconą Bohdanowi Ihorowi Antonyczowi – łemkowskiemu poecie i prozaikowi). Łemkowie mieszkali w długich chatach – chyżach, składających się z pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych nakrytych jednym dachem. Zagrody łemkowskie zachowały się do dziś, np. w Bartnem (gm. Sękowa).
Łemkowie doświadczali prześladowań w czasie I wojny światowej. We wrześniu 1914 r. władze austro-węgierskie na terenie lotniska wojskowego koło Grazu utworzyły obóz internowania Talerhof, do którego zwożone były osoby różnej narodowości (m.in. Łemkowie, Polacy, Ukraińcy, Rumuni, Romowie i Żydzi) podejrzewane o moskalofilstwo (głoszona od początku XIX wieku idea wspólnoty narodowej, kulturowej, a w późniejszym czasie również państwowej i politycznej Rusinów karpackich z narodem rosyjskim). Wielu spośród około 3 tysięcy aresztowanych Łemków zmarło w obozie – z głodu, chorób, wycieńczenia lub w wyniku egzekucji. To im poświęcone są trzy pomniki w Bartnem, Czarnem [obelisk na przełączy między Czarnem a Jasionką upamiętnia również inną ofiarę represji – o. Maksyma Sandowycza (1886-1914), który – podejrzewany o sympatie prorosyjskie – został rozstrzelany bez procesu sądowego 6 września 1914 r. w Gorlicach; Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławnym kanonizował go w 1994 r.] i w Krzywej (na cmentarzu parafialnym).
Na terenie powiatu gorlickiego znajdziemy również wiele miejsc pamięci związanych z tragicznymi losami Łemków podczas II wojny światowej. W Blechnarce (gm. Uście Gorlickie) obok zabytkowej cerkwi pod wezwaniem Świętych Kosmy i Damiana znajduje się drewniane pomieszczenie (służące dawniej do przechowywania zmarłych przed pogrzebem), na ścianie którego w pięćdziesiątą rocznicę Akcji „Wisła” odsłonięto tablicę poświęconą wypędzonym (inskrypcje w języku polskim i łemkowskim). W tej samej miejscowości na niewielkim cmentarzu zachowało się kilka zabytkowych łemkowskich nagrobków wykonanych z piaskowca, datowanych na przełom XIX i XX wieku. W centrum Uścia Gorlickiego wzniesiony został pomnik poświęcony Łemkom poległym podczas II wojny światowej, a w Stawiszy (gm. Uście Gorlickie) – pomnik pamięci wypędzonych Łemków.
Ciekawym zjawiskiem, o którym nie sposób nie wspomnieć, wskazując teren powiatu gorlickiego jako potencjalny cel turystyki etnicznej, są nieistniejące wsie łemkowskie. Należy zaznaczyć, że wspomniana powyżej Akcja „Wisła” z 1947 r. była największą, ale nie pierwszą – proces masowych wysiedleń trwał od początku lat 40-tych XX wieku). O możliwości powrotu do rodzinnych stron, która pojawiła się na krótko w roku 1956, dowiedzieli się nieliczni, skutkiem czego wiele wsi pozostało opuszczonych i zapomnianych (Banica koło Krzywej, Bieliczna, Czarne, Czertyżne, Długie, Lipna, Nieznajowa, Radocyna, Regietów Wyżny), a śladami dawnego osadnictwa są drogi, cmentarze, przydrożne kapliczki i krzyże, pozostałości po cerkwiach i zagrodach. W Czarnem, Długim, Lipnej, Nieznajowej i Radocynie znajdują się oryginalne pomniki autorstwa Natalii Hładyk – ustawione w polach drewniane „Drzwi do zaginionego świata” z tablicami informującymi o historii poszczególnych miejscowości.
Dorobek kultury materialnej i duchowej Pogórzan, trzeciej ważnej grupy etnicznej zamieszkującej Ziemię Gorlicką, można poznać w Skansenie Wsi Pogórzańskiej im. prof. Romana Reinfussa w Szymbarku. Na około 2 hektarach eksponowane są budynki przeniesione z różnych miejscowości regionu, wśród nich chałupy i budynki gospodarcze, w których znajdują się oryginalne meble, narzędzia, naczynia i stroje z przełomu XIX i XX wieku. Zwiedzający mają okazję zapoznać się z dawnym rzemiosłem (tkactwo, łyżkarstwo) typowym dla omawianego regionu. Również w dziale „Etnografia” Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach prezentowane są przedmioty codziennego użytku, stroje oraz produkty rzemiosła artystycznego Pogórzan.
Turystyka obiektów przemysłowych i technicznych
Stolica i największe miasto w regionie – Gorlice – promują się jako „Miasto Światła”, nawiązując tym samym do działalności Ignacego Łukasiewicza (1822-1882), farmaceuty i przedsiębiorcy, który w 1852 r. jako pierwszy na świecie otrzymał (w wyniku procesu destylacji) oczyszczoną naftę, a rok później skonstruował lampę naftową. Łukasiewicz stał się dzięki temu autorytetem i szybko zdobył międzynarodowe uznanie. W swojej pracy poszukiwał nowych rozwiązań, które pozwoliłyby wykorzystywać ropę naftową na szeroką skalę – w tym celu w 1854 r. przybył do Gorlic (w okolicach których od dawna – w bardzo prosty sposób, tworząc tzw. kopanki – wydobywano olej skalny i stosowano go przede wszystkim jako smar), gdzie podjął pracę w aptece. Podczas pobytu w Gorlicach (do 1858 r.) zakładał pierwsze kopalnie ropy i rafinerie, dzięki czemu zarobił fortunę i stał się pionierem przemysłu naftowego w Europie. Ignacy Łukasiewicz zajmował się również działalnością społeczną i niepodległościową (m.in. wspierał powstańców styczniowych, w latach 1877-1882 był posłem na Sejm Galicyjski), zainicjował i sfinansował wiele przedsięwzięć, cieszył się dużym uznaniem i szacunkiem, o czym świadczą liczne odznaczenia, m.in. nadany przez papieża Piusa IX (1792-1878) tytuł Szambelana Papieskiego i Order Św. Grzegorza. Eksponaty związane z działalnością Ignacego Łukasiewicza udostępnione są w Muzeum Regionalnym PTTK w Gorlicach (jednym z najciekawszych jest XIX-wieczny alembik – naczynie laboratoryjne do destylacji ropy). W Ratuszu (obecnie Urząd Miasta) mieściła się apteka, w której prowadził swoje doświadczenia, a fakt ten upamiętnia pomnik – Ławeczka Ignacego Łukasiewicza. U zbiegu ulic Kościuszki i Węgierskiej zrekonstruowano pierwszą na świecie lampę uliczną (z 1854 r.) – grafika ilustrująca to wydarzenie została umieszczona na elewacji jednego z budynków w bezpośrednim sąsiedztwie, a ponadto w ramach obchodów Roku Łukasiewicza (2022) na budynku przy ul. Wąskiej powstał mural przedstawiający postać „gorlickiego szejka”, natomiast na Rynku pojawiła się „budka nietelefoniczna”, w której można wysłuchać opowieści o Gorlicach – w kontekście omawianej turystyki obiektów przemysłowych i technicznych na szczególną uwagę zasługują tematy „Miasto światła – kraina czarnego złota” oraz „Życiodajne światło”.
Miejscem, w którym można zapoznać się z najstarszymi technikami wydobycia ropy oraz historią rozwoju tej gałęzi przemysłu, jest Skansen Przemysłu Naftowego „Magdalena” w Gorlicach. Przy wytyczonej w nim ścieżce edukacyjnej znajdziemy informacje dotyczące samowypływu oleju, zobaczymy m.in. kopankę, szyb wiertniczy czy kierat do pompowania odwiertów.
W Skansenie Naftowym w Sękowej eksponowane są maszyny i urządzenia, za pomocą których wydobywano i przetwarzano ropę w regionie (m. in. kiwony, kieraty, przekładnie napędowe, koniki i wiele innych). Warto wspomnieć, że pierwsze studnie ropne powstały w 1791 r. na Pustym Polu, a w 1852 r. w Siarach uruchomiono pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej, której właścicielem był książę Stanisław Jabłonowski (1799-1878). Z miejscowością tą związany jest też Władysław Długosz (1864-1937). Przez kilka lat pracował w kopalniach w Siarach, Sękowej, Ropicy Górnej i Krygu. Przeszedłszy wszystkie szczeble kariery, zachęcony możliwością dorobienia się fortuny, w 1890 r. zainwestował wszystkie posiadane pieniądze w kopalnię i zbankrutował. To go jednak nie zniechęciło i wkrótce podjął współpracę z kanadyjskim potentatem Williamem Henrym McGarvey’em (1843-1914). Odkrycie ogromnych pokładów ropy pod Borysławiem (ob. Ukraina) zapewniło Długoszowi posadę dyrektora w kilku kopalniach McGarveya, pozycję biznesową i majątek. Po ślubie z córką ówczesnego właściciela Siar odkupił od niego wieś, wznosząc secesyjny pałac otoczony parkiem, z oranżerią i kordegardą. Majątek wielokrotnie ulegał zniszczeniu w wyniku pożarów i działań wojennych. W okresie PRL został upaństwowiony (wykorzystywany był wówczas m.in. jako stadnina koni). Od zespół pałacowo-parkowy od 1997 r. pozostaje w rękach prywatnych. Po przywróceniu mu dawnej świetności został udostępniony do zwiedzania – jako Historyczny Park Rozrywki, posiada też infrastrukturę noclegową, gastronomiczną i eventową (sale balowe i sala plenerowa).
Muzeum Przemysłu Naftowego i Etnografii w Libuszy (gm. Biecz) to prywatna placówka utworzona w 1977 r. przez Annę Pabis (1933-2019) i Tadeusza Pabisa (1930-2017), byłych pracowników przemysłu naftowego, w którym zgromadzonych jest ponad 600 eksponatów (do najcenniejszych należą: destylarnia nafty z 1856 r., kuźnia kopalniana z XIX w., modele szybów naftowych, naczynia i narzędzia, a także dokumenty, mapy, fotografie, zapiski i biogramy osób pracujących przy wydobyciu nafty, w tym kopaczy szybów). Anna i Tadeusz Pabisowie pozostawili wiele tekstów literackich (wiersze, opowiadania, wspomnienia) i artykułów prasowych na temat przemysłu naftowego. Za swoją działalność otrzymali wiele wyróżnień i nagród. Stworzona przez nich i stale wzbogacana kolekcja jest cennym źródłem wiedzy o tradycjach wydobycia i przetwórstwa nafty, a patronuje jej powołana w 2000 r. Fundacja Upowszechniania Historii Przemysłu Naftowego w Regionie Gorlicko – Bieckim realizująca projekty edukacyjne, wydawnicze i promocyjne.
Zamieszkujący teren Beskidu Niskiego Łemkowie trudnili się m.in. maziarstwem, czyli wędrownym handlem smarami, mazią i olejami, a od połowy XIX wieku również produktami wytwarzanymi z ropy (smary i oleje). Największym ośrodkiem maziarstwa była wieś Łosie (gm. Ropa), w której obecnie znajduje się skansen – Zagroda Maziarska (oddział Muzeum – Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach). To również obowiązkowy punkt dla turystów zainteresowanych obiektami związanymi z przemysłem naftowym.
Przemierzając teren powiatu gorlickiego, można natknąć się na wiele obiektów świadczących o dawnej potędze regionu jako ośrodka przemysłu naftowego. Wśród nich wymienić należy zabytkowe kiwony w Sękowej i Krygu, otwory wiertnicze w Siarach, dawne kopalnie (m.in. w Krygu, Kobylance czy Lipinkach), ale również obiekty małej architektury sakralnej, przede wszystkim figurki i kapliczki patronki górników – św. Barbary (w Ropicy Polskiej i Krygu). W lasach Beskidu Niskiego widoczne są też ślady po kopankach i szyby wiertnicze.
Turystyka religijna i pielgrzymkowa
W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, iż powiat gorlicki może być atrakcyjnym celem turystyki religijnej i pielgrzymkowej, na co wpływa duża liczba zabytkowych (głównie drewnianych) kościołów i cerkwi oraz obecność sanktuariów różnych wyznań.
Oprócz szerzej omówionych w części „Turystyka dziedzictwa kulturowego”, wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO świątyni w Sękowej, Binarowej (kościoły), Brunarach Wyżnych, Kwiatoniu i Owczarach (cerkwie) oraz posiadającego status Pomnika Historii kościoła św. Michała Archanioła w Szalowej, warto wspomnieć o innych kościołach i cerkwiach znajdujących się na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej, których jest łącznie około trzydziestu. W większości są one zachowane w dobrym stanie i dostępne, posiadają duże walory artystyczne – oryginalne wyposażenie i dekoracje, są również doskonałym przykładem dawnego budownictwa sakralnego, niezwykle wartościowe są typowe cerkwie zachodniołemkowskie.
Cennym zabytkiem architektury gotyckiej jest wybudowany w drugiej połowie XV wieku kościół św. Zofii w Bobowej, który mimo zniszczeń i odnawiania, zachował swoją pierwotną średniowieczną formę: układ jednonawowy z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, z przyporami, trzy gotyckie portale (zachodni w typie długoszowskim – ostrołukowy, z obramieniem schodkowym i laskowaniem). Wewnątrz świątyni znajduje się późnogotycka kamienna kropielnica ozdobiona maswerkami, na ścianach łatwo dostrzec oryginalne fragmenty XV-wiecznej polichromii. Pozostała część wyposażenia kościoła (ambona, ołtarz główny i ołtarze boczne, druga kropielnica) reprezentują styl rokokowy i klasycystyczny. W ołtarzu głównym – późnogotycki (z początku XVI wieku) obraz św. Zofii z córkami.
Z tego samego okresu pochodzi kolegiata Bożego Ciała w Bieczu. Najstarsza część kościoła – prezbiterium zostało wzniesione przed 1480 rokiem (na belce tęczowej widnieje data 1488). Świątynia jest budowlą o układzie halowym, trójnawową, sklepioną kolebkowo, kaplice wybudowane w XVI wieku posiadają sklepienia krzyżowo-żebrowe. W wyposażeniu i dekoracji kościoła zauważalne są elementy późnogotyckie, renesansowe (m.in. trzykondygnacyjny ołtarz główny z bogatym programem ideowym i cennym obrazem „Zdjęcie z Krzyża” powstałym w kręgu Michała Anioła (1475-1564), pomniki nagrobne, świecznik przed wejściem do prezbiterium, polichromia na belce tęczowej, stalle) i barokowe (pulpit muzyczny z 1633 r., ołtarzyk Niepokalanego Poczęcia, ołtarz w kaplicy św. Michała, pokrywa chrzcielnicy, ambona, epitafia). Nad zakrystią znajduje się sala nazywana Oratorium Królowej Jadwigi (według tradycji modliła się ona w tym miejscu podczas pobytów w Bieczu). W kolegiacie Bożego Ciała dostrzec można liczne epitafia i tablice nagrobne mieszczan bieckich, jak również portret Marcina Kromera (1512-1589) – wybitnego historyka, pisarza, duchownego, królewskiego dyplomaty doby renesansu, autora pierwszego przewodnika po Polsce.
W XVII wieku powstał w Bieczu jeden z pierwszych na ziemiach polskich klasztor reformacki OO. Franciszkanów z kościołem św. Anny. Świątynia posiada drewniany wystrój – dość skromny, biorąc pod uwagę fakt, iż wzniesiona została w okresie baroku. W głównym ołtarzu znajduje się obraz przedstawiający patronkę kościoła – św. Annę oraz witraże św. Franciszka i św. Antoniego wykonane według projektu Stefana Matejki (1872-1935), bratanka Jana Matejki (1838-1893), a po jego lewej stronie obraz „Zdjęcie z Krzyża”, namalowany przez artystę z kręgu hiszpańskiego malarza El Greco (1541-1614). Cenną rzeźbą jest wizerunek Matki Boskiej Bieckiej z XVI wieku – Maryja ukazana jest w stroju szlachcianki. W krypcie kościoła pochowany jest poeta barokowy Wacław Potocki (1622-1696). W skład zespołu klasztornego wchodzi również dziedziniec, na którym ustawionych jest czternaście kaplic Męki Pańskiej.
Gorlicka Bazylika Mniejsza pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny to historyczne sanktuarium Pana Jezusa w Więzieniu. Obiektem trwającego nieprzerwanie od XVII wieku kultu jest naturalnych rozmiarów barokowa figura Pana Jezusa Ubiczowanego przywiązanego do słupa. Do 1925 r. była ona umieszczona w kaplicy Carceris Christi (Więzienie Chrystusa) na cmentarzu parafialnym. Kaplica została zniszczona w czasie I wojny światowej, a następnie rozebrana. W 1963 r. poświęcenia ołtarza, przy którym odprawiane są msze w trzeci wtorek miesiąca, dokonał biskup tarnowski Jerzy Ablewicz (1919-1990). Uroczystości odpustowe w sanktuarium obchodzone są w pierwszą niedzielę Wielkiego Postu. Sama Bazylika jest również ciekawym przykładem XIX-wiecznej architektury sakralnej. Wzniesiona w latach 1875-1890 w stylu neorenesansowym według projektu dominikanina Franciszka Pavoniego (b.d.) i Maksymilian Nitscha (1843-1890), odbudowana ze zniszczeń z okresu I wojny światowej. Na klasycystycznej fasadzie umieszczone zostały figury czterech ewangelistów, fronton świątyni zdobi inskrypcja GORLICENSES VIRGINI DEIPARAE („Gorliczanie Bogurodzicy Dziewicy”). Ołtarz główny zaprojektował Leonard Marconi (1835-1899), natomiast autorem obrazu patronki kościoła – Maryi Niepokalanej jest Jan Styka (1858-1925). W nawach bocznych gorlickiej bazyliki znajdują się również obrazy innych znanych artystów – „Święty Józef z Dzieciątkiem Jezus” Piotra Stachiewicza (1858-1938) i „Święta Teresa” Józefa Mehoffera (1869-1946).
Celem pielgrzymek mieszkańców miasta i turystów jest również Gorlicka Golgota na Górze Zamkowej, na której ustawione są stacje drogi krzyżowej, Pieta, figura Chrystusa w Ogrójcu, Chrystusa Frasobliwego, kaplica Grobu Pańskiego i górująca nad miastem figura Chrystusa Zmartwychwstałego.
W XVII wieku Papież Innocenty XI (1611-1689) podarował ówczesnemu właścicielowi wsi Kobylanka (gm. Gorlice) – Janowi Wielopolskiemu (1611-1689) kopię watykańskiego obrazu „Chrystus na Krzyżu”, który wkrótce zaczął słynąć cudami. Z prywatnej kaplicy został przeniesiony do kościoła parafialnego św. Jana Chrzciciela, gdzie do dziś otaczany jest kultem w sanktuarium Pana Jezusa Ukrzyżowanego (cuda potwierdzono oficjalnie w 1728 r.). Odpust parafialny przypada w dzień Zesłania Ducha Świętego (Zielone Świątki) oraz w uroczystość Podwyższenia Krzyża Świętego (14 września).
W kilku miejscowościach regionu znajdują się również lokalne sanktuaria maryjne, m.in. w:
– Binarowej – cudowny obraz Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w kościele św. Michała Archanioła, według tradycji podarowany lokalnej społeczności przez króla Jana Kazimierza (1606-1672) w podziękowaniu za pomoc przy wznoszeniu obwarowań Biecza;
– Staszkówce (gm. Moszczenica) – obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem (Staszkowskiej), legenda głosi, że obraz przewozili kupcy podróżujący z Węgier do Krakowa. Kiedy przejeżdżali obok kościoła, ciągnące wozy woły zatrzymały się i uklękły. Kupcy zaczęli zdejmować towary z wozów – kiedy jeden z nich zabrał obraz Matki Bożej, woły powstały, co zostało odczytane jako znak. W ten sposób obraz pozostał w miejscowym kościele, uległ zniszczeniu w pożarze w czasie I wojny światowej, obecny wizerunek namalowany przez Józefa Edwarda Dutkiewicza (1903-1968), został poświęcony w 1946 r.;
– Lipinkach – sanktuarium Matki Bożej Wniebowziętej (Lipińskiej), kult skupiony jest wokół gotyckiej XIV-wiecznej figury Maryi z Dzieciątkiem, trzymającej w lewej ręce berło. Na głowie Maryi umieszczona jest korona, a pod nią tzw. nałęczka – tradycyjna staropolska chusta używana dawniej przez kobiety. W 1980 r. biskup tarnowski Jerzy Ablewicz nałożył na figurę korony papieskie, co stanowi wyraz szczególnej czci oraz dziękczynienia za otrzymane łaski. Lipinki są jednym z popularniejszych sanktuariów w diecezji rzeszowskiej, w którym wierni modlą się za rolników oraz o trzeźwość. Uroczystości odpustowe przypadają na okres wspomnienia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, tj. od 14 do 17 sierpnia;
W regionie znajduje się również wiele świątyni innych wyznań, głównie greckokatolickich i prawosławnych. Cerkiew Świętej Trójcy w Gorlicach od 2016 r. jest katedrą diecezji przemysko-gorlickiej – siedzibą arcybiskupa. Wybudowana została w latach 1986-1991 w stylu bizantyjsko-ruskim. Przechowywane są w niej relikwie św. Maksyma Sandowycza (Gorlickiego) oraz kopia Iwerskiej Ikony Matki Bożej będąca ważnym obiektem kultu. Popularnym celem pielgrzymek grekokatolików i prawosławnych jest Święta Góra Jawor. Sanktuarium to powstało po objawieniach Matki Bożej, która w 1925 r. poprosiła wędrującą pieszo ze Słowacji Łemkinię o wzniesienie w tym miejscu kaplicy. Cztery lata później na Górze Jawor (Beskid Niski, Góry Hańczowskie, ok. 3 km od Wysowej-Zdroju w gminie Uście Gorlickie) postawiona została Cerkiew Opieki Matki Bożej. Przybywają do niej pielgrzymi z Polski i ze Słowacji. Nabożeństwa odprawiane są w każdą niedzielę od maja do września, a największe uroczystości – w lipcu, w ramach Łemkowskiej Watry. W Wysowej-Zdroju znajduje się drewniana cerkiew św. Michała Archanioła, a naprzeciwko niej dom zakonny – Monaster Opieki Matki Bożej (prawosławny klasztor męski Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego).
Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska w latach 2017-2022 realizowała finansowany z Funduszy Europejskiej projekt „Wschodniosłowiańskie dziedzictwo kulturowe – konserwacja, renowacja i digitalizacja drewnianych cerkwi i ich wyposażenia w Małopolsce, na Podkarpaciu, Lubelszczyźnie i Podlasiu”, którego celem jest „odbudowa tradycji prawosławnej wzdłuż wschodniej granicy Unii Europejskiej z jednoczesnym wsparciem rozwoju turystyki kulturowo-religijnej”. W ramach przedsięwzięcia odrestaurowanych zostało 19 cerkwi, wytyczono szlak „Śladami Wschodniosłowiańskiej Tradycji”, któremu dedykowany jest serwis internetowy http://szlakswt.pl/ zawierający materiały o bardzo dużej wartości merytorycznej: dokładne opisy poszczególnych cerkwi, krótkie, około dziesięciominutowe reportaże – filmy przewodnickie, wirtualne wycieczki po obiektach, propozycje tras rowerowych, galerie fotografii (w tym porównanie stanu sprzed i po renowacji). Strona projektu stanowi znakomitą bazę ułatwiającą zaplanowanie zwiedzania cerkwi na Łemkowszczyźnie (dostępna w wersji polskiej, angielskiej i rosyjskiej).
Turystyka historyczna
W dniach 2-5 maja 1915 r. rozegrała się największa bitwa stoczona na ziemiach polskich w czasie I wojny światowej, zwana operacją gorlicką. Po kilku miesiącach walk pozycyjnych na Wzgórzu Pustki (gm. Łużna) doszło do konfrontacji wojsk austrowęgierskich i niemieckich z armią rosyjską, skutkiem czego został przełamany front wschodni, a siły carskie zostały ostatecznie wyparte z Galicji. Walki trwały również w innych miejscowościach, w tym w Gorlicach – miasto zostało w dużej części zniszczone. Pamięć o tych wydarzeniach jest pielęgnowana do dziś. Przez region przebiega ogólnopolski Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej (utworzony w 2008 r. na terenie ośmiu województw) oraz Szlak Cmentarzy I Wojny Światowej.
Pod koniec 1915 r. wojskowe władze austrowęgierskie przystąpiły do porządkowania pól bitewnych na terenie Galicji. Lokalne społeczności apelowały o godne upamiętnienie poległych żołnierzy, którzy byli pochowani w tymczasowych mogiłach – wszystkich, bez względu na to, po której stronie walczyli. Władze bardzo poważnie podeszły do tej kwestii, w Ministerstwie Wojny powstał Wydział Grobów Wojennych, który koordynował działania jednostek terenowych. W Galicji Zachodniej identyfikacją poległych, ekshumacjami oraz projektowaniem i budową cmentarzy wojennych zajmował się krakowski Oddział Grobów Wojennych. Do prac zaangażowano wybitnych artystów rzeźbiarzy i architektów, gdyż powstające nekropolie miały być dziełami sztuki. Cmentarze na terenie obecnego powiatu gorlickiego projektowali m.in.: Dušan Jurkovič (1886–1947), Hans Mayr (1877–1918) i Jan Szczepkowski (1878–1964). Określono wytyczne dotyczące kompozycji (reprezentacyjne wejście, ogrodzenie i główna oś z centralnym elementem w formie krzyża, kaplicy lub obelisku), nagrobki miały być skromne i jednolite, cmentarze zakładano w miejscach dobrze widocznych (na wzgórzach i przy drogach), w pobliżu linii frontu i pól bitewnych, a więc w tych miejscach, gdzie ginęli żołnierze. W okręgu Gorlice powstały 54 nekropolie, a w okręgu Łużna – 27. Spoczęli na nich przedstawiciele wielu narodów (m.in. Polacy, Austriacy, Niemcy, Rosjanie, Rusini, Węgrzy, Czesi, Słowacy, Tatarzy, Żydzi, Ormianie, Kozacy) i wielu wyznań, co podkreślają umieszczone na nagrobkach elementy (krzyże łacińskie, prawosławne, Gwiazdy Dawida, turbany) – w ten sposób oddano cześć wszystkim, którzy zginęli w walce.
Łącznie na terenie powiatu gorlickiego utworzono 83 cmentarze, w tym 7 w Gorlicach, a w pozostałych gminach odpowiednio: Gorlice (gmina wiejska) – 6 (w miejscowościach: Szymbark, Ropica Polska, Kobylanka), Łużna – 4 (Łużna-Podbrzezie, Biesna, Łużna, Łużna–Pustki: cmentarz nr 123 wyróżniony Znakiem Dziedzictwa Europejskiego, szerzej opisany w części „Turystyka dziedzictwa kulturowego”), Sękowa – 23 (Radocyna, Czarne, Krzywa, Pętna-Magura, Małastów-Pętna, Bartne, Małastów-Kornuta, Małastów, Ropica Górna, Bodaki-Przegonina, Owczary, Siary, Sękowa, Męcina Mała, Męcina Wielka, Wapienne), Uście Gorlickie – 14 (Blechnarka, Gładyszów, Konieczna-Beskidek, Konieczna, Lipna, Przysłup, Regietów Wyżny, Regietów-Rotunda, Smerekowiec, Uście Gorlickie, Wirchne, Wysowa, Zdynia), Ropa – 2 (Łosie, Ropa), Moszczenica – 5 (Staszkówka-Dawidówka, Staszkówka, Mszanka), Lipinki – 4 (Bednarka, Rozdziele, Wójtowa, Pagorzyna), Biecz – 10 (Libusza, Strzeszyn, Biecz, Binarowa, Racławice, Rożnowice), Bobowa – 8 (Bobowa, Stróżówka, Siedliska).
Jedna z ekspozycji w Muzeum Regionalnym PTTK im. Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach w całości poświęcona jest Bitwie pod Gorlicami. Na wystawie w siedmiu salach obejrzeć można militaria (broń, przedmioty wyposażenia wojskowego, odznaczenia i znaczki), wykonaną z brązu plakietę przedstawiającą scenę walki na Wzgórzu Pustki, dokumenty, fotografie, pocztówki, ryciny i akwarele ukazujące skalę zniszczeń wojennych i akcję budowy cmentarzy, przedmioty użytkowe wykonane z łusek artyleryjskich i pocisków karabinowych, mapy wojskowe, przedmioty, które należały do żołnierzy, oraz wykonaną w skali 1:5000 (5 x 2,5 m) makietę terenu bitwy gorlickiej.
W Gorlicach od 2009 r. działa Grupa Rekonstrukcji Historycznej „Gorlice 1915” (GRH), która organizuje na początku maja na Pańskich Polach w Sękowej piknik historyczny połączony z widowiskiem – rekonstrukcją bitwy. Impreza ta przyciąga wielu pasjonatów historii i turystów z całego kraju i z zagranicy. Ponadto GRH prowadzi w Gorlicach (przy ul. Mickiewicza 14-16) Izbę Pamięci, w której udostępnia pochodzące z prywatnych kolekcji pamiątki z okresu I i II wojny światowej (m.in. mundury, dokumenty, pieniądze, elementy wyposażenia, przedmioty codziennego użytku). Wystawa powstała z inicjatywy członków GRH i jest stale wzbogacana o nowe eksponaty wyszukiwane i skupowane przez pasjonatów historii w antykwariatach i na targach staroci w kraju i za granicą.
W Pustym Lesie koło Sękowej (w ramach transranicznego projektu „Historia znana i nieznana – pamiątki I wojny światowej polsko-słowackiego pogranicza”) utworzono ścieżkę przyrodniczo-historyczną, eksponując autentyczne, zachowane z czasów wojny okopy. Wzdłuż ścieżki umieszczone zostały tablice z mapami, fotografiami i opisami przebiegu ścieżki, poszczególnych obiektów (m.in. zaprojektowany przez Hansa Mayra Cmentarz wojenny nr 80, na którym w 108 grobach pochowanych jest 1206 żołnierzy), jak również informacje o historii Siar i Sękowej, działaniach wojennych, wydobyciu ropy naftowej i atrakcjach przyrodniczych gminy Sękowa.
Turystyka eventowa
Turystyka eventowa definiowana jest jako „podróże, których celem jest udział uczestników w specjalnie inscenizowanych imprezach o charakterze kulturalnym, mających ograniczony czas trwania i przyciągających turystów” [Armin Mikos von Rohrscheidt 2016, s. 101]. W zależności od rodzaju oferty można wskazać podział na turystykę eventową elitarną (opartą np. na festiwalach kultury wysokiej) i popularną. Oferta eventów kulturowych powiatu gorlickiego wpisuje się w tę definicję.
Doskonałym przykładem jest Łemkowska Watra w Zdyni, który w 2023 r. odbędzie się po raz 41. Festiwal ma charakter międzynarodowy, jego bogaty program daje uczestnikom możliwość poznania historii i kultury Łemków, a także odkrycia miejsc ciekawych i ważnych dla tej grupy etnicznej. Oprócz wydarzeń rozrywkowych (koncerty, warsztaty rękodzieła, konkursy) ważnym punktem Watry są uroczystości związane z upamiętnieniem Akcji „Wisła” i osób zasłużonych dla społeczności, jak również spotkania autorskie i tematyczne, wystawy fotografii i dokumentów.
Kromer Festival Biecz organizowany od 2015 r. na przełomie lipca i sierpnia daje możliwość obcowania z kulturą wysoką – koncerty muzyki z różnych epok, począwszy od średniowiecza wykonują wirtuozi z różnych krajów Europy, a odbywają się one w murach zabytkowych świątyń: kolegiaty Bożego Ciała i kościele OO. Franciszkanów w Bieczu, a także w kościele św. Michała Archanioła w Binarowej (wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO). Wartym odnotowania jest fakt, iż wstęp na wszystkie wydarzenia jest bezpłatny. Dodatkowo organizatorzy festiwalu zapewniają możliwość zwiedzania Biecza (w formie spaceru z przewodnikiem), wzięcia udziału w prelekcjach, wystawach i warsztatach, co stanowi bardzo dobrą formę promocji regionu.
Ważnym eventem historyczno-kulturowym jest organizowany w Sękowej na początku maja piknik połączony z rekonstrukcją bitwy pod Gorlicami (szerzej omówiony w części „Turystyka historyczna”). Również Gorlice (stolica regionu) posiadają w swojej ofercie kulturalnej imprezy, które stały się rozpoznawalną marką w regionie, m.in. Festiwal 4 Strony Karpat (muzyka folkowa z pogranicza kultur, spotkania z artystami, wystawy fotografii, kiermasz, warsztaty plastyczne), Lumen Art Festival (nawiązujący do hasła promocyjnego Gorlice – Miasto Światła festiwal muzyki klasycznej, jazzowej i alternatywnej, który wieńczy koncert orkiestry utworzonej przez uczestników warsztatów – uczniów szkół muzycznych II stopnia i studentów akademii muzycznych, którzy przez tydzień doskonalą swoje umiejętności pod okiem uznanych muzyków), Festiwal im. Zygmuta Haupta (zainicjowany przez Andrzeja Stasiuka festiwal literacki, podczas którego obok wydarzeń mających na celu popularyzowanie twórczości patrona imprezy odbywają się spotkania autorskie i wydarzenia promujące „nowości wydawnicze, debiutantów i wartościowych autorów”).
Podsumowanie
Wyszczególnione i opisane powyżej rodzaje turystyki kulturowej, których destynacją może być powiat gorlicki, świadczą o dużym potencjale i atrakcyjności tego regionu. Turystyka dziedzictwa kulturowego, etniczna, obiektów przemysłowych i technicznych, religijna i pielgrzymkowa, historyczna oraz eventowa zostały wytypowane z uwagi na wysoką klasę zabytków, historię, niepowtarzalność miejsc i obiektów oraz tradycyjną wielokulturowość ziemi gorlickiej. Nie jest to jednak katalog zamknięty.
Położenie geograficzne w Beskidzie Niskim, bogactwo terenów zielonych z oznakowanymi szlakami górskimi (m.in. zielony szlak im. Wincentego Pola prowadzący z Wysowej-Zdroju przez Kozie Żebro na Magurę Małastowską) stwarzają warunki do uprawiania turystyki kulturowo-przyrodniczej. W regionie pielęgnowane są tradycje kulinarne – na przełomie września i października w Wysowej-Zdroju odbywa się Święto Rydza, bardzo popularna impreza, przyciągająca amatorów potraw regionalnych, podczas której można wziąć udział w konkursie „Polowanie na Rydza!”, wycieczce z leśnikiem, warsztatach (m.in. ziołolecznictwa, kiszenia kapusty, apiterapii), obejrzeć wystawy fotograficzne i pokazy gotowania, degustować i zakupić na kiermaszu przetwory z grzybów i nie tylko. Karczma „Regietów” w Uściu Gorlickim i „Gościnna Chata” w Wysowej-Zdroju to obiekty z Małopolskiej Trasy Smakoszy. Z kolei trzy gospodarstwa agroturystyczne z Wysowej-Zdroju („Julia”, „Ramis” i „Słoneczko”), których właściciele specjalizują się w uprawie ziół, współtworzą szlak Małopolska Pachnąca Ziołami. Tak więc powiat gorlicki można uznać również za destynację turystyki kulinarnej.
Zaobserwowana w trakcie przeprowadzania badań na potrzeby niniejszego raportu aktywność różnych środowisk, instytucji i organizacji na rzecz upowszechniania i promocji bogatego dziedzictwa kulturowego regionu pozwala stwierdzić, że potencjał turystyczno-kulturowy regionu jest dobrze wykorzystywany i rozwijany.
Tagi: 2023-02, powiat gorlicki