-> Wydarzenie z duszą   grudzień, 2020

Święto Jordanu (Epifanii) – największe święto prawosławne

Autor: Izabela Wyszowska i Tadeusz Jędrysiak

Jordan to święto chrześcijańskie ustanowione na pamiątkę Chrztu Jezusa Chrystusa. W kościołach obrządku prawosławnego i greckokatolickiego przypada ono  6 stycznia (według kalendarza juliańskiego, czyli 19 stycznia – według kalendarza gregoriańskiego). Święto Jordanu jest też jednym z największych symbolicznych i malowniczych świąt w cerkwi greckokatolickiej i prawosławiu. Symbolika Jordanu objawia się przede wszystkim w znaczeniu wody. W czasie uroczystości woda zmienia swą istotę – z będącej obrazem potopu, a więc symbolem żywiołu i śmierci staje się wodą chrztu – „źródłem wody żywej”. Jeśli zdarzy się, iż w czasie modlitw w przerębli ukaże się ryba lub małe rybki jest to uznawane za dobry znak dla lokalnej społeczności na najbliższy rok. Przez wiernych uczestniczących w święcie, Jordan uznawany jest za symbol ponownego chrztu w wodzie.

      Kreszczenije Hospodnie (Chrzest Pański) jest połączony ze świętem Epifanii czyli Objawieniem Pańskim, podczas którego ma miejsce obrzęd święcenia wody, zwany Świętem Jordanu. Święto Objawienia Pańskiego, jest jednym z najstarszych świąt w Kościele katolickim, w Polsce nazywanym jest dniem Trzech Króli. Objawienie Pańskie w Kościele prawosławnym obchodzone jest 19 stycznia (w Kościele katolickim 6 stycznia – Trzech Króli). W tym dniu tradycyjnie święci się wodę. Uroczystość na całym świecie gromadzi tysiące wyznawców prawosławia, którzy na pamiątkę Chrztu Chrystusa zanurzają się w wodzie, symbolicznie oczyszczając się z grzechów.

         Chrzest Pański to jedno z 12 wielkich świąt prawosławnych. Święto wprowadzono na początku IV wieku na Wschodzie. Później zaczęto uznawać je także za pamiątkę chrztu Jezusa w Jordanie. Epifania łączy objawienie się Boga człowiekowi, Teofanię i pierwsze objawienie się Trójcy Świętej podczas Chrztu Pańskiego. Wyznawcy prawosławia określają potocznie grupę tych świąt, obchodzonych jednego dnia, jako Święto Jordanu.

Według nauki Kościoła Wschodniego dało ono początek chrześcijaństwu i stało się fundamentem wiary. Należy ono do głównych świąt obrządku wschodniego. W tym dniu do Jana Chrzciciela, który chrzcił w Jordanie na odpuszczenie grzechów, przyszedł z Nazaretu Jezus Chrystus. Jan, który od dzieciństwa znał niezwykłą świętość Jego życia, chciał powstrzymać Go, mówiąc: „To ja powinienem prosić Cię o chrzest, a Ty przychodzisz do mnie”. Ale Jezus powiedział do niego: „Teraz nie czas mówić o tym, powinniśmy wypełnić to, do czego zostaliśmy powołani”. Wówczas Jan zgodził się. Zanurzywszy się w Jordanie, Jezus zaraz wyszedł z wody i modlił się.

Obecnie w Kościele prawosławnym i grekokatolickim obchody Święta Jordanu zaczynają się już wieczorem poprzedniego dnia. Wtedy odprawiana jest liturgia św. Bazylego, połączona z nieszporami, z poświęceniem chleba, pszenicy, wina i oliwy. Po liturgii odbywa się w kościele pierwsze, główne poświęcenie wody, tzw. wielkie jordańskie poświęcenie wody. Wieczorem odprawiane jest Wielkie Powieczerie. Tego dnia wierni zachowują post, a w domach odbywa się tzw. szczodry wieczór – uroczysta wieczerza, podobna do wigilii Bożego Narodzenia. W sam dzień Objawienia Pańskiego, 19 stycznia, odprawiana jest rano liturgia św. Jana Chryzostoma (poprzedzona jutrznią), a po niej następuje drugie poświęcenie wody, w którym tłumnie biorą udział wierni.

W samo Święto Jordanu 19 stycznia w cerkwiach odprawia się krótkie uroczyste nabożeństwo. Dzień wcześniej wierni przygotowują miejsce, gdzie będzie się odbywać poświęcenie wody. Zgodnie z tradycją obrządku wschodniego w czasie tego święta powinna być poświęcona woda żywa płynąca w naturalnym środowisku. Gdy rzeka jest zamarznięta, wyrąbują w lodzie przeręblę w kształcie krzyża. Obok stawiają krzyż oraz ołtarz z lodu. W przeszłości ozdabiano ołtarz gałązkami jedliny, które potem zabierano do domów jako cenne lekarstwo i ochronę przed złymi mocami.

Po skończonym nabożeństwie w cerkwi wierni w barwnej procesji prowadzonej przez księdza udają się nad rzeki i strumienie. Tego dnia woda ma mieć właściwości cudowne, a samo święto stanowi początek czasu, w którym duchowni odwiedzają domy parafian. Na czele procesji mężczyźni niosą chorągwie cerkiewne i krzyż z wizerunkiem Ukrzyżowanego. Kapłan po odmówieniu modlitwy do Ducha Świętego trzykrotnie zanurza w wodzie wielki, złocony krzyż i trzy płonące świece — symbol Trójcy Świętej. Ceremonii tej towarzyszy hymn liturgiczny (troparion) zaczynający się od słów: W Jordanie, chrzczącemu się Tobie, Panie, ukazała się cześć Przenajświętszej Trójcy. Zanurzenie krzyża symbolizuje wierność i oczyszczenie, a świecy – Trójcę Przenajświętszą, która po raz pierwszy objawiła się w czasie chrztu Chrystusa. Niekiedy podczas święcenia wody wierni wypuszczają gołębie — znak Ducha Świętego. Obrzęd kończy się pokropieniem wodą poświęconą w rzece. Kapłan odchodzi. Odprowadza go bractwo cerkiewne z chorągwiami i świecami oraz grupa wiernych. Uczestniczący w święcie Jordanu nabierają wody do butelek i różnych pojemników, którą następnie zanoszą do domu. W ciągu roku poświęcona w ten sposób woda jest używana do praktyk religijnych. W przeszłości służyła jako lek i środek mający oddalić czary i uroki.

Ciekawostki i zwyczaje związane ze Świętem Jordanu:

  • prawosławni uważają, że w wodzie, która podczas obrzędu staje się źródłem nowego życia, człowiek umiera dla grzechu i odradza się dla Boga;
  • na początku ubiegłego wieku na Huculszczyźnie (obecnie Ukraina) mężczyźni oddawali w czasie obchodów święta Jordan trzy strzały z broni palnej: dwa w powietrze, jeden w wodę, wierząc, że zabieg ten skutecznie odstraszy wilki od pasących się latem w górach stad;
  • w okresie międzywojennym chłopcy i młodzi mężczyźni kąpali się w „jordanowej wodzie” bez względu na temperaturę, wierząc że w ten sposób zapewnią sobie zdrowie i siłę;
  • po odejściu procesji wierni piją tę wodę i zabierają w naczyniach do domu, by potem przez cały rok służyła jako lekarstwo;
  • w przeszłości konewki i dzbanki na wodę ubierano barwinkiem i pasmami czerwonej wełny;
  • zgodnie ze starą tradycją, po powrocie do domu, gospodarz obchodził swoje całe gospodarstwo i kropił je przyniesioną wodą, a na drzwiach i oknach kreślił znak krzyża poświęconą kredą aby zły duch nie miał do nich dostępu;
  • wodę tę domownicy pili też przed posiłkami przez kilka dni po Jordanie, aby zapewnić sobie zdrowie;
  • wodę dawano bydłu w celach leczniczych i ochronnych;
  • w niektórych okolicach dziewczęta po przyjściu z cerkwi obmywały się trzykrotnie „jordanową wodą”, wypowiadając przy tym prośbę – zaklęcie, aby oczyściła je z ziemskiego brudu i sprawiła, że znowu staną się czyste jak Świata Preczysta(czyli jak Najświętsza Maryja Panna);
  • kto chciał „oczyścić” swoje obejście z wszelkiego zła, a zwłaszcza z czarów, stawał u jego wrót i prosił dziewięć kolejnych osób wracających z nabożeństwa o trochę poświęconej wody. Wlewał ją do jednego naczynia, a następnie szedł poświęcić do cerkwi. Wodą tą kropił całe obejście, sprzęty gospodarskie, żywy inwentarz;
  • w ludowej tradycji jeszcze do okresu międzywojennego przestrzegano zakazu prania w rzece przez okres czternastu dni po Jordanie w przekonaniu, że nie godzi się bezcześcić świętej wody;
  • od wigilii Bożego Narodzenia do Jordanukobiety przędły tylko do zmroku, wierząc, że w tym czasie wieczorami odwiedzają domostwa dusze zmarłych i można je niechcący oplątać wysnuwaną przędzą;
  • bywa, że chłopcy rozbierają się po uroczystości i wskakują do rzeki, by kąpiel w wodzie poświęconej przyniosła im zdrowie, zabezpieczenie od chorób;
  • „Jordańską wodę” przynosi do domów także kapłan chodzący po kolędzie (stąd wizyta duszpasterska zaczyna się zawsze dopiero po Święcie Objawienia Pańskiego).

       Na Święto Jordanu 19 stycznia warto wybrać się do historycznej stolicy Podlasia –  Drohiczyna. Niewielki Drohiczyn to jedno z miast o najciekawszej i najbogatszej historii w Polsce. Gród powstał tu prawdopodobnie w XI wieku, co sprawia, że jest jednym z najstarszych miast na Podlasiu. Nazwa miasta pochodzi od ruskiego imienia Drogit (Drochicz). Ciekawostką jest fakt, że w 1253 roku w mieście odbyła się koronacja jedynego króla w dziejach Rusi – Daniela Romanowicza[1] (królował w latach 1253-1264). A więc, Drohiczyn wszedł do grona czterech miast koronacyjnych Polski (Gniezno, Drohiczyn a dopiero później Kraków i Warszawa). Prawa miejskie miasto otrzymało w 1498 roku od księcia Aleksandra Jagiellończyka.
Drohiczyn w latach 1520-1795 był stolicą województwa podlaskiego. Okres ten, w którym pełnił funkcję stolicy województwa zalicza się do jego największego rozkwitu. Wiek XVIII przyniósł miastu sławę przede wszystkim ze względu na rozwój szkolnictwa.
Drohiczyn zamieszkuje obecnie ponad 2000 mieszkańców, znajdują tu się trzy kościoły katolickie i jedna cerkiew prawosławna. W mieście znajduje się wiele pięknych zabytków m.in.: Góra Zamkowa – wczesnośredniowieczne grodzisko z punktem widokowym na malowniczą dolinę rzeki Bug, katedra katolicka pw. Trójcy Przenajświętszej, wybudowana w stylu barokowym i klasztor pojezuicki, kościół pw. Wniebowstąpienia Najświętszej Maryi Panny, Muzeum Diecezjalne, Muzeum Kajakarstwa (jedyne tego typu w Polsce).
Jest to naprawdę piękne miasteczko. Odnowione zabytki i wspaniałe widoki na Bug nadają Drohiczynowi niepowtarzalny urok. Jego malownicze krajobrazy były wykorzystywane w plenerach polskich filmów: „Kronika wypadków miłosnych”, „Nad Niemnem”, „Panny z Wilka”, „Siostra Faustyna”.

Cerkiew prawosławna w Drohiczynie została wybudowana 1792 roku w stylu  klasycystycznym. Jest drugą świątynią pod tym wezwaniem w Drohiczynie, pierwsza spłonęła w pożarze miasta w 1805 roku. Po rozpoczęciu budowy obecnej cerkwi do Drohiczyna został sprowadzony unicki zakon bazylianów, którzy ukończyli budowę w roku 1792.

W roku 1838 cerkiew została zmieniona na prawosławną. W czasie drugiej wojny światowej bolszewicy urządzili w cerkwi rzeźnię. Do dziś cerkiew św. Mikołaja jest jedyną świątynią prawosławną w Drohiczynie. We wnętrzu znajduje się bogaty ikonostas z końca XIX wieku, feretrony z ok. 1700 roku, ikona barokowa Matki Boskiej z Dzieciątkiem i pochodząca z XVII wieku otoczona kultem ikona Zesłania Ducha Świętego oraz dzwon z XVII wieku z inskrypcją.
Każdego roku, dnia 19 stycznia po uroczystej liturgii w cerkwi prawosławnej pw. św. Mikołaja Cudotwórcy odbywa się procesja nad rzekę Bug, a tam uroczyste obrzędy, które kończy pokropienie obecnych poświęconą wodą. Po odejściu procesji wierni piją tę wodę i zabierają w naczyniach do domu, by potem przez cały rok służyła jako lekarstwo.

Ponieważ wśród naszych czytelników wiele osób zajmuje się oprowadzaniem grup turystycznych, w tabeli zaprezentowane zostały porównawczo katolicyzm i prawosławie.

Tab. 1. Poglądy wspólne i różnice pomiędzy kościołem katolickim a prawosławnym

                                                                      Poglądy wspólne
·       Biblia i Tradycja, za którą uznaje się orzeczenia pierwszych siedmiu Soborów i pisma ojców Kościoła;

·       uznawanie 7 sakramentów świętych (chrzest, bierzmowanie, Najświętszy Sakrament, pokuta, sakrament chorych, kapłaństwo, małżeństwo);

·       kult obrazów i relikwii świętych, Matki Boskiej, modlitwy za zmarłych.
                                    Różnice: doktrynalne, liturgiczne, kult oraz sakramenty
              Kościół katolicki                                     Kościół prawosławny
·   chrzest przez polanie głowy

·   komunia święta udzielana jest pod jedną postacią (chleba);

·   znak krzyża w katolicyzmie wykonuje się prawą ręką pięcioma palcami, palców nie trzeba łączyć, dłoń jest wyprostowana, a znak krzyża wykonuje się od strony lewej do prawej;

·   na czele Kościoła stoi papież sprawujący władzę nad wszystkimi wiernymi na świecie; jest także następcą św. Piotra;

·   Kościół katolicki uznaje, iż Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna.

 ·   sakrament chrztu udzielany jest przez trzykrotne zanurzenie w wodzie; tuż po nim neofita przyjmuje sakrament bierzmowania (szafarzem sakramentu bierzmowania w Kościele prawosławnym jest każdy kapłan, a nie jak w katolicyzmie wyłącznie biskup);

·   komunia święta udzielana jest pod dwoma  postaciami: (kwaszonego) chleba i (czerwonego) wina. Komunię mogą przyjmować nawet malutkie dzieci, jeśli tylko są ochrzczone i bierzmowane – te dwa ostatnie sakramenty przyjmuje się jednocześnie;

·   komunii nie poprzedza akt spowiedzi;

·   oprawa mszy jest niezwykle bogata i pełna symboliki, nabożeństwa są długie, trwają nawet kilka godzin;

·   liturgia składa się z trzech części: przygotowania, liturgii katechumenów i liturgii wiernych;

·   znak krzyża w prawosławiu wykonuje się przy odpowiednim ustawieniu palców (tj. przy złączeniu kciuka, palca wskazującego i środkowego); od prawego do lewego ramienia;

·   zakaz oddawania czci rzeźbom, udzielania odpustów;

·   w kościele prawosławnym święte obrazy (ikony) stanowią nie tylko wizerunek, ale także uobecnienie tego, kogo przedstawiają, stąd szczególny kult ikon, którego wyrazem jest m.in. zapalanie przed nimi niewielkich świeczek;

·   nie uznaje czyśćca, Niepokalanego Poczęcia NMP  i Wniebowstąpienia NMP;

·   nie uznaje prymatu papieża, dogmatu jego nieomylności, odrzuca dogmat o pierwszeństwie św. Piotra nad innymi apostołami. Najwyższą władzą pozostaje sobór powszechny;

·   religia ma w każdym kraju oddzielną władzę.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Smykowska 2008; Przybył 2000] oraz dostępnych stron internetowych. 
Bibliografia

Ogrodowska B. [2001], Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Wydawnictwo
Księży Werbistów Verbinum, Dragacz-Górna Grupa

Ogrodowska B. [2009], Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Wydawnictwo Muza, Warszawa


Przybył E. [2000], Prawosławie, Wydawnictwo Znak, Kraków

Smykowska H. [2008], Zwyczaje i obrzędy prawosławne. Mały Słownik, Wydawnictwo
Księży Werbistów Verbinum, Dragacz-Górna Grupa


https://gk24.pl/swieto-jordanu-u-grekokatolikow/

[1] Daniel Romanowicz (ok. 1201-1264) – król Rusi w latach 1253 do 1264. Został księciem Wołynia w 1228 roku i księciem halickim. Stolicę swojego państwa przeniósł do Chełma. Zjednoczył ziemie Rusi Halicko-Wołyńskiej, którymi rządził ze swojej rezydencji w Chełmie. Księstwo Halicko-Wołyńskie pod jego rządami stało się jednym z najsilniejszych ośrodków państwowych w ówczesnej Europie Wschodniej. Około 1251 roku założył obronny gród Lwów, nazwany od imienia jego syna Lwa.  Daniela Romanowicza uważa się za jednego z najwybitniejszych dyplomatów europejskich XIII wieku. W swoim państwie próbował łączyć wartości Wschodu i Zachodu chrześcijańskiej Europy. Orędownik przyjaznych stosunków między Rusią a Polską i Litwą. Po koronacji w Drohiczynie przez legata papieskiego, pozostał wiernym Cerkwii prawosławnej. Po nim tytułu króla Rusi używali honorowo jego następcy. Zawierał sojusze z księstwami ruskimi i polskimi, Litwą, Czechami i Węgrami. Zmarł w 1264 roku w Chełmie, pochowano go w chełmskiej prawosławnej cerkwi katedralnej (pwz.org.pl/ikdh.htm).

Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak

 

 

Tagi: