-> Historia, Miejsca i szlaki   październik, 2019

Zarys dziejów powiatu białogardzkiego

Autor: Tomasz Duda

Pradzieje i początki osadnictwa na terenie powiatu

Ziemia Białogardzka uważana jest za obszar o niezwykle bogatej i długiej historii sięgającej swoimi początkami schyłku ostatniego zlodowacenia bałtyckiego (ok. 10-11 tys. lat wstecz). Najwcześniejsze ślady obecności człowieka na opisywanym terenie zaobserwowano u stóp Góry Kościernickiej, nieopodal wsi Kościernica. Są to ślady obozowisk ludów koczowniczych, którzy polowali na terenach niedawno odsłoniętych spod grubych warstw lądolodu. Niemal w tym samym miejscu, w okolicach wsi Kościernica, znajdowane były również pozostałości osadnictwa kultury tzw. „pucharów lejkowatych” (ok. 4 tys. lat temu), a w położonej kilkanaście kilometrów dalej dolinie Mogilicy, odkryto grób ciałopalny z tego samego okresu. Badania archeologiczne wykazały również ślady późniejszego osadnictwa (ok. 2000-1500 lat p.n.e.) w pobliżu samego Białogardu, w Domacynie oraz Nawinie. Liczne są tez znaleziska pochodzące z kolejnych okresów przedhistorycznych – epoki brązu, żelaza czy też okresu wpływów Cesarstwa Rzymskiego (I-II w. n.e.). Tak bogaty rozwój kulturowy region z pewnością zawdzięcza istniejącym już w tym czasie ogólnoeuropejskim szlakom handlowych, z których dwa przecinały się w okolicach Białogardu – wzdłuż wybrzeża Bałtyku oraz wzdłuż doliny rzeki Gwdy i Parsęty. To właśnie wzdłuż tych traktów zachodziło m.in. zjawisko wędrówki ludów (IV-VI w n.e.), a śladem tych migracji są m.in. znalezione w Karlinie złote pierścionki (tzw. Skarb Karliński).

Rozwój regionu w średniowieczu

Już w IX w. relacja Geografa Bawarskiego wymieniała obecność plemienia Zeriuanów (Siewierzan) w dorzeczu rzek Parsęty i Regi. Z tego okresu pochodzi aż 8 grodzisk (m.in. w Białogardzie, Buczku, Lubiechowie, Ostrym Bardzie czy Starym Dębnie) i ponad 30 wczesnośredniowiecznych osad (m.in. w Karlinie, Białogardzie oraz Pomianowie) na terenie analizowanego powiatu. Ich rozwój, jak również działalność gospodarczą mieszkańców, napędzał handel międzynarodowy, możliwy dzięki funkcjonowaniu wspomnianych już powyżej szlaków. Szczególnym znaczeniem cieszyła się tzw. Droga Solna, prowadząca z Kołobrzegu i funkcjonujących tam solanek w kierunku Wielkopolski. Z czasem rozwinęła się ona w jeden z najbardziej dochodowy i znaczący trakt handlowy w tej części Europy.

W początkach średniowiecza doszło również do znaczącej przemiany kulturowej zamieszkujących te tereny społeczności. Dominujące do tej pory wierzenia starosłowiańskie zostały zastąpione rozprzestrzeniającym się na terenie Europy chrześcijaństwem. Już w 1000 r. utworzono w Kołobrzegu siedzibę biskupstwa, która jednak nie przetrwała próby czasu, W 1124 r. wyruszyła na Pomorze pierwsza misja chrystianizacyjna biskupa Ottona z Bambergu, która została zainicjowana przez księcia Bolesława Krzywoustego. Misja ta objęła takie ośrodki jak Szczecin, Wolin i Kamień Pomorski a zakończyła się w Białogardzie. Nieco wcześniej, na początku XII w., Białogard był kilkukrotnie oblężony i ostatecznie zdobyty przez wojska polskiego księcia. Słowiańska część Pomorza (wraz z opisywaną ziemią białogardzką), została ostatecznie przyłączona do państwa polskiego w latach 20. XII wieku. Rządy Warcisława I i Racibora I (książąt pomorskich, będących wówczas lennikami Bolesława Krzywoustego) doprowadziły jednak do odłączenia się Pomorza i jego podporządkowania cesarstwu niemieckiemu. Liczne zatargi z Brandenburgią, konflikty o przynależność ziemi białogardzkiej zakończyły się dopiero w XIV w., kiedy to Białogard wraz z przyległymi mu terenami stał się częścią Księstwa Słupskiego (wydzielonego z części Księstwa Pomorskiego). Nieco wcześniej, w 1299 r. Bogusław IV nadał Białogardowi lubeckie prawa miejskie, a następnie osiem lat później – prawo składu. Na początku XV w. pojawiło się nowe zagrożenie – Zakon Krzyżacki. Położenie Białogardu i jego okolic, pomiędzy państwem zakonu a Nową Marchią, jak również zmieniająca się często sytuacja polityczna, sprawiły że region stawał się terenem walk pomiędzy państwem polskim a Zakonem. Ciekawym, a jednocześnie tragicznym wydarzeniem był wybuch w 1469 r, konfliktu pomiędzy Białogardem a pobliskim Świdwinem. Konflikt ten, zwany „wojną o krowę” przerodził się w otwarta walkę, podczas której zginęło ponad 300 mieszkańców Białogardu i okolicznych wsi.

Koniec wieku XV i niemal cały wiek XVI, to dla regionu okres stabilnego spokoju i wzrostu gospodarczego. Aż do wprowadzenia reformacji w 1534 r., w Karlinie funkcjonowała siedziba biskupstwa kamieńskiego, przeniesiona z Kamienia Pomorskiego. Pozostałości dawnego zamku biskupów do dziś są widoczne na wyspie w rozwidleniu Parsęty i Radwi w Karlinie.

Wojna trzydziestoletnia i okres wpływów Brandenburgii

W latach 20. XVII w. na teren Pomorza wkroczyły walczące w wojnie trzydziestoletniej armie. Nękany kontrybucjami i utrzymaniem armii Białogard powoli upadał. Dodatkowego spustoszenia dokonały pożary oraz epidemie dżumy, a opuszczone miasto na krótki czas zajęli Szwedzi. Status Białogardu spadł do rangi małego, rolniczego miasteczka, które od zakończenia wojny (1648 r.) stało się częścią Brandenburgii.

W wyniku reformy administracyjnej w XVIII w., rozwijający się bardzo powoli po zniszczeniach wojny trzydziestoletniej powiat białogardzki (zwany wówczas domeną) został połączony z ziemią świdwińską, tworząc funkcjonujący do lat 30. XX w. powiat białogardzko-świdwiński. W Białogardzie mieściła się m.in. siedziba Sądu Powiatowego, z filiami w Połczynie i Karlinie. Rozwój powiatu został chwilowo zatrzymany w wyniku konfliktów i wojen jakie na przełomie XVIII i XIX w. panowały w tej części Europy. Najpierw wojna siedmioletnia i oblężenie miasta przez ruszających na Kołobrzeg Rosjan, a następnie kampania napoleońska, która doprowadziła do zadłużenia i niemal bankructwa Białogardu. Na szczęście XIX wiek przyniósł regionowi względną stabilizację, a nawet umiarkowany rozwój. W wyniku reform pruskich zlikwidowano średniowieczne struktury oraz zniesiono granice celne. W latach 30. tego stulecia rozpoczęto na masową skalę budowę dróg i traktów komunikacyjnych. W połowie XIX w. powstała droga łącząca Karlino z Białogardem oraz Byszyno z Bobolicami. W 1859 r. otwarto również linię kolejową Stargard – Białogard – Koszalin z odgałęzieniem do Kołobrzegu. W regionie rozwijała się edukacja, a także szybki rozwój urbanistyczny. Trend ten realizowany był do wybuchu I wojny światowej.

II wojna światowa i okres powojenny

W czasie II wojny światowej niedobory siły roboczej uzupełniano robotnikami przymusowymi. Transporty ludności do pracy pojawiały się w Białogardzie już w 1939 r. Dodatkowo braki uzupełniano jeńcami z obozów w Białogardzie oraz Podborsku. Niemiecki obóz jeniecki dla zestrzelonych lotników alianckich Stalag Luft IV powstał w kwietniu 1944 r. w lasach pomiędzy Podborskiem a Modrolasem. Przebywało tu nawet do 10 tys. więźniów. Przed zbliżającym się frontem Niemcy zarządzili ewakuację ludności, a w styczniu 1945 r. część więźniów wywieziono z Podborska do Barth. Pozostali jeńcy podzieleni na grupy marszowe pieszo ruszyli przez Białogard do Hamburga. W czasie niemal 90 dni pokonali oni trasę ponad 900 km. Ocaleni nazwali ten marsz „Marszem Śmierci”.

W marcu 1945 r. do Białogardu wkroczyły wojska radzieckie. Od zakończenia wojny Białogard i całe Pomorze stało się częścią Polski. W mieście stacjonowało wojsko radzieckie jeszcze do 1993 roku. W pobliskim Podborsku prowadzili oni m.in. tajną bazę z schronami i silosami do przetrzymywania broni jądrowej.

Białogard wraz z okolicznymi miejscowościami do 1999 r. pozostawał w obrębie granic województwa koszalińskiego. Od 1999 r., w wyniku nowej reformy administracyjnej, stał się miastem powiatowym w granicach województwa zachodniopomorskiego.

 

Tagi: ,