|
Opracował: Bartosz Antoniewicz
Najkorzystniejszym czasem na wycieczkę po powiecie jaworskim jest okres letni, od czerwca do połowy
września. W tym okresie w regionie organizowane są prawie wszystkie eventy kulturowe, istnieje więc duże
prawdopodobieństwo natrafienia na jedną z tych imprez. Poniższa oferta nie jest jednak powiązana z żadnym
wydarzeniem kulturalnym, decyzja połączenia wyjazdu z uczestnictwem w którymś z nich zależy wyłącznie
od preferencji turysty. Z uwagi na utrudnienia wynikające ze swobodnego poruszania się po regionie środkami
komunikacji publicznej w weekendy, proponowaną formą przemieszczania się jest transport własny, który
nie ogranicza zwiedzających. Pobyt zaplanowano na dowolny weekend: od piątkowego popołudnia do godzin
popołudniowych w niedzielę.
Dzień 1.
Jawor - miasto pokoju
Pierwszy dzień warto w całości poświecić na zwiedzenie głównego ośrodka miejskiego w regionie i zapoznania
się z jego zabytkami i ciekawą historią. Ze względu na niewielkie odległości dzielące poszczególne obiekty,
po mieście można poruszać się pieszo, pozostawiając samochód na jednym z wielu parkingów, zlokalizowanych
w pobliżu najważniejszych zabytków.
1.Kościół Pokoju w Jaworze - wśród wielu zabytkowych obiektów miasta ten jest szczególnie
cenny - jest to zarazem wizytówka Jawora. Kościół Pokoju wybudowano po wojnie trzydziestoletniej dla
ewangelików z terenu Księstwa. Zgodnie z ustaleniami pokoju westfalskiego, ewangelicy złożyli petycję
do cesarza o wydanie pozwolenia na budowę własnego kościoła. Po długich oczekiwaniach, 3 września 1652
roku cesarz wydał dokument pozwalający na budowę. Możliwość wzniesienia świątyni protestanckiej obwarowano
jednak wieloma ograniczeniami. Do budowy można było wykorzystać jedynie materiały nietrwałe, kościół
nie mógł posiadać wież, ani dzwonów a kształtem miał różnić się od tradycyjnych obiektów sakralnych.
Ponadto stanąć miał poza murami miejskimi na odległość strzału armatniego. Kamień węgielny pod budowę
kościoła położono 24 kwietnia 1654 roku. Projekt wykonał inżynier wojskowy, podporucznik Albert von Säbisch.
(1610 - 1688) z Wrocławia, który podróżując po Francji widział funkcjonalne rozwiązania architektoniczne
zborów hugenockich. Säbisch nadał jaworskiemu kościołowi pokoju plan prostokąta z trójbocznie zamkniętym
prezbiterium. Długość świątyni wynosi 43,3 m, a jej szerokość 26,85 m. Kościół Pokoju, który swą nazwę
przyjął od pokoju westfalskiego wybudowano w ciągu roku. 30 września 1655 r. zakończono prace budowlane
pod kierownictwem mistrza ciesielskiego Andreasa Gampera. Świątynia jest budowlą orientowaną, typu bazylikowego
- trójnawowa. Nawa główna przykryta jest dachem dwuspadowym, a nawy boczne dachami pulpitowymi. Konstrukcja
budowli nawiązuje do tradycyjnego budownictwa śląskiego, posługującego się techniką ryglowo - szachulcową.
Ściany kościoła tworzą systemy słupów i poziomych rygli, wzmocnionych ukośnymi belkami zwanymi krzyżulcami.
Bryła świątyni zadziwia swą wielkością i prostotą konstrukcji, która doprowadzona została do maksymalnych
możliwości technicznych. Rozpiętość wnętrza to przede wszystkim zasługa obu twórców: architekta i mistrza
ciesielskiego. Już w XVII wieku wybudowano we wnętrzu II i IV emporę i ozdobiono je malowidłami, przedstawiającymi
sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Empory II i III wzniesiono już na początku wieku XVIII, ozdabiając
je herbami rodowymi, godłami cechowymi oraz pejzażami okolicznych zamków. W 1704 roku do prezbiterium
od strony północnej dobudowano zakrystię, w której umieszczono kaplicę chrzcielną,
fundacji rodu von Hochberg.
Przez ponad pół wieku Kościół Pokoju funkcjonował bez wieży. Mocą konwencji w Altranstadt k. Lipska,
zawartej w 1707 roku między królem Szwecji Karolem XII (gwarantem postanowień traktatu westfalskiego
i praw ewangelików śląskich), a cesarzem Józefem I, osiągnięto porozumienie w szeregu kwestii wyznaniowych.
Jej następstwem było zwrócenie ewangelikom zabranych wcześniej kościołów i wydanie zezwolenia na budowę
sześciu kolejnych kościołów (tzw. Kościołów Łaski), a przy Kościołach Pokoju można było wybudować wieże.
Bogactwo wystroju wnętrza jaworskiego Kościoła Pokoju kontrastuje z prostotą jego wykonania i brakiem
ozdób na zewnątrz. Obecnie we wnętrzu kościoła dominuje kolorystyka biało - błękitna, która pokrywa strop
i drewniane elementy konstrukcji. Kasetonowy strop podzielony jest na prostokątne pola, pokryte biało
- błękitną polichromią ornamentalną o różnorakiej kompozycji i motywach roślinnych. Z trzech wybudowanych
w XVII wieku na Śląsku Kościołów Pokoju do naszych czasów przetrwały dwa: w Jaworze i Świdnicy. Kościół
Pokoju w Głogowie uległ całkowitemu zniszczeniu w wyniku pożaru.
Po zwiedzeniu Kościoła Pokoju można udać się w kierunku rynku, ulicą 1 - Maja, w kierunku Placu Wolności,
dalej skręcając w lewo ulicą Grunwaldzką aż do Rynku, gdzie znajdują się pozostałe obiekty.
2.Rynek w Jaworze - prostokątny plac mierzący 140 na 60 metrów to centralne miejsce miasta,
otoczone przez domy mieszczańskie z arkadami. W miejscu zniszczonej w czasie II wojny światowej pierzei
wschodniej oraz w kilku fragmentach pierzei północnej na początku lat 60 - tych XX wieku wybudowano bloki
według projektu S. Müllera. Na jaworskim rynku znajduje się szereg zabytkowych kamienic, do najciekawszych
należą: kamienica nr 24 (znajdująca się na rogu Rynku i ulicy Klasztornej), w której mieszkała
Hennrieta Hanke (1785 - 1862, autorka ponad 120 tomów powieści ilustrujących życie jaworzan w XIX stuleciu),
kamienica nr 23 przyozdobiona charakterystycznym wykuszem, oraz kamienica nr 8 z wizerunkiem
ula na elewacji (ten element dekoracji nawiązuje do tradycji pierników wypiekanych w mieście od połowy
XVIII wieku i cieszących się ogromną popularnością daleko poza granicami Śląska. W pierzei południowej
ulokowane są najstarsze domy pochodzące z XVI, XVII i XVIII wieku. Dzisiejszy Jawor jest jednym z tych
miast na Dolnym Śląsku, które może poszczycić się zachowanym w dużym stopniu i praktycznie bez większych
zmian średniowiecznym układem urbanistycznym.
Dodatkowo można odbyć wieczorny spacer po jaworskim rynku, o tej porze miejsce posiada unikalną atmosferę.
3.Teatr Miejski - pierwsze przedstawienie teatralne miało miejsce w Jaworze 1799 roku,
w zaadaptowanym do tego celu budynku, który wcześniej mieścił w sobie ławy obuwnicze i chlebowe. Gmach
teatru funkcjonował do roku 1850, po tej dacie obiekt zamknięto ze względu na jego zły stan techniczny.
Remont zakończył się w roku 1869, i następnie przeznaczono go na Bank Przemysłowy a potem na Giełdę Chlebową.
Po jej bankructwie ponownie działać zaczął w budynku teatr, wtedy też wyremontowano gruntownie sale teatralną
nadając jej neorenesansowy wygląd. Premiera odbyła się 1 grudnia 1875 roku. Podczas pożaru ratusza w
roku 1895 budynek szczęśliwie ocalał. W latach 1925 - 1928 przeprowadzono kolejny remont wraz z modernizacją
widowni. W 1933 teatr miejski w Jaworze wyniesiono do rangi Teatru Prowincjonalnego Dolnego Śląska, przede
wszystkim ze względu na walory sali teatralnej, która jest jedną z najpiękniejszych tego typu w regionie.
Obecnie w teatrze miejskim odbywane są cykliczne warsztaty i spektakle artystyczne. W budynku mieści
się także siedziba Jaworskiego Ośrodka Kultury.
4.Ratusz - budynek po raz pierwszy wzmiankowany jest w dokumencie tkaczy z roku 1373. W
1394 roku wzniesiono wieżę ratuszową, która miała stać się symbolem samodzielności i zamożności miasta.
Po kilku przebudowach zachowała się do dnia dzisiejszego. Na jej szczycie umieszczono posągi rycerzy
i władców, stoją tam między innymi posagi króla Czech Wacława IV, ks. Bolka II Małego i jego brata, ks.
Henryka II świdnickiego. Wieża, dzięki swej wysokości przez wieki spełniała wiele funkcji. Była punktem
obserwacyjnym, skąd wypatrywano pożaru, posiadała jedyny zegar w mieście, który oznajmiał mieszkańcom
upływający czas, ponadto była używana jako skarbiec, archiwum i więzienie. Budynek ratusza przebudowywano
dwukrotnie, w roku 1617 oraz w 1846. W roku 1895 ratusz spłonął, zachowała się tylko wieża. W latach
1895 do 1897 trwała budowa nowego zbudowanego praktycznie od podstaw budynku, projektantem był berliński
architekt H. Gutha. Dokładnie 22 listopada 1897 roku nastąpiło uroczyste otwarcie nowego ratusza, odbudowanego
w stylu neorenesansowym. Wewnątrz budynku znajduje się sala rajców z największymi witrażami w budowli
świeckiej na całym Dolnym Śląsku (wykonanymi w 1897 roku w Berlińskim Instytucie Witraży według projektu
Juliusa Jursa).
Po zwiedzeniu rynku można przejść na ulicę Kościelną idąc prosto w kierunku Kościoła Św. Marcina,
oglądając tam pozostałości średniowiecznych obronnych murów miejskich.
5.Kościół Św. Marcina. Gotycki kościół wybudowano w XIII stuleciu i przebudowano
w latach 1534 - 1536. Jest to najstarsza świątynia wzniesiona w mieście - budowla halowa z jednowieżową
fasadą zachodnią. Do kościoła prowadzą trzy portale: od północy z tympanonem zawierającym scenę ze św.
Marcinem z XIV w, od zachodu z bordiurą postaci z XIV w. a od południa renesansowy pochodzący z XVII
wieku. Z pierwotnego wystroju pozostały w kościele: figura św. Marcina biskupa, epitafium ze sceną ukrzyżowania
z 1362 roku, obraz Madonny z Dzieciątkiem wykonany z piaskowca polichromowanego pochodząca z XVI w. oraz
Matka Boża Bolesna z XVI wieku. W dobie renesansu mieszczanie jaworscy ufundowali chrzcielnicę, z tego
samego okresu pochodzą stalle w prezbiterium oraz epitafium Balthasara
Hartraufta, wykonane w pracowni
znakomitego legnickiego artysty Kaspra Bergera. Surowe wnętrze kościoła ozdobiono w okresie baroku bogatym
wystrojem. Główny ołtarz kościoła dominuje widok prezbiterium, jednak wcześniejsze od niego są ołtarze
boczne: Wniebowzięcia NMP, św. Józefa, Pokłonu Trzech Króli i św. Rodziny. Wszystkie ołtarze pochodzą
z epoki baroku. W kaplicy NMP, w nawie północnej mieści się barokowy ołtarz z figurami świętych Piotra
i Pawła. Nawa główna została ozdobiona znakomitymi barokowymi rzeźbami wielu świętych Hieronima, Ambrożego,
Grzegorza, Filipa, Tadeusza, Augustyna, Antoniego Padewskiego oraz Michała Archanioła i Anioła Stróża.
Ambona z bogatą dekoracją płaskorzeźbioną pochodzi z pierwszej połowy XVIII wieku. W świątyni zachowały
się również barokowe konfesjonały. Wszystkie okna kościoła zdobią witraże pochodzące z drugiej połowy
XIX wieku. Intensywność kolorów , wraz z kompozycją w stylu neogotyckim nadaje świątyni dostojny charakter.
6.Mury obronne - powstały prawdopodobnie pod koniec XIII wieku z inicjatywy księcia Bolka
I. Do miasta prowadziły cztery bramy: bolkowska, złotoryjska, legnicka i strzegomska (wzmocniona wieżą,
która stoi do dnia dzisiejszego). W latach 1510 - 1536, ze względu na stopniowy rozwój broni palnej,
dokonano modernizacji fortyfikacji, dobudowując drugi oraz zewnętrzny pierścień murów. Miejsca najbardziej
zagrożone wzmocniono bastejami, z których możliwy był ostrzał z dział lub z broni palnej. Do dzisiaj
zachowały się jedynie nieliczne fragmenty, w najlepszym stanie jest basteja zwana Zamkiem Anioła. Podczas
przeprowadzonej w okresie międzywojennym renowacji w jej ściany wmurowano sześć średniowiecznych krzyży
pokutnych. Inny fragment pozostałości bastei znajduje się na zapleczu Domu Opieki Społecznej (Plac Seniora).
W drugiej połowie wieku XIX na skutek rozbudowy miasta, systematycznie rozbierano mury obronne a także
zlikwidowano stare bramy miejskie.
Po zakończeniu zwiedzania można też zwiedzić pozostałe ciekawe obiekty w Jaworze, znajdujące się również
w obrębie rynku.
7.Kaplica Św. Wojciecha - jest to barokowy obiekt o średniowiecznej metryce, w miejscu
tym pierwotnie znajdowała się synagoga, którą władze miasta przejęły za zgodą króla Albrechta II. Następnie
przebudowano ją na kościół, od roku 1446 budynek ten spełnia funkcje kaplicy szpitalnej. W roku 1729
za sprawą hrabiny Schaffgotsch obiekt został gruntownie przebudowany. Po wojnie znajdowała się tutaj
kaplica chrzcielna.
Lokalizacja: przy ulicy Klasztornej nieopodal Muzeum Regionalnego.
8.Kaplica Św. Barbary - obiekt wybudowany pod koniec XIII wieku, w roku 1562 został zamieniony
na magazyn. Po wojnie trzydziestoletniej z inicjatywy Ottona von Nostitz, obiekt został odnowiony i przekazany
katolikom. Niestety w XVIII wieku spłonął w wyniku pożaru. Za sprawą ks. Franza Bauderta 1786 budynek
został odbudowany w stylu barokowym. Na początku XIX stulecia ponownie pełnił funkcje magazynu i warsztatu.
W latach 1846 - 1944 znajdowała się tam kaplica pogrzebowa. W czasach Polski Ludowej od 1978 roku w kaplicy
odbywały się msze i lekcje religii dla dzieci. Po remoncie w 1987 roku ponowie zaczęła pełnić funkcje
kaplicy pogrzebowej. Na piaskowym portalu kaplicy znajduje się figurka św. Barbary, a we wnętrzu zachował
się późnorenesansowy ołtarz ze sceną Adoracji Dzieciątka Jezus. Lokalizacja: przy ulicy Barbary
(róg ulicy Barbary z ulicą Lipową).
9.Baszta Strzegomska - Średniowieczny obiekt o kwadratowej podstawie, która od drugiej
kondygnacji przechodzi w ośmiokąt. Masywna sylwetka baszty mierzy 24 metry wysokości, a grubość jej murów
prawie 2 metry. Budowla zawiera drobne elementy architektury gotyckiej, są to przede wszystkim małe ostrołukowe
okna. Hełm wieńczący budowlę jest rzadkim przypadkiem zakończania w ten właśnie sposób szczytów wież.
Z uwagi na masywność i kształty wieży zwano ja niegdyś "grubym i łysym olbrzymem". Jej początkowe zastosowanie
wiązało się głownie z obroną znajdującej się nieopodal bramy strzegomskiej. Baszta do połowy XVI wieku
pełniła funkcje wieży obserwacyjnej, znajdowało się też w niej więzienie. Pod koniec XVIII wieku pełniła
rolę składnicy prochu.
Lokalizacja: przy ulicy Strzegomskiej - dojście od rynku ulicą Staromiejską w kierunku wschodnim.
Propozycje noclegu i posiłków:
Na kolację i nocleg można udać się do Hotelu Jawor***
(ul. Staszica 10, www.hoteljawor.com.pl
)
Miejscem noclegu mogą też być Pokoje Gościnne "Calvi Gym" albo Willa "Furtak" www.willafutrak.eu
(patrz
- informacje gdzie jeść i spać).
Dzień 2.
Jawor i okolice: zabytki i przyrodnicze osobliwości
Od rana po śniadaniu warto udać się by zobaczyć Zamek Piastowski w Jaworze oraz zbiory Muzeum Regionalnego,
następnie opuścić miasto i udać się w objazdową wycieczkę po okolicy.
1.Zamek Piastowski w Jaworze - dawna siedziba książąt piastowskich, a później królewskich
starostów Księstwa Świdnicko - Jaworskiego. Zbudował go w roku 1224 Radosław z Bolesławca. W listopadzie
1393 roku obradował tu pierwszy sejmik śląski, a potem stany królestwa składały hołd królom czeskim oraz
cesarzom rzymsko-niemieckim. Od XVI w. zamek był siedzibą namiestnika cesarskiego. W 1648 roku podczas
oblężenia przez żołnierzy cesarskich zamek został bardzo poważnie uszkodzony. Po zniszczeniach wojny
trzydziestoletniej Otto von Nostitz odbudował zamek nadając mu formę nowożytnej rezydencji. Ambicją było
stworzenie siedziby na wzór dworu wiedeńskiego, lecz późniejsze przebudowy z XVIII i XIX w. zatarły kształt
rezydencji. Do dziś charakter renesansowy zachowało w części skrzydło zachodnie, a barokowy skrzydło
północno-wschodnie. W zamku w 1687 roku gościła polska królowa Maria Kazimiera (Marysieńka)
Sobieska.
W 1705 roku dokonano remontu wieży zegarowej, natomiast w 1764 roku król pruski Fryderyk II przekształcił
zamek w zakład karny i dom dla chorych umysłowo, który zamknięto w 1821 roku. Do 1888 roku znajdowało
się w nim więzienie męskie, a następnie wyłącznie żeńskie. W czasie II wojny światowej Niemcy więzili
tu kobiety francuskie oraz uczestników ruchu oporu z Francji i Norwegii. Po roku 1945 w zamku przetrzymywano
więźniów politycznych i żołnierzy AK. Dziś na zamkowym dziedzińcu znajduje się kamień upamiętniający
francuskie więźniarki z lat 1940 - 1945. W zamku mieszczą się różne instytucje, lecz większość pomieszczeń
jest niedostępna. Niedawno też odbyło się otwarcie punktu widokowego na odrestaurowanej wieży zegarowej,
z której podziwiać można malowniczy krajobraz Pogórza Kaczawskiego.
Po zwiedzeniu zamku należy skierować się ulicą Zamkową, skręcając w prawo, by następnie wzdłuż Rynku
dotrzeć do ulicy Klasztornej, na której znajduje się Muzeum Regionalne.
2.Muzeum Regionalne - muzeum mieści się w poklasztornym zespole bernardyńskim, który składa
się z gotyckiego kościoła pw. Najświętszej Marii Panny i pomieszczeń konwentu. Świątynia została poświęcona
w 1498 roku. W latach 1565-1638 klasztor należał do miasta, które urządziło w nim m. in. szkołę protestancką.
W roku 1810 w wyniku kasaty zakonu obiekt stał się własnością państwa. Wówczas mieścił się w nim arsenał
wojskowy a w budynku zakonnym - policyjny urząd śledczy. W roku 1964 cały obiekt został przekazany Muzeum
Regionalnemu, które w okresie od 1964 do 1986r. przeprowadziło generalny remont i prace konserwatorskie.
Wewnątrz znajdują się późnogotyckie freski przedstawiające sceny Męki Pańskiej, postać św. Bernardyna,
scenę stygmatyzacji św. Franciszka, Ostatnią Wieczerzę (we fragmentach), Upadek pod krzyżem. Na sklepieniu
w kościele znajdują się malowidła z motywem roślinnym oraz siedemnastowieczne malarstwo iluzjonistyczne
(nawy boczne). Obecnie Muzeum posiada nowoczesną pracownię konserwatorską, prowadzi szeroko zakrojoną
działalność badawczą i edukacyjną, jest też prężnym ośrodkiem życia społeczno-kulturalnego w mieście
poprzez organizację wielu ciekawych wydarzeń (jest m. in. organizatorem Jaworskich Koncertów Pokoju).
Po zwiedzeniu wymienionych obiektów sugerujemy opuścić miasto i zwiedzić okolice
Proponowana trasa: Droga nr 365 na zachód od Jawora. Myślibórz - Muchów - Lipa - Jastrowiec - Wiadrów
(około 34 km).
3.Pałac w Myśliborzu. Neogotycki pałac zbudowano w latach 1859 - 1861 według projektu K.
Wolfa. Do niedawna obiekt pozostawał w ruinie, jednak od dłuższego czasu za sprawą wykupu przez prywatnego
właściciela jest odrestaurowywany. Jest to 2-kondygnacyjny budynek z tarasami i dwiema wieżami. W schodkowym
szczycie ryzalitu zachował się kartusz z herbami Fryderyka Prittwitza i jego żony Gertrudy z d.
Diebitsch,
opatrzony datą budowy (rok 1861). Wnętrza pałacu były bogato dekorowane, wszystkie pokoje posiadały posadzki
parkietowe, a w westybulu znajdowała się murowana posadzka. W pobliżu pałacu znajduje się zniszczona
oranżeria, która niegdyś połączona była ze salonem przez szklaną ściankę. Tuż obok położony jest park
w stylu angielskim, rozciągający się malowniczo na zboczu wzniesienia z promenadami spacerowymi i kamiennymi
schodami. Z dawnej świetności parku zachowały się 300-letnie cisy, platany, sosny czarne, buki purpurowe
i daglezja.
4. Muchów-jest to stara rozległa wieś o luźnym układzie zabudowań.
Na zachód od głównej drogi wznosi się otoczony parkiem pałacyk, przy którym istnieje zrealizowana nie
tak dawno ścieżka edukacyjna, mająca ukazywać walory przyrodniczo - kulturowe. W samej wsi znajduje się
kilka charakterystycznych dla regionu domów mieszkalnych i mieszkalno-gospodarczych o charakterystycznych
cechach architektonicznych. Przy wjeździe do wsi od strony Jaworu po lewej stronie, tuż przy drodze rośnie
300 - letnia Lipa - pomnik przyrody o dużym - 7,3 metrowym obwodzie. W bezpośrednim sąsiedztwie Muchowa
w kierunku północno - wschodnim leży Czartowska Skała - wygasły wulkan z charakterystycznymi słupami
bazaltowymi - pomnik przyrody. Wokół wsi rozciągają się leżące na podmokłych terenach "Łąki
Muchowskie"
- to właśnie w tej okolicy corocznie w lipcu odbywa się "Muchowska Kosa" - dolnośląska impreza rekreacyjno
- edukacyjna z udziałem rolników polskich, niemieckich i czeskich.
W pobliżu rozciąga się także Park Krajobrazowy "Chełmy", w którego skład wchodzą rezerwaty
przyrody:
Wąwóz Myśliborski - rezerwat ustanowiony w 1992 roku. Położony jest na wysokości 300-360
m n. p. m., a jego powierzchnia wynosi około 9,6 ha. Głównym powodem utworzenia rezerwat jest jedyne
na Dolnym Śląsku i w Sudetach miejsce występowania paproci z gatunku języcznik zwyczajny. W rezerwacie
dla turystów została udostępniona ścieżka dydaktyczno - przyrodnicza, prowadząca od Centrum Edukacji
Przyrodniczej i Krajoznawstwa w Myśliborzu przez tereny bogate przyrodniczo i geologicznie i przez stanowisko
archeologiczne, gdzie odkryto wczesnośredniowieczne ślady osadnictwa.
Wąwóz Lipa-Wąwóz znajduje się 2 km na północny wschód od wsi Lipa, powstał
w roku 1996 jako drugi na terenie Parku Krajobrazowego "Chełmy". Położony jest na wysokości około 400
metrów n. p. m. Jest to interesujący rezerwat geologiczno-florystyczny, charakteryzujący się licznym
występowaniem skał zieleńcowych, ze stromym, wysokimi na ok. 12 m ścianami skalnymi. W górnym odcinku
wąwozu występują eratyki skał skandynawskich oraz pseudoeratyki z Pogórza Kaczawskiego i Przedgórza Sudeckiego.
Występuje tu także gatunek rzadkiego płaza: salamandry plamistej, której liczebność w tym miejscu oszacowano
na kilkaset osobników.
Dalej drogami lokalnymi trzeba kierować się na wschód w kierunku miejscowości Nowa Wieś Wielka, a
następnie na południe aż do wsi Lipa.
5. Zamek w Lipie- zamek w Lipie położony jest wzdłuż turystycznego "Szlaku Zamków
Piastowskich" na wysokości 375 m. n. p. m. Zbudowany został przypuszczalnie na przełomie XIII i XIV wiek,
natomiast przebudowano go w XVII i znów w XIX wieku. Powszechnie przyjmuje się, że został on zbudowany
z inicjatywy przedstawiciela któregoś ze znanych śląskich rodów rycerskich, jednak niektóre źródła wiążą
go z zakonem templariuszy. W przeszłości zabezpieczał prawdopodobnie szlaki handlowe i pełnił rolę strażnicy,
ze względu na bliskość granicy z Czechami. Niektórzy historycy uważają, że Templariusze mogli przybyć
na te tereny z Czech, ponieważ m. in. komandorie powstawały wtedy na terenach przygranicznych, częstokroć
mocno ze sobą skonfliktowanych. Pierwotnie zamek był gotycki, a elementy renesansowe pojawiły się w nim
wraz z przebudową w XVII wieku, kiedy to został rozbudowany przez rodzinę von
Zedlitz. W zamku zachowało
się kilka sklepionych pomieszczeń, komin kuchenny w kształcie piramidy, portal renesansowy. W roku 1821
zamek częściowo rozebrano, ale właściciel po 15 latach z powrotem go odbudował. Budynek znacznie ucierpiał
w wyniku II wojny światowej i po dziś dzień nie został odbudowany. W Lipie zobaczyć można jeszcze dwa
dawne dwory - folwarki, a przy nich pałace. Z niegdysiejszej "Złotej Lipy", kwitnącej górnictwem rud
miedzi, żelaza i srebra, a później wapieni, pozostały do dziś stare piece wapienne, ruiny szubienicy,
a w kościele - elementy romańskie i nagrobki Zedlitzów.
Dalej w kierunku na wschód do oddalonej o kilka kilometrów wsi Jastrowiec.
6. Jastrowiec- Ta malownicza miejscowość znana jest już od 1371 r. Bardzo interesującym
zabytkiem, położonym w środku wsi, jest tzw. "Zamek na wodzie". Jest to pałac z II połowy XVIII w. o
cechach mieszanych - baroku i eklektyzmu. Oficyna pałacowa z cebulastą kopułą pokryta jest łupkiem. Wewnątrz
budowli znajduje się barokowy kominek oraz piec. Właścicielem pałacu był Jan
Czirny, a od 1809 r. władał
w nim hrabia Hoyos. Ozdobą obiektu jest park z XIX w., w którym nieopodal mostu rosną stare lipy o obwodach
sięgających ok. 6 m oraz buki. Jastrowiec słynie również z kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP z XIV
w., usytuowanego na wzniesieniu (345 m n. p. m.). Zdobi go styl gotycki z rzeźbą Madonny, portalami oraz
renesansową chrzcielnicą.
Po zwiedzaniu najlepiej udać się do Gospodarstwa
Agroturystycznego "Chata Morgana" (www.chatamorgana.pl), gdzie można spożyć posiłek, można
też pojechać kawałek dalej do wsi Grobla, gdzie możliwość spożycia posiłku jest w Ośrodku Turystyczno
- Szkoleniowym "Magdalena" lub w Gospodarstwie Agroturystycznym "Muflon". (patrz - informacje
gdzie jeść i spać). Potem można wyruszyć dalej na wschód do miejscowości Wiadrów.
7. Wiadrów - Kościół filialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Pierwsza wzmianka o Wiadrowie
pochodzi z 1371 roku. W tutejszym pięknym, gotyckim, obronnym kościele z XIII wieku można zobaczyć pięć
dobrze zachowanych renesansowych nagrobków figuralnych - upamiętniających dawnych właścicieli Wiadrowa
i Grobli. W głębi wsi znajdują się ruiny XVIII-wiecznego kościoła ewangelickiego oraz dworu. W jego miejscu
stał niegdyś zamek, znany z walecznej obrony załogi przed husytami w roku 1427. W murze cmentarnym od
strony drogi znajduje się krzyż pokutny.
Na nocleg można udać się z powrotem do Jawora drogą krajową nr 3, lub do Bolkowa. Propozycje noclegu
i posiłku w Bolkowie: Hotel Bolków*** (www.hotel-bolkow.pl)
lub Pokoje Gościnne "Pod Lipami" (patrz - informacje gdzie jeść i spać).
Dzień 3.
Bolków i okolice
Od rana po śniadaniu polecane jest zwiedzanie Bolkowa i okolic. Jeśli wybrano opcję powrotu do
Jawora,
to stąd trasa w kierunku Bolkowa prowadzi na południe drogą krajową nr 3. (około 18 km). Jadąc do Bolkowa
warto (opcjonalnie) zobaczyć zabytkowy kościół w Pogwizdowie skręcając w prawo z głównej drogi nr 3 w
kierunku Kwietników i cały czas prosto aż do miejscowości Pogwizdów. Tuż przed Bolkowem znajdują ruiny
dawnego zamku rycerskiego - Świny, które także warto zobaczyć.
1.Pogwizdów, Kościół Podwyższenia Krzyża Św. Ta wczesnogotycka budowla powstała prawdopodobnie
w pierwszej połowie XIII wieku. Jest to kościół kamienny, orientowany (czyli z prezbiterium zwróconym
ku wschodowi), z kaplicą południową i wieżą wznoszącą się od zachodu nad nawą. Do kościoła prowadzą dwa
gotyckie portale z początku XIV wieku: jeden wiedzie do nawy, drugi do kaplicy. W skład wyposażenia wchodzą
płyty nagrobne z piaskowca i epitafia dawnych właścicieli, umieszczone wewnątrz i na zewnątrz kościoła:
rodziny von Schindel, Zettritz. W połowie XVI wieku kościół został przejęty przez protestantów,
oddano go katolikom w roku 1654. Pod koniec lat 90. XX wieku w kościele odkryto malowidła ścienne.
2.Zamek Świny. Obiekt położony jest w odległości 3 km od Bolkowa i historycznie związany
z rodem Świnków. Trzykondygnacyjna wieża zbudowana z kamienia na planie prostokąta ma dobrze zachowane
fragmenty sklepień, okien gotyckich, sztukaterii, portali ciosowych, dekoracji sgraffitowych na ścianach
zewnętrznych. Zamek wymieniono po raz pierwszy w kronice Kosmasa w roku 1108 pod nazwą Zvini in Polonia.
Późniejszy dokument papieża Hadriana IV wspomina go jako gród kasztelański Zpini. Zamek
stracił jednak status kasztelanii na rzecz zamku Bolków. W połowie XIII wieku opuszczoną kasztelanię
na skalistym cyplu, nieopodal Bolkowa, zajęła rodzina Świnków, która około roku 1350 wzniosła tu swoją
siedzibę, ogradzając ją murem. W XV wieku Gunzel von Schweinichen rozbudował zamek, dołączając do wieży
od strony zachodniej nowy dom mieszkalny. W XVII wieku jego potomkowie przebudowali zamek górny w stylu
renesansowym oraz wznieśli zamek dolny. Około 1570 r. na przedzamczu wybudowano także kościół zamkowy,
w którym zachowały się nagrobki dawnych właścicieli Świn. W XVIII wieku zamek został w znacznej części
zniszczony i zdobyty przez armię rosyjską. Przebywający w Austrii kolei właściciele nie dbali o zamek,
który przez dalsze lata popadał stopniowo w ruinę. Dodatkowo do zniszczeń w XIX wieku przyczynił się
huragan i pożar. Z początkiem XX wieku miejscowe stowarzyszenie zajęło się oczyszczaniem ruin z gruzów
i stopniowym zabezpieczaniem murów. Po II wojnie światowej na zamku przeprowadzono gruntowe prace remontowe
powiązane z badaniami archeologicznymi. Od roku 1991 obiekt stanowi własność prywatną.
Bolków-miejscowość leżąca w malowniczej okolicy, wzmiankowana w źródłach
już w 1195 roku. Szybciej zaczęła rozwijać się po wybudowaniu zamku (w roku 1277). Inicjatorem jego budowy
był albo Bolesław Łysy, albo (według innych źródeł) przez Bolko I Świdnicki. Prawa miejskie Bolków musiał
mieć nadane już krótko po najeździe mongolskim (po 1241). W roku 1344 roku miejscowość stała się centrum
okręgu administracyjnego. Po wchłonięciu księstwa jaworskiego przez Koronę Czeską miasto straciło na
znaczeniu i przeszło w ręce prywatne. Szczególnie dotkliwe dla Bolkowa były skutki wojny trzydziestoletniej
i działania kontrreformacyjne, w wyniku których wyemigrowała zdecydowana większość ewangelickich mieszkańców
miasta. W 1708 roku Bolków kupili cystersi z Krzeszowa, którzy władali nim aż do roku 1810. Dzisiaj Bolków
jest spokojnym i cichym miasteczkiem liczącym około 5,4 tys. mieszkańców, pełni też funkcję ośrodka administracyjnego
i usługowego dla okolicy.
3.Rynek w Bolkowie - zabytkowy średniowieczny rynek i znajdujące się wzdłuż jego
północnej pierzei kamienice z podcieniami pochodzą z pochodzą z XVII i XVIII wieku, przebudowane zostały
jednak w XIX i XX stuleciu. Usytuowanie na pochyłej płycie rynku nadaje im ciekawy charakter. Uroku dodaje
też stojąca w rynku "Fontanna Anioła" - przedstawia ona chłopca czytającego Biblię. Pochodzenie
fontanny datuje się na rok 1858, gdy postawiono ją na miejscu dawnego kościoła ewangelickiego. Nie wiadomo
dokładnie, skąd fontanna otrzymała nazwę anielskiej, sugeruje się, że z powodu wyglądu chłopca albo też,
że nazwa pochodziła ona od wcześniejszej "anielskiej" studni bądź źródła. Oryginalna figura została skradziona
w latach 1948-1951. W roku 2001 dzięki współpracy władz partnerskich miast replika zaginionej figury
trafiła znowu na swoje miejsce.
4.Ratusz w Bolkowie - klasycystyczny dziś budynek wzniesiony został w swej pierwotnej,
gotyckiej formie prawdopodobnie w XIV wieku. W roku 1632 uległ spaleniu, a odbudowano go ponownie w 1670
r. Kolejne przebudowy, zwłaszcza w 1827 r. według projektu Hedemanna z Kamiennej Góry, nadały mu dzisiejszy
wygląd.
5.Kościół Świętej Jadwigi pierwsze wzmianki w dokumentach o kościele pochodzą z 1298 r.,
lecz powstał on zapewne wcześniej, około 1250 r., jako budowla murowana na planie krzyża greckiego z
dobudowaną od południa zakrystią i wieżą o formach wczesnogotyckich. Po kolejnych przebudowach obecnie
świątynia ma charakter neogotycki. Krzyżowe sklepienia zdobią zworniki z rzeźbionymi głowami Św. Jadwigi
oraz książąt Henryka Brodatego, Bolesława Rogatki, Konrada I, Henryka III i Władysława (biskupa). Wewnątrz
znajduje się renesansowa ambona z 1619 roku. Nad wejściem do północnej kruchty znajdują się trzy figury
z około 1400 roku przedstawiające: Matkę Boską, Św. Barbarę i Św. Katarzynę. Przed wejściem głównym umieszczona
jest barokowa figura Św. Jana Nepomucena, obok niej współczesny pomnik poświęcony Sybirakom.
6.Zamek Bolków. Właściwie ruiny zamku, należą do najstarszych bardziej interesujących w
skali kraju, a to z powodu niespotykanego nigdzie indziej kształtu wieży, która w przekroju poprzecznym
ma kształt łzy (wieża klinowa). Stanowi ona (jako tzw. Burgfried) kluczowy element obronny zamku. Ostrze
wieży skierowane jest w kierunku południowym, czyli w stronę potencjalnego oblężenia: jej specyficzny
kształt miał minimalizować skutki ostrzału armatniego. Wysokość wieży sięga dwudziestu ośmiu metrów.
Warownia Bolków była jedną z najważniejszych fortyfikacji Księstwa Świdnicko - Jaworskiego. Tę średniowieczną
warownię prawdopodobnie w XIII wieku zaczął wznosić już książę Bolesław II Rogatka - zwany Łysym a budowę
dokończył jego syn Bolko I. W latach 1301-1368 za panowania książąt Bernarda i Bolka II budowla została
powiększona o budynek południowo-wschodni. Po śmierci księżnej Agnieszki zamek przeszedł w 1392 r. na
własność królów czeskich. W XV w. był kilkakrotnie oblegany, zdobywany i niszczony. W tym czasie nastąpiło
umocnienie bramy oraz wymurowanie kamiennego ganku. Od wymarcia książąt świdnicko - jaworskich, zamek
często zmieniał właścicieli. W XVI wieku rozbudował go Jakub von Salza. Szczyt wzgórza otoczono wówczas
murem obwodowym, w którego obrębie usytuowano wydłużony dom mieszkalny i budynek gospodarczy. Podczas
wojny trzydziestoletniej w 1646 roku, Szwedzi zdobyli zamek po niszczącym ostrzale artyleryjskim, ma
skutek którego utracił on swe walory obronne, nie mógł też funkcjonować jako rezydencja. Z początkiem
XVIII wieku obiekt sprzedano konwentowi cystersów z Krzeszowa, którzy przekształcili zamek w klasztor.
W roku 1810 nastąpiła jednak sekularyzacja zakonu, w wyniku której zamek przeszedł we władanie państwa
pruskiego. Z początkiem wieku XIX rozpoczęła się stopniowa rozbiórka i dewastacja obiektu, prac tych
jednak zaprzestano pod koniec tego samego wieku. W okresie międzywojennym działało w zamku muzeum z bogatymi
zbiorami broni. Obecnie funkcjonuje tu oddział Muzeum Karkonoskiego. Na zamku działa także prężne Bractwo
Rycerskie, które organizuje corocznie jeden z większych w Polsce pikników i turniejów rycerskich. W lipcu
odbywa się tu również jedyny w Europie środkowo - wschodniej festiwal muzyki gotyckiej Castle Party,
przyciągający do Bolkowa coraz liczniejszych fanów tego rodzaju muzyki.
Będąc w Bolkowie warto udać się na obiad do jednej z miejscowych restauracji. Propozycje posiłków:
Restauracja "Pod Zamkiem", Restauracja "Zacisze" lub Restauracja - Kawiarnia "Hacjenda". Następnie można
wybrać się na spacer na Górę Ryszarda.
7.Góra Ryszarda w Bolkowie - jest to otwarta przestrzeń zieleni, z wyznaczonymi trasami
spacerowymi i ścieżkami rowerowymi. Mała infrastruktura turystyczna, która znajduje się na miejscu pozwoli
turystom na chwilę relaksu wśród zieleni drzew. Góra Ryszarda stanowi też doskonały punkt widokowy z
przepiękną panoramą na miasto i okolice.
W propozycji pobytu wykorzystano następujące opracowania i materiały:
Grzywacz F., Przewodnik Turystyczny "Jawor i okolice" - wersja elektroniczna na stronie www.jawor.pl.
Jawor, Legnica 1999.
Przewodniki rekreacyjne: Sudety - szlaki pełne skarbów, Gliwice 2011.
www.turystyka.dolnyslask.pl
www.szlakikulturowe.dolnyslask.pl
www.ziemiajaworska.pl
www.jawor.pl
www.bolkow.pl
www.paszowice.pl
www.partnerstwokaczawskie.pl
www.zamkipolskie.com
Dostęp do stron www zweryfikowano 20 września 2013.
|
