Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 2 kwietnia 2013, redaktor prowadzący numeru: Ewa Malchrowicz

Numer 4/2013 (kwiecień 2013)

Data wydania 2 kwietnia 2013, redaktor prowadzący numeru: Ewa Malchrowicz

Numer 4/2013 (kwiecień 2013)

Michał Suszczewicz

Zarys dziejów Wschowy i okolic

     Ziemia Wschowska w swoim obecnym administracyjnym kształcie, odpowiadającym granicom powiatu znacznie różni się od swojej historycznej postaci. Ta ostatnia, w okresie I Rzeczpospolitej obejmowała znaczne części ówczesnego powiatu leszczyńskiego oraz gminy Wschowa i Szlichtyngowa. Nie obejmowała natomiast swoim zasięgiem gminy Sława, która w tamtym okresie wchodziła w skład księstwa głogowskiego i szerzej - Śląska. Dlatego niniejszy tekst opracowani zachowując równoległość prezentacji dla dwóch obszarów: połączonych gmin Wschowy i Szlichtyngowej tworzących rdzeń dawnej Ziemi Wschowskiej oraz odrębnie gminy Sława, która wchodziła w skład dzielnicy, a potem prowincji Śląskiej.

I. Wschowa i Szlichtyngowa
Początki
Wschowa po raz pierwszy została wymieniona w dokumentach już w XII wieku. W 1136 roku papież Innocenty II w bulli wystawionej dla arcybiskupa gnieźnieńskiego dotyczącej miejscowości wchodzących w skład tej diecezji, wspomina o Wschowie. Pierwotnie wchodziła ona w skład Wielkopolski, jednak liczne konflikty toczone pomiędzy książętami piastowskimi władającymi w Poznaniu i Głogowie doprowadzały do wielokrotnych i znacznych zmian granic na tym terenie.
Prawa miejskie Wschowa otrzymuje przed 1273 rokiem. Nie jest znana dokładna data lokacji, ponieważ dokument potwierdzający to wydarzenie nie zachował się. Jednak co najmniej od 1273 roku można mówić o mieście, ponieważ w dokumencie z tego roku Wschowa została nazwana civitas, co oznacza miasto. Jeszcze w okresie panowania książąt głogowskich Wschowa została także jednym z sygnatariuszy układu o bezpieczeństwie na szlakach handlowych, podpisanego w 1310 roku.
W 1331 roku książęta głogowscy - wraz z innymi z terenu Śląska - złożyli hołd królowi Janowi Luksemburskiemu, co oznaczało włączenie księstwa wraz z Ziemią Wschowską do Królestwa Czeskiego. Pierwsze próby odzyskania Wschowy i przyłączenia jej do Wielkopolski podjął w 1332 roku Władysław Łokietek, jednak działania militarne zostały ostatecznie zakończone zdobyciem Kościana. Rozwój sytuacji między Polską i Czechami związany z zerwaniem zależności księstwa głogowskiego od Czech przez księcia Henryka Żelaznego w 1341 roku oraz sojusz zawarty między Kazimierzem Wielkim oraz królem Janem Luksemburskim nadały wydarzeniom nowy bieg. W 1343 roku wojska polskie pod dowództwem Kazimierza zdobyły Wschowę, którą wraz z całą Ziemią Wschowską przyłączono do Królestwa Polskiego. Książę głogowsko-żagański Henryk Żelazny po utracie Wschowy w 1344 roku przyrzekł złożyć hołd królowi Czech. W kolejnym roku Wschowę oblegały wojska książąt oleśnickiego oraz prawdopodobnie również głogowsko-żagańskiego, jednak nie przyniosło to większego skutku. Po wojnie pomiędzy Polską a Czechami o Śląsk i w wyniku kończącego ją pokoju w Namysłowie w 1348 roku, z całego obszaru dzielnicy śląskiej Kazimierzowi Wielkiemu udało się ostatecznie powtórnie przyłączyć do Królestwa jedynie właśnie Ziemię Wschowską.

W Królestwie Polskim
Samo przyłączenie Wschowy wiązało się z pewnym okresem przejściowym, szczególnie pod względem ustrojowym i prawnym. Stopniowo zaprowadzano porządek prawny identyczny jak w sąsiedniej Wielkopolsce i innych ziemiach Królestwa, jednak dokonało się to z pewnym opóźnieniem: okres ujednolicania trwał aż do 1422 roku.
Miasto było bardzo ważnym ośrodkiem miejskim w Wielkopolsce i stolicą samodzielnej Ziemi Wschowskiej. We Wschowie rezydował królewski starosta powoływany od czasów Kazimierza Wielkiego, który swój urząd sprawował na wschowskim zamku. Miasto posiadało status królewskiego i posiadało własne ziemie we wsi Przyczyna oraz możliwość wyrębu lasów na użytek odbudowy fortyfikacji. Było to związane z przywilejami nadanymi miastu i mieszczanom przez Kazimierza Wielkiego. Sam król w 1365 roku w miejscowym kościele parafialnym zawarł związek małżeński z Jadwigą Żagańską, córką księcia głogowsko-żagańskiego Henryka Żelaznego, co miało mieć pozytywne skutki w stosunkach pomiędzy władcami jak i dla kwestii dziedziczenia po dotychczas bezdzietnym Kazimierzu. We Wschowie w tym czasie działała mennica, która biła monety, wpierw z przywileju książąt głogowskich, później potwierdzonego przez Kazimierza Wielkiego i potem także przez Władysława Jagiełłę. Mennica istniała we Wschowie z pewnymi przerwami w działalności aż do 1728 roku.
Korzystając z bezkrólewia w Polsce po śmierci Ludwika Węgierskiego, w 1383 roku pod mury miasta podeszły wojska księcia głogowskiego Henryka VII Rumpolda, jednak lojalna wobec Polski postawa mieszczan zmusiła go do porzucenia oblężenia. Przez kolejny wiek miasto nie było narażone na ataki z zewnątrz. Wschowa była chętnie obdarzana przywilejami przez polskich królów. W mieście osobiście pojawił się w 1416 roku Władysław Jagiełło, który spotkał się tu z margrabią Miśni Wilhelmem. W 1422 roku w Gnieźnie król Władysław Jagiełło nadał nowy przywilej dla mieszkańców Ziemi Wschowskiej i samej Wschowy. Było to między innymi: zrównanie w prawach z mieszkańcami Wielkopolski, nadanie Ziemi Wschowskiej udzielnego sędziego generalnego urzędującego w mieście, uporządkowanie sądownictwa, zrównanie w prawach sądów wschowskiego do sądu kościańskiego, nałożenie na ludność Ziemi Wschowskiej podatków identycznych jak te zbierane w Wielkopolsce. Odtąd Ziemia Wschowska jako powiat była częścią województwa poznańskiego. Ponadto król zatwierdził wszystkie poprzednie przywileje nadane przez jego poprzedników.
Ziemia Wschowska była ważnym obszarem regionu. Ze względu na strategiczne położenie starosta ziemski wschowski posiadał prerogatywy równe staroście generalnemu województwa poznańskiego i był od niego niezależny, co świadczy o ważności tego urzędu w Wielkopolsce. Jednak pod względem powierzchni był to jeden z najmniejszych powiatów Wielkopolski z dość małą liczbą szlachty ziemskiej.
W 1462 we Wschowie roku zatrzymuje się król Kazimierz Jagiellończyk, który odpoczywa w mieście podczas wyprawy do Głogowa na spotkanie z królem czeskim Jerzym z Podiebradu.
W 1474 roku Ziemię Wschowską najeżdżają wojska króla Węgier Macieja Korwina, jednak skutkiem tego najazdu zostają spalone tylko przedmieścia. Po tym incydencie miasto poprzez kolejne dwa wieki swobodnie może się rozwijać, ponieważ nie toczą się wokół niego walki.

Reformacja, wojny religijne i ich wpływ na proces rozwoju Ziemi Wschowskiej
Miasto na początku XVI wieku było miejscem ważnego wydarzenia w stosunkach pomiędzy Polską a Pomorzem. W 1512 roku we Wschowie miał miejsce zjazd w którym uczestniczyli książę pomorski Bogusław X i król Polski Zygmunt I. Celem tego spotkania było wypracowanie wspólnej polityki ekonomicznej pomiędzy oboma krajami. Dnia 21 IV 1512 roku we Wschowie podpisano układ handlowy. Warto też zaznaczyć, że przez kilka poprzednich lat w pobliskim Głogowie Zygmunt I sprawował funkcję Namiestnika Śląska, którą powierzył mu jego brat Władysław, król Czech i Węgier. W 1513 roku Zygmunt I nadał miastu przywilej nakładania na handlarzy przejeżdżających przez miasto podatku mostowego. Z dochodów z tego podatku miano konserwować i naprawiać fortyfikacje miejskie, istniejące prawdopodobnie już przed zdobyciem miasta przez Kazimierza Wielkiego. Ponadto Zygmunt w 1524 roku nadał miastu prawo magdeburskie oraz zwolnienie od prawa polskiego, ograniczono władzę starosty nad miastem oraz rozszerzono jurysdykcję wschowian na wsie Przyczynę Górną i Dolną. Wschowa jako miasto królewskie posiadała wiele przywilejów i przychylność monarchy, co znacznie ułatwiało rozwój i podnosiło jego znaczenie w Wielkopolsce jak i w Królestwie Polskim. W mieście począwszy od 1532 roku obradowały sądy delimitacyjne, które ustalały przebieg granicy pomiędzy państwem Habsburgów a Jagiellonów.
Najbardziej rozwiniętym cechem rzemieślniczym w mieście było sukiennictwo. Sukno wschowskich wytwórców było sprzedawane przez pośrednictwo sieci hanzeatyckiej aż po Ruś, a jego jakość była tak dobra, że porównywano ją z suknem niderlandzkim. Wschowskie sukno posiadało również specjalny znak rozpoznawczy, którego używano już od 1493 roku. Według danych z 1628 roku w mieście było czynnych ponad 200 sukienników: członkowie tego cechu stanowili prawie połowę spośród wszystkich wschowskich rzemieślników, co dobrze ukazuje dominacje tej branży. Ponadto we Wschowie powstała pierwsza w Rzeczypospolitej manufaktura farbiarska założona przez Włocha Nicolo Bacaralli’ego. W tutejszej mennicy - na nowo otwartej w połowie XVII wieku przez Andrzeja Tynffa - wybijano miedzy innymi tynfy – monety o wartości o niższej niż nominalna, co zresztą powodowało znaczne straty skarbowe państwa. W tym kontekście przyjęło się popularne niegdyś powiedzenie „dobry żart, tynfa wart”, obecnie już zanikłe.
O znaczeniu miasta informują różne dokumenty. I tak w czasie wojny trzynastoletniej (1454-66) Wschowę sklasyfikowano jako siódme pod względem potencjału gospodarczego miasto w Królestwie Polskim. Według Uniwersału dotyczącego podatków, do pierwszej kategorii podatkowej zaliczono w Wielkopolsce tylko Poznań, do drugiej zaliczono Wschowę wraz z takimi miastami jak Gniezno, Kalisz, Kościan. Także pod koniec XVIII wieku znaczenie miasta było duże, ponieważ Wschowę zaliczano do I kategorii podatkowej, wraz z Poznaniem, Lesznem, Gnieznem, Kaliszem i Krotoszynem.
W okresie wojen religijnych w sąsiednich terytoriach niemieckich i czeskich w XVI i XVII wieku znaczne rozmiary przybrały migracje ludności niemieckojęzycznej (protestanckiej) były znaczne. W tym okresie do Ziemi Wschowskiej napływają m. in. osadnicy tzw. olęderscy. Już król Zygmunt I dopuszcza używanie języka niemieckiego w pracach magistratu wschowskiego, co ma ułatwić pracę przy tak dużym ruchu migracyjnym. Dzięki znacznemu napływowi ludności zostaje w 1547 roku przez ród Leszczyńskich założone Leszno. Powstanie nowego szybko rozwijającego się ośrodka było jedną z głównych przyczyn ekonomicznego i politycznego spadku znaczenia Wschowy w kolejnym okresie. W ciągu kilkunastu lat Leszno staje się jednym z głównych miast protestanckich w Rzeczypospolitej. Mieszkali tam wyznawcy luteranizmu, kalwinizmu jak i bracia czescy wygnani ze Śląska i Czech.
Podobne zmiany demograficzne zachodziły także we Wschowie. Początkowo protestantyzm cieszył się tu znikomym poparciem, jednak jego znaczenie w kolejnych latach przybierało na sile. Wreszcie w 1552 roku odebrano katolikom świątynię – kościół parafialny, który odtąd stał się zborem miejscowej gminy luterańskiej. Odnotowano także szykany skierowane przeciwko katolikom ze strony zwolenników nowego dominującego wyznania. Po śmierci miejscowego proboszcza decyzją władz miasta nie powołano już nowego, klasztor i kościół bernardynów (założony w połowie XV wieku) spalono, a braci rezydujących tam wypędzono. Odtąd wyznanie katolickie w miastach na Ziemi Wschowskiej zostało zmarginalizowane, udział katolików w ogóle stanu mieszczańskiego nie przekraczał 25%, a jedynym wyjątkiem była cysterska Świeciechowa, gdzie udział ten sięgał prawie 100%.
Wskutek sporów religijnych i interwencji samego króla Zygmunta III Wazy, gorącego zwolennika kontrreformacji, wschowscy protestanci musieli w 1604 roku oddać miejski kościół. Ówczesny pastor gminy luterańskiej we Wschowie Valerius Herberger zdecydował o podjęciu budowy nowej świątyni. Zgodnie z niepotwierdzonymi przekazami wiążącymi się z tą budową, zbór miał być postawiony nie w mieście, ale poza nim, budowa nie mogła trwać dłużej niż jeden miesiąc, a wieża nie mogła mieć ani kwadratowego, ani okrągłego kształtu. Wszystkie te warunki mimo trudności miały zostać spełnione i pierwszego dnia Świąt Bożego Narodzenia 1604 roku w nowo-wybudowanej świątyni zostało odprawione pierwsze nabożeństwo. Z powodu jego daty świątynię nazwano „Kripplein Christi”, co oznacza Żłóbek Chrystusa. Z racji, że w okolicy zboru nie było miejsca na cmentarz, zdecydowano się na założenie odrębnej nekropolii poza murami miasta, na północ od niego. Był to pierwszy na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów cmentarz nie posiadający kościoła i zaplanowany poza murami miejskimi. W 1609 roku odbył się tam pierwszy pogrzeb. Na jego obszarze zostali pochowani między innymi: Valerius Herberger – pastor ewangelicki, znany twórca ewangelickich pieśni żałobnych; Samuel Friedrich Lauterbach – także pastor, twórca licznych ksiąg dotyczących historii Polski, Wschowy oraz „Kroniki Zarazy”, która nawiedziła miasto w latach 1709-10; Matteus Vechner – nadworny medyk króla Zygmunta III i miejski lekarz wschowski.
Migracje do Wschowy i okolic miasta trwały nadal przez całą pierwszą połowę XVII wieku. Pomimo zakazu króla Zygmunta III Wazy w 1629 roku dotyczącego przyjmowania ewangelickich emigrantów z krajów Rzeszy, na Ziemi Wschowskiej powstało wiele nowych miast, a dotychczas istniejące znacznie zwiększyły swoją liczbę mieszkańców. W tym czasie powstały miedzy innymi takie miasta jak założona przez Johanna von Schlichting Szlichtyngowa (1644). Ród Schlichtingów był mocno związany z Ziemią Wschowską, a sam założyciel Szlichtyngowej był sędzią ziemskim wschowskim i posiadał autorytet zarówno wśród mieszkańców swojego miasta, jak i okolicznych wiosek. Rodzina wywodzi się z terenów Danii, gdzie wspominani w dokumentach byli oni już w XI wieku. W Rzeczypospolitej znaleźli się w XV wieku, a protoplastą polskiej linii tego roku był Kasper von Schlichting. Schlichtingowie zamieszkiwali dobra w pobliskiej Górczynie. Jednak zmiana sytuacji międzynarodowej zmusiła potomków założyciela Szlichtyngowej do migracji przed frontem do centralnych części Niemiec. Po kilkudziesięciu latach do Polski powróciła Sigrun von Schlichting-Bukowiec, córka ostatniego właściciela majątku Schlichtingów, która spędzała w Górczynie dzieciństwo. W połowie lat 90. XX zdecydowała się ona na odbudowę pałacu w Jędrzychowicach. Baronowa planowała otwarcie tu hotelu „Czerwony Róg”, jednak jej śmierć w 2009 roku przerwała te działania. Obecnie obiekt jest nieużytkowany. 
Prócz Szlichtyngowej na terenie Ziemi Wschowskiej jako miasta lokowano także Zaborowo (1646) i Nową Wschowę (1633) oraz kilka innych na przygranicznych terenach Wielkopolski. Proces miastotwórczy zdynamizował się tu w okresie trwania wojny trzydziestoletniej na Śląsku i lat późniejszych, a to z powodu napływu niekatolickich imigrantów. Jak bardzo rozwój ekonomiczny był ważniejszy od królewskiego zakazu ukazuje fakt, że w 1633 roku starosta wschowski Hieronim Radomicki uzyskał od króla Władysława IV dokument lokacji nowego miasta przy Wschowie. Była to lokacja dokonana głównie na gruntach starościńskich. Od początku istnienia Nowej Wschowy mieszkańcy „starej” Wschowy bardzo usilnie protestowali przeciwko rozwojowi drugiego miasta, które przeszkadzało im w swobodnym prowadzeniu działalności handlowej i ograniczało ich własne dochody. Jednak te protesty nie zmieniły sytuacji przez kolejne 150 lat. Nowa Wschowa posiadała własny plac rynkowy oraz zbór znajdujący się w środkowej jego części. Miasto dość szybko się rozwijało, przyjmując kolejny strumień napływających ze Śląska migrantów. Odrębność dwóch miast istniała do 1792 roku, gdy to Sejm Wielki na mocy ustawy zniósł Nową Wschowę jako miasto i jej obszar włączył pod zarząd miejski właściwej Wschowy. Na przykład połączenia miast we Wschowie powołano się potem przy okazji włączenia Kazimierza w granice Krakowa w tym samym roku.
Dobre perspektywy na rozwój miast i całego regionu przekreślił na długo w 1655 roku „Potop” szwedzki, którego skutki odczuwane były w okolicy znacząco. W Lesznie wpuszczono Szwedów do miasta z otwartymi rękoma, ponieważ krótko przed działaniami wojskowymi nasiliła się nietolerancja religijna. W odwecie po ustąpieniu wojsk szwedzkich z Rzeczypospolitej wojska polskie spaliły miasto. To właśnie region wschowski i sąsiedni kościański były obszarem działania starosty babimojskiego Krzysztofa Żegockiego, przez niektórych historyków nazywanego „pierwszym partyzantem Rzeczpospolitej”, który rozpoczął podjazdową wojnę ze Szwedami, w krótkim czasie ograniczając ich efektywne władanie w Wielkopolsce do paru ufortyfikowanych miast z silnymi garnizonami.
Niezależnie od konfliktów Wschowę regularnie niszczyły również liczne pożary (pierwszy wielki już w roku 1435 – wówczas to jedyną ocalałą znaczniejszą budowlą był murowany ratusz). Kolejne pożary niszczyły miasto w 1529, 1598, 1644 i 1685. Liczebność mieszkańców zmniejszały także zarazy, które nawiedzały miasto dość często (w 1568, 1613, 1656, oraz ta szalejąca w całej Wielkopolsce w okresie lat 1709-10 która i we Wschowie pochłonęła najwięcej ofiar. O tej zarazie we Wschowie pisał pastor Samuel Friedrich Lauterbach w swojej książce „Pestchronik”, czyli „Kronika zarazy”. Wszystkie powyższe elementy negatywnie wpływały na rozwój miasta, co widocznie odbiło się na jego pozycji oraz gospodarce.

„Druga stolica Polski”
Pozytywne zmiany przyniosły Wschowie ostatnie lata XVII wieku, gdy na tron Polski powołano Augusta II z dynastii saskiej, a po nim jego syna, Augusta III. Miasto znajdujące się przy granicy na szlaku wiodącym z Niemiec, dodatkowo położone dość blisko granic Saksonii (drugiej domeny Wettinów) uzyskało status nieformalnej rezydencji królewskiej. We Wschowie odbywały się z tego powodu liczne posiedzenia Senatu (1699, 1717, 1737, 1742, 1746, 1752, 1755). W miejscowym ratuszu dwukrotnie podejmowano poselstwo tureckie oraz podpisano umowę z papieżem. Nazywano wówczas Wschowę „drugą stolicą Polski”. Podniosło to znaczenie miasta spośród innych w Wielkopolsce, jak i w całym państwie.
Ziemia Wschowska została włączona w arenę walk wojny północnej, ponieważ w 1706 roku pod Wschową stoczono bitwę pomiędzy wojskami sasko-rosyskimi a szwedzkimi. Zwyciężyli Szwedzi, a wojska sasko-rosyjskie zostały rozbite. Skutkiem tych wydarzeń była ponowna elekcja na tron polski Stanisława Leszczyńskiego, wywodzącego się z rodu władającego pobliskim Lesznem. Ponadto miasto nawiedziła wspomniana już poprzednio zaraza, która pochłonęła prawie trzy tysiące wschowian z siedmiu tysięcy zamieszkujących miasto. Mimo wszystko jednak miasto odbiło się od gospodarczego dna i kontynuowało rozwój. W ostatnim okresie I Rzeczpospolitej, w latach 1780-83 we Wschowie działała Komisja Dobrego Porządku powołana do kontroli i usprawniania działania miast królewskich w Rzeczypospolitej. Dzięki jej obszernemu, do dziś zachowanemu, sprawozdaniu mamy możliwość prześledzić dobytek mieszkańców oraz stan miasta przed rozbiorami.
Wschowa została wraz z całą Wielkopolską włączona do Królestwa Pruskiego na mocy drugiego rozbioru w 1793 roku. Wojska pruskie weszły do miasta na samym początku tego roku.

W okresie zaborów i poza krajem do 1945 roku
W roku 1793 miasto wraz z regionem zostaje włączone do Królestwa Pruskiego. Jednak już niedługo po tym wydarzeniu dla ziem polskich zaczyna się epizod napoleoński. W 1807 roku powołano Księstwo Warszawskie, w którego granicach znalazła się i Wschowa. W czasie podróży księcia warszawskiego (i króla saskiego, wnuka Augusta III) Fryderyka Augusta do Warszawy w 1807 roku uroczyście na ulicach miasta przywitał go Józef Wybicki. Po klęsce wyprawy moskiewskiej z 1812 roku, a potem ostatecznym upadku Napoleona, od momentu likwidacji Księstwa w 1815 roku na mocy ustaleń Kongresu Wiedeńskiego, Ziemia Wschowska przechodzi w ramach tzw. Wielkiego Księstwa Poznańskiego ponownie pod suwerenność państwa pruskiego.
W nowej sytuacji politycznej i ekonomicznej, z racji oddalenia od dużych ośrodków pruskich miasto pogrąża się w zastoju gospodarczym. Sytuacja poprawia się po przeprowadzeniu w 1857 roku przez miasto linii kolejowej z Poznania do Głogowa i dalej przez Żagań do Berlina ( od 2011 roku linia nie jest już użytkowana w ruchu pasażerskim) oraz w 1913 roku linii do Sławy (od 1990 roku nieczynna i zlikwidowana). Obszar Ziemi Wschowskiej zostaje ostatecznie rozczłonkowany w 1887 roku na mocy reorganizacji administracyjnej, gdy zostają powołane nowe powiaty, w tym powiat leszczyński, który objął wschodnią cześć historycznej Ziemi Wschowskiej.
W 1843 roku we Wschowie otwarto fabrykę sukna, a w 1882 roku także cukrownię co jednak tylko nieznacznie poprawiło sytuację gospodarczą w mieście. Przez pewien okres w miejscowych koszarach znajdujących się w północno-wschodniej części miasta stacjonuje Paul von Hindenburg, późniejszy międzywojenny prezydent Niemiec. W 1905 we Wschowie zamieszkuje około 7,5 tys osób, z czego narodowość niemiecką deklaruje ponad 86% a polska nieco ponad 10%. Ponad połowę ludności stanowią wówczas ewangelicy, katolików jest nieco więcej niż 43%. Pozycji miasta nie zmieniła sytuacja po pierwszej wojnie światowej i Powstaniu Wielkopolskim, po których Wschowa pozostała po niemieckiej stronie granicy, mimo odmiennego stanu przedrozbiorowego. Wschowa jako miasto przygraniczne w 1919 roku zostaje włączona do tzw. Marchii Granicznej Poznań-Prusy Zachodnie, a w 1938 roku do prowincji Śląsk. 3 września 1939 roku miasto Fraustadt (Wschowa) zostaje ostrzelane przez Wojsko Polskie w ramach lokalnego kontrataku. O tym incydencie informują gazety lokalne, zwłaszcza po polskiej stronie. Jednak po krótkim ostrzale Polacy wycofują się, co nie przynosi żadnych zmian na linii frontu. W 1945 roku przed nadciągającym ze wschodu frontem przy ciężkich styczniowych mrozach zostaje ewakuowana niemiecka ludność Wschowy.

Okres powojenny
Do miasta żołnierze radzieccy wkraczają 31 stycznia 1945 roku. Nie jest ono bronione przez Niemców, co znacznie ułatwia jego zajęcie. Pomimo to Armia Czerwona dokonuje zniszczeń na Starym Mieście – zostaje spalona zachodnia pierzeja Rynku wraz z kilkoma kamienicami. Niezależnie od trwających jeszcze walk w pobliżu (w okolicach Głogowa - Festung Glogau skapitulowała ostatecznie dopiero 1 kwietnia 1945), miasto już niedługo po zajęciu zostaje zasiedlone przez tzw. polskich pionierów, pochodzących w znakomitej większości z sąsiedniej Wielkopolski, w mniejszej części z Kresów wschodnich.
W powojennej Polsce Ludowej początkowo Wschowę wraz z okolicą włączono w skład województwa poznańskiego. Jednak już w 1950 roku, po utworzeniu województwa zielonogórskiego Wschowa została przyłączona do tego województwa. Taki stan rzeczy istniał do kolejnej reformy administracyjnej, która miała miejsce w 1975 roku, kiedy to Wschowa (przestając być siedziba powiatu) stała się częścią województwa leszczyńskiego. Po ostatniej reformie administracyjnej w 1999 roku miasto znalazło się w powiecie nowosolskim, jednak po licznych protestach i interwencjach mieszkańców Wschowy od 2002 roku znów jest siedzibą powiatu w ramach województwa lubuskiego, posiadającego swoje urzędy w Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim. Obecny powiat wschowski zamieszkuje niecałe 40 tysięcy mieszkańców, a składają się na niego trzy gminy miejsko-wiejskie: Wschowa, Sława i Szlichtyngowa.
We Wschowie w okresie powojennym zamieszkiwało kilka znanych osób. Jedną z nich był prof. Bronisław Geremek (właściwie Berele Lewartow). Urodzony w rodzinie rabinów, w czasie II wojny światowej został wraz z krewnymi wysłany do obozu koncentracyjnego, z którego udało mu się uciec w 1943 roku. Przyjęła go rodzina Geremków, która wychowała go jak własne dziecko. Jego ojczym, Stefan Geremek, w 1945 roku przybył do Wschowy wraz z rodziną i przybranym synem Bronisławem. Stefan Geremek został mianowany wicestarostą, a następnie starostą wschowskim oraz był działaczem Polskiego Stronnictwa Ludowego. Po trzech latach mieszkania we Wschowie przy obecnej ulicy księdza Andrzeja Kostki, ukończeniu wschowskiego liceum i zdaniu małej matury Bronisław Geremek wyprowadził się wraz rodziną do Warszawy. Tam rozpoczął swoja opozycyjna działalność która uczyniła go jednym z liderów antykomunistycznej opozycji w Polsce, a w III Rzeczypospolitej – pierwszoplanowym politykiem. To on jako minister spraw zagranicznych wprowadzał Polskę do NATO. Rada miejska Wschowy przyznała mu tytuł honorowego obywatela miasta. We Wschowie również pierwotnie po 1945 roku mieszkał i pobierał naukę prof. Eugeniusz Get-Stankiewicz, wybitny artysta, wykładowca wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych, który również jest honorowym obywatelem miasta. 
Miasto - jako niezniszczone działaniami wojennymi po wojnie szybko się zaludniło. Zostają otwarte zakłady pracy: m.in. Cukrownia Wschowa, mleczarnia, szwalnia, znajdująca się w obecnym zamku. Później we Wschowie został także założony oddział łódzkiego zakładu WUKO produkujący sprzęt komunalny. Dzięki temu miejscowa ludność miała pracę i godne życie. 
Działalność kulturalną w mieście prowadziło kilka podmiotów. Wśród nich najważniejsze było i pozostaje Muzeum Ziemi Wschowskiej, powstałe na bazie Izby Pamiątek Historycznych w 1968 roku. Pierwotnie muzeum miało swoją siedzibę w kamienicy przy Placu Jedności Narodowej (obecnie Plac Zamkowy). 
W latach 60. i 70. nasiliły się problemy rosnących potrzeb mieszkaniowych. Zrealizowane inwestycje, związane także z rozwojem pobliskiego Zagłębia Miedziowego (sięgającego po pobliski Głogów) spowodowały zmianę krajobrazu miasta przez wybudowanie osiedli bloków mieszkalnych. Wówczas to również znikły z krajobrazu miasta ostatnie wiatraki, których historia wiązała się ze Wschową już od czasów nowożytnych.
Przemiany systemowe na początku lat 90. XX wieku zmieniły sytuację gospodarczą miasta. Początkowo dość dobrze funkcjonujące zakłady przemysłowe zostały przejęte przez zagranicznych inwestorów. Jednak po kilku latach ich działalność ograniczyła się do zamknięcia produkcji i likwidacji zakładu. W ten sposób przestały istnieć między innymi cukrownia, mleczarnia, gorzelnia, szwalnia - ograniczono także produkcję w szeregu innych zakładów. Obecnie mimo początkowej, dużej zapaści gospodarczej powstają nowe przedsiębiorstwa, które zatrudniają mieszkańców miasta i okolic. Jest to dobry początek do dalszego podnoszenia potencjału i atrakcyjności miasta.
W ostatnich latach we Wschowie, z inicjatywy samorządu oraz szeregu instytucji i organizacji pojawiło się kilka nowych regularnych atrakcji kulturalnych. Corocznie od 2003 roku odbywa się Mieszczański Jarmark Produktów Tradycyjnych - jedna z najważniejszych tego typu imprez w województwie lubuskim. Pierwotnie jarmark był połączony z występami bractw rycerskich z różnych regionów kraju. Obecnie impreza ma raczej profil kulinarny, ponadto w ramach tego wydarzenia odbywają się koncerty zespołów muzycznych. Z kolei Królewski Festiwal Muzyki odbywa się od 2003 roku. Od roku 2012 organizuje się Festiwal Podróżników „100 droga”, w którym opowiadają oni o swoich podróżach i przygodach w czasie wypraw. Corocznie we Wschowie organizowane są także konferencje naukowe dotyczące dawnej Ziemi Wschowskiej i jej mieszkańców. 

II. Sława i okolice

Początki osadnictwa. Sława w księstwie głogowskim
Najstarsze ślady działalności człowieka w okolicach Sławy zostały określone na okres schyłkowego paleolitu (około 10 tysięcy lat temu). Przez kolejne okresy te tereny były zasiedlane najpierw przez koczowników, dopiero w okresie neolitu ludzie przeszli na osiadły tryb życia związany z rozpoczęciem upraw roli.
Przez kolejne wieki osadnictwo rozwijało się dość prężnie, jednak z powodu dość słabej jakości gleb oraz dużego zalesienia osadnicy posiadali trudne warunki bytowania na tym terenie.
Przed końcem X wieku omawiany teren wszedł w skład państwa Polan. Potwierdzają to opracowania licznie prowadzonych tutaj badań archeologicznych, wskazujących na istotną rolę grodów państwowych zlokalizowanych w dolinie Odry (Bytom i Głogów). Później również nowe ośrodki kasztelańskie (Przemęt) wpłynęły na rozwój osadniczy tych ziem.
Pierwsze wzmianki o wsiach w okolicy Sławy pochodzą z XIII wieku, kiedy to w 1208 roku książę wielkopolski Władysław (Laskonogi) nadaje wieś Lubogoszcz klasztorowi cystersów z Lubiąża. Niedługo po tym fakcie, prawdopodobnie w Tarnowie Jeziernym w 1213 roku w czasie polowania, z powodu odniesionych ran po upadku z konia zmarł tu syn Henryka Brodatego. W XIII wieku wymienione zostały również wsie Łupice (1252), Krzepielów (1259) i Ciosaniec (1278). Zagęszczanie się sieci osad jest wymiernym wynikiem prowadzenia aktywnej polityki kolonizacji tych ziem prowadzonej przez książąt śląskich oraz wielkopolskich. Kolonizacja doprowadziła w końcu do założenia miasta Sławy, której lokacja jest wskazywana na rok 1312. Dokonała się ona w ramach polityki zagospodarowywania prowadzonej przez władców udzielnego księstwa głogowskiego, istniejącego od połowy XIII wieku. Okolica Sławy była bardzo ważna strategicznie z powodu sporów o te tereny toczonych przez książąt wielkopolskich oraz głogowskich. Początkowo okolice Sławy były rządzone z Tarnowa Jeziernego, który był siedzibą kasztelana książęcego. Jednak po założeniu Słąwy utracił on znaczenie na rzecz nowego miasta. Sława była lokowana na prawie niemieckim, o czym świadczą zachowane w źródłach wczesne informacje na temat burmistrza i rady miejskiej.
W 1310 roku na zwołanym zgromadzeniu przedstawicieli najważniejszych miast księstwa głogowskiego, wśród których byli już również obecni przedstawiciele Sławy, podjęto inicjatywę wspólnej polityki przeciwko napadom i rabunkom na szlakach handlowych na terenie księstwa. W roku 1331 wraz z księstwem głogowskim Sława przechodzi pod zwierzchnictwo Królestwa Czech, a niedaleko miasta tworzy się nowa granica państwowa. Niestety mała liczba źródeł związanych z miastem nie pozwala na dokładne prześledzenie jego pierwotnego przebiegu.
Ważnymi osobami w historii Sławy są Rechenbergowie. Ten ród rycerski, wywodzący się z głębi Rzeszy posiadał w okresie średniowiecza największe dobra w okolicach Sławy, Krosna Odrzańskiego i kilku innych miejscach na Śląsku i Łużycach. Pierwszy przedstawiciel tej rodziny pojawia się jako właściciel połowy Bytomia Odrzańskiego i zamku w Tarnowie Jeziernym w dokumencie z 1381 roku. Cesarz Karol IV Luksemburski nadał mu te ziemie, a w dwa lata później następca król czeski Wacław IV umotywował decyzję nadania na opłacenie zastawu, który był zaciągnięty u opisywanego Mikołaja Rechenberga. Członkowie wspomnianego rodu inwestowali między innymi w budynki obronne w Tarnowie Jeziernym. W 1468 roku Melchior von Rechenberg wykupił miasto Sławę z rąk książęcych. Odtąd było to miasto prywatne zarządzane przez ród Rechenbergów. Ten fakt potwierdził zarządzający w księstwie głogowskim Zygmunt I Jagiellończyk w 1506 roku. Poza Sławą ród posiadał również wsie Stare Strącze, Lubogoszcz oraz Przybyszów, które znajdowały się w ich dobrach aż do połowy XVI wieku. Również Rechenbergom i ich decyzji Sława zawdzięcza zmianę wyznania na luteranizm. W roku 1526 w wyniku wymarcia czeskiej linii Jagiellonów Sława wraz z całym księstwem głogowskim i całym królestwem Czech przechodzi pod władanie austriackich Habsburgów.

Reformacja
Właściciel Sławy Hans von Rechenberg przyjmuje wiarę luterańską w 1524 roku i przekazuje wyznawcom tej religii kościół parafialny znajdujący się w pobliżu zamku. Jest on bliskim stronnikiem i osobistym znajomym wittenberskich ojców Reformacji: reformatorów Martina Lutra i Filipa Melanchtona. Mimo ustalonego przebiegu granicy państwowej następują kolejne spory o przynależność przygranicznych wiosek. Przeradza się to kilkukrotnie w zbrojne konflikty o lokalnym charakterze, które według źródeł trwały nawet przez sto lat. Po kolejnej trwalszej delimitacji na terenie Królestwa Polskiego z obecnej gminy Sława znalazły się takie wsie jak Ciosaniec, Śmieszkowo, Szreniawa, a to ze względu na ich przynależność do kompleksu dóbr cystersów z Przemętu.
Kiedy monarchia austriacka w 1543 roku zarządziła mobilizację ludności w wojnie z Turkami, w mieście nikt nie zgłosił się dobrowolnie. Kiedy więc zapadła decyzja o wcieleniu do wojska co dziesiątego rzemieślnika, wielu z nich uciekło za granicę do Polski. Pod koniec XVI wieku wskutek groźby zawalenia się kościoła została powzięta decyzja o budowie nowego, który ukończono w 1604 roku.
Przełom wieków XVI i XVII stoi pod znakiem epidemii dżumy, która trzykrotnie (w latach 1599, 1601, 1613) znacznie ogranicza liczebność mieszkańców Sławy i okolic. Kolejnym negatywnie oddziałującym wydarzeniem był wybuch wojny trzydziestoletniej w 1618 roku, której skutki zarówno gospodarcze, polityczne jak i religijne bardzo wyraźnie odbiły się na rozwoju Sławy i okolic. W czasie wojny kolejne wojska obydwu wojujących stron wiele razy najeżdżały ten teren grabiąc i paląc dobytek mieszkańców i właścicieli ziemskich. Byli to między innymi „lisowczycy”, którzy ograbili okolice Sławy w 1622 roku z powodu nie zapłacenia żołdu przez cesarza, z kolei kozacy pojawiają się i grabią miasto w rok później. Nakładane na mieszkańców coraz większe podatki powodują szybkie zubożenie społeczeństwa. Rozpoczyna się masowy exodus mieszkańców miast tej części Śląska na teren Rzeczpospolitej. Jeszcze bardziej wpływa na to decyzja cesarza Ferdynanda wydana w 1629 roku, znosząca wolność wyznania na Śląsku. W 1634 roku umiera ostatni protestancki właściciel Sławy i okolic – Balthasar von Rechenberg, a Habsburgowie przekazują jego dobra katolickiemu baronowi Johannowi von Barwitz z rodu Fernemomt. Jeszcze przed końcem wojny dość dużych zniszczeń dokonują wojska szwedzkie w 1642 roku. Ostatecznie wojna zostaje zakończona pokojem westfalskim w 1648 roku. Jego skutkiem na Śląsku jest początek procesu kontrreformacji. W jej toku w 1654 roku zostają zlikwidowane gminy ewangelickie w Starym Strączu, Lipinkach oraz w samej Sławie. Odtąd większość ludności ewangelickiej zamieszkującej te tereny uczęszcza do kościoła ucieczkowego w Wygnańczycach po polskiej stronie granicy, a następnie w Starych Drzewcach. Źródła historyczne podają, że początkowo na nabożeństwa katolickie prawie nikt nie uczęszczał, nie było też chrztów ani ślubów, ponieważ wszyscy uczęszczali do protestanckich świątyń za granicą. Ponadto bogatsi mieszkańcy wysyłali pieniądze na utrzymanie obsługującego ich protestanckiego „ministra” (duchownego) działającego z terenu Rzeczpospolitej. Na wskutek decyzji piotrkowskiego trybunału z 1717 roku,kościół w Wygnańczycach został jednak przejęty przez katolików, co spowodowało, że sławscy protestanci musieli odtąd jeździć na nabożeństwa do zboru w Starych Drzewcach.
Sława nie posiadała murów miejskich, jednak miała trzy bramy: Polską, Krzepielowską oraz Głogowską. Większość zabudowy miasta w XVIII wieku była drewniana nie było też ono skanalizowane. Mieszkańcy zajmowali się rzemiosłem, zwłaszcza tkactwem, podobnie jak w wielu innych miastach Śląska. Część sławian zajmowała się także pracą na roli, dzierżawiąc podmiejskie pola.
W 1721 roku wielki pożar strawił zabudowę Sławy. Po tej katastrofie mieszkańcy odbudowali swoje zabudowania w formie szachulcowej, obudowując je gliną oraz pokrywając gontem lub słomą. Niedługo po tym wydarzeniu zostaje odbudowany również pałac, który swój prawie niezmieniony barokowym kształt zachował do dnia obecnego.

Pod panowaniem pruskim
W 1740 roku zaborem Śląska przez Prusy rozpoczyna się okres wojen austriacko-pruskich. W czasie tego roku przechodzą przez miasto liczne oddziały wojsk pruskich. Miasto na obowiązek ich utrzymania, na które wydaje około 7 tysięcy florenów. Ponadto w następnym roku zostaje powołany w Sławie pierwszy pastor ewangelicki od okresu wojny trzydziestoletniej. Kolejny pastor zostaje również przywrócony w Starym Strączu. Następuje okres budowy kościołów ewangelickich na terenie okolic Sławy jak i w samym mieście. W 1743 roku zostaje podjęta decyzja i rozpoczęta budowa zboru ewangelickiego w miejscu jednej z kamienic przy Rynku. Po kilku miesiącach zbór wraz z plebanią zostają oddane do użytku. Podczas wojny siedmioletniej (1756-63) miasto wraz z okolicami zostaje kilkukrotnie ograbione przez wojska rosyjskie. Następują liczne obustronne najazdy wojsk rosyjskich na okolice Sławy oraz pruskich na Ziemię Wschowską. Podczas pożaru w 1763 roku pali się niedawno zbudowany zbór - zostaje on odbudowany w stylu szachulcowym w trzy lata później. W 1766 roku burmistrz i Rada miejska Sławy wydają specjalny regulamin przeciwpożarowy, który ustala obowiązki mieszkańców względem bezpieczeństwa przeciwpożarowego w mieście. Mimo to dochodzi do kolejnego pożaru, który dotyka części Rynku oraz kościoła katolickiego położonego po zachodniej jego stronie.
W 1793 roku pobliska Ziemia Wschowska i cały obszar Wielkopolski zostaje przyłączony do Królestwa Prus. Odtąd przez kilka lat, aż do wojen napoleońskich Sława nie jest miastem granicznym. Ta sytuacja zmienia się w 1807 i trwała do Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku. Odtąd Sława jest mało znaczącym miastem rozwijającym się na uboczu większych ośrodków jak Głogów czy Wschowa. W XIX wieku liczba mieszkańców nie przekracza tysiąca osób. W miejscu dawnej wartowni w Rynku wybudowano nowy kościół ewangelicki, który oddano do użytku w 1836 roku. W 1884 roku miasto zmieniło właścicieli: na skutek śmierci ostatniego dziedzica z rodu Fernemomt-Barwitz, majątek przejęła rodzina von Haugwitz. Prawdziwy rozwój miasta i okolic nastąpił dopiero pod koniec XIX wieku na wskutek nowej polityki gospodarczej prowadzonej na terenie Niemiec. Wzmocniło to znacznie działania na rzecz budowy linii kolejowej z Wolsztyna do Głogowa przez Sławę.

Ostatni dyliżans i nowa era
Tytułowy ostatni dyliżans pocztowy jest kresem pewnego momentu w życiu miasta Sławy. 30 września 1913 roku ostatni raz drogą do Głogowa podążył dyliżans pocztowy z przesyłkami ze Sławy. Następnego dnia otwarto po raz pierwszy nową linię kolejową łączącą Sławę ze Wschową, Głogowem oraz Kolskiem . Po I Wojnie Światowej w 1920 roku wytyczono nową granicę z Polską. Przebiegała ona blisko Sławy, jednak miasto pozostało w granicach Niemiec, podobnie jak Wschowa. W pobliskim Świętnie proklamowano 1919 roku niezależne państwo – Republikę Świętnieńską, które rządzone przez świętnieńskich obywateli istniało przez 7 miesięcy, po czym zostało włączone do Niemiec. Liczne protesty ludności niemieckiej oraz polskiej zamieszkującej pogranicze przyczyniły się do znacznych problemów z wytyczeniem granic państwa. W 1919 roku włączono w granice miasta Sława wieś o tej samej nazwie. Liczba mieszkańców w połowie lat dwudziestych wzrosła do 1500 osób. Miasto przez pewien okres należało do powiatu kożuchowskiego, jednak okolice Ciosańca, które przed rozbiorami były w granicach Wielkopolski zostały po stronie niemieckiej, były już w powiecie babimojskim, co podkreśla dwudzielność wywodzącą się z czasów przed 1792 roku oraz silne zmiany związane z wieloletnim kształtowaniem zamieszkującej te tereny społeczności.
W 1927 roku administracja pałacu Haugwitza zezwala na wykorzystanie Jeziora Sławskiego w celach turystycznych - jest to pierwszy impuls do rozwoju tego obszaru w kierunku turystyki. Dwa lata później zostaje otwarty pierwszy obiekt turystyczny „Strandhaus”, który za niedługi czas okazał się zbyt mały dla rozwijającego się ruchu turystycznego. Ponadto rozbudowano infrastrukturę turystyczną o przystań dla łodzi motorowych oraz możliwość przejażdżki statkiem po jeziorze.
W 1932 roku Sława wraz z gminą zostaje przeniesiona z powiatu zielonogórskiego (powstałego na bazie połączonych kożuchowskiego i zielonogórskiego) do powiatu głogowskiego ku radości mieszkańców. Od 1936 roku nazistowskie władze wprowadzają zmiany nazw miejscowości, które dotychczas kojarzyły się ze słowiańskimi korzeniami tych osad. Zmianę nazwy przeprowadzono we wsiach: Gola (Goile zmiana na Rodenheide – 30.11.1936), Krępina (Krempine – Neuacker – 30.11.1936), Sława (Schlawa – Schlesiersee 1.02.1937), Stare Strącze (Alt Strunz – Deutscheck – 1.04.1937), Szreniawa (Schrenawe – Schoeneforst – 20.09.1937) , Ciosaniec (Schussenze – Ostlinde – 18.10.1937). 
II Wojna Światowa zmieniła krajobraz Sławy i okolic. Pomiędzy wsiami Stare Strącze a Przybyszów w 1944 roku założono obozy pracy dla kobiet pochodzenia żydowskiego. Celem ulokowania obozów w tej okolicy były prace fortyfikacyjne – kopania rowów przeciwczołgowych. Również w tym samym roku w sławskim pałacu zarekwirowanym przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy urządzono archiwum Heinricha Himmlera dotyczące procesów o czary i europejskiej masonerii. W styczniu 1945 roku ewakuowano obozy - wraz z cywilnymi niemieckimi mieszkańcami tych terenów. Pierwsze oddziały wojsk radzieckich pojawiły się w mieście 26 stycznia. Dwa dni później wyjechali ostatni niemieckojęzyczni mieszkańcy Sławy, w mieście i okolicach pozostała tylko niewielka liczba Polaków.

Okres powojenny
Przez ostatnie dni stycznia 1945 roku miasto i okolice licznie nawiedzały kolejne oddziały Armii Radzieckiej. Od marca pojawiali się w mieście już pierwsi osadnicy z sąsiedniej Wielkopolski, później z centralnej i wschodniej Polski. Szybko wyznaczono osoby, które zajęły się przywracaniem życia i produkcji w mieście. Od kwietnia systematycznie wywożono do Poznania archiwa zgromadzone w pałacu. Miasto (pomimo swoich niewielkich rozmiarów) uzyskało status siedziby powiatu, ponieważ władze powiatowe zostały przeniesione ze zniszczonego Głogowa. Taki stan rzeczy istniał jednak tylko do 1947 roku.
Po wojnie w 1947 roku przekształcono dawny ośrodek Hitlerjugend posiadający bazę noclegową i rekreacyjną w obiekt Związku Walki Młodych, na którego terenie po raz pierwszy po wojnie rozpoczęto sezon żeglarski. W latach 50. XX wieku sławska fabryka mebli i tartak były w czołówce polskich zakładów. Oprócz przemysłu drzewnego w mieście działała również masarnia, która została otwarta w 1968 roku, dając początek rozwojowi kolejnych zakładów mięsnych w Sławie.
Na początku lat 70. XX wieku w Radzyniu koło Sławy ulokowano Stację Badawczą Parowania, która do dnia dzisiejszego spełnia funkcję badawczą Jeziora Sławskiego i jest jednym z obiektów Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. W 1970 roku na Jeziorze Sławskim odbywają się regaty o Puchar Polski Zachodniej. Od 1971 roku działa w Sławie Lubuski Klub Żeglarski. Z inicjatywy A. Roeslera, M. Dulaty, E. Łajki w mieście zostaje powołany w 1976 roku klub Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego, który skupiał 40 członków. 
W czasie stanu wojennego na terenie gminy stacjonowały jednostki wojskowe z Żagania. Podczas przejazdu czołgów T-54 z jednostki, dwa ugrzęzły w Tarnowie Jeziernym. Kolejne dwa przez kilka dni stały przy ulicy Waryńskiego i Hanki Sawickiej (obecnie H. Pobożnego). W 1984 roku dawny zbór znajdujący się w Rynku przeznaczono na magazyn fabryki mebli. W latach 1984-87 w Sławie miały Program I Polskiego Radia organizował tu audycję „Lato z radiem”.
Pierwotnie gmina Sława była położona w powiecie głogowskim, jednak w połowie lat pięćdziesiątych została przeniesiona do powiatu wschowskiego, co utrzymało się do reformy administracyjnej w 1975 roku, gdy zniesiono powiaty. W 1976 roku do gminy Sława włączono obszar dawnej gminy Ciosaniec. Ten stan rzeczy trwał do ostatniej reformy administracyjnej w 1999 roku, gdy na powrót przywrócono powiaty. Sława trafiła wtedy do powiatu nowosolskiego w województwie lubuskim, jednak po utworzeniu w 2002 roku starostwa we Wschowie, Sława ponownie powróciła do powiatu wschowskiego.
Od zakończenia II wojny światowej tereny przy Jeziorze Sławskim były bardzo ważnym ośrodkiem rekreacyjnym dla mieszkańców okolic. Jednak wraz z rozwojem środków komunikacji publicznej oraz indywidualnej zasięg osób odwiedzających Sławę znacznie się zwiększył. Powstawały liczne ośrodki wypoczynkowe zakładów z terenu Dolnego Śląska. W Sławie odbywano liczne imprezy o zasięgu ogólnopolskim, jak turniej brydżowy w 1958 roku, który był jednym z pierwszych tego rodzaju imprez w kraju. Ponadto w 1953 roku odbyły się na Jeziorze Sławskim Otwarte Międzynarodowe Mistrzostwa Ślizgaczy. W 1960 roku na sławskich jeziorach pojawił się również ze swoją grupą kajakarzy ksiądz Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II.
Od 1992 roku w Sławie odbywają się Dni Sławy, jedna z największych tego typu imprez w powiecie. W czasie ich trwania na terenie Sławy i okolicznych wiosek organizowana jest duża liczba wydarzeń rekreacyjnych, kulturalnych oraz muzycznych, które przyciągają wielu turystów z różnych regionów kraju. W 1998 roku w Dni Sławy czasie w mieście przebywało 80 tysięcy ludzi. Odbywający się w ramach Dni Sławy coroczny rajd rowerowy za każdym razem ściąga wielu cyklistów z Dolnego Śląska, Ziemi Lubuskiej oraz Wielkopolski oraz innych części Polski. Poza tym w Radzyniu od 2007 roku odbywają się festiwale bluesowe, które przyciągają miłośników tego rodzaju muzyki. W 2008 roku oddano do użytku nową oczyszczalnię miejską, która ma obsługiwać teren Sławy i okolic. W tym celu uzyskano znaczną pomoc finansową ze strony państwa i środków unijnych. Znacznie przyczyniło się to do poprawy stanu wody w Jeziorze Sławskim i na rzece Cienica wpływającej do jeziora w Sławie.
Obecnie Sława jest aktywnie rozwijającym się miasteczkiem posiadającym odremontowaną starówkę, Nowy Rynek stanowiący centrum handlowo usługowe gminy. W okresie letnim do miasta przyjeżdża znaczna ilość turystów z różnych części kraju oraz z zagranicy. Również w tej porze roku są organizowane liczne imprezy kulturalne, rekreacyjne oraz koncerty co znacznie zwiększa potencjał turystyczny tego miasta.

Bibliografia
Pozycje książkowe i monografie:
Dzięcielewski E., 2006, "Wschowa i Ziemia Wschowska w literaturze", Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Poznań
Gryca R., Rösler A., 2012, "Sława i okolice. Przewodnik turystyczny" , Urząd Miasta i Gminy Sława , Sława
Klint P., Małkus M., Szymańska K. (red.), 2009, "Ziemia wschowska w czasach starosty Hieronima Radomickiego" , Muzeum Okręgowe Leszno, Leszno - Wschowa
Korcz W. (red.), 1973, "Wschowa : miasto i powiat" , Lubuskie Towarzystwo Kultury, Zielona Góra
Małkus M., Oxford M., 2012, "Legendy są dla duszy tym, czym czekolada dla podniebienia", Stowarzyszenie Czas A.R.T, Wschowa
Maryniuk B. , 1962, "Wschowa i okolice" , Sport i Turystyka, Warszawa
Nowakowski A., 1994, "Wschowa i Ziemia Wschowska w dawnej Polsce : (do roku 1793)", Temida 2, Białystok
Pacyga A., Sprungala M., 2012, "Kronika Sławy i okolic", Imagine Design Group, Kraków - Sława
Pawłowska J., Ratajewska B., 2009, "Spacerem po Wschowie" , Urząd Miasta i Gminy Wschowa, Wschowa
Ratajewska B., 2007, "Kalendarium dziejów Wschowy", Muzeum Ziemi Wschowskiej, Wschowa
Strzyżewski W. (red.), 2004, "Sława : zarys dziejów" , Urząd Miasta i Gminy Sława, Sława

Artykuły z czasopism i stron internetowych:
Korona Z., "Sigrun von Schlichting-Bukowiec - Pani, co rycerską krew miała", w: www.gazetalubuska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090715/POWIAT15/579447005 [dostęp 16.03.2013]
Marciniak L., 2005, "Muzeum Ziemi Wschowskiej we Wschowie", "Rocznik Lubuski" tom 31, cz. 1, s. 147-157
Mietlicki K., "Szlichtyngowa", www.glogow.pl/okolice/podstrony/wschowski/szlichtyngowa.htm [dostęp 16.03.2013]
Muszkieta Adam, 2012, "Artysta Honorowym Obywatelem Gminy Wschowa", w: www.zw.pl/artysta-honorowym-obywatelem-gminy-wschowa/ [dostęp 16.03.2013]

Ważne strony internetowe:
www.czasart.pl 
www.polskaswiatloczula.pl 
www.slawa.pl 
www.turystyka.wschowa.net.pl 
www.tworczehoryzonty.pl 
www.wschowa.pl 
www.wuko.pl

Nasi Partnerzy