|
Martyna Stopczyńska
Geneza
i zarys dziejów Lubuskiego Szlaku Wina i Miodu
1. Krótka historia wina
Badania prowadzone nad pochodzeniem winorośli dowiodły, że była ona uprawiana przez wiele tysięcy lat.
Najstarsze źródła pochodzą nawet sprzed ok. 4000 lat p.n.e. z terenów dzisiejszego Egiptu - mają one
postać wizerunków winorośli i znajdują się na papirusach, płaskorzeźbach czy pomnikach.
Chrześcijaństwo również ma swoje zasługi w rozpowszechnianiu wina. W Biblii, niewątpliwie jednym z ważniejszych
źródeł, znajduje się wiele wzmianek na jego temat. Przykładem może być Księga Rodzaju, w której zapisane
jest, że pierwszą winnicę zasadził Noe. Najbardziej znaną wzmianką w Nowym Testamencie jest z kolei opis
wesela w Kanie Galilejskiej, kiedy to Chrystus miał przemienić wodę w wino.
W Europie Środkowej produkcję wina rozpoczęli Rzymianie. Dokładniej jej początek łączy się z osobą cesarza
Marka Aureliusza Probusa (III w.), który wprowadził ją na terenach dzisiejszych Węgier, Słowenii i Chorwacji.
W VIII w. rozwinęła się uprawa winorośli na terytorium dzisiejszych Czech. Z kolei prekursorami winiarstwa
na ziemiach polskich byli benedyktyni i cystersi, którzy uprawiali winorośl w gospodarstwach znajdujących
się niedaleko klasztorów.
Największy rozwój tej gałęzi upraw przypada na wiek XIV. Miasta takie jak Zielona Góra (wówczas Grünberg,
przy czym i tan nazwa jest nieprzypadkowa w tym kontekście), Poznań, Toruń, Kraków oraz liczne miejscowości
na Śląsku słynęły z produkcji wina, co potwierdzają miejskie kroniki. Wiek XVI to okres chwilowego zastoju
w uprawach winorośli na ziemiach polskich. Spowodowany był on najprawdopodobniej występowaniem mroźnych
zim oraz początkiem importu wina z zagranicy na masową skalę, który okazał się znacznie tańszy niż pozyskiwanie
wina z własnych upraw. Najważniejszym powodem upadku rodzimych winnic nie były jednak mroźne zimy czy
chłodne lata, ale toczące się wówczas liczne wojny, powodujące niemal każdorazowo zniszczenia winnic,
których proces odtwarzania jest bardzo długotrwały.
2. Zarys dziejów winiarstwa na Ziemi Lubuskiej
Na terytorium obecnego województwa lubuskiego, ważnymi ośrodkami produkcji wina były: Zielona Góra, Gubin
i Krosno Odrzańskie. W mniejszej skali produkowano je w Żarach, Świebodzinie czy Sulęcinie. Pierwsza
wzmianka o zielonogórskich winnicach pochodzi z roku 1314, jednak są przypuszczenia, że istniały one
już wcześniej, jednak ta kwestia nie została jeszcze do końca rozstrzygnięta. Najważniejszymi czynnikami
decydującymi o jakości wina są: rodzaj gleby, odmiana winorośli i przede wszystkim klimat. Zielonogórskie
kroniki podają, że miasto nawiedzały ulewy, mrozy i bardzo suche lata. Dobrym okresem dla winiarstwa
zielonogórskiego był koniec wieku XV co było spowodowane korzystnym wówczas klimatem oraz opieką panujących
władców brandenburskich. Lubuskie winnice pielęgnowali wyspecjalizowani ogrodnicy, tak zwani
winogrodnicy,
a produkcją wina zajmowali się winiarze. Powiększano wówczas obszary objęte uprawą oraz zakładano nowe
plantacje. W tym okresie szczególną renomę zyskał sobie ośrodek w Gubinie. Winiarstwo na obszarach Ziemi
Lubuskiej przechodziło swoje wzloty i upadki, jednak w mniejszym lub większym stopniu było tam obecne
nieprzerwanie.
U schyłku wieku XVIII wokół Zielonej Góry uprawiano winorośl w około 2200 winnicach, które w sumie zajmowały
obszar 700 hektarów. Rozwój komunikacji i przemysłu w XIX w. spowodowały zastój w uprawach winnej latorośli
i produkcji wina oraz odpływ siły roboczej. Konkurencję dla miejscowego wina stwarzali także tamtejsi
producenci piwa, wódki i wina musującego. Produkcję tego ostatniego rozpoczęła wytwórnia Grempler w Zielonej
Górze w 1826 roku. Produkowano tam wina i wina musujące, które zostały wyróżnione na wielu światowych
wystawach w Paryżu i Wiedniu. W roku 1945, po przejęciu Zielonej Góry przez Polskę, zakłady nazwano Wytwórnią
Win Musujących, później jeszcze raz zmieniły one swoją nazwę na Państwową Lubuską Wytwórnię Win. W latach
siedemdziesiątych XX wieku zakład zdobył duże uznanie u odbiorców zarówno krajowych jak i zagranicznych.
Lubuskie wina eksportowane były daleko poza Europę: do Japonii, Stanów Zjednoczonych czy Australii, na
Wyspy Dziewicze. Odbiorcami wspomnianego wina były też kraje znane z tradycji winiarskich, m.in. Węgry
i byłe republiki ZSRR. Rok 1999 to data likwidacji zakładu. Od tego momentu w Zielonej Górze nie produkuje
się już wina na skalę przemysłową.
O tradycjach winiarskich na tym terenie przypomina dziś odbywające się od roku 1852 Święto Winobrania.
Głównym bohaterem tego święta jest Bachus - rzymski bóg wina i zabawy, który towarzyszy mieszkańcom Zielonej
Góry podczas corocznych obchodów i jest centralna postacią korowodu organizowanego z tej okazji.
Winiarską przeszłość miasta i jego długie tradycje potwierdzają także obszerne piwnice starych domów,
w których niegdyś przechowywano wino, motywy winnej latorośli obecne na fasadach wielu zabytkowych budynków
a także plantacja winorośli na wzgórzu przy dzisiejszej Palmiarni.
W ostatnich latach tradycje winiarstwa na Ziemi Lubuskiej odradzają się na nowo. Pojawiają się nowe winnice,
wzrasta popularność uprawy winnych krzewów, przy czym dla jednych winiarzy jest to hobby, a dla niektórych
z nich - czysty interes. W opinii środowiska to ożywienie oznacza zapowiedźpowrotu do Zielonej
Góry autentycznej wytwórczości winiarskiej.
Wśród przyczyn, dla których winiarstwo w Polsce, w tym w województwie lubuskim przeżywa swój skromny
renesans, najczęściej wymienia się następujące:
- ocieplenie klimatu, co niewątpliwie wpływa pozytywnie na uprawę winorośli,
- zwiększenie wśród konsumentów świadomości zdrowotnych i dietetycznych właściwości wina,
- pojawienie się nowych odmian winorośli, którym sprzyja polski klimat,
- pojawienie się fachowej i powszechnie dostępnej literatury opisującej winiarstwo,
- wyjazdy zagraniczne, pozwalające na pogłębienie wiedzy zarówno teoretycznej jak i praktycznej.
Ryc. 4 Tereny najlepiej przystosowane do uprawy winorośli
Źródło: www.winnica.golesz.pl (dostęp 2012-01-24)
Nawiązaniem do winiarskich tradycji Zielonej Góry było oficjalne ogłoszenie świętego patrona miasta,
które odbyło się dnia 5 września 2010 r. Został nim św. Urban - opiekun winiarzy, winnej latorośli, winnic,
a także dobrych urodzajów.
3. Miód na Ziemi Lubuskiej
Wzmianki o miodzie można znaleźć już w Starym Testamencie. Na przykład Samson, bohater pra-izraelskiej
sagi biblijnej miał się żywić miodem. Gall Anonim w swojej kronice wspomina o miodzie w kontekście ziemi
piastowskiej: "Kraj to wprawdzie bardzo lesisty, ale niemało przecież obfituje w [...] chleb i mięso
i ryby i miód [..]. Powietrze zdrowe, rola żyzna, las miodopłynny, wody rybne". Miód - i to jako napitek
- obecny jest w literaturze polskiej, czego przykładem jest choćby "Pan Tadeusz" "I ja tam z gośćmi byłem,
miód i wino piłem, A com widział i słyszał, w księgi umieściłem.". O obecności pszczelarstwa na Ziemi
Lubuskiej świadczą z kolei eksponaty zebrane w Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej w Drezdenku. Źródła
podają, że miody pitne były produkowane w latach 1953-1960 przez Lubuską Wytwórnię Win w Zielonej
Górze. Aktualnie na działalność pszczelarską decyduje się coraz więcej osób - głównie ze względu na chęć
podtrzymania tradycji rodzinnych. Można także zauważyć coraz większe zainteresowanie tym produktem ze
strony konsumentów, co zapewne związane jest z panującą "modą" na zdrową żywność..
4. Organizacja szlaku jako produktu turystycznego
Coraz lepiej rozwijające się w Polsce winiarstwo dało z kolei początek turystyce winiarskiej, inaczej
zwanej enoturystyką. Enoturystyka to wycieczki po miejscach związanych z produkcją wina
np. winnicach,
gospodarstwach winiarskich, piwnicach, w których leżakuje wino albo uczestnictwo
np. w degustacjach,
świętach winiarskich (wspomniane wcześniej Winobranie). Ważne jest, by uczestnicy takich wycieczek posiadali
pewną wiedzę na ten temat. Celem ich wyjazdu będzie wówczas jej pogłębienie. Dlatego enoturystą nie można
nazwać każdego, kto odwiedzi wyżej wymienione miejsce, ale kogoś kto dosyć dużo wie na ten temat, interesuje
się tym oraz degustuje czy kupuje wino. W Europie największy procent uczestników enoturystyki stanowią
Niemcy, Austriacy i Brytyjczycy.
Świadomość dobrego udokumentowania tradycji winiarskich oraz pojawianie się licznych indywidualnych inicjatyw
odtwarzania produkcji wina i miodu stanowiły najważniejsze impulsy do podjęcia działań na rzecz p[produktu
turystycznego. Winiarze i pszczelarze działający na Ziemi Lubuskiej połączyli swoje siły i zainicjowali
powstanie Lubuskiego Szlaku Wina Miodu. Koordynatorem szlaku jest Zielonogórskie Stowarzyszenie Winiarskie.Powstało
ono 30 czerwca 2006 roku, z połączenia Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Plantatorów Winorośli i Producentów
Wina oraz Lubuskiego Stowarzyszenia Winiarskiego. Dnia 21 lipca 2006 roku zostało zarejestrowane pod
numerem KRS 0000185183 w VIII Wydziale Gospodarczym Sądu Rejonowego w Zielonej Górze.
17 listopada 2006 roku podczas spotkania informacyjnego, członkowie stowarzyszenia powołali do życia
klaster o nazwie "Lubuski Szlak Wina i Miodu", którego celem jest promowanie produktów regionalnych.
Miało to miejsce w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego. Uczestnikami tego przedsięwzięcia
są producenci, firmy zajmujące się winiarstwem, producenci miodu, przedsiębiorcy zapewniający bazę noclegowo-
gastronomiczną oraz instytucje związane z tą tematyką, m.in. muzea i skanseny. Cele Lubuskiego Szlaku
Wina i Miodu współgrają z intencjami jego koordynatora. Są to m.in.
1) organizowanie szkoleń i kursów,
2) przeprowadzanie konferencji, konkursów,3) prowadzenie rzeczoznawstwa, konsultacji,4) prowadzenie działalności
wydawniczej w zakresie problematyki winiarskiej,5) wspieranie powstawania grup producenckich w zakresie
uprawy winorośli i produkcji wina,6) współpraca ze środowiskiem naukowym,7) współdziałanie z władzami
i instytucjami państwowymi oraz samorządowymi,8) występowanie do właściwych organów z wnioskami dotyczącymi
regulacji prawnych oraz opiniowanie projektów aktów prawnych normujących zagadnienia związane z winiarstwem.
W pierwotnej wersji szlak składał się z 14 obiektów, do których z czasem dołączały kolejne. W 2008 roku
obiektów było 16. Ważnym wydarzeniem w historii szlaku było zgłoszenie Lubuskiego Szlaku Wina i Miodu
przez Zielonogórskie Stowarzyszenie Winiarskie do konkursu na najlepszy produkt turystyczny Targów Zatur
2008, w którym otrzymał on wyróżnienie. Na uwagę zasługuje fakt, że do tego konkursu stanęło aż 46 kandydatów.
Kolejnym akcentem winiarskim nagrodzonym na targach było stoisko grupy "Nadodrzańska Przygoda", której
członkiem jest jeden z obiektów należących do szlaku - Winnica Kinga.
Mapa szlaku na tamten czas wyglądała następująco (Rycina).
Mapa Lubuskiego Szlaku Wina i Miodu w roku 2008. Źródło: www.winiarze.zgora.pl
Szlak cieszył się coraz większym zainteresowaniem ze strony potencjalnych oferentów atrakcji. W roku
2009 liczba jego obiektów wzrosła do 33. W dniu 24.kwietnia 2009 roku zorganizowano spotkanie w lubuskim
Urzędzie Marszałkowskim, na którym podjęto decyzję o włączeniu kolejnych obiektów. Obecnie do szlaku
należy 38 obiektów, 1 obiekt znajduje się w budowie, funkcjonuje także 5 oficjalnych partnerów szlaku.
Ryc. Logo Lubuskiego Szlaku Wina i Miodu
Źródło: www.winiarze.zgora.pl
Na logo Lubuskiego szlaku składa się napis z nazwą oraz wycinek plastra miodu w kształcie kiści winogron,
co doskonale nawiązuje do produktów promowanych na szlaku. Kolorystyka nie jest przypadkowa - zielony
kolor symbolizuje winorośl, natomiast barwa żółta - miód.
Mapa Lubuskiego Szlaku Wina i Miodu w roku 2012. Źródło: www.lubuskie.pl
Wykorzystana Literatura:
Anonim "Gall", Kronika polska tłum. z łac. Roman Grodecki - Wyd. (7), : Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
Wrocław 1996, Księga I, s.11
Karwowski P., 2008, Zatur 2008, "Winiarz Zielonogórski" Nr.27, (maj 2008)
Karwowski P., 2011, Lubuski Szlak Wina i Miodu, [w:] B. Włodarczyk, B. Krakowiak, J. Latosińska
(red)., Kultura i Turystyka Wspólna Droga, Wyd. ROTWŁ, Łódź, s. 151-166
Kowalski T, 2005, Winiarskie akcenty w architekturze Zielonej Góry, Towarzystwo Przyjaciół
Muzeum Ziemi Lubuskiej, Muzeum Ziemi Lubuskiej Zielona Góra
Mickiewicz A., Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie, Księga XII, w.862-863
Pijanowski E., 1972, Zarys technologii winiarstwa, Państwowe Wydawnictwa Techniczne, Warszawa
Pismo Święte (Biblia Tysiąclecia, Pallotinum, Poznan 1971): Księga Rodzaju 9,20, Księga Sędziów (14,8-10),Ewangelia
św. Jana 2,1-12
Kres B., 1966, Zarys dziejów winiarstwa zielonogórskiego, Wydawnictwa Poznańskie, Poznań- Zielona
Góra,
Kruczek Z., 2009, Enoturystyka [w:] K. Buczkowska, A. Mikos v. Rohrscheidt (red.), Współczesne
formy turystyki kulturowej, Wyd. AWF, Poznań, s.333-351
Toczewski A., 2001, Tradycje zielonogórskiego winiarstwa, Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Ziemi
Lubuskiej, Muzeum Ziemi Lubuskiej Zielona Góra
Wykorzystane oficjalne portale internetowe:
www.winiarze.zgora.pl
www.ziemialubuska.pl
www.muzeumwina.pl
www.winnica.golesz.pl
|
