Nowości wydawnicze

Wyobraźnia turystyczna
Pod red. Blanki Brzozowskiej i Anny Wieczorkiewicz
Kwartalnik „Kultura Współczesna. Teoria, interpretacje, praktyka”
Numer 3(65)/2010
Wyd. Narodowe Centrum Kultury i Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze
Warszawa 2010
Liczba stron: 239
Oprawa: miękka
Format: 16,5x24
ISSN: 1230-4808
 
 

Wyobraźnia turystyczna
Pod red. Blanki Brzozowskiej i Anny Wieczorkiewicz

Ze wstępu Anny Wieczorkiewicz
„Coraz trudniej pisać o turystyce... Przy odrobinie wysiłku niemal w każdej czynności, którą wykonujemy, można by dopatrzyć się wymiaru turystycznego. Nietrudno go dostrzec w tym rodzaju kontaktu z odmiennymi środowiskami społecznymi, kulturowymi czy geograficznymi, jaki podejmujemy, oglądając telewizję; jest obecny w praktykach życia codziennego, gdy nabywamy przedmioty (ubiory, elementy wystroju wnętrza) kojarzące się egzotyką; w jeszcze innej formie uobecnia się podczas spożywania tak zwanych potraw kuchni etnicznych. Skoro jednak wszystko jest – lub też może być – turystyką, to co nią nie jest?
Warto przeformułować to pytanie: co sprawia, że turystyka staje się perspektywą tak ekspansywną teoretycznie? Dlaczego opanowuje nie tylko wyobraźnię potoczną, ale także wyobraźnię socjologiczną i antropologiczną? (Trudno zaprzeczyć, że modelowy turysta na stałe dołączył do Weberowskiego pielgrzyma i Benjaminowskiego flâneura, stając się dyżurną figurą wyjaśniającą kluczowe zjawiska życia społecznego.)
To właśnie pojęcie wyobraźni było punktem wyjścia do przygotowania tego numeru „Kultury Współczesnej”.

Spis treści
Wyobraźnia turystyczna

Blanka Brzozowska, Anna Wieczorkiewicz
Wyobraźnia turystyczna
Coraz trudniej pisać o turystyce... Przy odrobinie wysiłku niemal w każdej czynności, którą wykonujemy, można by dopatrzyć się wymiaru turystycznego. Nietrudno go dostrzec w tym rodzaju kontaktu z odmiennymi środowiskami społecznymi, kulturowymi czy geograficznymi, jaki podejmujemy, oglądając telewizję; jest obecny w praktykach życia codziennego, gdy nabywamy przedmioty (ubiory, elementy wystroju wnętrza) kojarzące się egzotyką; w jeszcze innej formie uobecnia się podczas spożywania tak zwanych potraw kuchni etnicznych. Skoro jednak wszystko jest – lub też może być – turystyką, to co nią nie jest?
Warto przeformułować to pytanie: co sprawia, że turystyka staje się perspektywą tak ekspansywną teoretycznie? Dlaczego opanowuje nie tylko wyobraźnię potoczną, ale także wyobraźnię socjologiczną i antropologiczną? (Trudno zaprzeczyć, że modelowy turysta na stałe dołączył do Weberowskiego pielgrzyma i Benjaminowskiego flâneura, stając się dyżurną figurą wyjaśniającą kluczowe zjawiska życia społecznego.)
To właśnie pojęcie wyobraźni było punktem wyjścia do przygotowania tego numeru „Kultury Współczesnej”.

Anna Horolets
Mobilność i osiadłość w narracjach turystów podróżujących do krajów b. ZSRR 8
Autorka, na podstawie analizy narracji polskich turystów podróżujących do Rosji, dąży do odpowiedzi na pytanie, jaką rolę odgrywają wyobrażenia o mobilności tubylców i mobilności własnej w procesach budowania tożsamości turystów. Szczególnie interesują ją pytania: czy lokalni mieszkańcy charakteryzowani są przez mobilność czy też jej brak i osiadłość? Które typy mobilności lokalnych mieszkańców zajmują miejsce pierwszoplanowe, a które są odsuwane na dalszy plan? Jakie ekonomiczne, geograficzne i kulturowe wzory mobilności lokalnych mieszkańców występują w narracjach turystów? Czy mobilność tubylców jest wartościowana i na jakiej podstawie (moralnej, estetycznej itd.)? Czy turyści konstruują hierarchie mobilności, czy porównują własną mobilność z mobilnością lokalnych mieszkańców? Celem artykułu jest zatem ukazanie, w jaki sposób mobilność i osiadłość (jako praktyki i metafory) są uwikłane w konstruowanie Ja i Innego przez turystów.

Kajetan Mojsak
Podróż a melancholijne doświadczenie przestrzeni 23
Artykuł interpretuje podróż w wymiarze „melancholijnego” doświadczenia przestrzeni. Melancholia – rozumiana jako bezprzedmiotowa tęsknota, „nieszczęśliwy pociąg do miejsc, gdzie nas nie ma” – przekłada się na szczególne doświadczenie przestrzeni, które może być istotną „ukrytą” motywacją podróżowania, także w jego współczesnej odmianie turystycznej. To ważny wymiar mentalny podróży i może stanowić klucz do egzystencjalnego doświadczenia podróży i przestrzeni, pozwalający na połączenie rozproszonych wątków podróżniczych, dotychczas interpretowanych osobno. Tęsknota do miejsc „gdzie mnie ma” rodzi się z samego dystansu: miejsce odległe staje się – zgodnie z logiką wzniosłości – obiektem pragnienia, punktem charyzmatycznym, organizującym przestrzeń, odległym psychicznym i duchowym centrum. Melancholia przestrzeni jest zjawiskiem charakterystycznym dla późnej nowoczesności i dla kultury Zachodu, niemożliwym w kulturach tradycyjnych. Generuje ona potrzebę podróżowania i przejawia się jako turystyczna konsumpcja kolejnych miejsc, jako głód przestrzeni totalnej, który uruchamia takie mechanizmy jak: kolekcjonowanie (enumeracja), pęd, błądzenie i zadomowienie w podróży.

Tomasz Ferenc
O tym, jak fotografia stworzyła współczesnego turystę 37
Autor podejmuje próbę wieloaspektowego opisania relacji między fotografią i turystyką. Obie dziedziny są istotnymi elementami współczesnego życia społecznego. Wzajemnie na siebie wpływają i kształtują szczególną formę doświadczenia: fotograficzne spojrzenie turystyczne. W artykule przedstawiona została geneza tego spojrzenia, jego formy oraz konsekwencje psychologiczne i socjologiczne. Ukazana także została różnorodność i wielość funkcji fotografii wykorzystywanej przez przemysł turystyczny, wykonywanej przez samych turystów oraz przez fotografów, podejmujących próby krytycznej analizy turystyki masowej.

Małgorzata Nieszczerzewska
Literackie obrazy miasta w kobiecej wyobraźni turystycznej 48
Przedmiotem analizy w artykule jest proces kształtowania się tożsamości turystycznej kobiet. Opierając się na wybranych przykładach z literatury nowoczesnej i ponowoczesnej, autorka próbuje przede wszystkim scharakteryzować kobiecą wyobraźnię turystyczną, ukazując zależności pomiędzy stereotypowym, turystycznym doświadczaniem miasta a oryginalnością kobiecego spojrzenia na jego „widoki”.

Magdalena Saryusz-Wolska
Turystyka uwikłana w pamięć zbiorową 63
Artykuł dotyczy praktyk związanych z turystyką masową, w szczególności zwiedzania zabytków. Autorka postrzega je jako formy miejsc pamięci, które służą legitymizacji władzy oraz umocowaniu tożsamości zbiorowej w oczach własnych i obcych. Tezy te poparte są analizą popularnych przewodników turystycznych, w której zostało wykazane, że opracowania te skupiają się przede wszystkim na historii danego kraju, prowadząc turystów po zabytkach wzmacniających tożsamość narodową.

Urszula Jarecka
Groza wojny jako atrakcja w doświadczeniu turystycznym 75
Artykuł poświęcony jest konceptualizacji „wojennych” atrakcji turystycznych. Po scharakteryzowaniu pola badań, autorka przedstawia klasyfikację i charakterystykę atrakcji, dla których wspólny mianownik stanowi groza wojny. Omawia także interesujące przypadki aranżowania takich atrakcji oraz potencjał turystyki „historyczno-wojennej” i źródła przyjemności doświadczenia turystycznego tego rodzaju. Autorka analizuje różnorodne materiały: przewodniki turystyczne, broszury i ulotki z muzeów i punktów informacji turystycznej, plany miast i mapy regionów, oficjalne strony internetowe wybranych miast, muzeów i miejsc pamięci, pamiątki turystyczne, np. magnesy na lodówkę, podkładki pod mysz, ołówki, pocztówki, itd.

Beata Frydryczak
Na łonie natury: od krajobrazu do turystycznego środowiska naturalnego 92
Pytając o związki turystyki z naturą, autorka kieruje się ku pytaniu o to, z jaką przyrodą turysta obcuje i jak jest ona przez niego postrzegana. Badając historyczne związki turystyki z naturą, akcentuje „zwrot estetyczny” w podróżowaniu (Judith Adler) oraz wizualizację turystyki (John Urry). Sięga do źródeł współczesnej turystyki, wiążąc je z pojęciem the picturesque i Williamem Gilpinem, inicjatorem malowniczych podróży, by na tym gruncie pokazać przejście od krajobrazu estetycznego do turystycznego środowiska naturalnego, rozumianego jako natura przyswojona i poddana zabiegom uatrakcyjnienia z uwagi na rynek turystyczny.

Anna Nacher
Sto tysięcy miliardów dźwięków – podróż poza wzrokocentryzm (pejzaż dźwiękowy, soundwalk, aural safari) 102
The author analyzes two different modes of building the relations between the traveling subject and its environment. One is primarily organized by the domination of the visual, embodied in the category of “landscape”, while another, shifting towards the acoustic and based on the practices of listening, bears traces of alternative economy of space organization. Hence the categories of “soundwalking” and “aural safari”, invented within the field of sound art, are juxtaposed to the term of “soundspace” (as conceived by R. Murray Schafer) to show how the latter, despite its strong connotations with aural phenomena, is rooted in the discourse of oculocentrism. The alternative mode of traveling, based on aural experiences, is foremost contextual, processual and open to the emergent factors, while the dominance of vision is usually pervaded by the cultural logic of spectacle. The forms of mediations are symptomatic here; occupying the position of distanced viewer-observer in the case of field recording is not possible – on the contrary, the practice of soundwalking or aural safari encourages building relations with the environment as the net of connections through active listening where listener is positioned in the middle of the perceived phenomena.

Elżbieta Rybicka
Travelebrity – markowanie dyskursu podróżniczego 117
Współczesna literatura podróżnicza wyraźnie zmienia się pod wpływem turyzmu, choć relacje między nimi są wieloaspektowe i prowadzą do wielu rozwiązań. Dla części pisarzy masowa turystyka stanowi negatywny punkt odniesienia, pozwalając wyodrębnić wyraźny nurt antyturystyczny z kluczowym dla niego manifestem Daniela Kaldera. W wariancie drugim dochodzi do skomplikowanej gry narracyjnej z kodami zarówno turyzmu, jak i kanonu podróży literackich, który w Polsce wyznaczają książki Zbigniewa Herberta i Ryszarda Kapuścińskiego. Przykładem takiej strategii jest hybrydyczna relacja z Etiopii Ignacego Karpowicza, której narrator bywa postturystą wykorzystującym konwencje wakacyjnej konsumpcji atrakcji przewodnikowych i postpodróżnikiem świadomym reguł „wysokiej” tradycji, przeciwko której się zwraca. Natomiast w trzecim wariancie (Wojciech Cejrowski, Beata Pawlikowska, Martyna Wojciechowska) najważniejsze staje się konstruowanie w multimedialnym przekazie mocnego autowizerunku „autentycznego” podróżnika, a jednocześnie stworzenie atrakcyjnej narracji, podsuwającej czytelnikowi szczególne „przynęty” medialne lub proponującej mu ideologię jako misję.

Agnieszka Ogonowska
Narracje turystyczne: dwie filozofie reprezentacji 135 135
Przedmiotem artykułu są narracje turystyczne podporządkowane dwóm filozofiom reprezentacji: mimetycznej i performatywnej. Autorka rozpatruje te zagadnienia na podstawie współczesnych opracowań z zakresu socjologii: turystyki, podróży i mediów, teorii literatury i filozofii historii. Na tym tle ukazuje przy okazji związki między narracją, tożsamością i podróżowaniem. Osobne miejsce zostało poświęcone także relacjom między tekstami kultury (literackimi, ikonicznymi i audiowizualnymi) a narracjami turystycznymi oraz udziałowi tych ostatnich w kreowaniu zarówno współczesnej kultury widzialności, jak i projektowaniu samego doświadczenia turystycznego.

Katarzyna Prajzner
Wirtualne spacery. Struktury przestrzenne w grach komputerowych 151 151
Artykuł jest próbą przybliżenia kilku perspektyw badawczych, dotyczących problemu przestrzenności w grach komputerowych w kontekście postrzegania gracza jako turysty. Pojawia się propozycja „przestrzennych historii” Henry’ego Jenkinsa, kategoryzacja trójwymiarowych światów, którą opisuje Michael Nitsche, oraz analiza społecznych relacji, jakie towarzyszą grom sieciowym. Osobnej refleksji zostaje poddana relacja między grami a kinem wraz omówieniem pojęcia „wirtualnej kamery” i wzajemnych zapożyczeń na gruncie obu dziedzin.
Jeszcze o designie

Agnieszka Rejniak-Majewska
Między konstrukcją a recyclingiem: o projektach typograficznych Kurta Schwittersa 164
Autorka opisuje mało znany aspekt twórczości Kurta Schwittersa, jakim była jego działalność projektowa i reklamowa. Wykraczając poza opozycję dadaizmu i konstruktywizmu, wpisywała się ona w szerszy kontekst przenikania się tych tendencji w twórczości bliskich mu artystów awangardowych, jak Theo an Doesburg i El Lissitzky. Jako twórca i teoretyk reklamy Schwitters włączył się w nurt nowoczesnego funkcjonalizmu, wyrażając tym samym swój afirmatywny stosunek wobec modernizacji. Jednocześnie, nowoczesny projekt „budowy nowego świata” uwalniał od finalizmu, pamiętając, że „organiczny wzrost” zawsze związany jest z procesem naturalnego rozpadu.

Katarzyna Prajzner
Nowe media i „aksamitna rewolucja” w koncepcji Lva Manovicha 179
Artykuł odnosi się do refleksji Lva Manowicha na temat przeobrażeń współczesnego audiowizualnego języka, dokonujących się pod wpływem technologii cyfrowych. Tytułowa „rewolucja” ma obrazować skalę i charakter procesu, który polega na tworzeniu symulacji funkcjonowania „starych mediów” w nowym, cyfrowym środowisku, zaś określenie „aksamitna” dotyczy jej stopniowego i niemal niedostrzegalnego charakteru. Współczesny język, zdaniem badacza, jest tworzony dzięki możliwości łączenia ze sobą różnych technik wizualnych i stanowi nową, hybrydyczną formę wyrazu.

Wioletta Kazimierska-Jerzyk
So camp! So glam! Nowe style czy niezobowiązujące aluzje? 190
Camp i glam są obecnie w kulturze popularnej lansowane jako style i redukowane do wąskiego zespołu jakości estetycznych i atrybutów. Ich źródłowe, historyczne sensy są natomiast w równym stopniu związane z treściami światopoglądowymi i politycznymi. Artykuł konfrontuje wąsko rozumiane pojęcia camp style i glam style z szerszym kontekstem estetyczno-kulturowym, który tworzą: queer oraz zredefiniowane pojęcia ofensywnego estetyzmu i współczesnego dandyzmu. Celem tych rozważań jest prezentacja wyraźnej alternatywy wobec prób normatywnej charakterystyki camp i glam.

Omówienia i dyskusje

Małgorzata Owczarska
Paradygmat mobilności Johna Urry’ego 203

Paulina Kwiatkowska
Mielizny na oceanie – Gilles Deleuze o kinie 208

Grzegorz Dziamski
Od antropologii obrazu do sztuki globalnej 222

Dagmara Margiela-Korczewska
Tropem zwrotu pamięciowego 227

Pożegnania
Profesor Aldona Jawłowska (1934–2010) 235


Możliwość zakupu publikacji
"„Kulturę Współczesną” można kupić w sieci salonów Empik w całej Polsce oraz u wydawcy:
mail: ksiazki@nck.pl
adres: Agnieszka Chmurzyńska, Narodowe Centrum Kultury, ul. Senatorska 12, 00-082 Warszawa
tel.: (022) 2 100 100
Cena detaliczna: 18 zł (+ koszty wysyłki).