Itinerarium

Polskie ślady w Wiecznym Mieście
Justyna Lidke

Włochy, jako kolebka cywilizacji europejskiej, od wieków inspirowały wielkich artystów, uczonych, świętych i ciekawych świata podróżników, przez co stały się nowym „domem” dla wielu obcokrajowców, w tym także Polaków. Są też stałym kierunkiem moich peregrynacji, a ściślej rzecz ujmując Rzym, który od wielu lat jest mi szczególnie bliski, a już niebawem, w myśl powiedzenia, że „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”, stanie się moją drugą „ojczyzną”. Jako absolwentka italianistyki oraz studentka turystyki i rekreacji, podczas licznych pobytów w Italii, utwierdziłam się w przekonaniu, że Włochy są fascynującym i niezwykle zróżnicowanym krajem. Odmienność każdego z regionów przejawia się we wszystkich aspektach życia ich mieszkańców, począwszy od dialektów językowych, tradycji kulinarnych, lokalnych świąt, aż po styl życia.
Ogromne dziedzictwo kulturowe jakie pozostawiły po sobie dawne cywilizacje, niezliczona ilość zabytków reprezentujących wszystkie style historyczne, różnorodność krajobrazów, bogactwo przyrody, serdeczność mieszkańców, melodyjny język, wspaniała kuchnia i atrakcyjne położenie geograficzne na Półwyspie Apenińskim w basenie Morza Śródziemnego stwarzają wspaniałe warunki do rozwoju turystyki i przyciągają do Włoch ogromną rzeszę turystów z całego świata.
Rzym – położony w środkowej części kraju na siedmiu wzgórzach, nad Tybrem, niedaleko wybrzeża Morza Tyrreńskiego, ze względu na największą ilość obiektów z listy światowego dziedzictwa UNESCO, położonych w Europie oraz pozostałości starożytnego świata, nadające temu miastu niezwykły charakter, bywa określany mianem największego na świecie muzeum na otwartym powietrzu. Z kolei obecność Watykanu, będącego siedzibą głowy Kościoła i największej w świecie świątyni chrześcijańskiej – Bazyliki św. Piotra, sprawia, że od setek lat Rzym jest znaczącym ośrodkiem peregrynacji na światową skalę.
Pielgrzymom zmierzającym do Rzymu przyświecały różne pobudki, skłaniające do odbycia podróży. W pierwszej kolejności duchowa potrzeba pielgrzymowania do siedziby papieży, chęć podjęcia nauki na słynnych rzymskich uczelniach, poszukiwanie śladów przeszłości wśród niezliczonych zabytków miasta, marzenie, by pozostawić po sobie ślad na rzymskiej ziemi (to stało się głównym udziałem artystów) oraz spowodowana warunkami zewnętrznymi, decyzja o osiedleniu się w tym mieście.
Tropiąc ślady polskie w Wiecznym Mieście, możemy prześledzić najważniejsze dzieje naszego kraju – od narodzin państwowości nierozerwalnie związanych z przyjęciem wiary chrześcijańskiej przez Mieszka I, aż po dzień, gdy na Stolicy Piotrowej zasiadł nasz rodak – Karol Wojtyła. Jako Jan Paweł II stał się niekwestionowanym autorytetem końca XX wieku i rozsławił Polskę na cały świat. Dla Polaków Watykan to od dawna miejsce szczególne za sprawą Papieża Jana Pawła II, którego bardzo licznie odwiedzali rodacy w czasach pontyfikatu, a teraz pielgrzymują do jego grobu... 
Świadomość, istnienia na kartach historii Rzymu nazwisk wielu słynnych rodaków, stała się dla mnie inspiracją do podążenia ich śladami.
Uważam, że warto odwiedzić choć część poloników, nie tylko po to, by przybliżyć sobie sylwetki postaci mających związek z Rzymem, ale przede wszystkim dlatego, by obudzić w sobie świadomość ich znaczenia dla dziejów i kultury Polski.
Ich działalność, a czasem sam pobyt, zostały uwiecznione w postaci licznych pomników i pamiątkowych tablic.
Barbara Wachowicz żartuje: „Złośliwi powiadają, że gdyby nie bohaterska postawa ojców miasta, tablice pamiątkowe pokryłyby cały Rzym z Forum Romanum włącznie. Jednak sympatia Włochów dla Polonusów i starania rzymskiej stacji Polskiej Akademii Nauk uczyniły okolice najpiękniejszego placu (…) miasta – Piazza di Spagna – polskim zagłębiem pamiątek”.
Swoje tablice w Rzymie mają m.in.: Cyprian Kamil Norwid na Via Sistina, Juliusz Słowacki na Via Babuino i Henryk Sienkiewicz na Via Bocca di Leone. Z kolei Adama Mickiewicza rzymianie uczcili, nazywając jego imieniem odrzewioną i niebywale ukwieconą ulicę. Viale Adamo Mickiewicz biegnie od Placu Napoleona na Wzgórzu Pincio ku Placowi Hiszpańskiemu.
Tablica upamiętniająca pobyt wieszcza – Juliusza Słowackiego w domu na Via Babuino, została wmurowana przez Polaków i Włochów w 150. rocznicę jego urodzin.
W domu pod numerem 133 przy Via Sistina miał swoją pracownię artystyczną Cyprian Kamil Norwid. O jego tamtejszym pobycie i twórczej działalności informuje tablica, której tłumaczenie mówi, że polski poeta, artysta i myśliciel mieszkał w tym domu w latach 1847-1848, oddając się rozmyślaniom nad losami ojczyzny, Rzymu i sztuki.
To piękny gest wobec niedocenionego za życia artysty, który sam o sobie mawiał:
„Urodzony Polakiem, obywatel rzymski”.
Na Piazza della Minerva wznosi się hotel Minerva, w którym mieszkali Henryk Sienkiewicz (w drodze do Afryki), Józef Ignacy Kraszewski, Jarosław Iwaszkiewicz oraz, w pamiętnym 1848 roku, Adam Mickiewicz. To właśnie tam, w pokoju na trzecim piętrze toczył siwowłosy już poeta gorące światopoglądowe spory z młodym Zygmuntem Krasińskim. Echa tej dyskusji ucichły, historia zweryfikowała poglądy dwóch oponentów, tylko wnętrza pozostały te same.
Polskie polemiki i spory przenosiły się na ulice, do modnych zarówno wtedy, jak i obecnie lokali. Tuż obok Placu Hiszpańskiego, na Via Condotti pod numerem 86 mieści się istniejąca od 1760 roku, słynna kawiarnia – Caffe Greco. Jej nazwa pochodzi od pierwszych właścicieli, którymi było greckie małżeństwo. Caffe Greco było ulubionym miejscem spotkań rzymskiego, a nawet światowego środowiska artystycznego, jednak szczególnie upodobali ją sobie Niemcy i Polacy, którzy mogli poczytać polskie gazety, napić się wina, a także wstąpić do Koła Polskiego. W kawiarni bywali między innymi: Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Norwid, Lenartowicz, Kraszewski, Matejko, Konopnicka, Żeromski i Przybyszewski. Przy wejściu do jednej z salek, w której spotykali się przedstawiciele Wielkiej Emigracji, wisi portret Adama Mickiewicza autorstwa Edwarda Okunia, a w czasie polskich imprez organizowanych w kawiarni, dodatkowo wywiesza się więcej pamiątek.
Włosi pamiętali, że w Rzymie utworzono Legion do walki w imię wolności ludów, także włoskiego. W ścianę domu nr 113 przy Via del Pozzetto, niewielkiej uliczce niedaleko kościółka San Claudio, wmurowano tablicę o treści: „Adam Mickiewicz, poeta wielkiej sławy w tym domu tworzył dla walk walk o niepodległość Włoch oddział dzielnych Polaków w 1948”. Podpis głosi, iż tablicę ufundowano staraniem Senatu i Ludu Rzymu w 1877 roku, co pięknie świadczy o pamięci i świadomości historycznej rzymian.
Pobyt Henryka Sienkiewicza we włoskiej metropolii upamiętnia dziś tablica wmurowana w ścianę Albergo d`Inghilterra przy Via Bocca di Leone 14: Henryk Sienkiewicz pisarz i patriota polski epicki narrator bohaterskich czynów swego narodu, autor powieści „Qvo vadis?”Laureat Nagrody Nobla, Mieszkał w tym hotelu w roku 1893. W pięćdziesiątą rocznicę jego śmierci. Polacy i Włosi”.
Również jeden z rzymskich placów, tuż przy Via Porta Pinciana, nazwano imieniem autora „Quo Vadis? ”. Z kolei w Villi Borghese – najbardziej znanym rzymskim parku, w otoczeniu pomników innych wielkich literatów, naprzeciw Galerii Sztuki Nowoczesnej, znajduje się pomnik Sienkiewicza, którego pomysłodawcą był polski eurodeputowany – Bogdan Klich, a fundatorem Bractwo Kurkowe z Krakowa. Monument przedstawiający polskiego pisarza, trzymającego wieniec laurowy, którym został uhonorowany w 1905 r. przez Akademię Noblowską, został odsłonięty w 90-tą rocznicę jego śmierci. Jest bardzo okazały – ma 280 cm wysokości i stoi na postumencie, w miejscu, gdzie wcześniej znajdowało się tylko małe popiersie. U dołu pomnika wyryto napis: „Quo vadis Domine? ”, przypominający pytanie zadane w słynnej powieści Sienkiewicza.
O pobytach Polaków w Wiecznym Mieście, można się często także wiele dowiedzieć z tablic pamiątkowych, złożonych relikwii lub nagrobków umieszczonych w licznych rzymskich kościołach.
Takim miejscem także upamiętniającym Henryka Sienkiewicza jest mały kościółek „Quo vadis”, wybudowany w IX wieku na obrzeżach Rzymu, przy najstarszej, bardzo ruchliwej drodze – via Appia Antica. Kościół powstał na miejscu, gdzie według tradycji, uchodzącemu z Rzymu w obawie przed aresztowaniem św. Piotrowi ukazał się Chrystus i na pytanie Apostoła: „Quo vadis Domine?” (Gdzie idziesz Panie?), odpowiedział: „Jeżeli ty opuszczasz Rzym, to ja tu idę, aby dać się powtórnie ukrzyżować”. Po tych słowach Piotr wrócił do Rzymu, gdzie poniósł męczeńską śmierć. Zgodnie z legendą i powszechnym przekonaniem wiernych, na płycie, na której stał Chrystus, miały się odcisnąć Jego stopy. Kamień ten znajduje się na wprost wejścia i jest kopią oryginału przechowywanego w rzymskim kościele św. Sebastiana.
W świątyni znajduje się pięć fresków, a przez jej środek przechodzi tzw. czarna droga, czyli zaznaczony czarnymi kamieniami ślad po prowadzącej tu kiedyś starożytnej drodze apijskiej. Te kamienie pochodzą prawdopodobnie z jednej ze starożytnych świątyń.
Podczas jednej z licznych przechadzek, jakie urządzali sobie polscy artyści, mieszkający w Rzymie malarz – Henryk Siemiradzki – przyprowadził przebywającego w Wiecznym Mieście Henryka Sienkiewicza do tego właśnie kościoła. Okazało się, że ta średniowieczna legenda wywarła na Sienkiewiczu tak duże wrażenie, że zainspirowany nią, napisał powieść pod tym samym tytułem, co wezwanie kościoła, za którą w 1905 roku otrzymał Nagrodę Nobla. Później, gdy powieść zdobyła wielkie uznanie na całym świecie, w kościele, po lewej stronie nawy, stanęło popiersie polskiego pisarza, ufundowane przez Polonię, głównie włoską, a na kościelnym dziedzińcu zawisła pamiątkowa tablica z polskim tekstem….
W 1567 roku do Rzymu przybył siedemnastoletni Stanisław Kostka, który wbrew woli swoich rodziców, którzy nie chcieli by syn został duchownym, wstąpił do nowicjatu przy kościele San Andrea al Quirinale. Jako młodzieniec został wysłany wraz z bratem do Wiednia, gdzie w czasie ciężkiej choroby doświadczył wewnętrznej przemiany. Jak tylko poczuł powołanie do zakonnego życia, bezzwłocznie udał się pieszo do Rzymu. Niestety jego stan zdrowia zaczął się pogarszać, na skutek czego zmarł rok później, prawdopodobnie na malarię, nie zdążywszy złożyć ślubów zakonnych. W XVII wieku jezuicki kościół św. Andrzeja został przebudowany przez Berniniego, zyskując piękną barokową formę, a w 1727 papież Benedykt XIII dokonał kanonizacji Stanisława Kostki. Na pierwszym piętrze nowicjatu znajduje się cela, w której zmarł, a która następnie została przekształcona w kaplicę pod jego wezwaniem. Obecnie znajduje się w niej marmurowy nagrobek z podobizną świętego na łożu śmierci, a tuż przy ołtarzu głównym widnieje kaplica św. Stanisława, w której przechowywany jest relikwiarz ze szczątkami zmarłego.
W ścisłym centrum Rzymu, nieopodal Forum Romanum, znajdują się także pamiątki po innym polskim świętym – twórcy ruchu maryjnego, zwanego Rycerstwem Niepokalanej i bohaterowi obozu koncentracyjnego w Auschwitz – ojcu Maksymilianie Kolbe. Przybył on do Wiecznego Miasta w 1917 roku, by studiować w kolegium Braci Mniejszych Konwentualnych przy ulicy San Teodoro. Obecnie jego dawne kolegium, w którym spędził siedem lat, zostało przekształcone w Dom Kolbego – „Casa Kolbe”, a w pokoju, który zamieszkiwał, teraz znajduje się kaplica.
Z kolei w kościele Il Gesu, który stał się prototypem dla świątyń jezuitów i przy którym znajduje się izba, w której mieszkał założyciel tego zakonu – św. Ignacy Loyola – w trzeciej kaplicy po lewej stronie znajduje się relikwiarz z ramieniem Andrzeja Boboli.
Ciało tego polskiego męczennika, który był okrutnie torturowany przez Kozaków za obronę wiary, przez co został ogłoszony świętym, najpierw znajdowało się w Rzymie, a następnie zostało przewiezione do Polski i złożone w kościele jezuitów w Warszawie.
Patriota i filantrop – kardynał Stanisław Hozjusz, wzorem innych narodowości mających swoją przystań w Rzymie, postawił sobie za cel budowę hospicjum, jako instytucji wspierającej i goszczącej polskich pielgrzymów. W szybkim zrealizowaniu swego pomysłu pomogły mu obchody Roku Jubileuszowego 1575, na które do Wiecznego Miasta przybyło około miliona wiernych. Rok później kardynał otrzymał w darze od papieża Grzegorza XIII kościół św. Zbawiciela przy Via Botteghe Oscure 15, któremu przyznano nowego patrona – św. Stanisława. W tym samym czasie, dzięki szczodremu wsparciu ze strony Stefana Batorego, Anny Jagiellonki oraz innych magnatów i duchownych, powstało również upragnione przez Hozjusza hospicjum. Niestety pomysłodawca tego szlachetnego przedsięwzięcia zmarł w 1579 roku i nie doczekał oddania obiektu do użytku. Niemniej jednak pozostawił po sobie testament, w którym zapisał swój spadek na rozbudowę i utrzymanie kościoła wraz z hospicjum. Na wykonawcę testamentu kardynał Hozjusz wskazał swego sekretarza – Stanisława Reszkę, który aktywnie zaangażował się w remont powyższych instytucji. Oficjalnego otwarcia i poświęcenia hospicjum dokonał kardynał Jerzy Radziwiłł w 1591 roku.
Niestety w dziejach polskiej placówki bywały również trudne okresy – podczas kampanii napoleońskiej, wojska francuskie spustoszyły wnętrza kościoła wraz z przylegającymi do niego budynkami i zamieniły ich wnętrza na koszary. Następnie kościół został zamknięty i dopiero interwencja generała Jana Henryka Dąbrowskiego, który w 1978 roku rozkazał zerwać pieczęcie, by móc uczestniczyć we mszy świętej odprawionej dla Legionów, doprowadziła do ponownego otwarcia świątyni. Kościół zaczął pełnić swoją pierwotną rolę dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Protektorem kościoła i hospicjum po dzień dzisiejszy jest metropolita krakowski, co wiąże się z jego wezwaniem – św. Stanisława Biskupa i Męczennika, patrona Krakowa. Obecnie w jednym z budynków mieści się luksusowy hotel „Hosianum”, którego nazwa pochodzi od założyciela hospicjum. Zarówno wnętrze kościoła, jak i jego dziedziniec są przepełnione polskimi pamiątkami w postaci obrazów i tablic pamiątkowych, z których wyróżniają się epitafia Stanisława Hozjusza, króla Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz królowej Anny Jagiellonki. Z kolei główny ołtarz przedstawia Chrystusa w otoczeniu polskich świętych: Stanisława, Wojciecha i Jacka Odrowąża. Kościół św. Stanisława po dziś dzień jest tłumnie odwiedzany przez Polaków, którzy mogą uczestniczyć w nabożeństwach odprawianych w ich ojczystym języku zarówno w niedziele i święta, jak i dni powszednie.
A tuż za zakrętem znajduje się niewielka uliczka zwana ulicą Polaków.
Niewątpliwie najbardziej znanym miejscem kojarzącym się z polonikami jest Watykan, a dokładnie Bazylika św. Piotra.
Poza grobem Jana Pawła II znajdującym się w Grotach Watykańskich, do którego przez cały rok pielgrzymują tłumy wiernych z całego świata, wewnątrz Bazyliki można zobaczyć szereg polskich pamiątek. W krypcie, dookoła grobu św. Piotra znajduje się kaplica polska poświęcona Matce Bożej Częstochowskiej. Została ona wybudowana w połowie XX wieku, dzięki ofiarności polonii amerykańskiej. Jeszcze za pontyfikatu Karola Wojtyły, z okazji 600-letniej obecności obrazu Matki Bożej na Jasnej Górze, kaplicę powiększono i odrestaurowano z polecenia papieża, który poświęcił obraz w 1992 roku. Na bocznych ścianach kaplicy znajdują się płaskorzeźby dłuta Michała Paszyna, przedstawiające sylwetki polskich świętych. Z kolei w lewej nawie Bazyliki znajduje się inny polski akcent – pomnik Klementyny Sobieskiej – wnuczki króla Jana III i żony Jakuba Stuarta, pretendenta do tronu angielskiego.

Polskie symbole są dostrzegalne również na zewnątrz Bazyliki – na słynnej kolumnadzie autorstwa Berniniego, która otacza plac św. Piotra, wśród 140 rzeźb przedstawiających świętych, znajduje się figura przedstawiająca św. Jacka Odrowąża, jedynego Polaka w tym gronie, z wzniesioną do góry ręką, w której trzyma monstrancję. Podobnie w Muzeach Watykańskich nie brakuje polskich pamiątek – największą z nich jest zawieszony w Sali Sobieskiego obraz Jana Matejki, namalowany w dwusetną rocznicę bitwy z Turkami. Na płótnie został przedstawiony Jan III Sobieski, po zwycięskiej bitwie pod Wiedniem.

Instytucje polskie na terenie Rzymu
Życie polskie w Rzymie jest dziś w rozkwicie i koncentruje się głównie w licznych instytucjach kościelnych i świeckich. Nie sposób wymienić wszystkich z nich, ale z pewnością warto wspomnieć przynajmniej o tych ważniejszych, by uświadomić sobie bogactwo i wszechstronność polskiej problematyki na terenie Rzymu. Sporo instytucji związanych jest z działalnością Jana Pawła II, a najważniejsze z nich to:
Dom Polski Jana Pawła II - ośrodek polonijny, który został oficjalnie otwarty i podarowany Janowi Pawłowi II w 1981 roku. Od początku swojego istnienia Dom Polski stanowi największą przystań dla polskich pielgrzymów, których przyjął już ponad 70 tysięcy. Znajduje się w północno-zachodniej części Rzymu zwanej Giustiniana, w odległości 15 km od centrum miasta. Mieści się w pięknym, rozległym parku, przy via Cassia 1200. Ośrodek może pomieścić równocześnie do dwustu pielgrzymów, którzy oprócz noclegu i możliwości skorzystania z kuchni, refektarza i kaplicy, mogą uzyskać informacje związane z Wiecznym Miastem i jego zabytkami oraz pomoc w ich zwiedzaniu, a przede wszystkim odnajdą tu atmosferę sprzyjającą religijnemu przeżyciu pobytu w Rzymie. Ponadto duchowni pracujący w Domu Polskim przygotowują wystawy o tematyce papieskiej, prowadzą okolicznościowe akcje wydawnicze, udostępniają pielgrzymom bibliotekę oraz salę kinową. W Domu ma swoją siedzibę również Ośrodek Dokumentacji i Studium Pontyfikatu Jana Pawła II oraz Sekretariat Fundacji. Odbywają się tutaj sesje naukowe, Uniwersytet Letni Kultury Polskiej, dla osób mieszkających poza Polską, ale zainteresowanych polską kulturą oraz spotkania podejmujące tematykę religijnych i kulturowych związków pielgrzymowania do Stolicy chrześcijaństwa. Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II znajduje się w podziemnej kondygnacji Domu Polskiego i od blisko trzydziestu lat gromadzi dokumentację i zabezpiecza dokumenty dotyczące pontyfikatu Jana Pawła II, dbając o przekazanie jego dziedzictwa przyszłym pokoleniom Sama biblioteka liczy około 30 tysięcy woluminów udostępnianych do badań nad nauczaniem Ojca Świętego. Obok dokumentów papieskich, książek, albumów i publikacji, wydawanych w różnych krajach świata, posiada dział numizmatyczny, filatelistyczny oraz dokumentację fotograficzną, wizualną i dźwiękową. Zbiory muzealne obejmują dary i pamiątki przekazywane Papieżowi — szczególnie przez Polaków — podczas audiencji i podróży papieskich. Wśród prawie dziesięciu tysięcy muzealiów reprezentujących różne dziedziny sztuki na szczególną uwagę zasługują pamiątki osobiste i narodowe składane Ojcu Świętemu w przeświadczeniu, że są to najgodniejsze ręce, którym te skarby można powierzyć. Zgromadzona zbiory stanowią bogaty materiał do prowadzenia badań naukowych, których owocem są publikacje, sympozja, wystawy a także artykuły popularyzujące myśl i dzieło polskiego papieża.

W 2001 roku Duszpasterski Ośrodek dla Pielgrzymów Polskich “Corda Cordi” po 21 latach działalności, z powodu wypowiedzenia umowy dzierżawy przez Zgromadzenie Salwatorianów, musiał przenieść się ze swej dotychczasowej siedziby, położonej w bezpośredniej bliskości Watykanu, przy via Pfeiffer 13 do innego obiektu. Dzięki dużej pomocy biskupa Stanisława Dziwisza, nowy ośrodek znajduje się przy via Vincenzo Monti 1 i jest położony w spokojnym i zielonym rejonie Rzymu, zwanym Monte Verde – Zielona Góra, tuż za wzgórzem Janikulum. Co istotne, posiada bardzo dobre połączenie z Watykanem (kolejką ze stacji Trastevere do stacji San Pietro – 3 minuty, bądź tramwajem do Largo Argentina – 10 minut), lotniskiem Fiumicino, a także doskonały dojazd do centrum Rzymu, polskich ambasad przy Stolicy Apostolskiej i Kwirynale oraz nad Morze Tyrreńskie. Dom Pielgrzyma może równocześnie gościć do dziewięćdziesięciu osób, a zatem jest przygotowany również do przyjęcia licznych grup pielgrzymów, którzy mają do swej dyspozycji kuchnię, refektarz i kaplicę, a z tarasów mogą podziwiać piękno Rzymu, zwłaszcza w nocy.
W Rzymie od 24 listopada 1938 roku istnieje sekcja polska Radia Watykańskiego, która zajmuje się przekazywaniem informacji na temat działalności Papieża i Stolicy Apostolskiej, informuje o wydarzeniach z życia kościoła w Polsce i za granicą, jak i podejmuje tematy bieżące, dotyczące społeczeństwa lub ważnych wydarzeń z całego świata. Radio Watykańskie odegrało szczególnie istotną rolę dla narodu polskiego w okresie powojennym, zajmując się pomocą w poszukiwaniu osób zaginionych w czasie wojny, jak i w czasach komunizmu, szerząc wiarę. Audycje w języku polskim nadawane są kilka razy dziennie: o godz. 6.15, o 16.15 dziennik, a o 20.00 audycja wieczorna. Siedziba rozgłośni mieści się w Watykanie, przy Piazza Pia 3.
Ponadto w Rzymie działają polskie instytuty, których celem jest szerzenie polskiej kultury i historii, ale przede wszystkim skupiają się na podtrzymywaniu i ulepszaniu współpracy polsko-włoskiej.
Instytut Polski – został założony 1992 roku, jako misja dyplomatyczna Ministerstwie Spraw Zagranicznych, której nadrzędnym celem jest szerzenie kultury i historii Polski, a także promocja dialogu między naszymi krajami na polu edukacyjnym i społecznym. Ponadto Instytut wydaje włoski przegląd polskich wydarzeń kulturalnych, który zawiera prace polskich i włoskich autorów o dziełach i twórcach kultury w Polsce, są organizowane wieczorki poetyckie i filmowe i co ważne dla włoskich miłośników naszego ojczystego języka – Instytut prowadzi kurs języka polskiego dla obcokrajowców. Obecnie dyrektorem placówki położonej przy via Vittoria Colonna 1, jest Jarosław Mikołajewski – polski italianista, poeta i tłumacz, a zarazem organizator życia kulturalnego w Rzymie.
Polski Instytut Historyczny – został założony w 1945 roku przez dwie wybitne osoby – księdza Waleriana Meysztowicza, który był inicjatorem tego przedsięwzięcia oraz Karolinę Lanckorońską, która z pełnym zaangażowaniem zarządzała instytutem aż do swojej śmierci w 2002 roku. Duże wsparcie finansowe dla Instytutu Historycznego stanowiła Fundacja Lanckorońskich mająca siedzibę w Szwajcarii, która wspierała polskich humanistów. Początkowo Instytut głównie zajmował się historią Polski i jej związkami z Watykanem, prowadził odczyty i przygotowywał Kongresy Historyczne w Rzymie, a po 1956 roku podjął współpracę z krajowymi bibliotekami, która polegała na wymianie wydawnictw naukowych. Kolejne dziesięciolecia upłynęły na współpracy z krajowymi naukowcami, a w 1995 roku, Instytut i Fundacja Lanckorońskich zawarły porozumienie z Polską Akademią Umiejętności w Krakowie, dzięki którym młodzi naukowcy mogli otrzymywać stypendia. Dzisiaj, mimo tego, że Instytut już nie istnieje, stypendia są przyznawane w dalszym ciągu.
W Wiecznym Mieście jest też Stacja Naukowa PAN. W 1921 roku polski historyk i prawnik, hrabia Józef Michałowski, który mieszkał w Rzymie, podarował państwu polskiemu swój bogaty księgozbiór, który kilka lat później został przekazany Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowi, a następnie umieszczony w Polskim Hospicjum Św. Stanisława przy ul. Botteghe Oscure. W ten sposób powstała Biblioteka Polska w Rzymie, którą kierował sam Michałowski. W 1938 r. jej siedziba została przeniesiona do Pałacu Doria przy vicolo Doria 2, gdzie znajduje się po dzień dzisiejszy. Po zakończeniu drugiej wojny światowej, biblioteka została przejęta przez utworzoną w tych latach Polska Akademie Nauk (PAN) i i przyjęła obecną nazwę Stacji Naukowej PAN w Rzymie, zwanej po włosku "Accademia Polacca".
Jednym z głównych zadań instytucji jest promocja nauki polskiej we Włoszech i nauki włoskiej w Polsce oraz ułatwianie kontaktów pomiędzy naukowcami obu krajów. Ponadto Stacja prowadzi serię wydawniczą w języku włoskim "Conferenze", na którą składają się teksty wykładów i materiały ze zjazdów, które odbyły w Stacji, a także inne prace autorstwa uczonych polskich i włoskich, dotyczącą przede wszystkim historii Polski, historii sztuki polskiej i generalnie stosunków polsko-włoskich.
Pisząc o polskich instytucjach, nie sposób nie wspomnieć o fundacjach, wśród których wyróżnia się bardzo znana i zasłużona: Fundacja Margrabiny Janiny Umiastowskiej powołana na mocy testamentu pozostawionego w Rzymie przez zmarłą w 1941 roku Janinę Umiastowską. Celem fundacji jest wspieranie nauki i kultury polskiej poprzez udzielanie stypendiów oraz współpraca z innymi instytucjami. Wydała kilka tomów z serii zatytułowanej „Świadectwa”, gdzie zostały zamieszczone opisy działalności społecznej i kulturalnej Polaków działających w Rzymie w XX i XXI wieku. Obecny prezes Stanisław Morawski, wraz ze Stanisławem Gebhardtem przy wsparciu zaprzyjaźnionych Włochów, założyli Ośrodek Studiów i Stosunków Międzynarodowych, którego działalność najpierw polegała na finansowaniu wycieczek do Włoch dla działaczy katolickich, a później na udzielaniu stypendiów obywatelom z krajów komunistycznych, w tym głównie Polakom. Siedziba fundacji mieści się przy via Piemonte 117.
Duży wpływ na kreowanie pozytywnego wizerunki i promowanie Polski na arenie włoskiej, jako kraju o dużym potencjale turystycznym i kulturowym mają instytucje o charakterze turystycznym i edukacyjnym. Należą do nich m.in.: Polski Ośrodek Informacji Turystycznej – znajduje się przy via Vittorio Veneto 54 A i jego celem jest przygotowanie i szerzenie polskiej oferty turystycznej we Włoszech. Do dyspozycji klientów są materiały promocyjne dostępne w języku włoskim i angielskim, liczne foldery, mapy, płyty CD i DVD prezentujące regiony, miasta, zabytki, wydarzenia kulturalne, sportowe i wiele innych. Ponadto udziela rzetelnych informacji o możliwościach transportu, zakwaterowania i wyżywienia, co pomaga w planowaniu i organizacji podróży. Ośrodek uczestniczy też w targach turystycznych organizowanych we Włoszech, organizuje seminaria i konferencje prasowe na temat nowych polskich produktów turystycznych, a także pomaga w kooperacji polskich i włoskich touroperatorów, biur podróży oraz struktur gastronomicznych i noclegowych.
Katedra Języka i Literatury Polskiej na Uniwersytecie „La Sapienza” utworzona po I wojnie światowej, jako pierwsza tego typu placówka we Włoszech w 2009 roku obchodziła 80-lecie swojego istnienia i po dziś dzień jest ważną placówką naukową. Wśród absolwentów katedry jest wielu wybitnych włoskich polonistów, wśród których wyróżnia się profesor Sante Graciotti – wielce zasłużony dla polskiej kultury i rzymskiej polonistyki. Obecnie kierownikiem katedry jest profesor Luigi Marinelli – znaczący badacz literatury polskiej, członek Państwowej Akademii Nauk w Warszawie. Również na innym rzymskim uniwersytecie, Tor Vegata, od 1991 roku działa katedra polonistyki. Główna siedziba La Sapienzy znajduje się przy Piazzale Aldo Moro 5.
Ze względu na dużą liczbę Polonii włoskiej (według Raportu Ministerstwa Spraw Zagranicznych o sytuacji Polonii i Polaków za granicą z 2009 roku, blisko 25 % polskiej populacji zamieszkuje rejon Lacjum, ze szczególnym uwzględnieniem okolic Rzymu i w klasyfikacji cudzoziemców w Rzymie, Polacy znajdują się na trzecim miejscu), w Rzymie działają liczne instytucje zarówno kościelne, jak i świeckie, które mają na celu nie tylko ułatwienie codziennego życia na obczyźnie, podtrzymywanie kontaktów z polską kulturą i możliwość obcowania z językiem, ale też skupianie Polaków w celu wspólnej celebracji świąt, imprez i wydarzeń mających związek z polską tradycją. Zespół Szkół im. G. Herlinga-Grudzińskiego przy Ambasadzie RP w Rzymie – jest polską placówką publiczną, powstałą w 1998 roku, której organem prowadzącym jest Ministerstwo Edukacji Narodowej w Polsce. Kształcenie, podobnie jak w polskim systemie edukacyjnym, odbywa się na trzech poziomach: w 6-letniej szkole podstawowej, 3-letnim gimnazjum i 3-letnim liceum. Szkoła realizuje uzupełniający plan nauczania, co oznacza, że uczniowie uczęszczają do włoskich szkół i realizują w nich normalny tok kształcenia, natomiast w Zespole Szkół w Rzymie, program nauczania obejmuje przedmioty uzupełniające: język polski, historię Polski, geografię Polski i wiedzę o społeczeństwie. Nauka w szkołach odbywa się raz w tygodniu, w trybie popołudniowym. Po ukończeniu każdej klasy, zgodnie z polskim prawem oświatowym, uczniowie otrzymują polskie świadectwa promocyjne bądź świadectwa ukończenia szkoły. W szkole, oprócz normalnych zajęć lekcyjnych, często odbywają się różnego rodzaju konkursy, święta, imprezy, wycieczki, spotkania i projekcje filmów, co pomaga uczniom w lepszym poznaniu polskiej kultury i tradycji.
Obecnie Zespół Szkół ma swoją siedzibę w Rzymie w dwóch lokalach: przy via Pietro della Valle 1 oraz przy Vicolo Doria 6 b, a od 2008 roku jej dyrektorem jest mgr Danuta Stryjak.
Istnieje też powołany w 1995 roku Związek Polaków we Włoszech. W podjętej uchwale Głównym celem Związku Polaków we Włoszech jest jednoczenie Polonii Włoskiej, tworzenie więzi między osobami polskiego pochodzenia, krzewienie przywiązania do kultury i tradycji polskiej i poczucia tożsamości narodowej oraz dbanie o dobre imię Polski i Polonii. Związek ma również na celu zacieśnianie we wszystkich dziedzinach więzi istniejących od wieków między obu narodami – polskim i włoskim. Związek reprezentuje Polonię wobec władz włoskich i polskich, pielęgnuje historyczne tradycje obecności Polaków na ziemi włoskiej, opiekuje się przedstawicielami starszych pokoleń, dba o właściwe przyjęcie nowej emigracji i stara się wpłynąć na zachowanie świadomości polskiego pochodzenia przez kolejne pokolenia urodzone w Italii. Instytucja ta mieści się przy via Piemonte 117.
Wspomniany wcześniej kościół św. Stanisława od lat zajmuje się działalnością na rzecz Polonii włoskiej. Księża starają się przede wszystkim zapewnić opiekę duchową oraz pomoc materialną w sytuacjach losowych Polakom, którzy zaczęli masowo przyjeżdżać do Rzymu. Ponadto w budynku należącym do kościoła działa poradnia psychologiczna oraz biuro informacji dla pielgrzymów z Polski, w którym można zgłosić swój udział w środowej audiencji generalnej, uzyskać informację o adresach domów pielgrzymów oraz pensjonatów w Rzymie i okolicach, a także zamówić pergaminy z papieskim błogosławieństwem. Natomiast zorganizowane grupy pielgrzymów mogą dodatkowo uzyskać możliwość odprawienia mszy św. w podziemiach Bazyliki św. Piotra w pobliżu grobu Jana Pawła II lub zarezerwować termin na odprawienie mszy św. w kościele św. Stanisława.

Msze święte są odprawiane w dni powszednie o godzinie: 6.30, 7.15 i 18.00, a w niedzielę i święta o godzinie 8.00, 9.00, 10.00, 11.00 (dla dzieci), 12.00 i 18.00.
Ponadto msze święte w języku polskim są odprawiane w kościele św. Ducha, przy via dei Penitenzieri 12 nieopodal Bazyliki św. Piotra, w niedziele o godzinie 16 oraz w kościele św. Alfonsa na Kwirynale przy via Merulana 31, w niedziele przy udziale chóru o godzinie 9.30 i 12.30

Z kolei nad przestrzeganiem praw Polaków i udzielaniem im pomocy w różnego rodzaju wypadkach losowych, w Rzymie czuwają: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej przy Kwirynale, przy via Pietro Paolo Rubens 20 wraz z ambasadorem Jerzym Chmielewskim, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej przy Stolicy Apostolskiej, przy Via dei Delfini 16, na czele z Hanna Suchocką oraz Wydział Konsularny Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Rzymie przy via di San Valentino 12, którego kierownikiem jest Wojciech Biliński.
Polskie instytucje i przedstawicielstwo dyplomatyczne w Rzymie mają swój udział w organizowaniu aktywnej działalności na rzecz kultury polskiej. Należy z dumą zaznaczyć, że we Włoszech wszelkie instytucje współpracują ze sobą w zgodzie i ze sporym rozmachem, co pozyskuje im coraz szersze grono włoskich przyjaciół. Niewątpliwie przyczynił się do tego pontyfikat Jana Pawła II i fakt wejścia Polski do Unii Europejskiej, dzięki czemu Polska zaczęła się liczyć na arenie europejskiej.

Propozycja trasy: „Śladami poloników na terenie Rzymu”
Dla rodaków zainteresowanych polonikami przygotowałam propozycję trasy tematycznej zaplanowanej i przemyślanej w taki sposób, by jej przebycie stanowiło atrakcję dla zwiedzających i pozostawiło po sobie ślad w ich pamięci. Wobec tego znajdują się na niej tylko wybrane obiekty, gdyż ze względów logistycznych i ograniczeń czasowych, ich zobaczenie byłoby zbyt trudne do zrealizowania w ciągu jednego dnia. Chcąc odwiedzić wszystkie punkty programu, na trasę należałoby przeznaczyć dwa dni.
Spacer rozpoczyna się w Watykanie, na placu św. Piotra, a koncentruje się głównie wokół Placu Hiszpańskiego i Placu Weneckiego.
Bazylika i plac św. Piotra – zwiedzanie wnętrza bazyliki wraz z nagrobkiem Marii Klementyny Sobieskiej, modlitwa przy grobie Jana Pawła II w Grotach Watykańskich oraz w polskiej kaplicy; zwrócenie uwagi na figurę św. Jacka Odrowąża, mieszczoną na kolumnadzie Berniniego na placu św. Piotra oraz okno papieskie
(do wyboru: przejazd metrem linii A ze stacji Ottaviano – San Pietro do stacji Spagna przy Placu Hiszpańskim lub przejście Via della Conciliazione obok Zamku św. Anioła i przekroczenie Mostu Cavour, a następnie przejście Via Condotti do Piazza di Spagna i wejście na szczyt słynnych schodów)
Palazzo Zuccari – mieszkała w nim wdowa po królu Janie III Sobieskim
Kościół Zmartwychwstania Pańskiego – wewnątrz znajdują się obrazy Henryka Siemiradzkiego, a na dziedzińcu pomnik Mikołaja Kopernika (spacer wzdłuż via Babuino)
Via del Babuino 165 – dom, w którym mieszkał Juliusz Słowacki, tablica pamiątkowa umieszczona na budynku (wejście do parku od strony Piazza del Popolo)
Villa Borghese – spacer Aleją Mickiewicza, aż do pomnika Sienkiewicza
Piazza del Popolo – w 1798 roku wkroczył tędy do Rzymu, na czele Legionów, gen. Henryk Dąbrowski, aby pod pomnikiem Marka Aureliusza na Kapitolu wygłosić mowę do żołnierzy (przejście wzdłuż via del Corso aż do skrzyżowania z via Condotti – najbardziej ekskluzywną i najdroższą ulicą Rzymu)
Caffe Greco – ulubiona kawiarnia artystów przy via Condotti 86, powstała w 1760 roku; bywali w niej m.in. A. Mickiewicza, C. K Norwid, Z. Krasiński, J. Słowacki i H. Sienkiewicz (można chwilkę odpocząć przy filiżance pysznej kawy, gdyż wbrew pozorom ceny kawy pitej przy barze nie należą do wygórowanych)
Hotel d’Inghilterra – znajduje się tuż obok via Condotti, przy via Bocca di Leone14, zatrzymywał się tam Henryk Sienkiewicz; po lewej stronie, nad wejściem do hotelu znajduje się tablica upamiętniająca pobyt pisarza (przejście wzdłuż via di Gambero do Piazza San Silvestro i via del Pozzetto)
Via del Pozzetto 113 – jeden z domów, w którym mieszkał Adam Mickiewicz i w którym formował swój Legion, o czym informuje tablica ufundowana przez senat i lud rzymski (przejście wzdłuż via Poli do Fontanny di Trevi, czas wolny na posiłek w jednej z pobliskich trattorii lub pizzerii, przejście wzdłuż via del Corso w kierunku Piazza Venezia)
Kościół św. Stanisława – znajduje się przy via di Botteghe Oscure 15 i jest głównym ośrodkiem duszpasterstwa polskiego dla emigrantów; wewnątrz liczne poloniki. Przy okazji wędrówki po via Sistina, odwiedzić należy dom oznaczony numerem 123, z tablicą upamiętniającą pobyt Norwida w tym właśnie miejscu (przejście do położonego tuż obok kościoła jezuitów)
Kościół Il Gesu – wewnątrz znajdują się relikwie (ramię) św. Andrzeja Boboli. W zależności od tego, ile pozostanie czasu do dyspozycji, można się udać na pobliski:
Piazza Della Minerva, przy którym znajduje się hotel Minerva, gdzie zatrzymał się Mickiewicz, Sienkiewicz i Kraszewski i zakończyć zwiedzanie przy Panteonie popijając kawę, w najlepszej po Caffe Greco, rzymskiej kawiarni Tazza d’Oro
Kościół św. Andrzeja na Kwirynale, gdzie znajduje się nagrobek św. Stanisława Kostki
Autobusem linii 64 z Piazza Venezia do przystanku Republica, gdzie znajduje się
Kościół Santa Maria degli Angeli e dei Martiri z rzeźbami Igora Mitoraja
Autobusem linii 218 do kościoła Quo vadis.
Na tym kończy się proponowana trasa, życzę niezapomnianych wrażeń podczas odkrywania polskich wątków w ramach rzymskich wakacji…