maj, 2023

Wystawa Salvadora Dalí we wrocławskim Ratuszu i jego rzeźba przed Sky Tower

Autor: Izabela Janicka i Tadeusz Jędrysiak

Warto wspomnieć arcyciekawą wystawę, która miała miejsce w Muzeum Miejskim Wrocławia (oddział Sztuki Mieszczańskiej – Stary Ratusz). Wystawa czynna jest  od lipca 2022 roku do maja 2023 roku. Na ekspozycji mamy możność poznać prace wielkiego hiszpańskiego artysty Salvadora Dalego, wspaniałego twórcy, geniusza, ikony surrealizmu, najbogatszego i najsłynniejszego malarza XX wieku.  Zaprezentowanych jest blisko 300 dzieł graficznych artysty zamkniętych w kilkanaście cykli. Poznajemy artystę jako ilustratora, który interpretuje wielką literaturę o niezwykłej nieokiełznanej wyobraźni, począwszy od delikatnych, malarskich ilustracji Boskiej komedii Dantego, po prawie pornograficzne ilustracje do cyklu o literackim bohaterze Pantagruelu.

      Salvador Dali urodził się w 1904 roku w Figueres w Katalonii, był synem notariusza. W 1921 roku rozpoczął studia w Królewskiej Akademii Sztuki w Madrycie. Dwa razy został wydalony, nigdy też nie podszedł do egzaminów końcowych i nie skończył studiów artystycznych. Uznał bowiem, że sam jest bardziej kompetentny od egzaminujących go profesorów. Repertuar artystyczny Dalí obejmował malarstwo, grafikę, film, rzeźbę, projektowanie i fotografię, czasami we współpracy z innymi artystami. Był on fenomenem w dziejach plastycznych XX wieku. Pisał także beletrystykę, poezję, autobiografie, eseje i krytykę. Zajmował się również scenografią, ilustracją książkową i filmem. Główne tematy w jego twórczości to sny, podświadomość, seksualność, religia, nauka i najbliższe relacje osobiste.

Poniżej podano kilkanaście najbardziej interesujących ciekawostek związanych z życiem i twórczością Salvadora Dali:

  • urodził się 11 maja 1904 roku, jego pełne imię to Salvador Domingo Felipe Jacinto Dali i Domenech, marques de Dali de Pubol, był z pod znaku byka, miał 172 cm wzrostu, żył 84 lata, marł w 1989 roku;
  • imię Salvador nosił także jego ojciec i starszy brat, który zmarł w wieku siedmiu lat, trzy lata przed narodzinami genialnego malarza. Salvador Dali uważał, że jest jego kolejnym wcieleniem – głęboko wierzył przez całe życie w istnienie reinkarnacji;
  • miał dosyć dziwną fobię, bał się koników polnych, nienawidził jeść szpinaku, a uwielbiał skorupiaki. Dali swego czasu kupił dzwonek, którym hałasował przechadzając się ulicami Madrytu. Chciał by wszyscy zwracali na niego uwagę;
  • podczas studiów na Akademii Sztuk Pięknych w Madrycie znany był z ekscentrycznego zachowania i ubioru;
  • żona Salvadora Dali była starsza od niego o 10 lat, urodziła się w carskiej Rosji jako Elena Dimitriewa Diakonowa (1894-1982). W historii zapisała się jako Gala Dali – ukochana żona Salvadora. Dalego poznała w 1929 roku, kiedy była żoną francuskiego poety Paula Éluarda i kochanką Maksa Ernsta, niemieckiego dadaistycznego malarza. Była ona muzą swojego męża, kreatorką geniusza,  towarzyszką, modelką, opiekowała się finansami artysty. Była także czynnikiem stabilizującym jego życie, organizowała jego wystawy;
  • Galę chwalono za stworzenie Dalemu warunków do pracy, ale i krytykowano za wyjątkowe skąpstwo, całe życie nosiła kilka identycznych strojów zaprojektowanych przez znajomą, Coco Chanel;
  • najwcześniejszy obraz Dalego Krajobraz w pobliżu Figueras został namalowany, gdy miał około 6 lat. Jego początkowe obrazy przedstawiały pejzaże i martwą naturę. Pierwszym surrealistycznym obrazem Dalego było dzieło Miód jest słodszy niż krew (1927), który powstał między pierwszymi wizytami Dali w Paryżu, gdzie spotykał się z artystami, którzy założyli ruch surrealistyczny. Poniżej dwa obrazy o tym samym tytule namalowane przez Daliego i wybrane na wystawę w Barcelonie na Salonie Jesiennym w 1927 roku aby reprezentować swój nowy kierunek. Dziwaczne i niepokojące obrazy wywołały skandal;
  • w 1928 roku przeprowadził się do Paryża;
  • jego płótno z 1931 roku Trwałość pamięci (The Persistence of Memory) jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych dzieł sztuki wszechczasów. Obraz ten jest znany jako miękkie zegarki lub topniejące zegary. Namalowane arcydzieło zegarów topniejących ucieleśnia wrażliwość, która definiuje gatunek eksperymentalny i ekscentryczny. Trzy zegary na obrazie mogą symbolizować przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, które są subiektywne i otwarte na interpretację, podczas gdy czwarty zegar, który leży twarzą do dołu i jest zniekształcony, może symbolizować obiektywny czas. Malarstwo Dali łączy trzy gatunki sztuki: martwą naturę, krajobraz i autoportret. Malując Trwałość pamięci, Dali zastosował technikę, którą nazwał „metodą paranoiczno-krytyczną”. Wykorzystywał tą metodę do produkcji obrazów i innych dzieł sztuki, zwłaszcza tych, które zawierały złudzenia optyczne i inne obrazy wielokrotne. Technika polega na wywołaniu przez artystę stanu paranoidalnego (obawy, że ja jest manipulowany, celowany lub kontrolowany przez innych); 
Salvador Dali – Trwałość pamięci (The Persistense of Memory), olej na płótnie, 1931, Muzeum Sztuki Nowoczesnej Nowy Jork, USA.
Źródło: paintinghere.org
  • obraz płonących żyraf i topniejących zegarów stał się znakiem firmowym artysty. W trakcie swojej kariery zaprojektował wiele reklam i log, w tym logo hiszpańskiej firmy  „Chupa Chups” produkującej lizaki. Forma logo stokrotki przypadła konsumentom do gustu i projekt pozostał prawie w niezmienionej formie do obecnych czasów. Firma powstała w 1958 roku i początkowo nazywała się „Gol”;
Salvador Dali – Płonąca żyrafa.
Źródło: blogspot.com

• Pablo Picasso (1881-1973) był jednym z idoli Salvadora Dali. W 1926 roku artysta udał się do Paryża, aby spotkać się z legendarnym malarzem. Powiedział Picassowi, że przyjechał do niego, zanim jeszcze odwiedził Luwr. Prace Picassa wywarły ogromne wrażenie na Dalim ale później stwierdził, że jeden jego obraz jest więcej wart niż wszystkie obrazy Picassa;
• także będąc w Paryżu w 1926 roku poznał słynną projektantkę mody Coco Chanel (1883-1971), która od 1915 roku rewolucjonizowała damską modę. Coco Chanel wprowadziła go do projektowania kostiumów teatralnych, biżuterii i innych rzeczy, które łączyła sztukę i modę. Salvador Dali w latach 1940-1970 stworzył dużą unikalną kolekcję złotej biżuterii. Artysta wymyślał niesamowitą biżuterię, która zaskakiwała niezwykłymi kształtami. Przykładem są Kolczyki telefoniczne, które symbolizują znaczenie nowoczesnych środków komunikacji. Do ich wykonania użyto: 18-karatowe złoto, diamenty, rubiny, szmaragdy;

  • w 1933 roku Salvador Dalí miał pierwszą indywidualną wystawę w Nowym Jorku. Rok później odwiedził ponownie Stany Zjednoczone, dzięki pożyczce w wysokości 500 dolarów otrzymanej od Pabla Picassa. W latach 1940 – 1948 Salvador Dali przebywał w Stanach Zjednoczonych, a następnie osiedlił się w rodzinnej Katalonii. Przebywając w Ameryce osiągnął szczyt swojej sławy;
  • Dali był przekonany o swej wyższości. Często kpił z uczonych i profesorów. Inspirację dla jego obrazów stanowiły sny i marzenia, a także ludzka podświadomość. W malarstwie Dalego dużo jest przedmiotów o rozlanych, nieforemnych kształtach, wywodzących się niejako ze sfery snu. Salvador Dali był surrealistycznym malarzem znanym z odkrywania fantazji i podświadomości. Jego prace są dziwne, pobudzające do myślenia i zarazem kultowe;
  • Salvador Dali pokochał jajko, które stało się ulubionym motywem twórczości jego prac. Dali twierdził, że „wykluł się z jajka”, a jajko i chleb uważał za początek życia;
  • Salvador Dali była ekscentrykiem, słynął z oryginalnego sposobu promowania swojej sztuki. Oprócz tego, że słynął ze swoich obrazów, był również znany z zarostu na twarzy. Jego wąsy były tak samo wpływowe jak jego praca. Jego słynne wąsy były odwzorowaniem wąsów najwybitniejszego hiszpańskiego malarza, przedstawiciela baroku Diego Velazqueza (1599-1660). Dali tworzył świadomą autopromocję, której symbolem pozostały do dziś charakterystyczne wąsy specjalnie podkręcane przy pozowaniu do zdjęć;
  • jedną z kukiełek występujących w programie Ulica Sezamkowa jest wąsata kukiełka, zainspirowana wąsami Salvadora Daliego – Salvador Dada; Ulica Sezamkowa jest popularnym amerykańskim programem edukacyjnym dla dzieci, bohaterowie tego programu są tak charakterystyczni i rozpoznawalni, że na stałe przeszli do popkultury. Ze względu na swój unikalny charakter, który łączył zabawę i rozrywkę z edukacją, serial został rozpropagowany na cały świat. Powstało ponad 20 wersji językowych Ulicy Sezamkowej;
  • w 1973 roku Salvador Dali wydał własną książkę kucharską Les Diners de Gala, przewodnik po gotowaniu surrealistycznym, który zawierał niektóre z ulubionych motywów, jak ślimaki, homary i jajka. Les Dîners de Gala to kompilacja przepisów ułożonych wokół dwunastu tematów – od całego rozdziału o żabich udkach i ślimakach zatytułowanego Les spoutniks astiqués d’asticots statistiques (przeznaczonego na Wielki Tydzień) do „les je mange Gala„, rozdziału afrodyzjaków. Zawarte tutaj przepisy nie skąpią składników – trufle i ciężka śmietana złocą ptaki łowne, i rzadko zdarza się znaleźć przepis, który zawiera tylko jeden niewegetariański składnik (jeśli w przepisie jest szynka, prawie zawsze jest też bekon). Niektóre z zawartych przepisów przypisuje się szefom kuchni ze znanych restauracji paryskich, takich jak Maxim’s i Le Buffet de la Gare de Lyon. Ta książka jest jednocześnie dziełem sztuki, praktyczną książką kucharską;
  • opublikowano dwie książki autobiograficzne Salvadore Dali: Moje sekretne życieDziennik geniusza. Obie książki zostały wydane w Polsce przez Wydawnictwo Książnica z Olsztyna w 2013 i 2022 roku;
  • w czasie swojego życia Salvador Dali stworzył ok. 1500 obrazów olejnych na płótnie. Był wyjątkowo płodnym artystą – co nie dziwi, jeśli weźmie się pod uwagę, że swój pierwszy obraz namalował, gdy zaledwie miał 6 lat. Jego prace przyniosły wiele milionów dolarów na rynku wtórnym, są one niezwykle cenne. Przykładowo dwa obrazy Salvadora Dali sprzedano za łączną kwotę 8 milionów dolarów;
  • Dali był miłośnikiem egzotycznych zwierząt. W pewnym  momencie swojego życia miał mrówkojada, którego po niedługim czasie wymienił  na zwierzaka o imieniu Babou, który był ocelotem (dzikim kotem o cętkach podobnych do lamparcich). Dali nabył go w 1960 roku od jednego z kolumbijskich notabli i wyprowadzał go na spacery w obroży bogato inkrustowanej szlachetnymi kamieniami. Dali zabierał go ze sobą wszędzie … nawet do restauracji;
  • Dali miał sposób na uniknięcie płacenia rachunku w restauracji. Kiedy nadszedł czas na zapłatę, Dali wystawiał czek jak normalna osoba, ale potem rysował na odwrocie czeku na oczach kelnera. Nikt nie zamierzał zrealizować czeku ze szkicem Dali, więc jego kosztowne obiady nigdy nie kosztowały go ani grosza. Oczywiście rysunek był warty więcej niż rachunek, więc nie była to całkowita strata;
  • w latach 60. XX wieku burmistrz Figueres poprosił artystę o przekazanie swoich dzieł na rzecz muzeum sztuki w mieście, Museu de l’Empordà. Salvador Dali zadeklarował, że zbuduje całe muzeum;
  • w 1974 roku Dalí otworzył zaprojektowane przez siebie muzeum – Muzeum Salvadora Dali (Teatro-Museum Dali) w rodzinnym mieście Figueres. Budowla muzeum wzniesiona została na zgliszczach zbombardowanego podczas wojen domowych w Hiszpanii teatru. Jest to jasne nawiązanie do życia Salvadora Dali. Artysta uważał, że całe jego życie to teatr. Muzeum Salvadora Dali jest bardzo interesujące, charakteryzuje się unikalnym stylem i oryginalnością, w budynku czuć osobowość Dalego, co odróżnia je od wszystkich innych muzeów. Dali projektował muzeum w ostatnich latach swojego życia, zadbał o najdrobniejsze szczegóły: szklana kopuła zamiast dachu, czerwone ściany, złote posągi… Budynek muzeum doskonale odzwierciedla ekscentryczną osobowość artysty oraz jego wyjątkowy, unikatowy styl. Od 1989 roku (czyli od śmierci artysty) zwiedzający muzeum mogą także wejść do wnętrza krypty, w której pochowany jest Dali. Znajduje się ona w samym centrum muzeum;
  • ukochana Gala zmarła w 1982 roku, siedem lat przed Salvadorem Dali. Spędzili razem ponad 50 lat, śmierć jej był dla Dalego wielkim ciosem, po którym przestał malować.  Gala została pochowana w krypcie średniowiecznego zamku Pubol w północno-wschodniej Hiszpanii, który Salvador Dali jej podarował. Dokonał wielkiego wysiłku twórczego w tym obiekcie, którego ostateczna funkcją było mauzoleum jego zony. Obecnie zamek ten jest atrakcją turystyczną i stanowi część posiadłości należącej i  zarządzanej przez Fundację Gala Salvador Dali;
  • po śmierci Gali, artysta wycofał się z życia publicznego, wpadł w stan maniakalnej paniki i głębokiej depresji. W swojej książce Dziennik geniusza, tak pisał o Gali: „Kocham ją bardziej niż moją matkę, bardziej niż mojego ojca, bardziej niż Picassa, a nawet bardziej niż pieniądze”;
  • Salvador Dali zmarł w 1989 roku z powodu niewydolności serca, ale sztuka jego wciąż wywiera wpływ na innych artystów i fascynuje ludzi na całym globie. Żadne inne imię nie jest tak związane z dziwacznymi i absurdalnymi dziełami jakie stworzył Dali. Jego ciało pochowano w krypcie w Muzeum Salvadora Dalí w Figueres. Większość prac artysty można dziś uznać za kultowe i ponadczasowe.

       Na wystawie we Wrocławiu można prześledzić różne style, w jakich swoje dzieła kreował wybitny Katalończyk – od poddających się regułom grafik monochromatycznych przestawień, po bardzo malarskie sceny. Większość prezentowanych prac na wystawie powstała na przestrzeni dwudziestolecia 1955-1975, pokazano także dwa cykle z lat 1930.  Wszystkie wystawione prace są sygnowane i pochodzą z prywatnej kolekcji.

       W kilkunastu cyklach na wystawie zobaczyć można prawdziwe rarytasy jak choćby ilustracje z cyklu Alicja w krainie czarów Lewisa Carrolla czy Boska komedia Dantego Alighieri (1265-1321). Prace do Boskiej komedii Salvadore Dali są uznawane za największe mistrzostwo artysty, które wykonał w latach 50. XX wieku do jubileuszowego wydania tej powieści. Namalował wtedy 100 ilustracji w technice akwareli, po jednej wstępnej i po 33 do każdej części poematu: Piekła, Czyśćca i Raju.

    Śmieszne sny Pantagruela należą do najbardziej znanych grafik Salvadore Dalego.Twórczą inspiracją artysty były drzeworytyFrançoisDespreza (1530-1587), wydane w 1565 roku przez paryskiego wydawcę. Na tych drzeworytach znajduje się wiele postaci wymyślonych przez francuskiego pisarza François Rabelais (1494-1553), który był autorem jednej z najsłynniejszych średniowiecznych powieści o charakterze fantastyczno-satyrycznej Życie Gargantui i Pantagruela. Powieść ta składa się z pięciu tomów, opowiada ona o losach dwóch niezbyt mądrych, ale wyjątkowo prostodusznych olbrzymów – Gargantui i jego syna Pantagruela. Salvadore Dali przedstawił te drzeworyty Despreza poprzez serię barwnych litografii jako Śmieszne sny Pantagruela, zinterpretował te drzeworyty na swój sposób. Znajdują się na nich dziwaczne antropomorficzne istoty, którym nadał cech ludzkich i ludzkich motywów postępowania. Wyglądają one jako groteskowe i potwornie, przypominają bastardy o hybrydowej budowie, swego rodzaju ludzi-maszyny albo instrumenty muzyczne czy zwierzęta.

     Salvador Dali często pokazywał swoje poczucie humoru i wyobraźnię malując kwiaty. W 1972 roku opublikował 15 kolorowych litografii Surrealistyczne kwiaty. Na jednej litografii płatki białych lilii przekształcają się w topniejące zegary. W innym bukiet tulipanów wyrasta z prawdziwych ust.  W 1981 roku Dali powrócił do kwiatów, malując zabawną mieszankę motyli, owadów i róż w serii, którą sam zatytułował Flordali. Na wystawie można było obejrzeć kilka jego prac związanych z kwiatami.

Rzeźba Salvadore Dali – Profil czasu

Sky Tower we Wrocławiu (ul. Powstańców Śląskich) ma ponad 200 metrów wysokości, jest jednym z najwyższych budynków w Polsce. Sky Tower został oddany w całości do użytku w 2013 roku. Pierwotnie jego właścicielem był biznesmen Leszek Czarnecki. W 2017 roku sprzedał go spółce Develia za blisko pół miliarda złotych. Sky Tower jest nowoczesnym, wielofunkcyjnym kompleksem architektonicznym łączący w sobie powierzchnie handlowo-usługowo-rozrywkowa oraz ekskluzywne apartamenty mieszkaniowe.

        Przed głównym wejściem do wieżowca Sky Tower we Wrocławiu stanęła w 2012 roku rzeźba Salvadora Dali nazwana jest Profile of Time, czyli Profil czasu. Rzeźba posadowiona na postumencie waży 1300 kg i mierzy 4 m wysokości, odlana jest z brązu i patynowana w tonacji brązowej i zielonej. Rzeźba przedstawia rozpuszczający się zegar uczepiony rozłożystych konarów drzewa. Odlew kosztował właściciela wieżowca Leszka Czarneckiego, 1,3 miliona dolarów.

      Rzeźba ta odzwierciedla słynny obraz Dali z 1931 roku Trwałość pamięci, w której słynny stopiony zegarek pojawił się po raz pierwszy. Dla Dalego czas nie jest sztywny, solidny, precyzyjny, ale miękki i nieprecyzyjny. Gdy zegarek upłynnia się nad drzewem, formuje się w ludzki profil, podkreślając niekończący się związek między człowiekiem a czasem. Rzeźba tajest genialnym dziełem, pełnym symbolicznych odniesień i ukrytych znaczeń. Nieoczekiwana miękkość zegarka stanowi również aspekt psychologiczny, w którym czas, choć uważany za precyzyjny i stały w swojej naturze, może w rzeczywistości znacznie różnić się w ludzkiej percepcji. Wszyscy ludzie muszą nagiąć się do upływu czasu. Topniejący zegarek leży na bezlistnym drzewie oliwnym z wyciętymi gałęziami. Roztapiając się na drzewie oliwnym, zegar pokazuje widzowi jego podwójny obraz. Patrząc na niego, pochylając głowę w lewo, pojawia się drugi ukryty obraz; twarz zegarka zamienia się w profil artysty: oko, spiczasty nos i 9, nawiązujące do wąsów Dalego. Z jego oka płynie łza, lamentując nad ścieżką życia, którą wszyscy ludzie muszą przebyć. Obserwując rzeźbę Profil czasu każdy z nas może zobaczyć inny obraz, ponieważ interpretacja dzieła nigdy nie jest równa i absolutna. Salvador Dalí uwielbiał zaskakiwać obserwatorów i zapraszać ich do aktywnego udziału w jego sztuce.   

Słowniczek

  • akwaforta – jest jedna z najbardziej popularnych technik graficznych. Technika ta polega na trawieniu płyty metalowej, przeważnie miedzianej, kwasem azotowym. W akwaforcie na płycie metalowej, odpornym na kwas werniksem, igła zdrapuje się werniks odsłaniając metal: kreski tworzą rodzaj rysunku. Odbitki wykonuje się na mokrym papierze dzięki prasy.  Płytę można trawić wielokrotnie dla powiększenia intensywności kreski (tak zwany dotrawianie). Tą techniką graficzną chętnie posługiwali się np.: Rembrandt (1606-1669) – holenderski malarz, rysownik i grafik, Konrad Brandel (1838-1920) – polski litograf, wynalazca, twórca unikatowej dokumentacji fotograficznej Warszawy końca XIX wieku,  Józef Pankiewicz (1866-1940) – malarz i grafik, jeden z pierwszych impresjonistów i symbolistów w polskiej sztuce przełomu XIX i XX wieku.
  • drzeworyt – jest to rodzaj techniki graficznej, jedną z najstarszych technik druku wypukłego. Drzeworyt polega na przenoszeniu rysunku na wygładzoną deskę z oryginału za pomocą kalki albo bezpośrednio malując na desce tuszem lub temperą. Po przeniesieniu rysunku należy wyciąć pożądany kształt nożykiem albo dłutem w desce. Od rodzaju deski zależy dobór narzędzia. Jeśli będziemy dysponowali deską sztorcową, musimy użyć rylca, a jeśli deska jest wzdłużna – wystarczy dłuto lub nożyk.
  • heliograwiura – jest to technika fotograficzna wynaleziona na początku XX wieku, jest metodą otrzymywania reprodukcji techniką druku wklęsłego. Polega ona na fotograficznym przenoszeniu obrazu na metalową płytkę (przeważnie miedzianą).  Płytka następnie jest wytrawiana za pomocą światłoczułej emulsji w ten sposób by miejsca najjaśniejsze stworzyły najpłytsze zagłębienia. Papier pigmentowy pokrywa się światłoczułą emulsją żelatynową i kopiuje się na nim pozytyw rysunku przy pomocy silnego źródła światła, uzyskując w ten sposób relief żelatyny. Następnie papier pigmentowy rozprasowuje się na płycie miedzianej posypanej asfaltem syryjskim lub kalafonią, przenosząc na nią cienką warstwę żelatyny (relief). Płytę wykonaną w powyższy sposób fotomechaniczny poddaje się trawieniu chlorkiem żelazowym przy czym rolę rastra spełnia tu proszek asfaltowy. Do druku używa się ręcznej prasy wklęsłodrukowej (https://sympatycysztuki.pl).
  • litografia – jest technika graficzna zaliczana do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym (wapiennym).

Bibliografia

Dali S. [2022], Dziennik geniusza, Wydawnictwo Książnica, Olsztyn.
Dali S. [2013], Moje sekretne życie, Wydawnictwo Książnica, Olsztyn.
Descharnes R. [2005], Salvador Dali 1904-1989, Wydawnictwo Taschen, Kolonia.
Janicka K. [1985], Surrealizm, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe,
       Warszawa.
Pauwels L. [2008], Namiętność według Dalego, Wydawnictwo Książnica, Olsztyn.
Weyers F. [2000], Salvador Dali. Życie i twórczość, Wydawnictwo Könemann, Kolonia.
Zwolińska K., Malicki Z. [1990], Mały słownik terminów plastycznych, Wydawnictwo
        Wiedza Powszechna, Warszawa. 

Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak

Tagi: