-> Miejsca i szlaki, Pobyt   wrzesień, 2022

Propozycja pobytu turystyczno-kulturowego w powiecie rypińskim

Autor: Aleksandra Stępniewska i Przemysław Charzyński

1. Szlakiem kościołów i kaplic

Szlak ten prowadzi przez wybrane kościoły powiatu rypińskiego. Długość tej trasy to ponad 75km.

Trasę rozpoczynamy od Kościoła Rzymskokatolickiego pw. Św. Katarzyny w Radzikach Dużych (1), wzniesionego na przełomie 14. i 15. wieku. Świątynia wybudowana jest z cegły w stylu gotyckim z dodatkiem kamieni na podmurówce. Ołtarz główny powstał na przełomie 19. i 20. wieku. W jego środkowej części znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z początku 15.II wieku. W świątyni znajdują się również chrzcielnica z 1776 roku, trzy feretrony oraz krucyfiks w stylu gotyckim.

Następnie udajemy się do kościoła św. Antoniego w Trąbinie (2), zbudowanego w latach 1878-1881 w stylu neogotyckim. Obok świątyni znajduje się wolnostojąca, ceglana dzwonnica, która powstała w 1891 r.. W 1998 r. odnowiono zabytkowe obrazy św. Antoniego z 1781 r. i Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z 1814 r.

Kolejnym punktem jest kaplica rzymskokatolicka w Studziance (3). Jest to drewniana budowla z 1704 roku, będąca najstarszym zabytkiem w gminie Brzuze. Zwiedzana budowla sakralna nazywana jest też kaplicą Matki Boskiej Studziannej i św. Jakuba, ponieważ leży na szlaku św. Jakuba  Studzianka, która od studni wzięła swą nazwę, słynie z cudownego źródełka.

Następnie szlak prowadzi do kościoła św. Anny w Żałem (4), pobudowanego w latach 1930-1935.  Ta eklektyczna świątynia o cechach gotyku nadwiślańskiego na fundamencie z kamienia jest murowana i otynkowana zewnątrz i wewnątrz.

Następnie udajemy się do parafii rzymskokatolickiej św. Bartłomieja w Rogowie (5). Znajduje się tam kościół wzniesiony w latach  1876-1878, murowany z kamieni granitowych i cegły w stylu neoromańskim. W wyposażeniu świątynia posiada kielich barokowy i monstrancję rokokową.

Kolejnym punktem na szlaku jest parafia pw. Św. Anny w Skrwilnie (6). Obecny kościół został wzniesiony na początku 19. wieku i reprezentuje styl późnoklasycystyczny. Jest to trzecia z kolei budowla stojąca na tym miejscu. We wnętrzu świątyni można podziwiać liczne zabytki sztuki sakralnej. Do wyposażenia kościoła należy m.in. Droga Krzyżowa składająca się z 14 dużych płaskorzeźb, znajdujących się w pięknych ramach oraz witraże i freski.

Następnym miejscem jest kościół rzymskokatolicki pw. Św. Jana Chrzciciela w Sadłowie (7). Został on wzniesiony w latach 1752-1756 według projektu architekta J. Limockiego. Świątynia jest murowana . W latach 1888-1994 została rozbudowana. Rokokowe ołtarze wykonano w czasie budowy kościoła. Na wyposażeniu znajdują się m.in. chrzcielnica, ambona, konfesjonały powstałe w drugiej połowie 18. Wieku.

Kolejnym punktem tej trasy jest kaplica Św. Barbary w Rypinie (8), która wzniesiona została z sosnowych bali, przed rokiem 1694, w miejscu dawnego kościoła św. Wojciecha. Została zbudowana na pagórku, terenie przeznaczonym pod przyszły cmentarz i miała spełniać rolę kaplicy cmentarnej. Epidemie chorób, m.in. cholery, spowodowały, że zaniechano pierwotnego planu grzebania tam ofiar tych chorób. Wokół kaplicy przez pewien czas grzebano jedynie niechrzczone dzieci. W roku 1850 kaplica św. Barbary została gruntownie wyremontowana.

Przedostatnim miejscem jest kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego w Rypinie (9), w którym znajduje się witraż sakralny autorstwa Państwa Bednarskich, przedstawiający Ostatnią Wieczerzę. Witraż powstał w 1993 roku i znajduje się w centralnej części kościoła. Ma powierzchnię 212 m2 i jest jednym z największych witraży w Europie.

Trasę kończymy w Kościele św. Trójcy w Rypinie (10). Został on zbudowany w stylu gotyku krzyżackiego. Trudno określić datę budowy świątyni. Najprawdopodobniej okres budowy przypada na lata 1340 – 1349.

2. Szlakiem dworów, pałaców i zamków

Szlak ten biegnie przez wybrane dwory, pałace i zamki na terenie powiatu rypińskiego oraz ciągnie się na dystansie ponad 66 km.

Trasę rozpoczynamy od zespołu pałacowo-parkowego w Ugoszczu (1). Znajduje się tu pałac eklektyczny, zbudowany prawdopodobnie w latach 60. 19. wieku. Stanął on na miejscu starego dworu, który był wzmiankowany w kronikach z drugiej połowy 15.I wieku. Pałac jest otoczony murem, w nim od północy znajduje się dekoracyjna brama wjazdowa. Od strony południowej, znajduje się jezioro o tej samej nazwie co miejscowość. Od strony wschodniej pałacu stoją współcześnie wzniesione budynki dawnego PGR, od zachodniej – trzy budynki dawnego folwarku. Pałac w Ugoszczu jest murowany z cegły wypalanej, otynkowany, jednopiętrowy, częściowo podpiwniczony. Rzut poziomy stanowi nieregularny prostokąt z pięcioboczną oranżerią od wschodu i ryzalitem, zwieńczonym  dwupiętrową wieżą. Umieszczone od północy wejście frontowe poprzedzone jest kolistym podjazdem i długą aleją prowadzącą od bramy, poprzez park. Wnętrze pałacu w Ugoszczu składa się z dwóch części. Część główna posiada układ dwutraktowy z korytarzem przebiegającym od zachodu na wschód i z sienią. Pokoje mają charakter reprezentacyjny i zajmują cały budynek, poza ryzalitem zachodnim, który jest drugim członem pałacu. Z każdej strony korytarza znajdowały się dawniej po dwa pokoje. Korytarz pełnił rolę komunikacyjną pomiędzy nimi, a także miał  połączenie z jadalnią przez drzwi w jej północno – zachodnim narożniku.

Kolejnym punktem tej trasy jest pałac w Wąpielsku (2). Został on wzniesiony w drugiej połowie 19. w. w stylu eklektycznym. Budynek jest parterowy, od frontu ryzalit poprzedza przybudówka w kształcie wieży. W 1928 r. Gościł tu Prezydent RP Ignacy Mościcki. Obecnie zespół pałacowo – parkowy w Wąpielsku jest własnością prywatną. Sam budynek pałacu przeszedł niedawno gruntowną renowację. Pałac i park wpisano do rejestru zabytków 26.04.1990 r. .

Następnie udajemy się do dworu w Półwiesku Małym (3) zbudowanym w 1. poł. 19. w. Rozbudowano go na pocz. lat 20. 20. w. – świadczy o tym nieregularny rozkład budynku. Jest to obiekt murowany z cegły, tynkowany, piętrowy z tarasem i sześcioma kolumnami doryckimi. Północna i południowa elewacja ukształtowane są symetrycznie i nadają budynkowi charakter klasycystyczny. Pozostałe elewacje mają charakter nieregularny, wynikający z funkcji pomieszczeń lub stanu sprzed budowy. Pod koniec lat 70. Przeprowadzono remont i zaadaptowano na mieszkania.

Kolejny punktem trasy jest zespół dworski w Tomkowie (4). Obecnie znajduje się tu gospodarstwo agroturystyczne. Odnowiony osiemnastowieczny zabytkowy dworek położony jest na skraju rezerwatu przyrody Tomkowo, w dolinie rzeki Drwęcy. Obok gospodarstwa przebiega Droga św. Jakuba.

Następnym miejscem jest dworek w Radzikach Dużych (5). Zbudowany jest z cegły, na rzucie prostokąta, całkowicie podpiwniczony. Pierwotnie  parterowy z piętrowym ryzalitem w elewacji frontowej. Pochodzi z przełomu osiemnastego i dziewiętnastego wieku. Murowany budynek stanął na miejscu pierwotnego drewnianego dworu z 1750 r. Obecnie piętrowy, otynkowany, przykryty dachem płaskim. Pierwotnie nawiązywał stylem do klasycyzmu. W 2001r. budynek został odnowiony i przystosowany na potrzeby szkoły.

Tuż przy dworku (5) znajdują się ruiny zamku w Radzikach Dużych (6). Muro­wa­ny za­mek w Ra­dzi­kach po­wstał przy­pusz­czal­nie w la­tach 1380-84 lub – jak po­da­ją star­sze o­pra­co­wa­nia hi­sto­rycz­ne – do­pie­ro po ro­ku 1413. Wa­row­nia znaj­do­wa­ła się tu do po­ło­wy 15.I stu­le­cia, do­świad­cza­jąc znisz­czeń po­czy­nio­nych przez od­dzia­ły krzy­żac­kie w tra­kcie dzia­łań zbroj­nych woj­ny trzy­na­sto­let­niej. Od­bu­do­wa­no ją w dru­giej po­ło­wie 15. wie­ku, a oko­ło ro­ku 1510 zmo­der­ni­zo­wano za­ło­że­nie na­da­jąc mu ce­chy re­ne­san­so­we. Znisz­czo­ny pod­czas wo­jen pol­sko-szwe­dzkich w 15.II wie­ku za­mek u­tra­cił sta­tus re­zy­den­cji, a oko­ło ro­ku 1770 zo­stał o­pusz­czo­ny i po­padł w ru­inę. Do sta­nu obecnego do­pro­wa­dzi­ły go wy­da­rze­nia pra­wdo­po­do­bnie z prze­ło­mu 15.III i 19. wie­ku, kie­dy to część ce­gły zam­ko­wej prze­zna­czo­no do bu­do­wy wzno­szo­ne­go tuż o­bok ruin kla­sy­cys­tycz­ne­go dwo­ru, te zaś od­tąd wy­ko­rzy­sty­wa­ne by­ły je­szcze przez pe­wien czas ja­ko za­bu­do­wa­nia fol­warcz­ne. W 1839 ro­ku za­dłu­żo­ny ma­ją­tek na­był Fran­ci­szek Sa­le­zy Dmo­chow­ski, au­tor o­po­wieś­ci hi­sto­rycz­nej Prze­kleń­stwo ma­tki, gdzie opi­sy­wał pod zmie­nio­ny­mi na­zwa­mi dzie­je za­mku i je­go mie­szkań­ców. Po­zo­sta­łoś­ci śre­dnio­wiecz­nej wa­row­ni za­bez­pie­czo­no w la­tach 50. 20. wie­ku ja­ko trwa­łą ru­inę i w ta­kim sta­nie prze­trwa­ły one do dnia dzi­siej­sze­go. Prze­trwał nie­mal pe­łen obwód mu­rów ze­wnętrz­nych mie­rzą­cych 5 do 8 me­trów wy­so­koś­ci, z po­zo­sta­ło­ścia­mi za­mu­ro­wa­nych strze­lnic, de­ta­li archi­te­kto­nicz­nych i otwo­rów o­kien­nych, przy czym ty­lko trzy z nich pochodzą ze śre­dnio­wiecz­a (po­zo­sta­łe wy­ku­to w 19. i 20. wie­ku). Nie ist­nie­ją po­dzia­ły we­wnętrz­ne do­mu mie­szkal­ne­go, a je­dy­ny­mi pa­miąt­ka­mi po nim po­zo­sta­ły skro­mne re­lik­ty skle­pień w nie­do­stęp­nych obecnie pi­wni­cach.

Następnym punktem trasy jest pałac w Radzikach Małych (7), który powstał w połowie 15.III wieku. W kilku pomieszczeniach zachowały się polichromie ze scenami polowań. Obiekt wpisano do rejestru zabytków nieruchomych 12 kwietnia 1989. Obecnie pałac znajduje się w rękach prywatnego właściciela, który niestety nie dba o zabytek, któremu grozi zawalenie.

Kolejnym miejscem jest dwór z Łapinóżku (8), wzniesiony około połowy 19. w., przebudowany w 1905r., modernizowany w latach 1934-1935. Murowany z cegły na zaprawie wapiennej, tynkowany, na ceglanej podmurówce. Po przebudowaniach eklektyczny, o zwartej prostej bryle. Dwukondygnacyjny. Po zachodniej stronie znajduje się przybudówka. Nad każdym oknem gzyms.

Następnie udamy się do zespołu pałacowo-parkowego w miejscowości Długie (9). Pałac wzniesiony prawdopodobnie przez Mariana Cissowskiego dla córki Elżbiety w 1. poł. 19. wieku. Piętrowy na rzucie prostokąta, murowany z cegły. Dach blaszany czterospadowy wykonany w 1914 roku. Pomieszczenia przebudowano w 1956 r. na potrzeby szkoły. Z dawnego wewnętrznego wyposażenia zachowało się niewiele m.in.: kominek neorokokowy w salonie balkonowym.

W dalszej część trasy odwiedzimy ruiny dworu w Rusinowie (10). Znajduje się tam spichlerz zbudowany około połowy 19. w. Murowany z cegły, nieotynkowany, dwukondygnacyjny w obwodzie ścian i trzykondygnacyjny w poddaszu, przykryty wąskim dachem dwuspadowym. Jest ostatnim zachowanym budynkiem folwarcznym majątku Sadłowo.

Kolejnym punktem jest zespół dworsko-parkowy w Starorypinie (11). Składa się on z parku, spichrzu, rządcówki oraz czworaka. Zabudowania folwarczne rozlokowane w obrysie kwadratowego podwórza gospodarczego naprzeciw części dworskiej. Stary spichlerz został wzniesiony w 1917r. Zbudowany na rzucie wydłużonego prostokąta, murowany z cegły na podmurówce z kamienia, dwukondygnacyjny z użytkowym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym

Następnym miejscem są ruiny zamku w Sadłowie (12). Teren traktowany był w literaturze do końca 19. w. jako grodzisko wczesnośredniowieczne. Po rozebraniu w połowie 15.III stulecia murów, na wzgórzu pozostały tylko mało widoczne fundamenty, które tworzyły wrażenie wałów obronnych dawnego grodu. W 1992 r. Badania archeologiczno-weryfikacyjne stwierdziły, że zamek nie był poprzedzony żadnym grodziskiem, a jest obiektem jednofazowym, zbudowanym w 2. poł 14. w. i funkcjonował do 15.II stulecia. Obecnie został tylko znak wskazujący lokalizację zamku, a ruiny są bardzo trudne do odnalezienia.

Kolejnym punktem na trasie jest pałac w Sadłowie (13). Zbudowany prawdopodobnie w końcu wieku 15.III i w latach 20 kolejnego stulecia gruntownie przebudowany. W pierwotnej formie reprezentował styl klasycystyczny. Murowany na rzucie prostokąta zbliżonego do kwadratu, dwukondygnacyjny. Dach jednolity czterospadowy

Ostatnim miejscem trasy jest zespół pałacowo-parkowy w Okalewie (14). Składa się on z pałacu i parku. Klasycystyczny pałac wybudowano w roku 1800. Założony jest na planie wydłużonego prostokąta. Posiada środkowy ryzalit na osi fasady oraz dwa skrajne ryzality. Pałac jest murowany, postawiony na kamiennym fundamencie. Całość jest dwupiętrowa, przykryta wielospadowym dachem krytym blachą. Do symetrycznej bryły budynku dobudowana jest przybudówka zespolona z pałacem dachem oraz detalem architektonicznym. Elewacja frontowa pałacu pełni funkcję reprezentacyjną. Jej zasadnicza część jest dziewięcioosiowa z centralnie umieszczonym portykiem filarowo-kolumnowym zwieńczonym trójkątnym naczółkiem. Oryginalny projekt przestrzenny wnętrz jest ciężki do odtworzenia w związku z kilkoma przebudowami. W dzisiejszych czasach za przedsionkiem frontowym znajduje się duża sień ze schodami prowadzącymi na piętro.

3. Szlakiem historii

Szlak ten prowadzi przez pomniki i miejsca związane z historią powiatu rypińskiego, jego trasa wynosi ponad 39 km.

Pierwszym punktem na trasie jest pomnik powstańców styczniowych w Radzikach Dużych (1). Jest to grób poległych powstańców styczniowych, na którym można przeczytać:

„Ku chwale poległych w bitwie pod Bolesławicami dnia 29 marca 1864 roku. Pomnik ten w 75 rocznicę powstania wystawiło wdzięczne społeczeństwo gminy Wąpielsk 11 listopada 1938 roku”. Znajduje się na cmentarzu katolickim, który jest położony na północnym zachodzie wsi, przy drodze do Kupna.

Tuż obok znajduje się pomnik właściciela dóbr Wompielsk z 1882 r. (2), na którego warto zwrócić uwagę.

Kolejnym miejscem na trasie jest pomnik ofiar straconych przez hitlerowców w latach 1939–1945 w Rusinowie (3), który leży na istniejącym już szlaku Miejsc Pamięci Narodowej w powiecie rypińskim.

Dom kaźni (4) jest następnym punktem tej trasy. On również należy do szlaku Miejsc Pamięci Narodowej w powiecie rypińskim. Obiekt zajmowany jest przez muzeum. W 1895 roku został oddany do użytku jako budynek administracji rosyjskiej. W latach I wojny światowej służył jako lazaret. Natomiast po odzyskaniu niepodległości przekazano budynek Policji Państwowej. Jesienią  1939 roku okupant hitlerowski posadowił w budynku Gestapo i Selbstschutz. Piwnice „Domu Kaźni” stały się miejscem męczeńskiej śmierci ziemian, inteligencji, księży, chłopów i Żydów – razem około 2000 osób. Działania Edwarda Koźmińskiego, Romana Piotrowskiego i członków Towarzystwa Miłośników Ziemi Rypińskiej doprowadziły 8 maja 1968 roku do utworzenia Regionalnej Izby Pamięci Narodowej – prezentującej dwie ekspozycje martyrologiczną i archeologiczną. W 1976 roku Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego oraz Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku zagwarantowały poparcie i pomoc przy realizacji powołania Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie. Po czterech latach remontu 22 lipca 1980 roku uruchomiono Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej jako filię muzeum z Włocławka.

Kolejny punkt to pomnik Jana Chrzciciela – wraz z nadaniem praw miejskich w 1345 r. (5). Pomnik powstał w 1991r.

Następnie udajemy się pod pomnik 900-lecia miasta Rypina (6). Uroczyste odsłonięcie tablicy na odnowionym pomniku 900-lecia zainaugurowało Dni Rypina w 2015r.. We wspomnianym roku wydarzenie było wyjątkowe z uwagi na jubileusze: 670. Rocznicę nadania praw miejskich i 950-lecie pierwszej wzmianki o Rypinie.

Następnym punktem jest pomnik Władysława (7) – założyciela miasta Rypin wraz ze zdrojem ulicznym „Mieszko I”.

Na terenie Rypina znajduje się trasa: „Rypin na ścieżkach do niepodległości” (na mapie oznaczona żółtymi cyframi) – Warto uwzględnić na szlaku tą istniejącą już ścieżkę. Prowadzi ona przez miejsca dokumentujące 150 lat dziejów miasta, wskazując epizody walk narodowowyzwoleńczych, postaci z tym związane i ważne miejsca. Przy każdym punkcie znajduje się tablica informacyjna w języku polskim i angielskim. Ścieżka biegnie kolejno:

1. Kurzy Rynek (1)

2.  Stara Poczta (2)

3. Sąsiedztwo kościoła św. Trójcy (3)

4.  Sąsiedztwo cmentarza parafialnego (4)

5.  Siedziba OSP (5)

6. Dom Wesołowskich (6)

7. Apteka przy Kilińskiego (7)

8. Budynek Strzelca (8)

9. Pomnik Piłsudskiego (9)

10. Szpital carski (10)

11. Budynek dawnej policji (11)

12. Zgoda (12)

13. Stary Magistrat (13)

14. Budynek dawnego PUBP (14)

Ostatnim punktem proponowanej trasy jest, położony około 20 km od Rypina lasek skrwileński (8), który leży na istniejącym już szlaku Miejsc Pamięci Narodowej w powiecie rypińskim. Powiat rypiński i lipnowski w czasie II wojny światowej zostały włączone do III Rzeszy i miały być poddane germanizacji. Zbrodni dokonała organizacja paramilitarna Selbstchutz, jesienią 1939 roku. Na listach osób, które miały zostać wymordowane znaleźli się przede wszystkim nauczyciele, księża i ziemianie, którzy zdaniem hitlerowskich Niemiec, mogli stawić opór w planach germanizacji. Selbstschutz i SS w przedwojennej siedzibie komisariatu Policji Państwowej zorganizowało więzienie, w którym przetrzymywano aresztowanych Polaków. W więzieniu w Rypinie przetrzymywano i torturowano około 2000 osób, a na miejscu zamordowano szacunkowo 1100 osób. Aresztowanych wywożono na miejsca masowych egzekucji. Do lasu w Skrwilnie przywożono aresztowanych z Lipna, Brodnicy, Lubawy, Mławy, Wąbrzeźna i Grudziądza. Rozstrzelano tu, jak się szacuje,  od 1400 do 3650 osób. W roku 1944 hitlerowcy nakazali masowe mogiły rozkopywać, a ciała palić by zatrzeć ślady swoich zbrodni.

Tagi: ,