Herbem Kociewia jest prostokątna, zakończona półokrągło tarcza, podzielona na trzy części, co stanowi nawiązanie do trzech powiatów wchodzących w skład Kociewia: tczewskiego, starogardzkiego i świeckiego. Kolory poszczególnych pól symbolizują: żółty – urodzaj i bogactwo związane z polami uprawnymi, zielony – kociewskie lasy, niebieski – wodę i czyste powietrze. W centrum tarczy herbowej znajduje się zwrócony w lewo (heraldyczne prawo) czerwony gryf stojący na dwóch nogach, z łapami zakończonymi lwimi pazurami, orlim skrzydłem o pięciu piórach, sterczącymi uszami i podniesionym pionowo, lekko zakręconym ogonem. Gryf podkreśla historyczne związki Kociewia z Pomorzem.
Herb Kociewia
Kociewie to kraina z niepowtarzalnymi krajobrazami, dziedzictwem historycznym i oryginalną kulturą ludową. Jest drugim co do wielkości (po Kaszubach) zwartym etnicznie i kulturowo regionem Pomorza. Pod względem fizyczno-geograficznym Kociewie obejmuje w całości obszar Pojezierza Starogardzkiego, część Wysoczyzny Świeckiej i zachodni fragment Borów Tucholskich. Kociewie leży na lewym brzegu Wisły, w dorzeczu dwóch rzek uchodzących do Wisły: Wierzycy i Wdy. Przez Kociewie przepływają dwie rzeki: Wda, zwana Czarną Wodą, meandrująca przez Bory Tucholskie, oraz Wierzyca, uchodząca do Wisły w Gniewie.
Patrząc na różnorodności krajobrazu i charakter ziemi na Kociewiu, kraina ta nazywana była Małą Toskanią. Jest niesamowicie malownicza. Warto ją odwiedzać nie tylko dla walorów turystycznych, ale też dla obrazów – dla malarzy i fotografów, jest to prawdziwy raj.
Więcej ciekawostek o Kociewiu można znaleźć w obszernej monografii przygotowanej z okazji Kongresu Kociewskiego. Monografia „Dziedzictwo kulturowe Kociewia a turystyka” została przygotowana przez autorów Lecha J. Zdrojewskiego, Kamilę Gillmeister i Tadeusza Jędrysiaka i jest udostępniona w formie elektronicznej w Internecie.
W 2020 roku uroczyście obchodzono stulecie powrotu Kociewia do Polski. W związku z tym ważnym wydarzeniem 8 lutego 2020 roku odbyła się na Zamku w Gniewie uroczysta inauguracja otwarcia 6. Kongresu Kociewskiego. Ten istotny jubileusz odzyskania niepodległości tych ziem przypomina, że tylko suwerenność ojczyzny gwarantuje pełnię swobód obywatelom. Grupa inicjatywna Kongresu Kociewskiego pod przewodnictwem Lecha J. Zdrojewskiego, prezesa Fundacji OKO-LICE KULTURY ze Zblewa, zaplanowała w związku z tym wydarzeniem szereg wystaw oraz wydanie opracowań naukowych i publikacji o regionie. Głównymi organizatorami Kongresu poza Fundacją były: Miejska Biblioteka Publiczna im. A. Skulteta w Tczewie, Trójmiejski Klub Kociewiaków, Towarzystwo Miłośników Ziemi Tczewskiej, GOK Kaliska, Kociewski Kantor Edytorski, Kociewie Design Festiwal, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Oddział Kociewski w Tczewie i Oddział Kociewski w Zblewie oraz kilka osób niezrzeszonych.
Trudna sytuacja podczas pandemii koronowirusa w 2020 roku spowodowała odwołanie wielu planowanych imprez, które na trwałe są wpisane w kalendarz Kociewia. Pandemia zmieniła też plany i program 6. Kongresu Kociewskiego. Odwołano i przesunięto terminy niektórych imprez, a zakończenie kongresu zaplanowano na sierpień 2021 roku. Owocem 6. Kongresu Kociewskiego są dwie cenne publikacje: Dziedzictwo kulturowe Kociewia a turystyka, autorstwa Lecha J. Zdrojewskiego, Kamili Gilmeister i Tadeusza Jędrysiaka oraz O tożsamości kulturowej Kociewia, praca zbiorowa pod redakcją Lecha J. Zdrojewskiego i Beaty Graban. Obydwie publikacje zostały opracowane i wydane przez Fundację Oko-Lice Kultury ze Zblewa.
Poniżej w tablicy zestawiono miasta należace do Kociewia, podano ich herb i krótką informację o mieście.
Lp.
Herb miasta
Nazwa miasta i krótka jego charakterystyka
1
Tczew – największe miasto Kociewia (miasto powiatowe, woj. pomorskie)
Tczew jest jednym z najstarszych miast na Pomorzu Gdańskim. Pierwsza wzmianka o osadzie Trsow pochodzi już z 1198 r. Układ lokacyjny Starego Miasta przetrwał od czasów średniowiecza niewiele zmieniwszy się przez wieki. Do najciekawszych zabytków należy wybudowany 150 lat temu Most Tczewski, który Amerykańskie Towarzystwo Inżynieryjne uznało za międzynarodowy zabytek inżynierii budowlanej (na tej samej liście jest m.in. paryska wieża Eiffel’a). Natomiast drewniany wiatrak typu holenderskiego z XIX w., podmurowany, z obrotową głowicą i zrekonstruowany w 1950 r. jest turystycznym unikatem pomorskiego krajobrazu miejskiego. Posiada rzadko spotykane pięcioramienne skrzydło i obrotową głowicę. Wspaniałe skarby kryją się w Muzeum Wisły – ciekawej placówce będącej oddziałem Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Co ciekawe, jest to jedyne w Polsce muzeum, które poświęcone zostało w stu procentach rzece.
2
Starogard Gdański – stolica Kociewia – królewskie miasto nad Wierzycą (miasto powiatowe, woj. pomorskie)
Od VIII w. przez całe średniowiecze Starogard był ważnym ośrodkiem grodowym. Starogard przeciwstawiał się uciskowi krzyżackiemu m.in. wstępując w 1440 r. do Związku Pruskiego, przyczyniając się do powrotu w 1466 r. Prus Królewskich do Polski. Od tego czasu miasto rozwijało się pod opieką królów polskich – tu odbywały się sejmiki szlacheckie, a w 1769 r. zawiązano konfederację pomorską. Gród niszczyły epidemie, najazdy i wojny, a w 1792 r. niemal doszczętnie strawił je wielki pożar, z którego ocalały nieliczne budowle. Od 1772 r. miasto znajdowało się we władaniu pruskim. W 1807 r. Starogard Gdański był areną kampanii napoleońskiej. W 1920 r. wolność miastu przyniosła armia gen. Józefa Hallera. W 1950 r. do nazwy Starogard dodano „Gdański”. Od strony północno-zachodniej miasta najlepiej zachowały się fragmenty murów obronnych z XIV w. budowanych na polecenie wielkiego mistrza krzyżackiego (osiągają wysokość do 5 m, przy szerokości muru prawie 2 m). Najstarszym kościołem jest fara pw. św. Mateusza z XIV w. Rynek stanowi najstarszy fragment miasta, pośrodku którego znajduje się ratusz.
3
Świecie – miasto z najwyższą „krzywą wieżą” w Polsce (miasto powiatowe, woj. kujawsko-pomorskie)
Jest to jedno z najstarszych miast pomorskich i nadwiślańskich. Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1198 r. Świecie było stolicą samodzielnego Księstwa Pomorskiego, władanego przez Grzymisława. Po sprowadzeniu na niedaleką ziemię chełmińską Krzyżaków w 1226 r., Świecie było ważnym grodem obronnym Pomorza. W 1309 r., jako ostatni punkt obrony, poddało się Zakonowi. Krzyżacy w Świeciu utworzyli komturię i rozpoczęli budowę zamku, ukończonego w 1350 r. Prawa miejskie chełmińskie Świecie otrzymało w 1338 r. Na miejscu grodu pomorskiego stoi gotycki zamek z cegły. Znajduje się on u zbiegu rzek Wdy i Wisły, ma charakter „nawodny”, co czyni go jedynym zamkiem o takim charakterze obronnym w Polsce. Duży Rynek miasta otaczają kamienice powstałe w połowie XIX w., znajduje się budynek ratusza z początku XX w., który jest obecnie siedzibą Pałacu Ślubów, a wyglądem przypomina mały zameczek. Miasto może poszczycić się niecodziennymi zabytkami z krzyżackim zamkiem na czele oraz cyklicznymi imprezami kulturalnymi
4
Pelplin – duchowa i kulturalna stolica Kociewia (pow. tczewski, woj. pomorskie)
Historia Pelplina nierozerwalnie związana jest z Zakonem Cystersów, przybyłych tu z Bad Doberan w Meklemburgii. W 1274 r. wieś z przyległymi terenami została nadana zakonowi przez księcia pomorskiego Mściwoja II. W dwa lata później rozpoczęto budowę klasztoru i kościoła. W 1626 r. król szwedzki Gustaw Adolf podczas swej wizyty w Pelplinie podziwiał znajdujący się w kościele słynny obraz pędzla Hermana Hana, a w 1677 r. gościł tutaj król Jan III Sobieski z rodziną. Od 1772 r. Pelplin należał do Prus. W 1931 r. otrzymał prawa miejskie. Najważniejszym zabytkiem miasta jest katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, która jest jedną z największych świątyń gotyku ceglanego w Polsce.
5
Gniew – miasto z najcenniejszym i największym zespołem zabytkowych kamienic na Pomorzu (pow. tczewski, woj. pomorskie)
Stare Miasto w Gniewie zachowało do dziś oryginalną, średniowieczną strukturę przestrzenną, pochodzącą z czasów jego lokacji. Gniew jest miastem, które może poszczycić się najcenniejszym w województwie pomorskim i największym zespołem zabytkowych kamienic. Historia niektórych z nich sięga nawet XIV w. W mieście można także zobaczyć fragmenty murów obronnych, kościół św. Mikołaja wzniesiony w XIV w., cenny układ urbanistyczny z kwadratowym rynkiem pośrodku, barokowy Pałac Marysieńki (Dom Sobieskiego) z 1679 r. W rynku znajdują się zabytkowe kamieniczki z XVII-XIX stulecia oraz budynek ratusza, którego część przyziemna pochodzi z wieków XIII i XIV. Uroda całego miasta przyczyniła się do określenia go mianem „pomorskiego Kazimierza”.
6
Skarszewy – miasto z najlepiej zachowanymi murami miejskimi na Pomorzu Gdańskim (pow. starogardzki, woj. pomorskie)
Skarszewy położone są wśród malowniczych kociewskich lasów i jezior. Posiadają interesującą historię, która sięga początków drugiego tysiąclecia. Obecnie jest to siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Na południowym obszarze miejskim Skarszew znajduje się jezioro Borówno Wielkie. Skarszewy są drugim miastem po Starogardzie Gdańskim, którego założenie związane było z Zakonem Joannitów. To oni w 1198 r. wybudowali tu zamek. Skarszewy nazywały się po niemiecku Schöneck, czyli „piękny zakątek”. Miasteczko jest faktycznie piękne. Zachowały się w nim świetnie średniowieczne mury obronne, a za nimi ciasno „upakowane”, zajmujące niezmienną od średniowiecza przestrzeń domy. W panoramie miasta dominuje dawny kościół ewangelicki z 1881 r. pw. św. Maksymiliana Kolbego. W Skarszewach ponadto warto zobaczyć budynek będący pozostałością dawnego zamku joannitów z XIV w. oraz gotycki kościół pw. św. Michała Archanioła z bogatym wyposażeniem.
7
Nowe – centrum z zachowanym, nienaruszonym układem średniowiecznego miasta krzyżackiego (pow. świecki, woj. kujawsko-pomorskie)
Nowe jest małym uroczym miasteczkiem położonym na skarpie Doliny Dolnej Wisły, przy szosie krajowej z Torunia do Gdańska. Nazwa miasta wywodzi się ze średniowiecza, kiedy to nosiło łacińską nazwę – Novo Castro czyli Nowy Gród, od grodziska, które powstało tu w XII lub XIII w. W mieście zachował się średniowieczny układ urbanistyczny z cennymi zabytkami sakralnymi i militarnymi. Głównym zabytkiem miasta jest gotycki kościół farny pw. św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty z połowy XIV w.
8
Skórcz – najmniejsze miasto i jedna z najstarszych miejscowości na Kociewiu (pow. starogardzki, woj. pomorskie)
W wiekach I-V Skórcz spełniał rolę osady kupieckiej, położonej przy szlaku handlowym prowadzącym z Cesarstwa Rzymskiego nad Bałtyk, znanym pod nazwą Szlaku Bursztynowego. Już w 1305 r. Skórcz znalazł się w rękach Zakonu Krzyżackiego, który nadał miastu prawa miejskie w 1339 r. Atrakcją turystyczną Skórcza jest strefa bezwzględnej ochrony archeologicznej, liczne jeziora o czystej wodzie oraz relikty Szlaku Bursztynowego. Do najcenniejszych zabytków należy zaliczyć wielokrotnie rozbudowywany gotycki kościół pw. Wszystkich Świętych z późnogotyckim i barokowym wyposażeniem oraz wpisany do rejestru zabytków średniowieczny układ urbanistyczny miasta, niezmieniony od połowy XIV w.
9
Czarna Woda – najmłodsze miasto na Kociewiu (gmina miejsko-wiejska, pow. starogardzki)
Czarna Woda jest najmłodszym miastem na Pomorzu Gdańskim, prawa miejskie uzyskała w 1993 r. Miasto położone nad rzeką Wdą, na skraju Borów Tucholskich. Największą atrakcją turystyczną gminy jest bez wątpienia rzeka Wda nazywana również Czarną Wodą. Szlak kajakowy o całkowitej długości 198 km uznawany jest za jeden z najpiękniejszych nizinnych szlaków kajakowych w Polsce. Miasto jest ośrodkiem przemysłu drzewnego.
Źródło: opracowanie własne
Źródło fotografii: Lech J. Zdrojewski oraz uczestnicy pleneru fotograficznego organizowanego przez Fundację Oko-Lice Kultury
Bibliografia
Zdrojewski L.J., Gillmeister K., Jędrysiak T. [2021], Dziedzictwo kulturowe Kociewia a turystyka, Wydawnictwo Fundacja OKO-LICE KULTURY, Zblewo (eBOOK – w Internecie).
Fot. Fot. Lech J. Zdrojewski
Tczew – Panorama Rynku Głównego w mieście
Fot. Kinga Keenys Gełdon Czech
Tczew – panorama tczewskiej Starówki odbijającej się w szybach nowoczesnego budynku MBP
Fot. Lech J. Zdrojewski
Tczew – pamiątkowa płyta na ulicach tczewskiej Starówki
Fot. Anna Wykland
Tczew – drewniany wiatrak typu holenderskiego z XIX wieku.
Fot. Lech J. Zdrojewski
Starogard Gdański – widok na kościół pw. św. Mateusza znad rzeki Wierzycy
Fot. Lech J. Zdrojewski
Starogard Gdański – Rynek Główny nocą
Fot. Kinga Keenys Gełdon Czech
Starogard Gdański – kościół pw. św. Katarzyny widok od strony ul. Ignacego Paderewskiego
Fot. Kinga Keenys Gełdon Czech
Starogard Gdański – Baszta Gdańska, widok od trony ul. Generała Józefa Hallera
Fot. Lech J. Zdrojewski
Świecie – ruiny zamku krzyżackiego
Fot. Lech J. Zdrojewski
Świecie – panorama z widokiem na Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej
Fot. Lech J. Zdrojewski
Świecie – Rynek
Fot. Lech J. Zdrojewski
Świecie – ruiny zamku krzyżackiego
Fot. Lech J. Zdrojewski
Pelplin – Bazylika Katedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Fot. Lech J. Zdrojewski
Pelplin – nawa główna katedry
Fot. Lech J. Zdrojewski
Pelplin – widok na krużganki w katedrze
Fot. Lech J. Zdrojewski
Pelplin – „Pokłon trzech króli”, obraz Hermana Hana w predelli Ołtarza Mariackiego
Fot. Lech J. Zdrojewski
Gniew – panorama miasta
Fot. Karolina Jaworska
Gniew – uliczka w mieście
. Fot. Lech J. Zdrojewski
Gniew – panorama miasta
Fot. Lech J. Zdrojewski
Gniew – Turniej Rycerski na zamku w Gniewie
Fot. Lech J. Zdrojewski
Gniew – sukiennice na rynku w mieście
Fot. Lech J. Zdrojewski
Skarszewy – panorama miasta
Fot. Jacek Cherek
Skarszewy – fontanna na Rynku
Fot. Leszek Kurszewski
Skarszewy – widok na Rynek Główny
Fot. Lech J. Zdrojewski
Skarszewy – panorama uliczki w mieście
Fot. Lech J. Zdrojewski
Nowe nad Wisłą – panorama miasta
Fot. Lech J. Zdrojewski
Nowe nad Wisłą – Rynek Główny
Fot. Lech J. Zdrojewski
Nowe nad Wisłą – kościół pw. św. Maksymiliana Kolbe
Fot. Lech J. Zdrojewski
Nowe – Centrum Kultury Zamek w Nowem nad Wisła w
Fot. Lech J. Zdrojewski
Skórcz – panorama miasta
Fot. Lech J. Zdrojewski
Skórcz – widok na ul. Króla Jana III Sobieskiego
Fot. Lech J. Zdrojewski
Skórcz – kościół pw. Wszystkich Świętych
Fot. Ireneusz Michałek
Czysta Woda – panorama miasta
Fot. Lech J. Zdrojewski
Czysta Woda – kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej