Zarys dziejów ziemi tarnowskiej
Autor: Agnieszka KowalikPierwsze ślady osadnictwa
Przez teren położonego we wschodniej części Małopolski, na pograniczu Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Karpackiego, powiatu tarnowskiego przepływają dwie duże rzeki – Biała i Dunajec, które od zamierzchłych czasów nawadniały teren, użyźniały gleby, tworząc warunki sprzyjające tworzeniu osad, a w późniejszych wiekach – wsi i miast.
Badania archeologiczne wykazały, że na terenach ziemi tarnowskiej osadnictwo pojawiło się już w epoce neolitu (ok. 8000–2000 lat p.n.e.). Ślady obecności człowieka w tym czasie odnaleziono m.in. w Gwoźdźcu (gm. Zakliczyn) – w zbiorach Muzeum Okręgowego w Tarnowie przechowywany jest warsztat tkacki z kompletem ciężarków i fragmentami przęślików glinianych używanych do przędzenia nici. Na tym terenie odkryto również tzw. długi dom, charakterystyczny dla stałych neolitycznych osad rolniczych. Również w Rzepienniku Strzyżewskim natrafiono na przedmioty pochodzące z ok. 4000–1700 r. p.n.e. – krzemienne toporki, motyczki i pięściaki. Na podstawie badań ustalono, że pradawni mieszkańcy tego terenu prowadzili kopieniczo-hodowlany tryb życia. Krzemienna siekierka i fragmenty ceramiki charakterystycznej dla czasów rzymskich to z kolei znaleziska odkryte w Tuchowie. Na ślady przedmiotów z epoki brązu (ok. 1700–700 r. p.n.e.) natrafiono na terenie Wierzchosławic.
Średniowiecze
We wczesnym średniowieczu Małopolska należała do państwa Wiślan, a następnie została włączona do państwa Mieszka I. W tym okresie na omawianym terenie istniały osady i grodziska, czego dowodem są m.in. dwa stanowiska archeologiczne na terenie gminy Skrzyszów (osada z IX-XI w. we wsi Łękawica, osada wczesnośredniowieczna na granicy wsi Szynwałd i Ładna). Źródła historyczne podają również informacje o osadach na terenie Lisiej Góry (fragmenty ceramiki z IX-X w.), Żabna (grodzisko z VII-X w.) oraz Wojnicza (nasilenie osadnictwa w VIII-IX w.).
U początków państwowości na ziemiach polskich, od X wieku w regionie rozwijały się kolejne osady. Przykładem może być Wojnicz wywodzący swoją nazwę od grodu wojów państwa plemiennego (zachowały się fragmenty wałów kasztelańskich). W X wieku powstał Radłów – jako posiadłość biskupów krakowskich. Wiek XI to czas intensywnej działalności benedyktynów tynieckich, którzy tworzyli lub otrzymywali w zarząd osady, m.in. w Ciężkowicach, Szerzynach, Tuchowie, Zakliczynie (noszącym wówczas nazwę Opatkowice).
Kolejne stulecia przyniosły dalszy rozwój wsi i miast regionu. Lata panowania Władysława Łokietka (1261-1333) obfitowały w liczne lokacje, przede wszystkim Tarnowa – 7 marca 1330 roku król wydał przywilej, na mocy którego wojewoda krakowski Spicymir mógł lokować miasto położone na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Niemiec na Ruś i z Węgier na północ, do wybrzeży Bałtyku. W owym czasie zakończono budowę zamku na Górze Świętego Marcina. Przywileje otrzymały w tym czasie również m.in. Ryglice (osada szlachecka), Gromnik (osada na prawie niemieckim), Skrzyszów (Łokietek potwierdził prawo Spicymira do wsi, która istniała już w XIII wieku). Działania te były kontynuowane przez króla Kazimierza Wielkiego (1310-1370), który potwierdzał wcześniejsze lokacje i nadawał nowe przywileje (m.in. Ciężkowice – 1348 r.; Wojnicz i Zakliczyn – przeniesienie na prawo magdeburskie wzmocniło pozycję mieszczan; Żabno – 1385 r. potwierdzenie praw miejskich, jednak nie ma źródeł, które wskazywałyby, kiedy zostały one nadane; Lisia Góra – od 1354 roku wieś królewska zarządzana przez administratorów królewskich; Rzepiennik Strzyżewski – 1344 r.), dzięki czemu miejscowości te szybko się rozwijały. Dodatkowo położenie na szlakach handlowych i wiążące się z nim przywileje (np. prawo składu, prawo organizowania targów i jarmarków) podnosiły ich rangę.
Czasy świetności i upadku
Zapoczątkowany u schyłku średniowiecza rozwój polityczny, gospodarczy i kulturalny Tarnowa i jego okolic kontynuowany był w kolejnym stuleciu, w czasach hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego (1488-1561). Jako człowiek renesansu hetman dbał o zaspokajanie wszystkich potrzeb miasta – od najbardziej podstawowych, jak bezpieczeństwo (rozbudowa murów obronnych, wydanie instrukcji postępowania na wypadek ataku nieprzyjaciela czy pożaru), poprzez kwestie związane z gospodarką (organizacja cechów rzemieślniczych), po szkolnictwo i życie duchowe (w XVI wieku w Tarnowie oprócz kościołów, była też synagoga). Rozbudował też zamek na Górze Św. Marcina, który stał się renesansową rezydencją goszczącą wielu znamienitych gości. Byli wśród nich ojcowie polskiej literatury – Jan Kochanowski (1530-1584) i Mikołaj Rej (1505-1569), myśliciele – Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572), Marcin Kromer (1512-1589), Stanisław Orzechowski (1513-1566), oraz artyści – na przykład Jan Maria Padovano (1493-1574). W 1528 roku hetman Jan Tarnowski podejmował na zamku węgierskiego króla Jana Zápolyę (1487-1540). XVI wiek to również okres rozwoju demograficznego i urbanistycznego Tarnowa. W obrębie murów miejskich stało wówczas dwieście domów, w których mieszkało około 1 200 osób. Powstał wtedy zachowany do dziś Dom Mikołajowski przy katedrze, a sama bazylika została rozbudowana, uzyskując dwie kaplice: Św. Anny (od strony północnej) i Matki Bożej Szkaplerznej (od strony południowej), skarbiec i bogato rzeźbioną gotycko-renesansową kruchtę. Na tarnowskim ratuszu pojawiła się typowa dla architektury manierystycznej attyka, która oprócz posiadania niewątpliwych walorów dekoracyjnych chroniła dach przed ogniem w przypadku pożaru. Wokół Rynku powstały kamienice z podcieniami, w kolejnych latach przebudowywane na klasycystyczne pałace. Kamienica przy Rynku 20-21, obecnie siedziba Muzeum Okręgowego w Tarnowie, zachowała swój pierwotny kształt. Po śmierci hetmana Jana Tarnowskiego mistrz Jan Maria Padovano rozpoczął budowę monumentalnego pomnika nagrobnego w tarnowskiej katedrze (ukończyli ją jego uczniowie), który przypomina współczesnym o wielkich zasługach rodu Tarnowskich dla miasta. Tarnów od jego założenia był miastem prywatnym. Pierwszymi właścicielami byli Leliwici, a następnie Ostrogscy: córka hetmana Jana Tarnowskiego Zofia po śmierci brata Jana Krzysztofa w 1567 r. odziedziczyła miasto – jej mężem był Konstanty Wasyl Ostrogski. Synowie Zofii i Konstantego w 1603 roku podzielili miasto, które do końca XVII stulecia było własnością Ordynacji Ostrogskiej i Ordynacji Zamoyskiej i w tym okresie zaczynało podupadać. Dalsze rozczłonkowanie wynikało z dziedziczenia i sum zastawnych – po uregulowaniu wszystkich należności w I połowie XVIII wieku Tarnów stał się własnością rodu Sanguszków (do 1787 roku), którzy podejmowali próby odbudowy dawnej świetności miasta.
Złoty wiek trwał również w okolicznych miejscowościach, których mieszkańcy bogacili się na handlu, uzyskiwali liczne przywileje, wznosili budowle świeckie i sakralne. To bodaj najlepszy czas w historii – okres rozwoju szkolnictwa, rzemiosła, nowych idei wyrastających na gruncie renesansowego humanizmu, które pozwalały żyć obok siebie przedstawicielom różnych grup etnicznych i religii. Niedaleko Zakliczyna, w Lusławicach, na przełomie XV i XVI wieku schronienie znalazł włoski teolog Faust Socyn (1539-1604), twórca doktryny arian. Mieszkający w Tarnowie Żydzi otrzymali zgodę na utworzenie cmentarza (przed 1581 rokiem), zakup kilku domów w obrębie murów miejskich i budowę synagogi (pierwsza drewniana synagoga powstała w 1582 roku, a po jej zniszczeniu w pożarze około 1620 roku w jej miejscu powstała murowana).
Początek XVII wieku to okres ożywionego handlu, ale też czas tragicznych w skutkach pożarów i epidemii dziesiątkujących społeczność regionu tarnowskiego. Do upadku wielu miast przyczyniły się konflikty zbrojne, przede wszystkim najazdy Szwedów w 1655 i 1656 roku, którzy złupili klasztor bernardynów w Tarnowie, gdzie zdeponowane były kosztowności szlachty. Przemarsze Szwedów i spieszących im z pomocą wojsk węgierskich dowodzonych przez Rakoczego dotknęły też inne miejscowości w regionie, np. Ciężkowice, Radłów (którego mieszkańcy czynnie walczyli w bitwie na polach radłowskich ze Szwedami; z kolei wojska węgierskie i kozacy spalili wieś – z pożaru ocalał kościół parafialny), Tuchów (zniszczone zabudowania, mieszkańcy zostali ograbieni), Wojnicz (bitwa ze Szwedami 3 października 1655 roku, złupienie i podpalenie miasta przez Węgrów w 1657 roku), Zakliczyn (doszczętnie spalony przez Szwedów 5 stycznia 1656 roku), Żabno.
W Galicji i droga do niepodległości
W wyniku I rozbioru Polski Tarnów znalazł się w zaborze austriackim. Przejęcie miasta od prywatnych właścicieli, utworzenie siedziby cyrkułu w 1782 roku i biskupstwa w 1783 roku to czynniki, które przyczyniły się do jego rozwoju. W tym okresie wytyczone zostały trzy główne ulice: Krakowska, Lwowska i Wałowa, co zapoczątkowało rozbiórkę murów miejskich. Wzniesiono wówczas wiele budynków, m.in.: pałac Sanguszków przy Rynku 4 (późniejszy Sąd Szlachecki), browar Sanguszków, kamienicę Kamienobrodzkich (pl. Kazimierza Wielkiego 5), pałac Sanguszków i budynek poczty przy pl. Sobieskiego, pałac Sanguszków w Gumniskach. Władze austriackie wprowadziły zakaz chowania zmarłych na cmentarzach przykościelnych, co spowodowało wytyczenie cmentarza na Zabłociu (obecnie Stary Cmentarz) – pierwszy pochówek miał miejsce w 1788 roku.
Koniec XVIII wieku przyniósł też zmiany w organizacji funkcjonowania miasta – powstały nowe urzędy, co wiązało się z napływem ludności: urzędników, nauczycieli, duchownych i inżynierów z terenu całego zaboru austriackiego. Ustrój miasta został określony w 1798 roku przez cesarza Franciszka II (1768-1835), który w wydanym dokumencie nadał Tarnowowi herb i prawo organizowania jarmarków, ale też zobowiązał władze miejskie do zapewnienia budynków potrzebnych stacjonującym w mieście oddziałom armii. Konsekwencją tego ostatniego było powstanie istniejących do dziś (choć pełniących inne funkcje) budynków. Były to koszary (między ulicami Goldhammera i Matki Bożej Fatimskiej – obecnie teren Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej) i szpital wojskowy (ulica Piłsudskiego).
W XIX wieku na terenie Tarnowa podejmowane były konspiracyjne działania, mające doprowadzić do odzyskania niepodległości. Nie podobało się to władzom zaborczym, które dążyły do poróżnienia polskiego społeczeństwa, wykorzystując niechęć chłopów do szlachty. Kulminacją tych działań był wybuch rabacji w 1846 roku, kiedy to chłopi pod dowództwem Jakuba Szeli (1788-1866) napadali na podtarnowskie dwory, łupili je, a ich mieszkańców ranili i zabijali, za co starosta Joseph Breinl von Wallenstern obiecał im nagrody. Zwłoki przywożone były przed siedzibę starostwa na placu Sobieskiego. Było to jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w historii miasta i regionu.
Druga połowa XIX stulecia to okres intensywnego rozwoju. W tym czasie na ulicach Tarnowa pojawiło się oświetlenie gazowe, powstała bardzo ważna instytucja – Miejska Kasa Oszczędności, która pomagała finansować liczne wówczas inwestycje miejskie, jak również udzielała mieszkańcom tanich kredytów oraz umożliwiała im lokowanie oszczędności. W 1888 roku ks. Józef Bąba (1849-1936) założył pierwsze na ziemiach polskich Muzeum Diecezjalne, w 1910 roku przebudowano budynek dworca kolejowego, powstała elektrownia i nowoczesne wodociągi. Dzięki położeniu na trasie linii kolejowej, Tarnów stał się wkrótce trzecim największym miastem w Galicji (prawie 22 tysiące mieszkańców), ustępując miejsca Lwowowi i Krakowowi. Powstanie kolei było jednym z podstawowych czynników miastotwórczych w XIX wieku, zapewniającym mieszkańcom zatrudnienie przy budowie infrastruktury. Miasta, które linia kolejowa ominęła, traciły swoje znaczenie, a ich mieszkańcy często emigrowali na zachód Europy i do Stanów Zjednoczonych.
Pod koniec XIX wieku do Kąśnej Dolnej niedaleko Ciężkowic przybył Ignacy Jan Paderewski (1860-1941) – pianista, kompozytor, polityk i filantrop, który zapoczątkował wiele inicjatyw sprzyjających ożywieniu życia kulturalnego (orkiestra dęta, oddział Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”), jak również walce z analfabetyzmem (Towarzystwo Szkoły Ludowej).
Wybuch I wojny światowej spowodował jeszcze większą mobilizację społeczeństwa, dla którego kluczowa stała się walka zbrojna o odzyskanie niepodległości. W regionie tarnowskim najcięższe walki stoczone zostały w grudniu 1914 roku pod Łowczówkiem, gdzie oddziały I Brygady Legionów Polskich dowodzone przez płk. Kazimierza Sosnowskiego (1875-1954) odbiły z rąk żołnierzy rosyjskiej dwa wzgórza. Wielu z nich straciło wówczas życie, a powstały tam cmentarz wojenny nr 171 pozostaje miejscem pamięci narodowej o bohaterskich czynach legionistów. O bitwach, które rozgrywały się na terenie Pogórza – tzw. operacja gorlicka (w maju 1915 roku Tarnów został ostrzelany – zniszczonych zostało kilka budynków i perony dworca), przypominają liczne cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej, których na terenie Tarnowa i powiatu tarnowskiego jest 117.
Tarnów jest miastem, które jako pierwsze w Polsce odzyskało niepodległość. Podczas historycznej sesji Rady Miejskiej 30 października 1918 roku ówczesny burmistrz Tadeusz Tertil (1864-1925) zwrócił się z wnioskiem następującej treści: „Rada Miasta oświadcza, że Tarnów oddaje się poleceniom rządu warszawskiego – i że organowi rządowemu utworzonemu przez Radę Regencyjną da posłuch”, który został przyjęty jednomyślnie. Tego samego wieczoru przystąpiono do rozbrajania Austriaków, zaczynając od komendy powiatowej żandarmerii. Wyczekiwana od 146 lat wolność stała się faktem.
W pierwszych latach po wojnie trwała odbudowa państwa polskiego – formowanie na nowo jego ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego. Na terenie podtarnowskiej wsi Świerczków w 1927 roku rozpoczęto budowę Państwowej Fabryki Związków Azotowych. To olbrzymie przedsięwzięcie, któremu patronował ówczesny prezydent Ignacy Mościcki (1867-1946; na jego cześć z włączonych w 1929 roku do granic miasta terenów utworzono dzielnicę Mościce), pozwoliło Tarnowowi mienić się miastem przemysłowym i było kolejnym w dziejach silnym bodźcem prorozwojowym. Przyzakładowe osiedle mieszkaniowe z pełną infrastrukturą zachowało swój układ urbanistyczny do czasów współczesnych i zostało wpisane do rejestru zabytków.
II wojna światowa
W przededniu II wojny światowej Tarnów zamieszkiwało blisko 40 tysięcy osób, spośród których połowę stanowili Żydzi. Wzmianki z 1455 roku o Żydzie Kalefie z Tarnowa oraz z 1498 roku o kramach żydowskich świadczą o tym, iż ta grupa bardzo wcześnie zadomowiła się w mieście. W XVI wieku powstał cmentarz żydowski przy ulicy Szpitalnej oraz zniszczona Stara Synagoga (jedyną pozostałością jest Bima, z której odczytywano Torę). Żydzi zamieszkiwali domy przy ulicach okalających Rynek. Przed wojną w Tarnowie działało ponad 40 synagog i domów modlitwy, a także szkoły, stowarzyszenia i inne organizacje skupiające osoby pochodzenia żydowskiego.
W Tarnowie wojna rozpoczęła się już 28 sierpnia 1939 roku, kiedy to w dworcowej przechowalni bagażu wybuchła bomba zegarowa podłożona przez prowokatora Antoniego Guzego z Bielska-Białej. Miasto zostało zbombardowane 3 września oraz w nocy z 5 na 6 września, a dzień później Tarnów zajęły oddziały niemieckie. Do końca roku okupant zakazał działalności wielu instytucji oraz organizacji, rozpoczęły się aresztowania i egzekucje. Prześladowania dotknęły Żydów, którym nakazano nosić opaski z gwiazdą Dawida i tymże symbolem oznaczać ich domy, sklepy i restauracje. 9 listopada Niemcy spalili tarnowskie synagogi i domy modlitwy.
7 listopada rozpoczęła działalność w mieście policja bezpieczeństwa – Gestapo, z siedzibą przy ul. Urszulańskiej 18 i 20 – miejsce wśród mieszkańców zwane jest „tarnowską aleją Szucha”, ponieważ aresztowani za działalność polityczną byli poddawani tam torturom. Również w tarnowskim więzieniu przetrzymywano jeńców polskich aresztowanych podczas łapanek – łącznie w okresie okupacji było ich około 25 tysięcy. Część więźniów wywieziono do obozów na terenie III Rzeszy, natomiast skazanych na śmierć rozstrzeliwano w podtarnowskich lasach – m.in. w Koszycach Małych, Pawęzowie, Pogórskiej Woli, Porębie Radlnej, Skrzyszowie (las Kruk) czy Zbylitowskiej Górze (las Buczyna).
4 czerwca 1940 roku 728 więźniów politycznych, wśród których było wielu młodych mężczyzn aresztowanych za działalność konspiracyjną, ale też przedstawiciele inteligencji, w ramach pierwszego transportu zostało wywiezionych do KL Auschwitz. Dzień wcześniej, wieczorem przeprowadzono ich z więzienia przy ulicy Konarskiego do budynku łaźni miejskiej, gdzie poddano ich kąpieli i dezynfekcji oraz oddano im osobiste przedmioty zatrzymane w depozycie. Złudne nadzieje na odzyskanie wolności zostały rozwiane o poranku 14 czerwca, gdy więźniowie w 100-osobowych kolumnach, pod eskortą policji zostali wyprowadzeni na dworzec kolejowy, skąd odjechali w podróż do miejsca, w którym na wielu z nich czekała śmierć.
Wiosną 1941 roku tarnowscy Żydzi zostali przesiedleni do dzielnicy położonej we wschodniej części miasta, która z czasem została zamknięta jako getto. Ponieważ do Tarnowa sprowadzano Żydów z okolicznych wsi, ich liczba szybko wzrosła do 40 tysięcy. Warunki życia w przeludnionym getcie były bardzo ciężkie, brakowało żywności, szerzyły się choroby zakaźne. Najtragiczniejsze wydarzenia rozegrały się między 11 a 18 czerwca 1942 roku. Na tarnowskim rynku oddziały SS rozstrzelały 3 000 Żydów (głównie były to osoby starsze, chore i dzieci), kolejnych 1 500 straciło życie na cmentarzu żydowskim, a około 6 000 osób starszych i dzieci – w lasach Kruk (Skrzyszów) i Buczyna (Zbylitowska Góra). Kilka tysięcy Żydów zostało wywiezionych do obozów zagłady w Bełżcu i Auschwitz, a ocalałych zamknięto w getcie.
Mieszkańcy ziemi tarnowskiej byli zaangażowani w walkę zbrojną. Formacją, która odegrała największą rolę, był I Batalion „Barbara” 16. Pułku Piechoty (stacjonującego w Tarnowie od 1919 roku), który prowadził działania bojowe i dywersyjne w ramach akcji „Burza”. Batalion wyruszył na szlak bojowy 6 sierpnia 1944 roku – partyzanci stacjonowali w miejscowościach Pogórza Ciężkowickiego, utrudniając hitlerowskim okupantom budowę fortyfikacji i bunkrów oraz prowadząc działania rozpoznawczo-wywiadowcze. 25 września 1944 roku doszło do bezpośredniego starcia z wojskami niemieckimi we wsi Jamna koło Zakliczyna. Partyzanci zostali okrążeni i po całym dniu walki wycofali się w rejon pobliskiej Suchej Góry. W odwecie Niemcy spalili wieś i zamordowali 27 osób.
Dwa miesiące wcześniej, w nocy z 25 na 26 lipca 1944 r. żołnierze obwodu brzeskiego Armii Krajowej we wsi Zabawa zabezpieczyli akcję „Most III”, której celem było dostarczenie zdobytej przez AK dokumentacji i fragmentów niemieckiego pocisku V-2 z Polski do Anglii.
Historia powojenna
II wojna zakończyła się w mieście 18 stycznia 1945 roku, kiedy do Tarnowa wkroczył patrol wojsk radzieckich. Po wojnie miasto powiększyło swoją powierzchnię na skutek włączenia w jego granice administracyjne okolicznych – Chyszów, Klikowa, Mościce, Gumniska, Rzędzin, część Zawady, Tarnowca i Koszyc Wielkich w 1951 roku, Krzyż w 1958 roku, część Koszyc i Zbylitowskiej Góry w 1959 roku. W 1951 roku Tarnów został siedzibą powiatu, a w 1975 roku – województwa tarnowskiego. W wyniku reformy administracyjnej 1 stycznia 1999 roku Tarnów stracił status miasta wojewódzkiego, stając się miastem na prawach powiatu (powiat grodzki), a z 16 gmin utworzony został powiat tarnowski (Ciężkowice, Radłów, Ryglice, Tuchów, Wojnicz, Zakliczyn, Żabno – gminy miejsko-wiejskie; Gromnik, Lisia Góra, Pleśna, Rzepiennik Strzyżewski, Skrzyszów, Szerzyny, gm. Tarnów, Wierzchosławice, Wietrzychowice – gminy wiejskie).
W powojennej historii Tarnowa jednym z ważniejszych wydarzeń było udzielenie wsparcia Węgrom walczącym w 1968 roku z oddziałami sowieckimi – tarnowianie zorganizowali wówczas masową akcję oddawania krwi i zbiórki pieniędzy na rzecz ofiar w Budapeszcie, co zacieśniło przyjaźń i trwające do dziś bliskie związki Tarnowa z Węgrami.
Lata 60., 70. i 80. XX wieku to czas rozwoju urbanistycznego Tarnowa. Powstały wówczas duże osiedla mieszkaniowe i wiele budynków użyteczności publicznej. W 1987 roku miała miejsce historyczna pielgrzymka papieża Jana Pawła II (1920-2005), który odprawił mszę świętą na terenie, gdzie później wzniesiono kościół bł. Karoliny Kózkówny, a na Placu Katedralnym spotkał się z duchowieństwem diecezji tarnowskiej.
W 1950 roku samorząd terytorialny w Polsce został zniesiony i zastąpiony przez rady narodowe. Samorządy zostały przywrócone w 1990 roku – wybrano wówczas rady gmin i rady miejskie. Od tego czasu znaczenie samorządów wzrastało – otrzymały one nowe zadania, a miasta, które utraciły prawa miejskie w wyniku reformy ustroju z lat 30. XX wieku, na powrót je odzyskały – wśród nich Ciężkowice (w 1998 roku), Ryglice (w 2001 roku), Zakliczyn (w 2006 roku), Wojnicz (w 2007 roku) i Radłów (w 2015 roku). Po wejściu Polski do Unii Europejskiej (1 maja 2004 roku) do samorządów wpłynęły duże środki finansowe, które zostały przeznaczone na budowę infrastruktury, ochronę zabytków, działania proekologiczne, społeczne i kulturalne.
W 2020 roku Tarnów obchodzi 690. rocznicę nadania praw miejskich.
Tagi: 2020-03, powiat tarnowski