-> Miejsca i szlaki, Obszar jako destynacja turystyki kulturowej   czerwiec, 2020

Tarnów i powiat tarnowski jako destynacja turystyki kulturowej

Autor: Agnieszka Kowalik

W regionie tarnowskim mogą być uprawiane rozmaite formy turystyki kulturowej. Zabytki, muzea, miejsca związane z ważnymi postaciami, miejsca kultu, a przede wszystkim bogata wielokulturowa historia to czynniki zachęcające do odwiedzenia tej części Małopolski. Biorąc pod uwagę powyższe, należy podkreślić, że różnorodność atrakcji turystycznych regionu tarnowskiego pozwala na zakwalifikowanie ich do kilku rodzajów turystyki kulturowej zdefiniowanych przez A. Mikos von Rohrscheidt. Poszczególne formy turystyki wzajemnie się przenikają i trudno postawić między nimi wyraźną linię podziału. Oferta turystyczna regionu tarnowskiego pozwala na uprawianie podróży kulturowych w ich klasycznym rozumieniu, jak i turystyki powszechnej.

Turystyka dziedzictwa kulturowego

Turystyka dziedzictwa kulturowego została zdefiniowana jako „podróże, których głównym celem jest zetknięcie się uczestników z zabytkami, zespołami i miejscami uznanymi oficjalnie i powszechnie za dziedzictwo kulturowe świata, kraju lub regionu” [Mikos von Rohrscheidt 2016, s. 77].

Jak pokazała przeprowadzona waloryzacja, Tarnów jest miastem o dużej liczbie cennych zabytków, wytyczone są szlaki tematyczne, które mogą być celem turystyki dziedzictwa kulturowego rozumianego zgodnie z podaną powyżej definicją.

„Żywej historii” można dotknąć w Tarnowie, korzystając z oferty edukacyjnej Muzeum Okręgowego. Propozycje zajęć odbywających się w Ratuszu przedstawione są w części opracowania dotyczącej turystyki muzealnej. Również Muzeum Etnograficzne prowadzi skierowane do dzieci i młodzieży zajęcia, których uczestnicy mogą dowiedzieć się, jak wyglądało życie „Sto lat temu w chłopskiej chacie”, wysłuchać „Opowieści o chlebie”, obejrzeć wyposażenie warsztatów podczas zajęć zatytułowanych „Rzemiosło ludowe w regionie tarnowskim” oraz poznać tradycje i zwyczaje związane z obrzędowością („Cuda wigilijne”, „Co robił wóz na dachu w Wielkanoc”, „Czas odejścia – Zaduszki, śmierć w kulturze”, „Andrzejki – zwyczaje i wróżby”).

W powiecie tarnowskim warto zwrócić uwagę na organizowane od 2008 roku Zloty Niepodległościowe na Cmentarzu Wojennym Nr 171 w Łowczówku, podczas których można zobaczyć pokazy prezentowane przez ubranych w mundury z okresu I wojny światowej członków grup rekonstrukcyjnych.

Od 2017 roku na terenie ruin zamku w Melsztynie (gm. Zakliczyn) odbywają się Biesiady Rycerskie. Uczestnicy i widzowie trzydniowego festynu mogą się poczuć jak w średniowiecznym obozie rycerskim, który rozbijają przez grupy rekonstrukcji historycznej. Atrakcją są warsztaty m.in. kaligrafii i tańca dawnego, poznawanie strojów, uzbrojenia i obyczajów rycerskich, dawnej kuchni i przede wszystkim inscenizacje bitw.

 

Turystyka muzealna

Największą w regionie placówką muzealną jest Muzeum Okręgowe w Tarnowie. W sześciu budynkach na terenie miasta (siedziba – Rynek 3, Gmach Główny w zespole XVI-wiecznych kamienic przy Rynku – obecnie w remoncie, Ratusz – Galeria Sztuki Dawnej, Muzeum Etnograficzne, Galeria Panorama na Dworcu PKP oraz Izba Pamięci Armii Krajowej – w trakcie modernizacji) oraz w pięciu kolejnych oddziałach zlokalizowanych w innych miejscowościach (Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach, powiat tarnowski; Zagroda Felicji Curyłowej w Zalipiu, powiat dąbrowski; Dwór w Dołędze – drewniany dwór szlachecki z połowy XIX wieku z wystrojem z epoki, powiat brzeski; Koryznówka – Muzeum Pamiątek po Janie Matejce w Nowym Wiśniczu, powiat bocheński; Zamek w Dębnie, powiat brzeski) obejrzeć można kolekcje zbiorów archeologicznych, etnograficznych, historycznych oraz dzieła sztuki prezentowane na wystawach stałych i czasowych.

Wielość i różnorodność zbiorów powoduje, że Muzeum Okręgowe może być zarówno celem turystyki muzealnej, jak i elementem innych rodzajów turystyki kulturowej (podróże tematyczne, studyjne, seminaryjne, turystyka miejska czy edukacyjna). Ponadto placówka posiada bogatą ofertę edukacyjną skierowaną głównie do dzieci i młodzieży szkolnej. Ratusz organizuje warsztaty o następującej tematyce: „Z tarnowskim maszkaronem w świat!”, „Husaria – chluba i duma Polski”, „Kochanowski – człowiek renesansu”; lekcje muzealne: „Koszałek Opałek – czyli sztuka kaligrafii”, „Od gałganka do szlachcianki”, „Historia dawnego Tarnowa”, „Portret i kultura staropolska”, a dla przedszkolaków – cykl czterech spotkań „Akademia pod maszkaronem”, podczas których najmłodsi mogą poznać historię Ratusza, posłuchać opowieści o rycerzach, porozmawiać o portretach oraz o kulturze stołu. Dopełnieniem są zajęcia plastyczne utrwalające zdobytą wiedzę. W Muzeum Etnograficznym można zamówić warsztaty w ramach Dziecięcego Uniwersytetu Muzealnego, warsztaty plastyczne związane z polskimi tradycjami (wykonywanie ozdób świątecznych), a starszym uczniom Muzeum oferuje „Wędrówki etnograficzne” – tematyczne zajęcia związane z historią miasta i regionu, jego kulturą i tradycjami. Galeria Panorama proponuje lekcje tematyczne, m.in.: „Tarnowskie legendy”, „Panorama Siedmiogrodzka z bliska”, „Niezwykłe życie Generała Bema”. W siedzibie (Rynek 3) organizowane są warsztaty i lekcje muzealne przy okazji wystaw czasowych.

Muzeum Diecezjalne w Tarnowie jest najstarszą tego typu placówką w Polsce, jego założycielem w 1888 roku był ówczesny rektor Seminarium Duchownego – ks. Józef Bąba (1849-1936). Obecnie siedzibą Muzeum są cztery zabytkowe kamieniczki z XVI wieku: dawna Akademiola (pierwsza tarnowska szkoła), Dom Mikołajowski z 1524 roku, Dom Mansjonariuszy oraz Scholasteria. Zachowane oryginalne detale tych budowli same w sobie stanowią atrakcję turystyczną, tworząc urokliwy zakątek wokół tarnowskiej katedry. Jednak również zbiory Muzeum Diecezjalnego imponują wartością historyczną i artystyczną – zabytki sztuki cechowej (przede wszystkim gotyckie rzeźby), tkaniny kościelne (najstarsze pochodzą z okresu średniowiecza), kolekcja malowanych na szkle obrazów ludowych oraz płótna polskich malarzy, m.in. Jacka Malczewskiego (1854-1929), Vlastimila Hofmana (1881-1970), Kazimierza Sichulskiego (1879-1942), Wojciecha Weissa (1875-1950) czy zbiór porcelany i zegarów. Podobnie jak Muzeum Okręgowe, placówka może być zarówno celem turystyki muzealnej, jak i punktem na trasie zwiedzania w ramach – na przykład – turystyki miejskiej, religijnej, podróży studyjnych, tematycznych czy seminaryjnych.

Spośród muzeów powiatu tarnowskiego na szczególną uwagę zasługuje Muzeum Misyjne prowadzone przy klasztorze ojców redemptorystów w Tuchowie. Obok eksponatów przywiezionych przez zakonników prowadzących działalność misyjną przede wszystkim w Ameryce Południowej (przedmioty codziennego użytku, ozdoby, stroje codzienne i liturgiczne, przedmioty związane z kultem) obejrzeć można tam żywą szopkę bożonarodzeniową, która powstała w 1975 roku i przez cały rok przyciąga wielu turystów. Uzupełnieniem jest Muzeum Etnograficzne prezentujące eksponaty związane z kulturą ludową, rzemiosłem i pszczelarstwem oraz Muzeum Sanktuaryjne, w którym przedstawione zostały dzieje Sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej. W Tuchowie od 2013 roku działa również Muzeum Miejskie ze zbiorami historycznymi oraz etnograficznymi.

Turystyka miejska

Tarnów może być zakwalifikowany jako cel turystyki miejskiej, posiada bowiem bogatą historię oraz wiele zabytków wartych obejrzenia. W wydanym w 1930 roku „ku uczczeniu sześćsetletniej rocznicy założenia miasta Tarnowa” opracowaniu jego autor – geograf, nauczyciel, społecznik i naukowiec Zdzisław Simche (1905-1940) zachęcał do wycieczek po Tarnowie, wytyczając kilka tras, np.: Wycieczka orientacyjna na wieżę katedralną, Wycieczka po starem mieście, Wycieczka na Zabłocie, Wycieczka na dawne Przedmieście Mniejsze i Grabówkę i kilka innych. Oprócz opisu miejsc, które polecał, przy każdej wycieczce zamieszczał informacje praktyczne. Na uwagę zasługuje jeden z zapisów odnoszących się do „Wycieczki po starem mieście”: „Plan wycieczek po mieście umyślnie rozbiliśmy na większą ich liczbę – lecz, rzecz jasna, można je łączyć, zmieniać i rozszerzać stosownie do chęci i rozporządzanego czasu” [Simche 1993, s. 251]. O atrakcyjności turystycznej Tarnowa w tamtym czasie może świadczyć następująca informacja: „Dla wycieczek liczniejszych najlepiej zwiedzać w soboty i święta żydowskie, by uniknąć licznych gapiów” [Simche 1993, s. 251].

W Tarnowie wytyczonych jest wiele szlaków tematycznych (materialnych i wirtualnych), które umożliwiają zwiedzanie miasta w sposób logiczny i spójny, dostosowany do zainteresowań turystów.

  • Tarnów renesansowy – szlak rozpoczynający się na Rynku, który zachował swój układ od czasu powstania miasta (lokacja – 7 marca 1330 roku). Pierwotnie zabudowa Rynku była drewniana, jednak dzięki staraniom Jana Amora Tarnowskiego już na początku XVI wieku zaczęto wznosić mieszczańskie kamienice z podcieniami. Pierwszy tarnowski Ratusz był budowlą gotycką (zachował się detal w postaci ostrołukowego nadproża portalu w sieni na parterze), pod koniec XVI wieku uległ gruntownej przebudowie w stylu renesansowym. Charakterystyczna attyka okrywająca dach nawiązuje kształtem do tej na krakowskich Sukiennicach. Blendy na wysokości piętra prawdopodobnie ozdobione były portretami członków rodu Tarnowskich, natomiast 14 maszkaronów symbolizowało członków rady miejskiej. Tarnowski Ratusz znalazł się na tworzonym przez Stowarzyszenie Willa Decjusza „Szlaku Renesansu w Małopolsce”.

Kolejnym przystankiem na szlaku renesansu jest tarnowska katedra. Powstała ona w XIV wieku, wybudowana w stylu gotyckim. Na przestrzeni kolejnych stuleci była rozbudowywana (kaplice powstawały od XIV do XIX wieku, wieża przy nawie głównej najprawdopodobniej pod koniec XV wieku) i wzbogacana o kolejne elementy wystroju. Najcenniejszymi dziełami sztuki są monumentalne nagrobki. Renesansowy pomnik nagrobny Jana (1488-1561) i Jana Krzysztofa (1537-1567) Tarnowskich to dzieło wybitnego włoskiego artysty Giovanniego Marii Padovana (1493-1574). Bogaty program treściowy, liczne symbole i samo wyobrażenie postaci zmarłych – jako rycerzy w zbrojach ukazanych we śnie – wpisują się w filozofię odrodzenia i mogą być kanwą dla szerszej opowieści o czasach renesansu. Vis-à-vis pomnika Tarnowskich znajduje się pomnik Ostrogskich – Janusza (ok. 1554-1620) i jego pierwszej żony Zuzanny z Seredych. Ten zabytek z kolei nosi już cechy sztuki manierystycznej – klęczące postaci zmarłych i dekoracja (w typie horror vacui – każde możliwe miejsce zapełnione jest rzeźbą) w znacznej mierze oparta na motywach religijnych (scena ukrzyżowania i zmartwychwstania, postaci starotestamentowe – Dawid i Daniel), wanitatywnych (geniusz śmierci z pochodnią, anioł z wieńcem, czaszki, szkielety) oraz panopliach. Pomniki te są największymi w Europie nagrobkami, ich wysokość sięga odpowiednio 13,8 m (pomnik nagrobny Tarnowskich, szerokość – 5,6 m) oraz 12,9 m (pomnik nagrobny Ostrogskich, szerokość – 7,9 m). W Katedrze warto również zobaczyć pomnik nagrobny Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej (ok. 1490-1521) z warsztatu Bartolomeo Berrecciego (ok. 1480-1537), który uważany jest za najpiękniejszą w Europie rzeźbę renesansową przedstawiającą kobietę. Ten sam włoski artysta jest autorem Pomnika Trzech Janów ufundowanego przez hetmana Jana Tarnowskiego.

Dom Mikołajowski to jedna z najstarszych kamieniczek w Tarnowie, wzniesiona w 1524 roku (co potwierdza data zapisana cyframi arabskimi i rzymskimi nad kamiennym portalem drzwi wejściowych oraz na kamiennym portalu wewnętrznym). Wyróżnia się bogatą wczesnorenesansową kamieniarką i wraz z otoczeniem dawnej Akademioli, Domu Mansjonariuszy oraz Scholasterii tworzy chętnie odwiedzany i fotografowany nie tylko przez turystów zaułek przy katedrze. Obecnie jest to siedziba Muzeum Diecezjalnego.

Pochodzący z II poł. XIV wieku Dom Florencki (siedziba tarnowskiego oddziału PTTK, ul. Żydowska) jest kolejnym przykładem architektury doby renesansu. Na uwagę zasługuje frontowa elewacja budynku, która na poziomie piętra podwieszona jest na kamiennych kroksztynach.

Ostatnim przystankiem na szlaku tarnowskiego renesansu są ruiny Zamku Tarnowskich na Górze Św. Marcina, z której rozpościera się panoramiczny widok na cały Tarnów i jego okolice.

  • Żydowski Tarnów – Żydzi zamieszkiwali Tarnów już w czasach średniowiecza i zajmowali się głównie handlem. W 1581 roku ówczesny właściciel miasta – Konstanty Ostrogski wydał im przywilej pozwalający na sprzedaż w domach, kramach i na Rynku. Osiedlali się przy ulicach Żydowskiej i Wekslarskiej, gdzie zachowały się pochodzące z XVII i XVIII wieku kamienice z wąskimi ścianami frontowymi, sieniami i małymi podwórkami oraz niewielkimi przesmykami pomiędzy budynkami. W niektórych framugach drzwi wejściowych można odnaleźć ślady po mezuzie, a w oknach – żelazne okiennice dawnych sklepów.

Z ulicy Żydowskiej furtką można przejść do placu, na którym od XVII wieku stała synagoga. Żydowski dom modlitwy została zniszczony podczas II wojny światowej, a jedynym ocalałym elementem jest Bima. Plac został wyremontowany i obecnie odbywają się na nim koncerty i inne wydarzenia organizowane przez Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej.

Podczas niemieckiej okupacji na Rynku przeprowadzane były aresztowania i egzekucje Żydów. Na ścianie narożnego budynku (ul. Żydowska) znajduje się tablica upamiętniająca likwidację getta (2 września 1943 roku), które ograniczone było następującymi ulicami (nazwy obecne, w nawiasie podano nazwy z okresu II wojny światowej): Wałową od rogu ul. Lwowskiej do ul. Goldhammera (Żołnierskiej), od ul. Goldhammera do ul. Mickiewicza (Drukarskiej), ul. Mickiewicza, ul. Szpitalna od szpitala do Cmentarza Żydowskiego, ul. Słoneczna od Cmentarza Żydowskiego do ul. Jasnej (Krawieckiej) i ul. Lwowska od ul. Jasnej do ul. Wałowej.

Nazwa ulicy Eliasza Goldhammera (1851-1912) została nadana w 1913 roku dla upamiętnienia zasług wiceburmistrza tarnowskiego (podczas II wojny światowej na krótko nazwa została zmieniona na ul. Żołnierską). Poszczególne kamienice mają swoją historię związaną z tarnowskimi Żydami – w budynku nr 1 aż do roku 1993 mieścił się dom modlitewny, nr 3 – jeden z najlepszych w Tarnowie hotel należący do Hermana Soldingera, a nr 5 – Towarzystwo Kredytowe. Natomiast elewację kamienicy nr 6 zdobią zachowane napisy, które w języku polskim i jidysz reklamują dania restauracyjne.

Tarnowska mykwa, czyli żydowska łaźnia rytualna, została wzniesiona w 1904 roku w stylu mauretańskim (obecnie budynek jest własnością prywatną). 13 czerwca 1940 roku Niemcy zamknęli w niej 753 mężczyzn (wśród nich byli też Żydzi), którzy nazajutrz zostali wywiezieni do obozu KL Auschwitz. Upamiętnieniem tych wydarzeń jest nazwa placu: Więźniów KL Auschwitz oraz pomnik, przy którym odbywają się uroczystości pielęgnujące pamięć o Szoa.

Cmentarz Żydowski to jedna z największych (3,2 ha, około 6 000 nagrobków), najstarszych (sprzed 1581 roku) i najlepiej zachowanych żydowskich nekropolii na terenie Polski południowej. W czasie okupacji był miejscem masowych egzekucji Żydów z tarnowskiego getta. Oryginalna żelazna brama cmentarza została podarowana przez ówczesnego Prezydenta RP Lecha Wałęsę (w 1991 roku) Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie, gdzie wystawiona jest do dziś.

W ciągu ulicy Lwowskiej znajduje się Rondo Dagnanów – to tarnowska rodzina, która podczas wojny udzielała schronienia osobom pochodzenia żydowskiego przerzucanym z Tarnowa na Węgry. Trwają starania Ambasady Izraela w Polsce o uhonorowanie rodziny Dagnanów tytułem „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata” nadawanym przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie.

  • Szlak Generała Józefa Bema rozpoczyna się na placu jego imienia, przy którym stał dom – miejsce urodzenia „krwawej gwiazdy Ostrołęki”, o czym informuje tablica pamiątkowa. W Muzeum Okręgowym przechowywane są pamiątki związane z życiem i działalnością wojskową Józefa Bema.

Przy ulicy Wałowej od 1983 roku stoi pomnik Generała Józefa Bema (aut. Bogdany Drwal i Stefana Niedorezzo) ufundowany przez mieszkańców Tarnowa. Plac wokół pomnika został w 2018 roku nazwany placem Węgierskim z okazji narodowej pielgrzymki Węgrów, którzy podarowali miastu Ławkę Przyjaźni. Rok wcześniej na ścianie sąsiedniego budynku tarnowska artystka Anna Kropiowska wykonała mural przedstawiający gen. Bema – jest to fragment Panoramy siedmiogrodzkiej Jana Styki (1858-1925), bitwa pod Sybinem (1849). W 1929 roku do Tarnowa sprowadzono prochy gen. Bema. Z uwagi na fakt, iż pod koniec życia przeszedł on na islam, nie mógł być pochowany ani w kościele, ani na cmentarzu katolickim. Powstał wówczas pomysł budowy mauzoleum na wysepce w Parku Strzeleckim. Projekt wykonał krakowski artysta Adolf Szyszko-Bohusz (1883-1948). Miejsce pochówku bohatera trzech narodów jest chętnie odwiedzane przez Węgrów – nie tylko turystów, ale również dyplomatów i przedstawicieli najwyższych władz (w 1998 roku, w 150. rocznicę Wiosny Ludów wieniec przy mauzoleum składał prezydent Węgier Árpád Göncz).

Kolejnym punktem na szlaku jest Skwer Sándora Petöfiego (1823-1849), adiutanta gen. Bema, poety węgierskiego, uczestnika powstania węgierskiego, na którym ustawiona została Brama Seklerska – dar narodu węgierskiego dla Tarnowa przekazana w dowód przyjaźni, z wyrytą inskrypcją: „Pokój wchodzącym, błogosławieństwo wychodzącym”.

Pod koniec XIX wieku Węgrzy zamówili u malarza Jana Styki monumentalny obraz (dł. 120 m, wys. 15 m) – Panoramę siedmiogrodzką. Obraz prezentowany był we Lwowie, Budapeszcie i Warszawie. Jednak ponieważ Węgrzy nie wypłacili artyście całej należnej kwoty, zięć Jana Styki pociął obraz na kawałki, które następnie trafiły w ręce prywatnych kolekcjonerów. Do tej pory odnaleziono 38 fragmentów obrazu, spośród których 20 jest własnością Muzeum Okręgowego w Tarnowie (które nie ustaje w poszukiwaniu kolejnych elementów). Fragmenty dzieła prezentowane są w Galerii Panorama na tarnowskim dworcu kolejowym.

  • Szlak Jana Szczepanika: z wybitnym wynalazcą, zwanym polskim Edisonem związane są dwie kamienice – przy ul. Chopina 11 oraz ul. Sowińskiego 11, w których mieszkał i pracował. Na placu nazwanym jego imieniem obok popiersia wynalazcy ustawione zostały plansze przedstawiające życiorys i opisy jego wynalazków. Przy placu mieści się szkoła, w której działa Fundacja im. Jana Szczepanika, stawiająca sobie za cel m.in. „pielęgnowanie pamięci i popularyzowanie wiedzy o Patronie, współpracę ze środowiskami gospodarki, techniki, instytucjami i organizacjami społecznymi, popieranie i promocję różnych dziedzin życia kulturalnego i naukowego”. Uczniowie angażują się w różne projekty – np. Małopolska Noc Naukowców czy organizacja konkursów wiedzy o Tarnowie i regionie tarnowskim. Po drugiej stronie ulicy Mickiewicza, vis-á-vis placu, przy wsparciu Fundacji tarnowski plastyk Jacek Adamczyk zaprojektował „Przystanek Polskiego Edisona Jana Szczepanika” – wiata przystankowa została oklejona opisanymi zdjęciami genialnego wynalazcy i jego prac, natomiast w przejściu podziemnym pod ulicą Mickiewicza od kilku lat umieszczone są tzw. „Głowy Szczepanika” – półki do bookcrossingu (zaprojektowane również przez Jacka Adamczyka). Jan Szczepanik osiedlił się w Tarnowie w 1902 roku i mieszkał tu do końca życia. Pochowany jest na Starym Cmentarzu.

W ostatnich latach przy ulicy Wałowej przybyło wiele miejsc, które cieszą się dużą popularnością wśród mieszkańców i turystów. Przed budynkiem dawnej Miejskiej Kasy Oszczędności z Salą Lustrzaną, w 2004 roku stanęła Ławeczka Poetów – ławka pomnikowa z rzeźbami przedstawiającymi: Zbigniewa Herberta (1924-1998), Agnieszkę Osiecką (1936-1997) i Jana Brzechwę (1898-1966). Nieopodal, w Zakątku Króla Władysława Łokietka stoi największy w Polsce pomnik tego władcy, który w jednej ręce trzyma miecz, a w drugiej Akt Lokacyjny Tarnowa. Replika przystanku tramwajowego z ławeczką, fragmentem torów i tablicą z rozkładem jazdy to wierne odwzorowanie prawdziwego przystanku, gdyż na początku XX wieku po Tarnowie rzeczywiście jeździły tramwaje. U zbiegu ulic Wałowej i Rybnej w 2008 roku odsłonięto pomnik urodzonego w Tarnowie pisarza, poety, dramatopisarza, tłumacza m.in. dzieł Shakespeare’a oraz znawcy Biblii – Romana Brandstaettera (1906-1987). Na końcu ulicy Wałowej od 1989 roku stoi pomnik Generała Józefa Bema, a w 2018 roku umieszczono przy nim Ławkę Przyjaźni – dar narodu węgierskiego dla Tarnowa (plac Węgierski).

W pobliżu ścisłego centrum miasta jest też wiele innych atrakcji, które można obejrzeć, zwiedzając miasto: drewniane kościoły – Matki Bożej Szkaplerznej na Burku i Trójcy Świętej na Terlikówce, Stary Cmentarz z licznymi dziełami sztuki sepulkralnej oraz miejscami pochówku znanych osób (m.in. „burmistrza niepodległości” Tadeusza Tertila (1864-1925) czy wybitnego wynalazcy Jana Szczepanika), neogotycki kościół Świętej Rodziny autorstwa Jana Sas-Zubrzyckiego (1860-1935) oraz pobliska kosmiczna fontanna – w formie układu słonecznego, Park Strzelecki z Mauzoleum Generała Józefa Bema oraz budynkiem Bractwa Strzeleckiego – siedzibą Biura Wystaw Artystycznych. Na placu handlowym (tzw. Burek) w 2014 roku została umieszczona grająca rzeźba kataryniarza, nawiązująca do autentycznej postaci z przedwojennego Tarnowa.

Obecny wygląd centrum Tarnowa ukształtowany został w dobie autonomii galicyjskiej (1867-1918), kiedy to wzniesionych zostało wiele obiektów użyteczności publicznej, jak i kamienic przy ulicach: Wałowej, Krakowskiej i Lwowskiej. Po częściowym przekazaniu przez władze austriackie rządów Polakom, wzrosło znaczenie samorządów – tarnowscy burmistrzowie dbali o rozwój miasta, a ślady ich działalności są widoczne do dziś. Powszechne w tym okresie było zatrudnianie tzw. budowniczych miejskich – urzędników, którzy projektowali budowle miejskie i zatwierdzali inwestycje prywatne. W Tarnowie najwybitniejszym budowniczym był Karol Polityński (1846-1887), który studiował architekturę i inżynierię we Lwowie, Wiedniu i Berlinie. W swoich projektach stosował eklektyczne rozwiązania, nawiązując do renesansu, a w budownictwie sakralnym – do romanizmu. Zaprojektował Gmach Szkoły Wydziałowej Męskiej (obecnie Szkoła Podstawowa nr 24, ul. Kopernika 5), Gmach Tarnowskiej Kasy Oszczędności z reprezentacyjną Salą Lustrzaną (ul. Wałowa 10), Dom Wilhelma Müldnera, później Zakład Kąpielowy Neptun (ul. Kaczkowskiego 4) oraz kamienice: Hausera (ul. Krakowska 19), Mojżesza Lipschutza (ul. Krakowska 2), u zbiegu ulic Wałowej i Katedralnej oraz przy placu Kazimierza Wielkiego 4. Był on również autorem projektu nieistniejącego kościoła Zakonu Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej oraz kościoła Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri, stowarzyszenia kapłanów zwanych potocznie filipinami.

Drugim tarnowskim budowniczym miejskim, który znacznie przyczynił się do powstania wielu istniejących do dziś budowli, był Szczęsny Zaremba (1851-1923). Wykonał on prawie 60 projektów w stylu eklektyzmu i późnego historyzmu (neobaroku), według których powstały m.in. gmach obecnego III Liceum Ogólnokształcącego (ul. Brodzińskiego 6), budynek Poczty (ul. Mickiewicza 6), budynek Sokoła (obecnie Teatr im. Ludwika Solskiego), Koci Zamek (ul. Batorego 13), ogrodzenie Parku Strzeleckiego i tzw. Domek Ogrodnika, jak również wiele budynków mieszkalnych przy ul. Krakowskiej (numery: 6, 35, 47-49), Wałowej 13, Krasińskiego 8 czy Bandrowskiego (obecnie Komenda Policji). Szczęsny Zaremba zajmował się też przebudową istniejących budowli (Ratusz, łaźnia żydowska, Hotel Krakowski, budynek koszar przy ul. Mickiewicza – obecnie Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa).

W czerwcu 1929 roku z połączenia dwóch podtarnowskich wsi (Dąbrówki Infułackiej i Świerczkowa) powstały Mościce – nowa jednostka administracyjna, nazwana na cześć prezydenta Ignacego Mościckiego (1867-1946) – inicjatora utworzenia przemysłowej dzielnicy Tarnowa (przyłączone do Tarnowa w 1951 roku). Równolegle do fabryki powstawało osiedle, którego mieszkańcy mieli mieć jak najlepsze warunki życia. W myśl tej idei powstała „dzielnica-ogród”, której układ urbanistyczny został wpisany do rejestru zabytków. Na terenie Mościc urządzono trzy parki – Kwiatkowskiego, hr. Muchy oraz Sośnina, natomiast przy regularnie założonych drogach powstały aleje drzew, od których wzięły swoje nazwy ulice (Głogowa, Jarzębinowa, Kasztanowa, Topolowa, Białych Klonów, Czerwonych Klonów). W Mościcach znajduje się wiele atrakcyjnych budowli wzniesionych w stylu modernizmu, wśród nich: budynek Dyrekcji Zakładów, Kasyno, Pałacyk Kwiatkowskiego (wzorowany na Pałacu Łazienkowskim w Warszawie, inne nazwy to: „Dom Chemika”, „Willa Mościckiego”, „Dyrektorówka”), wzniesiony w połowie XX wieku kościół Najświętszej Marii Panny Królowej Polski. Przy wale rzeki Białej znajduje się fortalicjum – budynek strażnicy kolejowej, element austriackiego systemu fortyfikacyjnego z czasów I wojny światowej (obiekt nie jest dostępny dla zwiedzających, jednak bardzo dobrze widać go z pociągu na trasie Kraków-Tarnów). W latach 50. XX wieku w Mościcach wybudowano przedszkole przeznaczone dla dzieci pracowników Zakładów Azotowych oraz stadion piłkarsko-żużlowy. W kolejnych dwóch dekadach powstał stadion lekkoatletyczny, hala sportowo-widowiskowa (pierwotnie lodowisko – obecnie po gruntownej modernizacji Arena Jaskółka Tarnów) i dawny Dom Kultury Zakładów Azotowych (obecnie Centrum Sztuki Mościce – budynek uzyskał aktualny wygląd po remoncie zakończonym w 2006 roku). Najwyższy budynek w Mościcach – hotel Cristal Park*** to niegdysiejszy hotel robotniczy, za którym wyłania się Dom Sportu (z halą sportową i krytym basenem). W Mościcach organizowane są spacery z przewodnikiem, przybliżające historię tego osiedla.

Zasoby Tarnowa umożliwiają realizowanie turystyki miejskiej, ale również edukacyjnej, która może się koncentrować wokół kilku tematów i w zależności od wieku odbiorców, poziomu zaawansowania ich wiedzy i stopnia szczegółowości treści przekazywanych przez przewodnika, może przybrać każdą z zaproponowanych form, tj. podróże studyjne, podróże tematyczne, podróże seminaryjne.

Turystyka etniczna

W Tarnowie widoczne są ślady obecności różnych grup etnicznych. Jak podaje Adam Bartosz, w polskich miastach mocna pozycja ekonomiczna Żydów oraz ich duża liczebność były powodami konfliktów z ludnością chrześcijańską. Inaczej było w Tarnowie, na dowód czego warto przytoczyć wspomnienia ostatniego przewodniczącego gminy żydowskiej Abrahama Chometa (1892-1978), który w taki sposób opisywał relacje w wielokulturowym Tarnowie: „Być może, że było to jedyne miasto w Rzeczypospolitej, w którym w Radzie Miejskiej obywatele różnych narodowości i religii pracowali w pokoju i harmonii dla dobra ogółu” [Bartosz 1989, s. 155]. W przededniu wybuchu II wojny światowej blisko połowę mieszkańców tego miasta stanowili Żydzi (szacuje się, że w 1939 roku było ich około 25 000, podczas gdy ogółem Tarnów zamieszkiwało 56 000 osób). Jak podają źródła Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, w mieście działało ponad czterdzieści synagog i domów modlitwy [Wirtualny Sztetl, 2020] (m.in. Stara Synagoga przy ulicy Żydowskiej, Nowa – na rogu ulic Nowej i Waryńskiego, Tempel – ul. Św. Anny 7, Merzowej – ul. Goldhammera 5; domy modlitwy: ul. Lwowska 4, 6 i 10, ul. Szeroka 5, ul. Wekslarska 7, ul. Goldhammera 1). Z wojny ocalało kilka budynków dawnych instytucji żydowskich (np. liceum hebrajskie – obecnie Zespół Szkół Plastycznych, ul. Westwalewicza 6, szkoła Talmud Tora – ul. Sienna 5, Żydowskie Towarzystwo Kredytowe – ul. Goldhammera 5, Dom Robotniczy im. Bejnisza Michalewicza – ul. Ochronek 22, Hotel City – ul. Wałowa 21, kamienica z restauracją Goldberga – nazwy dań wypisane na elewacji budynku przy ul. Goldhammera 6 w jidysz), a na odrzwiach kilku domów zobaczyć można ślady po mezuzie – specjalnym pojemniku umieszczanym przy wejściu do domów mieszkalnych, w którym umieszczano mały arkusz pergaminu z zapisanymi wersetami Tory (ul. Bernardyńska 23, Rynek 12 i 21). Są to żywe ślady wielowiekowej obecności Żydów w Tarnowie, przerwanej tragicznymi wydarzeniami II wojny światowej.

Również w pozostałych miejscowościach regionu tarnowskiego odnaleźć można miejsca związane z historią Żydów – najczęściej są to cmentarze i pomniki w miejscach martyrologii:

  • cmentarz nr 293 z okresu I wojny światowej w Zakliczynie – jeden z niewielu cmentarzy wojennych, na którym pochowani są wyłącznie żołnierze wyznania mojżeszowego – 11 żołnierz armii austrowęgierskiej i 1 żołnierz armii rosyjskiej [Frodyma 2006, s. 330];
  • Las Buczyna w Zbylitowskiej Górze koło Tarnowa – miejsce egzekucji ponad 6 tysięcy osób pochodzenia żydowskiego, do której doszło 15 czerwca 1942 roku, w późniejszych latach również mordowano tam m.in. Żydów z brzeskiego getta – całe rodziny. Szacuje się, iż w masowych grobach spoczywa łącznie około 8 tysięcy osób, w tym dzieci – przejmujący jest widok ich mogiły, na której do dziś składane są listy, zabawki i flagi Izraela. W Lesie Buczyna na terenie cmentarza z okresu II wojny światowej wzniesiono Pomnik Ofiar Terroru Hitlerowskiego;
  • Las Dąbry w Rzepienniku Strzyżewskim – miejsce przeprowadzonej w sierpniu 1942 roku zbiorowej egzekucji 364 Żydów upamiętnionej pomnikiem z Gwiazdą Dawida.

Współcześnie potomkowie tarnowskich Żydów (głównie ze Stanów Zjednoczonych i Izraela) przybywają do Tarnowa, aby zobaczyć ocalałą z działań wojennych Bimę Starej Synagogi, pomnik Pierwszego Transportu Więźniów do KL Auschwitz czy pochylić się nad macewami przodków pochowanych na Cmentarzu Żydowskim – kirkucie – będącym jedną z najstarszych nekropolii żydowskich w Polsce (powstał przed 1581 roku). Oprócz nagrobków wielu wybitnych osobistości (rabinów, cadyków i znanych rodzin: Maschlerów, Merzów, Szancerów, Aberdamów) o ciekawych formach i detalach architektonicznych (interesującą dla turystów może być propozycja odczytywania i wyjaśniania ich symboliki) na cmentarzu znajduje się pomnik – złamana kolumna, pozostałość po zniszczonej Nowej Synagodze. Jest to również miejsce zagłady 25 tysięcy Żydów wymordowanych przez nazistowskiego okupanta w latach 1942-1943. Od 1995 roku w połowie czerwca Muzeum Okręgowe wraz z Komitetem Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie organizuje Dni Pamięci Żydów Galicyjskich Galicjaner Sztetl. Obchodom rocznicy masowych mordów i utworzenia getta towarzyszą wystawy, modlitwy, koncerty, jak również zwiedzanie miejsc związanych z historią i zagładą Żydów w Tarnowie i okolicach.

Oprócz wspomnianego Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie działa również Fundacja Antyschematy 2, której misją jest „wspieranie działań edukacyjnych na rzecz walki z ksenofobią, rasizmem i dyskryminacją, promocja pokojowego współistnienia w wielokulturowym środowisku oraz ochrona miejsc pamięci” [Antyschematy 2, 2020]. Fundacja zrealizowała trzy edycje projektu „Tarnowskie Macewy”, w ramach którego wolontariusze ewidencjonowali nagrobki na cmentarzu żydowskim, aby przywrócić pamięć o osobach tam spoczywających.

W kwietniu 2018 roku otwarto przy ulicy Wałowej pierwszą w Tarnowie (po przeszło siedemdziesięciu latach) kawiarnię koszerną „The Nosh – Kosher Cafe”. Jak przekonują właściciele, tego typu obiekt jest bardzo potrzebny w mieście odwiedzanym przez tysiące Żydów, którzy do tej pory musieli przywozić ze sobą produkty koszerne [The Nosh, 2020]. Również turyści nie będący na diecie koszernej mogą w kawiarni spróbować tradycyjnej kuchni żydowskiej.

Kolejną grupą etniczną, której dzieje zapisały się w historii regionu tarnowskiego, są Romowie. Stała wystawa „Romowie. Historia i kultura” w tarnowskim Muzeum Etnograficznym została otwarta w 1979 roku. Placówka ta ma w swojej ofercie warsztaty pt. „Historia i kultura Romów” (zajęcia na bazie wystawy) oraz „Na romskim szlaku” (ścieżka edukacyjna prowadzona na zasadzie gry połączonej z przebieraniem się w stroje cygańskie i pokazem multimedialnym przybliżającym kulturę romską). W sezonie letnim na zapleczu XVIII-wiecznego dworu prezentowane są wozy taborowe. Od 1996 roku każdego lata organizowany jest Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów – ta cykliczna impreza przypominająca o wkładzie społeczności romskiej w kulturę Tarnowa i okolic, jak również upamiętniająca tragiczne dla tej grupy wydarzenia (wozy wyruszają z Tarnowa i przemieszczają się pomiędzy miejscowościami związanymi z martyrologią Romów: Żabno – mogiła 49 Romów zamordowanych przez Niemców w 1943 roku, Bielcza, Borzęcin, Szczurowa) od lat cieszy się ogromnym zainteresowaniem mieszkańców, turystów oraz dziennikarzy i naukowców. Dla Romów jest okazją do spotkania i – jak piszą organizatorzy: „dla młodych jest to możliwość zasmakowania namiastki życia taborowego, a dla starszych jego wspomnienie”.

Silne są związki Tarnowa z Węgrami – Kiskőrös czy Veszprem to dwa miasta partnerskie, których władze i mieszkańcy chętnie odwiedzają miasto rodzinne i miejsce spoczynku wspólnego bohatera narodowego – generała Józefa Bema. W Tarnowie istnieje wiele obiektów, będących dowodem przyjaźni obu narodów. Fundacja Irott Szó i miasto Sepsiszentgyőrgy w 2001 roku podarowało Tarnowowi Bramę Seklerską, nawiązującą do dziedzictwa plemienia, które w średniowieczu miało za zadanie obronę granic Królestwa Węgierskiego. Z drugiej strony był to naród niezwykle gościnny, który nie zamykał bram, wierząc w dobre intencje przybywających. Podczas Narodowej Pielgrzymki Węgrów na Jasną Górę w czerwcu 2018 roku Tarnów znalazł się na trasie przejazdu 800 pielgrzymów. Była to okazja do odsłonięcia kolejnego daru – ławki przyjaźni polsko-węgierskiej, która została umieszczona obok pomnika Generała Józefa Bema przy ulicy Wałowej. Plac przy pomniku został nazwany placem Węgierskim. Miejscem odwiedzanym przez wycieczki z Węgier jest Mauzoleum Bema (z napisami w trzech językach: polskim, węgierskim i arabskim: „Bem Apó” – „Ojczulek Bem”) w Parku Miejskim zwanym Strzeleckim. To tam wobec uporu ówczesnego biskupa tarnowskiego Leona Wałęgi (1859-1933) i niewyrażenia zgody na pochowanie konwertyty na islam w ziemi prochy bohatera trzech narodów 30 czerwca 1929 roku spoczęły w specjalnie wybudowanym obiekcie na wyspie na środku stawu.

Od 2016 roku w Tarnowie organizowane jest Forum Gospodarcze Polonii Świata – impreza mająca na celu promocję gospodarczą miasta za granicą, szczególnie wśród biznesmenów polonijnych. Jak podają organizatorzy, „byli mieszkańcy Regionu Tarnowskiego i ich rodziny stanowią jedną z najbardziej licznych grup Polonii żyjącej w różnych zakątkach świata, szczególnie na terenie Ameryki Północnej” [FGPŚ 2020]. Z przeprowadzonego przez Małopolską Organizację Turystyczną badania ruchu turystycznego w Małopolsce w 2018 roku wynika, że najważniejszymi źródłami informacji na temat Małopolski oraz jej atrakcji dla turystów krajowych i zagranicznych jest rodzina (odpowiednio: 38,9%; 33,4%) i znajomi (35,8%; 32,2%) [Borkowski 2018, s. 17]. Z tego powodu obecność polonijnych przedsiębiorców stanowi doskonałą okazję do promocji Tarnowa, będąc nierzadko pretekstem do podróży sentymentalnych dla osób, które same wyemigrowały lub są potomkami emigrantów z tego regionu.

Kulturowa turystyka militarna

W Tarnowie zachowały się zabytki o charakterze obronnym, które stanowią fragmenty średniowiecznych murów miejskich z okazałą półbasztą. Ta ostatnia niedawno została odsłonięta dzięki wyburzeniu kamienicy przy ul. Wałowej 25.

Na wystawie „W kontuszu i przy szabli” (Muzeum Okręgowe, Ratusz) poświęconej kulturze sarmackiej prezentowane są eksponaty ze zbiorów Książąt Sanguszków. W Zbrojowni sarmackiej – prezentowana jest kolekcja polskich i orientalnych militariów z XVII, XVIII i XIX wieku, m.in. uzbrojenie ochronne ciężkozbrojnej jazdy polskiej, unikatowa kopia husarska (o długości prawie 5 m), szable polskie, broń orientalna, oporządzenie jeździeckie oraz dwa kompletne paradne rzędy końskie w typie wschodnim i ściany namiotu z I połowy XVIII wieku, wykonanego według wzorów tureckich. Druga sala to tzw. Zbrojownia myśliwska, w której można obejrzeć broń palną używaną do polowań i sportu, jak również oręż służący do samoobrony i pojedynków. Na wystawie umieszczone są również przykłady broni miotającej – trzy kusze, a uzupełnienie ekspozycji stanowią elementy ekwipunku myśliwego: prochownice, rogi oraz wabik myśliwski – tzw. tryton, wykonany z muszli ślimaka morskiego.

W XIX wieku na potrzeby stacjonującego w Tarnowie garnizonu wzniesiono szereg budynków, które zachowały się do czasów współczesnych i są wykorzystywane przez różne instytucje publiczne. Obecna siedziba Polskiego Związku Emerytów przy ul. Piłsudskiego 24 to dawny szpital wojskowy. Przy ulicy Mickiewicza zlokalizowane były tzw. koszary górne (obecnie siedziba Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Tarnowie), które pierwotnie pełniły funkcję drugiego szpitala wojskowego. Trzeci szpital wojskowy mieścił się w gmachu obecnego Pałacu Młodzieży przy ul. Piłsudskiego. Przy ul. J. Dąbrowskiego, na terenie dawnych ogrodów bernardyńskich wzniesiono zespół budynków gospodarczych, a obok ogrodu miejskiego zorganizowano strzelnicę wojskową. Dzisiejszy budynek Policji przy ul. Bandrowskiego to w przeszłości szkoła ekwitacyjna, natomiast przy ul. Szkotnik były tzw. koszary dolne (siedziba tarnowskiego okręgu Światowego Związku Żołnierzy AK i OHP).

W 2009 roku osiem województw przystąpiło do realizacji wspólnego przedsięwzięcia – wytyczenia Szlaku Frontu Wschodniego I Wojny Światowej, na którym znalazł się również Tarnów z następującymi obiektami: Pomnik Nieznanego Żołnierza, siedziba garnizonu austriackiego, siedziba garnizonu rosyjskiego, koszary, szpital wojskowy, cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej (nr 200 – przy ulicach Łukasiewicza i Chyszowskiej; nr 201 – w południowej kwaterze Cmentarza Żydowskiego, nr 202 – między ulicami: Starodąbrowską, Szpitalną i al. Matki Bożej Fatimskiej, nr 203 – niewielka prostokątna kwatera w północno-wschodniej części cmentarza komunalnego w Tarnowie-Krzyżu, miejsce pochówku 35 żołnierzy armii rosyjskiej z wysokim betonowym krzyżem prawosławnym – jedynym zachowanym obiektem, gdyż cmentarz po II wojnie światowej został zniszczony). W regionie tarnowskim znajduje się łącznie 117 cmentarzy wojennej z tego okresu. W ich budowę zaangażowani byli rzeźbiarze, malarze, architekci, inżynierowie budownictwa i wojskowi różnych narodowości (Polacy, Niemcy, Austriacy, Słowacy i Czesi), którzy projektowali cmentarze, wkomponowując je w naturalne otoczenie – tak więc cmentarze te są ulokowane na kulminacjach wzgórz, w miejscach widokowych, przy drogach oraz na miejscach ważnych bitew [Frodyma 2006, s. 26-27].

Tarnów promuje się jako „Pierwsze Niepodległe” – miasto, które odzyskało niepodległość już 30 października 1918 roku. Stulecie tego wydarzenia było okazją do organizacji koncertów, wystaw i wielu imprez towarzyszących. Uruchomiona została (i działa nadal) strona internetowa niepodlegly.tarnow.pl, na której w atrakcyjny wizualnie i wartościowy merytorycznie sposób (stare fotografie i mapy) przedstawione jest kalendarium I wojny światowej, szczegółowo opisane drogi do niepodległości, biogramy, interaktywna mapa „Tarnowski Szlak Niepodległości” z odnośnikami w postaci fotografii i informacji o najważniejszych miejscach.

Upamiętnieniem dramatycznych losów mieszkańców miasta w okresie II wojny światowej jest Szlak Żołnierzy II Wojny Światowej. Wytyczone zostały dwie wirtualne trasy, które prowadzą przez miejsca związane z działaniami wojennymi i pamięcią o nich: dworzec PKP (tablica upamiętniająca wybuch bomby 28 sierpnia 1939 roku, obelisk na peronie 1 poświęcony pierwszemu transportowi więźniów do KL Auschwitz), Dworzec Autobusowy (tablica informująca o historii pocisku V2 i operacji Most III), kościół Księży Misjonarzy (pełnił funkcję kościoła garnizonowego), Izba Pamięci Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Tarnów z pomnikiem 16. Pułku Piechoty Ziemi Tarnowskiej, plac Więźniów KL Auschwitz z pomnikiem pierwszego transportu do KL Auschwitz, pomnik Ofiar Stalinizmu. Druga trasa wiedzie od dworca PKP przez ulicę Bema do ulicy Urszulańskiej, przy której znajduje się kościół św. Maksymiliana Marii Kolbego oraz budynek, w którym miało swoją siedzibę gestapo (pod nr 16 – trwają starania o utworzenie w tym miejscu Izby Pamięci Narodowej), Pomnik Walki i Męczeństwa przy Starym Cmentarzu, Rynek – miejsce zagłady ludności żydowskiej (tablica pamiątkowa na budynku narożnym przy ul. Żydowskiej). Najważniejszymi miejscami pamięci i pomnikami martyrologii okresu II wojny światowej na terenie powiatu tarnowskiego są: Las Buczyna w Zbylitowskiej Górze koło Tarnowa, Las Kruk w Skrzyszowie (pomnik 53 osób rozstrzelanych przez hitlerowców w latach 1939-1945 oraz miejsce egzekucji ponad 400 więźniów z Tarnowa straconych przez SS i Gestapo) [Miejsca pamięci narodowej, 2020].

W wielu miejscowościach regionu zobaczyć można pomniki, tablice pamiątkowe, głazy upamiętniające ofiary II wojny światowej, przy których często ustawiane są tablice informacyjne, informujące turystę o przebiegu walk i lokalnych bohaterach. Na ziemi tarnowskiej żywa jest pamięć o Batalionie Barbara 16. PP AK oraz o ofiarach zbrodni katyńskiej – w Tarnowie postała symboliczna „Aleja Dębów Katyńskich”, dęby pamięci zostały zasadzone również w Tuchowie.

Turystyka religijna

Jako siedziba diecezji Tarnów jest atrakcyjnym celem turystyki religijnej. Oprócz omówionego wcześniej Muzeum Diecezjalnego, w mieście znajduje się wiele kościołów (w tym trzy sanktuaria), które stanowią cel podróży motywowanych zarówno względami religijnymi (pielgrzymki), jak i poznawczymi. Z diecezją tarnowską związanych jest wielu świętych i błogosławionych, a w samym Tarnowie żywy jest kult św. Jana Pawła II, św. Franciszka i Hiacynty Marto (dzieci fatimskich), bł. Karoliny Kózki, św. Maksymiliana Marii Kolbego czy bł. ks. Romana Sitki. Liczni pielgrzymi przybywają do Tarnowa na odpusty i inne wydarzenia religijne o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym.

W 1987 roku do miasta przybył z pielgrzymką Jan Paweł II (1920-2005). W Pałacu Biskupim przy ul. Mościckiego 6 jest drugie (po „krakowskim” – przy ul. Franciszkańskiej 3) okno papieskie, z którego Jan Paweł II przemawiał do wiernych zgromadzonych tam 9 czerwca 1987 roku. Następnego dnia podczas mszy na obrzeżach największego osiedla mieszkaniowego (tzw. Falklandów) beatyfikował Karolinę Kózkę (1898-1914). Wydarzenie to zgromadziło tłumy wiernych (2-2,5 miliona), a obecnie w tym miejscu stoi kościół pw. Błogosławionej Karoliny Kózki (największy kościół w diecezji tarnowskiej), w którym znajdują się pamiątki po tym historycznym wydarzeniu: tron papieski i ołtarz z ambonką oraz obraz z procesu beatyfikacji Karoliny Kózki. Przed kościołem w 30. rocznicę pontyfikatu (16 października 2008 roku) odsłonięto pomnik „Papież Promienisty” autorstwa rzeźbiarza Jacka Kucaby (ur. 1961). Papież Polak podczas jedynej pielgrzymki do Tarnowa modlił się też w Katedrze i na placu przed nią celebrował uroczyste nieszpory o Najświętszym Sakramencie z udziałem duchowieństwa. Warto również zaznaczyć, że przy południowej ścianie prezbiterium Bazyliki Katedralnej stoi pierwszy na świecie pomnik Jana Pawła II, autorstwa krakowskiego rzeźbiarza Bronisława Chromego (1925-2017). Monument został odsłonięty 29 czerwca 1981 roku.

Tarnowska Katedra, która w 1972 roku została podniesiona do godności bazyliki mniejszej, od 2006 roku jest Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej. Wierni pielgrzymują do łaskami słynącej barokowej Piety z początku XVII wieku (przed nią modlił się Jan Paweł II), obok której umieszczono liczne wota dziękczynne, co świadczy o wyjątkowym kulcie figury Matki Bożej Bolesnej. Rzeźba przedstawia Maryję podtrzymującą zdjęte z krzyża ciało Jezusa. Co roku, od 8 do 15 września odbywa się Katedralny Tydzień Maryjny – na nabożeństwa przybywają wierni z Tarnowa i okolic.

Drugim dużym ośrodkiem kultu maryjnego w Tarnowie jest Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej. Początki kultu sięgają 1952 roku, kiedy to ówczesny proboszcz parafii Św. Józefa ks. Jan Marszałek sprowadził figurę – zaczęto wówczas odprawiać nabożeństwa fatimskie. Początkowo w pierwsze soboty miesiąca, później tzw. niedziele fatimskie (w okresie od 13 maja do 13 października, na pamiątkę objawień). Obecnie tłumy wiernych z całej diecezji tarnowskiej i nie tylko gromadzą się na „wielkich odpustach fatimskich” w maju i październiku, natomiast, każdego 13-go dnia miesiąca między majem a październikiem organizowane są nabożeństwa, tzw. dni fatimskie, na zakończenie których o godzinie 21 odprawiany jest apel fatimski – modlitwa różańcowa z kazaniem oraz procesją wokół kościoła i oddaniem czci relikwiom dzieci, którym miała objawić się Matka Boża w Fatimie. Ponadto w każdą pierwszą sobotę miesiąca prowadzone są modlitwy przebłagalne – przez cały dzień do świątyni przybywają różne grupy pielgrzymów i odmawiają różaniec wynagradzający. Figura Matki Bożej Fatimskiej umieszczona jest w głównym ołtarzu kościoła. Otoczona jest tzw. „wirującym słońcem”, które nawiązuje do cudu słońca z ostatniego objawienia w Fatimie. Figura jest codziennie odsłaniana przed pierwszą i zamykana po ostatniej mszy świętej, przy dźwięku specjalnie skomponowanych fanfar. W kościele MB Fatimskiej na uwagę zasługują również witraże – w oknach od strony zachodniej przedstawione są postaci z dziejów Polski, które przyczyniły się do rozwoju chrześcijaństwa, po stronie wschodniej ukazano scenę objawień w Fatimie, natomiast witraż południowy upamiętnia ważne dla Kościoła wydarzenie – Sobór Watykański II. W bocznej kaplicy, zwanej Kaplicą Oświęcimską – mozaika „Pochód więźniów” nawiązująca do pierwszego transportu do obozu w Auschwitz oraz rzeźba Pana Jezusa na krzyżu w otoczeniu Matki Bożej i św. Maksymiliana Marii Kolbego [MB Fatimskiej, 2020]. Inicjatorem powstania tej kaplicy był pierwszy proboszcz parafii ks. Jan Marszałek – więzień obozów w Auschwitz i Dachau.

Drewniany kościół na Burku to Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej. Sam budynek posiada dużą wartość historyczną – powstał prawdopodobnie na początku II połowy XV wieku, a badacze przypuszczają, że do jego budowy użyto drewna z kościoła parafialnego w centrum Tarnowa, który stał na miejscu obecnej Katedry. Jest to jeden z obiektów na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej. W kościele znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Szkaplerznej, do którego od wieków pielgrzymują wierni. Jednym z największych w regionie wydarzeń religijnych jest coroczny tygodniowy odpust (lipiec), na który przybywa wielu mieszkańców Tarnowa i okolic (również pieszo).

Oprócz wymienionych sanktuariów w Tarnowie jest też wiele kościołów o dużej wartości, jeśli chodzi o kult i/lub walory architektoniczne. Należy tu przede wszystkim wymienić:

  • drewniany kościół Świętej Trójcy na Terlikówce (Małopolski Szlak Architektury Drewnianej) wzniesiony pod koniec XVI wieku. Obraz na ołtarzu (z 1595 roku) przedstawia Świętą Trójcę w odmianie ikonograficznej „Pieta Patris”;
  • kościół Świętej Rodziny (księży misjonarzy) zaprojektowany został przez architekta Jana Sas Zubrzyckiego – autora ponad 40 świątyń neogotyckich, kościół w Tarnowie został zbudowany na gruncie ofiarowanym przez rodzinę Sanguszków dla księży ze Zgromadzenia Misjonarzy św. Wincentego à Paulo, sprowadzonych do miasta w 1903 roku przez biskupa Leona Wałęgę;
  • kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa – był wznoszony przed II wojną światową (1935-1939) z inicjatywy bł. ks. Romana Sitki (1880-1942). Wybuch wojny przerwał prace budowlane, a świątynia była wykorzystywana jako magazyn armii niemieckiej oraz stajnia dla koni armii sowieckiej. Po wojnie kontynuowano budowę, a kościół został konsekrowany w 1984 roku przez ówczesnego biskupa tarnowskiego Jerzego Ablewicza (1919-1990). W jednej z naw umieszczono ołtarz bł. ks. Romana Sitki, który zginął śmiercią męczeńską w obozie koncentracyjnym w Auschwitz, aresztowany za nauczanie alumnów seminarium, którego był rektorem;
  • kościół św. Maksymiliana Marii Kolbego, w którym od 2012 roku wystawione są relikwie świętego (w oryginalnym relikwiarzu z procesji beatyfikacyjnej w Rzymie w 1971 roku). „Podstawa relikwiarza jest w kształcie granic Polski z czasów II Wojny Światowej. Na pozłoconej podstawie wyciśnięta jest postać św. Maksymiliana z napisem B. (tj. beatus – wówczas błogosławiony) Maksymilianus Maria Kolbe. Podstawa relikwiarza otoczona jest cierniem, który oznacza okupację hitlerowską. I na tej ziemi wyrastają dwa kwiaty: po lewej stronie lilia, a po prawej róża. Lilia jest koloru srebrnego i oznacza czystość; róża zaś jest koloru złotego i oznacza męczeństwo. Kwiaty te nawiązują do hagiograficznej opowieści o dwóch koronach – białej i czerwonej, jakie dwunastoletniemu wówczas Rajmundowi miała pokazać Maryja w kościele w Pabianicach. Kwiaty te splecione są sznurem franciszkańskim z trzema węzłami symbolizującymi składane przez franciszkanów śluby: posłuszeństwa, ubóstwa i czystości” [Rzeźwicki 2013].

Również w powiecie tarnowskim można zwiedzić kilka drewnianych kościołów (Małopolski Szlak Architektury Drewnianej) datowanych na okres od XV-XVIII wieku. Na Górze Św. Marcina we wsi Zawada od XV wieku stoi kościół parafialny pw. Św. Marcina z późnogotyckimi (krucyfiks i cztery płaskorzeźby) oraz barokowymi (ołtarz główny z obrazem św. Marcina) elementami wyposażenia. Kościółek otoczony jest tzw. sobotami, niskimi podcieniami, które dawały schronienie wiernym przybywającym dzień wcześniej na niedzielne nabożeństwa. Inne warte obejrzenia drewniane kościoły w regionie to: późnogotycki kościół parafialny św. Mikołaja Biskupa w Brzozowej (1. poł. XVI w.), kościół św. Marcina Biskupa w Gromniku (XVIII w.), gotycki kościół Matki Bożej Gromnicznej w Siemiechowie (XV/XVI w.), kościół parafialny św. Stanisława Biskupa w Skrzyszowie (XVII w.), późnogotycki kościół św. Leonarda w Wojniczu (II poł. XVI w.).

Na terenie powiatu istnieją też sanktuaria, które mogą być zarówno celem turystyki religijnej, jak i przystankami na trasach turystycznych. Do najbardziej popularnych należą:

  • Sanktuarium Bł. Karoliny Kózkówny w Zabawie (gm. Radłów; na szlaku Świętych i Błogosławionych Diecezji Tarnowskiej wytyczonym przez Oddział PTTK Ziemi Tarnowskiej) – w kościele Trójcy Przenajświętszej znajduje się grób z relikwiami bł. Karoliny oraz jej obraz beatyfikacyjny (na zewnątrz pomnik Jana Pawła II oraz grób Karoliny Kózki, w którym spoczywała przed wyniesieniem jej na ołtarze). W 2004 roku poświęcona została Kaplica Męczenników XX wieku i Ofiar Przemocy, a w bezpośrednim sąsiedztwie placu kościelnego – Pomnik Ofiar Wypadków Komunikacyjnych i Przemocy „Przejście” wraz z aleją pamięci ofiar wypadków samochodowych. W Zabawie można również obejrzeć wystawy poświęcone bł. Karolinie, historii parafii (w tym akcji Trzeci Most) oraz obrazy twórców ludowych, wieńce żniwne i sprzęt rolniczy. W 2017 roku parafia otrzymała niezwykły dar – wrak amerykańskiego samolotu transportowego Douglas C-47 Skytrain/Dakota. Takiego samego, jaki posłużył do przeprowadzenia w lipcu 1944 roku akcji AK o kryptonimie Most III, której celem było dostarczenie aliantom dokumentacji i fragmentów pocisku V2 [RDN, 2017]. W pobliskiej wsi Wał Ruda, miejscu urodzenia bł. Karoliny zwiedzić można jej dom rodzinny (sam budynek został odbudowany, wnętrze zawiera oryginalne wyposażenie oraz ruchomą miniaturę wioski galicyjskiej) oraz kaplicę, w pobliżu wytyczony został szlak męczeństwa (ze stacjami Drogi Krzyżowej). Po zwiedzeniu sanktuarium pielgrzymi mogą skorzystać z infrastruktury wypoczynkowej (plac zabaw, ogród, miejsce na ognisko) – oferta jest szczegółowo przedstawiona na stronie internetowej [Sanktuarium Zabawa, 2020];
  • Sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej – przedmiotem kultu jest pochodzący z I poł. XVI wieku renesansowy cudowny obraz przedstawiający Matkę Bożą z Dzieciątkiem, do którego pielgrzymują tysiące wiernych (w tym pieszo) – każdego roku od 2 do 9 lipca odbywa się Wielki Odpust Tuchowski. Znaczenie obrazu: „Głowy Madonny i Dzieciątka, są zwrócone ku patrzącemu na obraz, oczy szeroko otwarte, spoglądają poważnie i jednocześnie z wielką dobrocią. Twarz Matki Bożej jest śliczna, młodziutka, promieniejąca matczyną miłością. Dzieciątko Jezus jest przedstawione w pełnej postaci z bosymi nóżkami. Jego prawa rączka spoczywa na błękitnej kuli zakończonej krzyżykiem, która oznacza glob ziemski lub wszechświat. Jest to symbol panowania Chrystusa nad światem odkupionym Jego męka i śmiercią. Lewą rączkę podnosi Dzieciątko w geście błogosławieństwa, względnie życzliwego pozdrowienia lub zaproszenia. Majestatu królewskiego dodają na obrazie Dzieciątku i Madonnie złote nimby wokół głów i domalowane później korony, przykryte obecnie przez szlachetne korony metalowe. Matka Boża trzyma w prawej ręce rozkwitłą różę, co stawia cały obraz w grupie ikonograficznej związanym z krzewem różanym, wizją apokaliptyczną i ogrodem rajskim. Te idee teologiczne jakby klamrą obejmują całe życie Maryi” [Sanktuarium Tuchów, 2020]. Historia kultu ukazana jest w Muzeum Sanktuaryjnym. Ponadto na terenie sanktuarium znajdują się dwa wcześniej opisane muzea (Misyjne i Etnograficzne) oraz ścieżka z kaplicami różańcowymi;
  • Sanktuarium Matki Bożej Niezawodnej Nadziei na Jamnej (gm. Zakliczyn) – to jedno z najmłodszych sanktuariów w regionie (konsekracja w 2001 roku), utworzone z inicjatywy dominikanina o. Jana Góry dla upamiętnienia tragicznego wydarzenia z czasów II wojny światowej. Na tym terenie polscy żołnierze z batalionu „Barbara” AK walczyli z Niemcami – mieszkańcy wsi Jamna udzielali schronienia partyzantom. Kiedy Niemcy otoczyli Jamną, wysłano naprzeciw nim kobietę (z trójką dzieci) trzymającą obraz Matki Bożej w nadziei, że stanie się cud i wieś zostanie ocalona. Tak się jednak nie stało – żołnierze niemieccy zastrzelili matkę i jej dzieci, uszkadzając przy tym obraz, po czym spalili całą wieś. Obok kościółka działa Ośrodek Duszpasterstwa Akademickiego oo. Dominikanów w Poznaniu, urządzony w starych drewnianych budynkach [Jamna, 2020];
  • Sanktuarium Matki Bożej Zwycięskiej w Odporyszowie (gm. Żabno) – w tym miejscu miały mieć miejsce trzy objawienia Matki Bożej (1572 r. i 1645 r. podczas najazdów Kozaków i Tatarów oraz w czasie potopu szwedzkiego). Będący obiektem kultu obraz ukazuje Maryję z Dzieciątkiem w otoczeniu św. Wojciecha i św. Stanisława ze Szczepanowa. Cuda wyproszone przed obrazem zostały udowodnione i potwierdzone przez władze kościelne i w 1937 roku kościół (poświęcony w 1714 roku) został podniesiony do rangi sanktuarium, w którym odbywa się wielki odpust każdego roku od 8 do 15 września. Obok świątyni znajduje się Muzeum Jana Wnęka (filia Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie) – rzeźbiarza, cieśli i wynalazcy, zwanego „Ikarem znad Dunajca” (1828-1869), który od dziecka pasjonował się lotami ptaków i skonstruował skrzydła, na których wznosił się niczym mityczny Ikar, zachwycając swoimi dokonaniami miejscową ludność. Ostatni lot wykonał 10 czerwca 1869 r. – zmarł dwa miesiące później, po tragicznym upadku, w którym doznał licznych obrażeń [Sanktuarium Odporyszów, 2020];
  • Sanktuarium Pana Jezusa Miłosiernego w Ciężkowicach – obiektem kultu jest pochodzący z XVII wieku wczesnobarokowy obraz „Ecce Homo”. Po stwierdzeniu uzdrowienia jednej z mieszkanek obraz postanowiono przewieźć do Krakowa, aby stwierdzić jego cudowność. Kiedy obraz przebywał poza Ciężkowicami, „mieszkańców zaczęły nękać nieszczęścia” [Sanktuaria polskie, 2020], które ustały po powrocie wizerunku.

Turystyka eventowa

Region tarnowski posiada bogatą ofertę dla turystów zainteresowanych eventami – zarówno elitarnymi, jak i popularnymi. Sprzyja temu dobre skomunikowanie (autostrada A4, linia kolejowa) i infrastruktura umożliwiającą przeprowadzanie imprez masowych.

W kalendarzu tarnowskich imprez kulturalnych od wielu lat zapisane są dwie imprezy o zasięgu ogólnokrajowym – Festiwal Komedii Talia oraz Tarnowska Nagroda Filmowa. Spektakle teatralne (Talia) oraz seanse filmowe (TNF) uzupełniają liczne wydarzenia towarzyszące, jak spotkania z artystami, koncerty i wystawy. Imprezy te mogą być podstawą do stworzenia pakietów elitarnej turystyki eventowej (karnety na spektakle/seanse, hotele w połączeniu ze zwiedzaniem Tarnowa z przewodnikiem oraz ofertą rozrywkową w tarnowskich restauracjach – np. kolacje z muzyką na żywo). W ofercie Centrum Sztuki Mościce można znaleźć dwie imprezy o zasięgu ponadregionalnym – to Międzynarodowy Festiwal Teatrów Tańca „Scena Otwarta” oraz Międzynarodowy Festiwal Sztuki ArtFest im. Bogusława Wojtowicza, podczas których występują artyści krajowi i zagraniczni.

Melomani chętnie uczestniczą w koncertach organizowanych przez Centrum im. Ignacego Paderewskiego w Kąśnej Dolnej. Wysoką rangę posiada Festiwal Muzyki Kameralnej Bravo Maestro (nieprzerwanie od 1996 roku, jednym z jego pomysłodawców był światowej sławy skrzypek Vadim Brodski, a na przestrzeni lat na scenie festiwalowej występowali m.in. Wanda Wiłkomirska, Waldemar Malicki, Szymon Nehring, Michał Urbaniak czy Leszek Możdżer). Inne imprezy organizowane przez tę instytucję to Festiwal Tydzień Talentów (w ramach którego młodzi artyści uczestniczą w warsztatach z najwybitniejszymi muzykami – według informacji podanych na stronie internetowej Centrum udział w festiwalu był początkiem kariery m.in. Rafała Blechacza, zwycięzcy XV Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego w 2005 roku).

W 2012 roku w Lusławicach koło Zakliczyna z inicjatywy wybitnego polskiego kompozytora Krzysztofa Pendereckiego (1933-2020) powstało Europejskie Centrum Muzyki – miejsce, w którym młodzi instrumentaliści doskonalą swoje umiejętności pod okiem mistrzów podczas organizowanych cyklicznie kursów i warsztatów (Akademia Muzyki, Lusławicka Orkiestra Talentów). Ale to również nowoczesna sala koncertowa, w której do tej pory wystąpiło wielu znakomitych muzyków – polskich i zagranicznych (w tym soliści, orkiestry kameralne i symfoniczne, chóry). W 2013 roku po raz pierwszy zorganizowany cieszący się olbrzymią popularnością Międzynarodowy Festiwal Muzyki Emanacje, czyli cykl czterdziestu koncertów (od czerwca do listopada), które odbywają się na terenie małopolskich miejscowości, w urokliwych dworach (niekiedy zapomnianych perłach architektury) i innych obiektach świeckich (m.in. Kopalnia Soli w Wieliczce czy willa „Atma” w Zakopanem) i sakralnych (zabytkowe drewniane kościoły), a centralnym punktem są właśnie Lusławice.

Od 2007 roku Małopolska Organizacja Turystyczna organizuje cykle wakacyjnych koncertów muzyki dawnej i współczesnej „Muzyka Zaklęta w Drewnie” we wnętrzach obiektów na Szlaku Architektury Drewnianej. Do tej pory w regionie tarnowskim odbyły się cztery takie koncerty: dwa w kościele św. Marcina Biskupa w Zawadzie (2010 i 2019 r.) i po jednym w kościele Matki Bożej Szkaplerznej „Na Burku” (2008 r.) oraz Trójcy Przenajświętszej „Na Terlikówce” w Tarnowie (2009 r.) [Drewniana Małopolska, 2020].

W regionie tarnowskim organizowane są również eventy popularne, atrakcyjne i dostępne dla szerszego grona odbiorców, m.in. rozgrywki sportowe (przede wszystkim żużel i piłka ręczna).

Od 1975 roku Tarnów jest jednym z punktów na trasie Karpackiego Wyścigu Kurierów – corocznej międzynarodowej imprezy sportowej, która rozgrywa się na terenie Polski, Czech, Słowacji i Węgier. W wieloetapowym wyścigu biorą udział kolarze szosowi w wieku 19-22 lat. To jeden z najważniejszych wyścigów w europejskim kalendarzu Międzynarodowej Unii Kolarskiej (UCI) i największa tego typu impreza w Europie. Rozgrywany jest on dla uczczenia pamięci bohaterskich kurierów polskiego państwa podziemnego z okresu II wojny światowej i od początku jego stałym partnerem jest miasto Tarnów, a w 2018 roku na trasie wyścigu znalazły się miasta partnerskie: Nowy Sącz i Veszprem [Raport 2018, s. 377].

Oddanie do użytku pod koniec 2019 roku Areny Tarnów Jaskółka (po jej modernizacji) stwarza dobre warunki dla rozwoju turystyki eventowej. Obiekt może pomieścić 4 317 widzów i dodatkowo 1 000 osób na płycie (np. podczas koncertów), jest przystosowany do organizowania koncertów, imprez religijnych, kulturalnych, targów, rozgrywania meczów futsalu, piłki ręcznej, koszykówki i siatkówki (w randze krajowej i międzynarodowej – pełnowymiarowe boiska dla każdej z tych dyscyplin).

Największe w regionie przedsiębiorstwo – Grupa Azoty – każdego roku organizuje Dzień Chemika – imprezę, która ukazuje różne aspekty działalności firmy. Centralnym punktem jest wieczorny koncert gwiazd muzyki, ale pojawiają się również inni goście, na przykład w 2019 roku tłumy mieszkańców Tarnowa i okolic przybyły na piknik, aby spotkać się z reprezentantami Polski w skokach narciarskich (sponsorem drużyny jest Grupa Azoty).

Dużą publiczność przyciągają również letnie koncerty polskich i zagranicznych artystów organizowane na płycie tarnowskiego Rynku oraz w Amfiteatrze przy ulicy Kopernika w Tarnowie. Gminy powiatu tarnowskiego także organizują imprezy kulturalne i masowe o znaczeniu lokalnym, często są to pikniki, festyny połączone z promocją produktów lokalnych, jak na przykład Pogórzańskie Święto Wina i Miodu w Gromniku (pierwsza połowa września), Święto Wsi Jastrzębia – Przegląd Obrzędów Ludowych (pierwsza niedziela sierpnia), Pogórzański Jarmark Artystów i Rękodzielników w Ciężkowicach (lipiec), Święto Darów Lasu w Polichtach (gm. Gromnik; wrzesień), Klasyczne Ciężkowice – zlot pasjonatów zabytkowej motoryzacji (połączony ze zwiedzaniem miasta), Święto Fasoli w Zakliczynie (sierpień), Jarmark Dominikański na Jamnej (gm. Zakliczyn; czerwiec), Małopolski Festiwal Smaku (organizowany w sezonie wakacyjnym w różnych miejscowościach regionu).

Na koniec warto wspomnieć o kilku imprezach związanych z winiarstwem. Wielkim propagatorem winiarstwa w Tarnowie był Norbert Lippóczy (1902-1996), urodzony na Węgrzech inżynier rolnik, bibliofil, kolekcjoner i działacz społeczny, założyciel Tarnowskiego Towarzystwa Przyjaciół Węgier, który już przed II wojną światową otworzył „Skład Win Mszalnych” [Niedojadło 2010, s. 239]. Od 2012 roku organizowane są Wielkie Tarnowskie Dionizje – siedmiodniowy festiwal wina, podczas którego można degustować wina z różnych części świata, ale też jest to okazja do promowania produktów lokalnych winiarzy. Z roku na rok zasięg Dionizji jest coraz większy i impreza cieszy się rosnącą popularnością. Podkreślić należy, iż jakość wina produkowanego w regionie tarnowskim jest wysoko oceniana, o czym świadczą nagrody i wyróżnienia otrzymywane w konkursach. Podobne imprezy odbywają się w Pleśnej: Pleśnieński Bachus – Promocja Tradycji Winiarskich Pogórza, i w Tuchowie – Międzynarodowy Festiwal Wina Tuchovinifest (połączony z Międzynarodowym Konkursem Win Tuchovinicontest), podczas którego oprócz degustacji i prezentacji win, jego uczestnicy mogą wziąć udział w dyskusjach panelowych z ekspertami, a dla publiczności przygotowane są atrakcje, koncerty i kończąca festiwal biesiada.

Tagi: ,