luty, 2020

Grudziądz i powiat grudziądzki jako destynacja turystyki kulturowej

Autor: Marcin Gorączko

Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonej waloryzacji, będącej jednocześnie próbą usystematyzowania zasobów kulturowo-turystycznych Grudziądza i powiatu grudziądzkiego stwierdzono, że na chwile obecną mikroregion ten może i powinien stanowić samodzielny cel turystyki kulturowej w dziedzinie turystyki dziedzictwa kulturowego oraz turystyki militarnej.

Turystyka dziedzictwa kulturowego

Już samo umieszczenie zespołu zabytkowych spichlerzy w Grudziądzu wraz z panoramą od strony Wisły na liście Pomników Historii świadczy o ponadprzeciętnym znaczeniu tego miasta  dla krajowego dziedzictwa kulturowego. Rozciągający się na szerokość całego starego miasta zespół, jest ważnym materialnym świadectwem historii tego ośrodka oraz podkreśla znaczenia portu grudziądzkiego dla handlu na szlaku wiślanym w średniowieczu i okresie nowożytnym. Posadowienie spichlerzy na stromej skarpie wiślanej i jego skomponowanie z otoczeniem przyczyniło się do znakomitego wyeksponowania w krajobrazie doliny dolnej Wisły, dzięki czemu założenie wyróżnia wyjątkowo malownicza i unikatowa panorama. Grudziądz to jedno z nie tak licznych przecież miast Polski Północnej gdzie autentycznie czytelny jest do dziś pierwotny średniowieczny układ urbanistyczny. Dotyczy to nie tylko układu ulic i kształtu działek do których zawiązuje obecna zabudowa. W Grudziądzu zachowały się również pozostałości okazałych murów miejskich. W przeciwieństwie jednak do pobliskiego Chełmna Grudziądz to miasto, którego najbardziej dynamiczny rozwój przestrzenny i urbanistyczny dokonał się w czasach nowożytnych i współczesnych. Dlatego też mamy tu do czynienia z koegzystencją architektury gotyckiej, barokowej, neogotyckiej i eklektycznej. Dla szczególnie zainteresowanych polityczną, militarną i gospodarczą historią Zakonu Krzyżackiego oraz dziejami zmagań krzyżacko-polskich Grudziądz i należąca do powiatu grudziądzkiego część ziemi chełmińskiej to pozycja obowiązkowa. Pozostałości czterech zamków i licznych grodzisk, średniowieczny układ urbanistyczny Radzynia Chełmińskiego, sporo gotyckich kościołów wiejskich oraz kilka ważnych miejsc związanych z ważnymi wydarzeniami (np. Mełno, Radzyń Chełmiński) stanowią dopełnienie zasobów kulturowych o tej tematyce. Do dziejów miasta i jego bezpośredniego otoczenia w dużej mierze odwołuje się oferta miejscowego muzeum, gdzie ważną rolę w propagowaniu wiedzy o regionie odgrywają stałe wystawy, archeologiczna i historyczna. pozwalają one uporządkować i usystematyzować wiedzę o zwiedzanym regionie. Zachowane  elementy dziedzictwa kulturowego mogą być również celem przyjazdów o charakterze sentymentalnym potomków ludności niemieckiej, żydowskiej i olenderskiej od pokoleń związanych z ziemią grudziądzką, którzy z przyczyn politycznych musieli opuścić swoje rodzinne strony. Do tak motywowanych turystów należałoby również zaliczyć potomków osób którzy w różnych okresach czasu odbywali w Grudziądzu służbę wojskową.

Turystyka militarna

Analizowany mikroregion region ma odpowiednie warunki do tego aby w przyszłości stać się jedną z ważniejszych w Polsce destynacji dla turystyki militarnej. Głównym jego atutem jest rozległy kompleks Twierdzy Grudziądz będący częścią pruskich fortyfikacji tzw. Linii Dolnej Wisły, występujących od Torunia, przez Chełmno, Grudziądz i Malbork. Ich głównym zadaniem strategicznym była ochrona przepraw mostowych na dolnej Wiśle na wypadek ataku wojsk rosyjskich. To co wyróżnia na korzyść grudziądzkie fortyfikacje od ich chełmińskiego odpowiednika to przede wszystkim położenie najważniejszych obiektów w obrębie miasta lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie oraz przynajmniej częściowe ich przystosowanie do ruchu turystycznego. Kluczową rolę odgrywają tutaj dwa obiekty: Cytadela Grudziądz oraz Fort Wielka Księża Góra. Pierwszy z nich pozostaje nadal obiektem wojskowym a jednak jest on częściowo udostępniony do zwiedzania za pośrednictwem Wojskowego Stowarzyszenia Kulturalno-Edukacyjnego „Rawelin”. Fort Wielka Księża Góra jest zdecydowanie bardziej dostępny, także dla turystów indywidualnych, zaś jego gospodarz, Stowarzyszenie Fort Wielka Księża Góra, od pewnego czasu czyni starania aby obiekt forteczny stał się w przyszłości pełnoprawną placówką muzealną.  Twierdza Grudziądz powstawała etapami począwszy od końca XVIII wieku aż do początków wieku XX. Niejako jej uzupełnieniem są polskie schrony bojowe z 1939 roku położone na północ od Grudziądza w ramach tzw. Linii Osy. W efekcie więc na stosunkowo małej powierzchni mamy możliwość zapoznania się z wieloma różnymi rozwiązaniami inżynieryjnymi stosowanymi na przestrzeni ponad stulecia w budownictwie militarnym. Dotyczy to również architektury fortyfikacyjnej z tamtego okresu. Część z nich można uznać za unikalne, przynajmniej na skalę krajową. Twierdzę  Grudziądz od pozostałych fortyfikacji Linii Dolnej Wisły odróżnia także to, że odegrała autentyczną rolę w konfliktach zbrojnych, w  trakcie wojen napoleońskich oraz w czasie II wojny światowej. Pomimo tego obiekty wchodzące w jej skład zachowały się w dość dobrym stanie. Co roku w Forcie wielka Księżą Góra odbywa się Zlot Militarny w trakcie którego prezentowany jest rozmaity sprzęt wojskowy oraz biorą udział grupy rekonstrukcyjne i miłośnicy historii wojskowości.  Na podkreślenie zasługuje fakt iż dzięki wytrwałej i drobiazgowej pracy pasjonatów powstało szereg wydawnictw poświęconych Twierdzy Grudziądz zarówno dzieł monograficznych,  przewodników jak i map, co daje bardzo mocne podstawy merytoryczne zarówno dla organizatorów turystyki jak i uczestników.

Grudziądz to miasto o tradycjach garnizonowych sięgających końca XVIII wieku. Grudziądzki garnizon  zajmowany był kolejno przez instytucje i jednostki Armii Cesarstwa Niemieckiego, Armii Wielkopolskiej, Wojska Polskiego II RP, Wehrmachtu, Ludowego Wojska Polskiego a po 1989 roku Sił Zbrojnych RP. Stacjonowała tutaj piechota, ale również  artylerzyści, kawaleria, lotnicy i żandarmeria wojskowa. Szczególne znaczenie miało funkcjonujące w latach 1928-1939 Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, w którym promocję oficerską uzyskało ponad 1000 podporuczników. Z jednostką związani byli Tadeusz Komorowski „Bór”, Henryk Dobrzański „Hubal”, Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko” i wielu innych wojskowych, którzy na trwałe zapisali się na kartach historii Polski.  Dzieje jednostki oraz jej tradycje prezentuje Muzeum  w Grudziądzu w ramach wystawy stałej zlokalizowanej w Pałacu Opatek. Oprócz eksponatów w postaci autentycznych dokumentów, fotografii, uzbrojenia i wyposażenia wykorzystano tu multimedialne techniki przekazu. Pamięć o Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu  kultywowana jest również poprzez organizowane w mieście co roku „Spotkanie Kawalerzystów II RP”.  Tak długotrwała koegzystencja miasta i garnizonu pozostawiła wiele materialnych i niematerialnych śladów, począwszy od obiektów architektonicznych i rozplanowania przyległych do niego dzielnic, przez udział wojskowych w życiu społecznym i kulturalnym Grudziądza, po mentalność  mieszkańców, którym od pokoleń towarzyszy wojsko i jego codzienna egzystencja. Z pewnością można je turystycznie zagospodarować lub też odkryć na własną rękę podczas pobytu w Grudziądzu.

 Turystyka religijna

Turystyka religijna w regionie ma warunki rozwoju w dwóch kierunkach: turystyki pielgrzymkowej i turystyki religijno-poznawczej. Turystyka pątnicza dotyczyć może występujących tu trzech maryjnych sanktuariów diecezjalnych, z których największy zasięg oddziaływania wydaje się mieć  Sanktuarium Matki Bożej Pocieszycielki Strapionych w Rywałdzie w zespole klasztornym oo. kapucynów. Rangę sanktuarium podkreśla fakt, iż jest ono szczególnie popularne wśród polskich Romów. W 2008 roku wzniesiono tu Kaplicę Romów z drewnianymi figurami przedstawiającymi Matkę  Boską Rywałdzką oraz bł. Zefiryna Gimeneza Mallę, Męczennika Cygana z Hiszpanii. Klasztor w istotny sposób związany jest z biografią Prymasa Tysiąclecia, kardynała Stefana Wyszyńskiego, który był tu internowany. Świadectwem jego pobytu jest cela w której został osadzony, z zachowanymi własnoręcznie narysowanymi ołówkiem na ścianach stacjami Męki Pańskiej. Poza Rywałdem sanktuaria znajdują się w Grudziądzu (Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej) oraz w Mokrem koło Grudziądza (Sanktuarium Matki Bożej Mokrzańskiej). Celem turystyki religijno-poznawczej mogą być liczne na terenie regionu świątynie rzymskokatolickie, tym bardziej, że wiele z nich stanowi obiekty interesujące pod względem historycznym i architektonicznym. Dotyczy to również zespołów poklasztornych w Grudziądzu, dokumentujących ważne etapy w dziejach funkcjonujących do dziś na terenie kraju zakonów jezuitów i bernardynów ale również reformatów. Pewien potencjał wreszcie ma postać misjonarza i biskupa Chrystiana działającego na tym terenie w czasach chrześcijańskich krucjat skierowanych przeciwko Prusom.

Tagi: ,