Propozycja pobytu turystyczno-kulturowego w powiecie gryfińskim
Autor: Tomasz DudaTrasa 1 W krainie rycerzy, mnichów i gotyckich budowli
Szczecin – Kołbacz – Gardno – Wełtyń – Gryfino – Banie – Swobnica – Strzeszów – Trzcińsko-Zdrój – Chojna – Mętno – Dolsko – Moryń
Wycieczkę rozpoczynamy w Szczecinie – stolicy regionu i głównym ośrodku kulturowo-historycznym Pomorza Zachodniego. Wprawdzie miasto położone jest poza analizowanym obszarem, ale jego bezpośrednie sąsiedztwo ułatwia dostęp komunikacyjny do powiatu gryfińskiego, stając się dla niego jedną z głównych baz wypadowych. Ze Szczecina (0,0 km) wyruszamy dawną drogą krajową nr 3 w kierunku Pyrzyc i po kilkunastu kilometrach skręcamy w kierunku widocznych z drogi zabudowań klasztornych Kołbacza (24,5 km). To dawne opactwo cystersów wpisane zostało w 2010 r. na listę Pomników Historii i stanowi jedno z najlepiej zachowanych opactw cysterskich na Pomorzu. Po odwiedzeniu Kołbacza wracamy na główną drogę i po kilku kilometrach skręcamy na drogę wojewódzką DW120, którą przez Stare Czarnowo, Glinną (gdzie zwiedzić możemy niemiecki cmentarz wojenny raz jeden z trzech Ogrodów Dendrologicznych w województwie) i Żelisławiec dojeżdżamy do Gardna (42,5 km) -niewielkiej wsi, w której znajduje się jeden z najstarszych kościołów kamiennych nie tylko ziemi gryfińskiej, ale całego Pomorza Zachodniego. To również wieś położona na dawnym szlaku pielgrzymim, prowadzącym z nieistniejącego już sanktuarium w Binowie w kierunku doliny Odry i dalej europejskich dróg pielgrzymich m.in. do Santiago de Compostela.
Z Gardna kierujemy się w stronę Gryfina, zatrzymując się na chwilę w Wełtyniu (46,0 km). Wewnątrz wiejskiego kościoła zobaczymy tu oryginalne średniowieczne malowidła naścienne – unikat w skali całego Pomorza. Kolejnym przystankiem proponowanej wycieczki jest Gryfino (52,5 km) – główne centrum administracyjne powiatu. Miasto zostało silnie zniszczone podczas działań II wojny światowej, ale zachowały się tu fragmenty gotyckich umocnień miejskich oraz kamienno-ceglany kościół farny. Z Gryfina kierujemy się na południe i po kilkunastu kilometrach docieramy do Bań (75,0 km). Miasto posiada średniowieczna metrykę i od wieków stanowiło jeden z ważniejszych grodów Księstwa Pomorskiego. Przez wiele lat było również areną konfliktu jaki książęta z dynastii Gryfitów prowadzili z zakonnikami-joannitami z pobliskiej Swobnicy. W Baniach również odbywały się sławne w całym regionie przedstawienia pasyjne (tzw. misteria), z których ostatnie skończyło się spektakularną tragedią (legenda o misterium w Baniach). Pozostała z tych czasów gotycka kaplica św. Jerzego do dziś stoi na rozstaju dróg przy trasie w kierunku Chojny. Po zwiedzeniu Bań jedziemy drogą DW122 na południe i po minięciu Baniewic (tutaj znajduje się największa w Polsce winnica – Turnau) docieramy do Swobnicy (84,5 km). To dawna siedziba zakonu joannitów, którzy nad lokalnym jeziorem wybudowali w XIV w. warowny zamek. W postaci ruiny stoi on do dziś i można go zwiedzać (umawiając się wcześniej w Urzędzie Gminy w Baniach). Zwiedzanie zamku nie powinno zająć nam więcej niż 1,5 godziny. Wracamy na trasę i kierujemy się przez Grzybno i Strzeszów w stronę Trzcińska-Zdroju (97,5 km). Miasto przez wiele lat pełniło funkcje uzdrowiska, stąd człon „Zdrój” w jego nazwie. Wprawdzie takiej funkcji już nie pełni, nadal jest to pięknie położone średniowieczne miasto znane m.in. z zachowanego pełnego pierścienia kamiennych murów obronnych (nielicznie zachowanych już na Pomorzu Zachodnim), gotyckiego kościoła oraz bogato zdobionego gotyckiego ratusza miejskiego.
Z Trzcińska-Zdroju jedziemy do Chojny (111,0 km). Chojna to dawna stolica Nowej Marchii i jeden z największych i najbardziej znaczących jego ośrodków w przeszłości. O randze i znaczeniu miejscowości świadczą zachowane do czasów współczesnych monumentalne zabytki gotyku ceglanego – ratusz, mocno zniszczone mury obronne z okazałymi bramami, pozostałości dawnego klasztoru augustianów oraz dominująca w krajobrazie miasta bryła kościoła Mariackiego. Przy wyjeździe z miasta zobaczyć można także pozostałości gotyckiej kaplicy św. Gertrudy, przed którą znajduje się cmentarz żołnierzy radzieckich z II wojny światowej.
Wyjeżdżamy z Chojny kierując się drogą w stronę Cedyni. We wsi Mętno skręcamy w stronę Morynia i po kilku kilometrach dojeżdżamy do wsi Dolsko (120,0 km). W centrum wsi stoi kamienny kościół wspomniany w „Księdze Strachu” Zbigniewa Nienackiego – kultowej powieści o przygodach Pana Samochodzika. Na portalu kościoła zobaczyć można tajemniczy symbol szachownicy, łączony z wieloma tajemnicami średniowiecza, m.in. z zakonem templariuszy czy joannitów. Stąd już niedaleko do Morynia (125,0 km), kolejnego średniowiecznego miasta malowniczo położonego nad brzegami jeziora Morzycko. Moryń jest jednym z najlepiej zachowanych dawnych miast Nowej Marchii. Pełny pierścień kamiennych murów obronnych m.in. z zachowana furtą jeziorną, doskonale widoczny układ osadniczy miasta oraz kamienny kościół wczesnogotycki z charakterystyczna wieżą z przejazdem. Na narożniku wieży widoczny również symbol szachownicy. Na nadjeziornym cyplu zachowały się pozostałości dawnego zamku. Wzdłuż jeziora w ostatnich latach powstała zadbana promenada z ciekawym założeniem tzw. Alei Gwiazd Plejstocenu – makietami zwierząt z epoki lodowcowej i odlewami ich tropów w skali 1:1. W Moryniu kończymy nasza wycieczkę. Do Szczecina można dostać się stąd autobusem rejsowym lub pociągiem z położonej 7 km od Morynia stacji Witnica Chojeńska.
Trasa 2 Nadodrzańskim szlakiem historycznym
Gryfino – Widuchowa – Chojna – Cedynia – Osinów Dolny – Siekierki – Gozdowice – Czelin – Mieszkowice
Historyczny szlak nadodrzański rozpoczynamy w Gryfinie (0,0 km), stolicy administracyjnej powiatu i jednym ze starszych miast pomorskich. W mieście zachowało się niewiele ze średniowiecznej zabudowy. Na uwagę zasługuje zwłaszcza kamienno-ceglany kościół farny oraz pozostałości murów miejskich z jedyna zachowaną bramą – Bańską. Z Gryfina kierujemy się na południe drogą krajową DK31 i przez Pniewo oraz Dębogórę docieramy do Widuchowej (17,0 km). Niegdyś miasto (nigdy nie utraciła praw miejskich), obecnie traktowana jako wieś Widuchowa stanowiła dawniej obronny gród przygraniczny na styku Księstwa Pomorskiego i Nowej Marchii. Po dawnym zamku pozostały tylko ukryte w zaroślach fragmenty kamiennych murów, ale sama miejscowość zachowała układ dawnego miasta. Z Widuchowej podążamy dalej wzdłuż krajowej DK31 i po kilkunastu minutach samochodem docieramy do Chojny (38,0 km). Dawniej było to jedno z najważniejszych miast Nowej Marchii, a przez pewien czas pełniło nawet funkcje jej stolicy. Do czasów współczesnych zachował się nie tylko jej oryginalny układ średniowiecznego miasta, ale także kilka z monumentalnych jego budowli – ratusz, mury obronne (mocno zniszczone) z bramami i czatowniami, założenie klasztoru augustianów oraz dominujący w krajobrazie miasta kościół Mariacki z jedną z najwyższych na Pomorzu i całej Polsce wież (102 m.). W Chojnie stacjonowały również po wojnie wojska radzieckie, po których pozostało m.in. lotnisko wraz z całą infrastrukturą hangarów i magazynów.
Z Chojny wyruszamy drogą wojewódzką DW124 i przez Mętno, Orzechów docieramy do Cedyni (58,0 km). Zainteresowanym polecamy również wariant alternatywny z Orzechowa przez Czachów i Lubiechów Górny. W Czachowie koniecznie warto zobaczyć średniowieczne malowidła wewnątrz wiejskiego kościoła, w Lubiechowie Górnym natomiast – symbol szachownicy na portalu kamiennej świątyni.
Cedynia to dawny gród, którego początki sięgają nawet VIII wieku. To tutaj, w bezpośredniej okolicy miasta, w 972 r. wojska Mieszka I rozgromiły wojów margrabiego Hodona w słynnej bitwie pod Cedynią. Miejsce to upamiętnia pomnik orła na tzw. Górze Czcibora, ok. 2 km od centrum miasta. W Cedyni warto zajrzeć do lokalnego Muzeum Regionalnego oraz zobaczyć pozostałości dawnego klasztory cysterek, po którym pozostało jedno skrzydło (wyremontowane stanowi dziś hotel z restauracją).
Z Cedyni kierujemy się wzdłuż wzgórz tzw. Karpat Cedyńskich (m.in. z Górą Czcibora) w stronę przejścia granicznego z Niemcami w Osinowie Dolnym (63,5 km), a następnie wzdłuż doliny Odry drogą DW126 przez Stary Kostrzynek do Siekierek (75,5 km) i Starych Łysogórek (78,5 km). To tutaj, w okresie luty-kwiecień 1945 r. miały miejsce dramatyczne wydarzenia związane z akcją tzw. forsowania Odry. Pomiędzy tymi miejscowościami znajduje się jednej z największych w Polsce cmentarzy wojennych, na którym pochowano ponad 2 tys. poległych żołnierzy. Nieco dalej – w Gozdowicach (83,5 km), zobaczymy pomnik sapera oraz Muzeum Pamiątek Wojsk Inżynieryjnych WP, a w Czelinie (90,5 km) – miejsce wkopania pierwszego słupa granicznego na Odrze. Z Czelina przez Mieszkowice docieramy ostatecznie do Morynia (109,0 km), jednego z lepiej zachowanych średniowiecznych grodów Nowej Marchii, gdzie kończymy naszą wycieczkę.
Trasa 3 Nadodrzańskim szlakiem przyrodniczym
Gryfino – Krzywy Las – Widuchowa – Chojna – Krajnik Górny – Zatoń Dolna – Bielinek – Cedynia – Stary Kostrzynek – Stare Łysogórki – Moryń
Przyrodniczy szlak wzdłuż doliny Odry po części pokrywa się z podobnym traktem historycznym. Zwraca jednak uwagę na odwieczna walkę człowieka z nieujarzmioną przyrodą. Proponowana trasa ma więc charakter szlaku turystyki przyrodniczo-kulturowej.
Wycieczkę rozpoczynamy w Gryfinie (0,0 km), mieście położonym nad Regalicą i będącym bramą do Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Odry. Na teren parku można wejść pokonując jedynie zabytkowy nitowany most przerzucony przez Regalicę, niemal w samym centrum Gryfina. Nieco ponad 4 km na południe od Gryfina znajduje się niezwykły Pomnik Przyrody „Krzywy Las” (4,5 km), stanowiący zespół kilkudziesięciu niezwykle wygiętych sosen, będących pozostałością najprawdopodobniej dawnego (przedwojennego) pola doświadczalnego Szkoły Leśnej w Eberswalde (Niemcy). Krótki spacer do Krzywego Lasu zajmie około 15 minut. Następnie ruszamy przez tereny leśne w kierunku Chojny. Od Widuchowej (19,5 km) otaczające nas zwarte obszary leśne stanowią część tzw. Puszczy Piaskowej w obrębie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego.
Docieramy do Chojny (40,5 km), gdzie pierwsze kroki kierujemy do potężnego pomnika przyrody – platana „Olbrzyma”, będącego największym platanem w Polsce i ogólnie jednym z największych drzew w kraju. Platan ten ma ponad 11 metrów w obwodzie i liczy sobie ponad 300 lat! Pod względem przyrodniczym Chojna jest niezwykle cennym miejscem turystycznym. Oprócz platana, zobaczyć tu również można m.in. pomnikowe cisy, których wiek szacuje się na około 250 lat. Z Chojny wyjeżdżamy drogą krajową DK26 w stronę przejścia granicznego w Krajniku Dolnym. Dwa kilometry przed granica skręcamy w lewo w stronę Krajnika Górnego (52,5 km). Dawniej znajdowało się tu okazałe założenie parkowo-pałacowe, po którym pozostały tylko fragmenty cennego przyrodniczo parku ze starodrzewem m.in. ciekawych gatunków drzew (np. kasztana jadalnego). Kierujemy się dalej wzdłuż krawędzi doliny Odry i po kilku kilometrach zjeżdżamy do Zatoni Dolnej (56,5 km) i znanego założenia parkowo-krajobrazowego „Doliny Miłości”. Ten powstały w XIX w. park jest wynikiem prac ogrodowo-parkowych, jakie były prowadzone na stokach doliny Odry przez mieszkającą w Krajniku rodzinę von Humbert. Ciekawe założenie romantycznego parku jest jedna z największych atrakcji turystycznych tej części ziemi gryfińskiej. W całości położone jest dodatkowo w obrębie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego. Widoki, jakie ze okolicznych wzgórz rozpościerają się na niemiecką część doliny Odry i położony po zachodniej jej stronie Park Narodowy należą do najpiękniejszych w województwie.
Z Zatoni Dolnej podążamy nadodrzańską trasą w stronę Cedyni. Na wysokości zjazdu do Markocina robimy przystanek – wiedzie stąd trasa do jednego z najcenniejszych rezerwatów przyrody w województwie – rezerwatu Bielinek (72,0 km). To najdalej na północ i na wschód wysunięte stanowisko dębu omszonego oraz miejsce funkcjonowania roślinności kserotermicznej i stepowej.
Niecałe 5 km dzieli rezerwat Bielinek od położonej w dnie doliny Odry Cedyni (76,5 km) i terenów tzw. Żuław Cedyńskich – sztucznych polderów powstałych w XIX i na pocz. XX w. podczas prac regulacyjnych rzeki. Kawałek dalej, wzdłuż drogi prowadzącej w kierunku przejścia granicznego w Osinowie Dolnym, nadodrzańskie wzgórza pokrywają rozległe obszary tzw. Wrzosowisk Cedyńskich (78,5 km) – rezerwatu wchodzącego w skład Cedyńskiego Parku Krajobrazowego. Na szczycie jednego ze wzgórz postawiono altankę, do której prowadzi znakowany szlak turystyczno-przyrodniczy. Za Osinowem Dolnym podążamy zgodnie z oznakowaniem do najdalej na zachód położonego punktu w Polsce – miejsca w tzw. kolanie Odry. Stoi tam kamień z tabliczka informująca o tym jednym ze skrajnych punktów naszego kraju.
Trasa wiedzie teraz wzdłuż doliny Odry, na terenie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego. Po chwili mijamy po prawej stronie podmokłe tereny Kostrzyneckiego Rozlewiska – rezerwatu ptactwa wodnego i po kilkunastu kilometrach dojeżdżamy do Starych Łysogórek (97,5 km). Stąd wiedzie do Morynia jedna z najpiękniejszych krajobrazowo dróg w tej części województwa – wzdłuż rezerwatu Dolin Słubi. Wjeżdżając w górę doliny docieramy ostatecznie do Morynia (110,0 km), gdzie kończymy nasza wycieczkę. Warto zwrócić uwagę na porastające moryńskie parki liczne kolonie bluszcza, które w tym miejscu należą do niezwykle cennych zbiorów.
Tagi: 2019-06, powiat gryfiński