grudzień, 2019

Powiat gryfiński jako destynacja turystyki kulturowej

Autor: Tomasz Duda

Powiat gryfiński jako region położony nieco w oddaleniu od głównych tras i uczęszczanych szlaków komunikacyjnych, od wieku lat boryka się z jednoznacznym określeniem swojego charakteru. Z jednej strony strefa przygraniczna, która przez wiele lat stanowiła barierę swobodnego przepływu ruchu turystycznego, z drugiej bliskie sąsiedztwo aglomeracji miejskiej Szczecina sprawiały, że ruch ten miał w znacznej mierze charakter kanału tranzytowego.

Zainteresowanie regionalnym dziedzictwem historyczno-kulturowym, związanym przede wszystkim z dziejami Księstwa Pomorskiego i Nowej Marchii, jak również związanym z rozwojem charakterystycznego społeczeństwa terenów nadodrzańskich nastąpiło dopiero w ostatnich kilkunastu latach. Pomimo całkowitej wymiany ludności po drugiej wojnie światowej, dzięki zaangażowaniu lokalnych krajoznawców i pasjonatów historii regionu, powoli odbudowywana jest tożsamość miejsca, a atrakcyjność tych terenów promowana jest przez pryzmat ich odrębności i unikatowego dziedzictwa kulturowego. Szeroko pojmowana turystyka kulturowa ciągle jeszcze pozostaje w fazie eksploracji, niemniej jednak szybko rozwija się świadomość jej znaczenia w kształtowaniu regionalnej przestrzeni turystycznej. Zwiększająca się z roku na rok liczba dobrze zorganizowanych i wypromowanych wydarzeń tematycznych (festiwali podróżniczych, jarmarków historycznych, rekonstrukcji itp.) sprawia, że coraz częściej przyciągają one przyjezdnych ze ściśle określoną motywacją ich podróży. Nowe, kreowane w ostatnich latach oferty turystyczne zaczynają powoli wpisywać się w określoną strategię, która może pozwolić na rozwój odrębnej i rozpoznawalnej poza regionem przestrzeni turystyki kulturowej.

Analiza potencjału turystyczno-kulturowego powiatu gryfińskiego i interpretacja jej wyników pozwoliły na wskazanie kilku form turystyki kulturowej, które wydają się mieć w regionie najlepsze warunki rozwojowe i mają szansę stać się w niedalekiej przyszłości celem podróży turysty kulturowego.

 

Turystyka dziedzictwa kulturowego

Przygraniczny charakter analizowanego regionu, jego specyfika i rozwój w zróżnicowanych warunkach wpływów społeczno-kulturowych, wykształciły odrębny, dość wyróżniający się krajobraz kulturowy. Zachowane obiekty historyczne oraz znaczące dla regionalnej tradycji miejsca przedstawiają tu niezwykle cenną wartość historyczną, architektoniczną oraz religijną. Obejmują bardzo duży zakres czasowy, co jest sytuacją unikatową w kontekście burzliwej historii Pomorza. Na obszarze powiatu gryfińskiego zobaczyć można więc zarówno zachowane zabytki archeologiczne z okresu wczesnego średniowiecza i starszych, jak również cenne przykłady budowli średniowiecznych (głównie w postaci kamiennych budowli z XIII-XV w. oraz budowanych z cegły w charakterystycznym stylu gotyku pomorskiego) i nowożytnych. Ich znaczenie dla identyfikacji krajobrazu kulturowego regionu jest wyjątkowe, nie tylko na tle pozostałych obiektów w województwie, ale także tej części Polski oraz obszaru dawnego Księstwa Pomorskiego i Nowej Marchii (w ich historycznych granicach). O dużym znaczeniu kulturowym regionu świadczy jego włączenie w struktury kilku międzynarodowych szlaków tematycznych, jak Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego czy Europejskiego Szlaku Cysterskiego (Szlaku Opactw Cysterskich). Dziedzictwo cystersów, jak również wcześniejszych grup zakonnych – templariuszy i joannitów jest na omawianym obszarze szczególnie wyraźnie widoczne, a ich rozwiązania technologiczne do dziś wykorzystywane (np. gotycka stodoła w Kołbaczu, systemy melioracyjne w dolinie Płoni oraz uprawa winorośli). Zdaniem autora warto zaangażować się mocniej w promocję miejsc i szlaków związanych z dawną działalnością templariuszy i joannitów. Liczne tajemnice i niezwykłe opowieści, jakie przeplatają się z historycznymi faktami, dodatkowo zwiększają zainteresowanie tematem i stwarzają możliwości do wielu interesujących form interpretacji. Stworzenie odpowiedniej struktury narracyjnej, jak również wykorzystanie nowoczesnych form przewodnictwa i interpretacji (konkursy, questy, gry tematyczne, możliwości wirtualnej i rozszerzonej rzeczywistości itp.). Częściowo tego typu działania zostały już podjęte w ramach projektu Wrota Czasu, realizowanego w Moryniu. Należałoby jednak zwiększyć zasięg oddziaływania tych aktywności, włączając w to sąsiednie gminy i aktywizując lokalne organizacje oraz społeczności mieszkańców.

Niemal zupełnie pomijanym tematem, który doskonale wpisuje się w interpretację regionalnego dziedzictwa kulturowego i historycznego, jest wykorzystanie legend i opowieści w tworzeniu dedykowanych ofert turystycznych regionu. Wyjątkami są tu Moryń, gdzie powstał znakowany miejski Szlak Legend Moryńskich oraz Kołbacz, gdzie wykorzystano miejscowe legendy do interpretacji miejsca poprzez questy. Powiat gryfiński może się jednak pochwalić ogromną liczbą tego typu opowieści, które wychodzą na światło dzienne jedynie dzięki zaangażowaniu lokalnych przewodników lub regionalistów. Potencjał tej formy przekazu jest jeszcze mocno niedoceniany a przy odpowiednim wykorzystaniu może stać się determinantem rozwoju przestrzeni turystycznej wielu miejsc nie tylko w analizowanym powiecie. Autor opracowania widzi potrzebę ich znacznie większej promocji, jak również zwiększenia nakładów w budowanie wokół nich działań, wydarzeń oraz mikro-produktów turystycznych. Istnieje również potrzeba poprawy jakości informacji i oznakowania w kontekście przynależności miejsc i obiektów do szlaku. Współpraca pomiędzy poszczególnymi obiektami i zintegrowany system informacyjny pozwoli dodatkowo na wzajemne promowanie się wszystkich włączonych w strukturę szlaku obiektów. Najważniejszym elementem kształtowania markowego produktu turystyki dziedzictwa powinna być jednak edukacja i budowanie więzi pomiędzy lokalnymi społecznościami a regionem. Identyfikowanie się z dziedzictwem i wzmacnianie poczuci własnej tożsamości przyczynić się bowiem może do lepszego zrozumienia regionu i potrzeby jego ochrony i promocji.

 

Turystyka militarna

Na terenie powiatu gryfińskiego istnieje wiele obiektów, które z racji ich funkcji i wykorzystania podczas operacji forsowania Odry w 1945 r., stanowi obecnie przedmiot zainteresowania turystów, stając się elementami tematycznej oferty turystyki militarnej Pomorza Zachodniego. W skład Szlaku Pamięci Narodowej wchodzą miejsca, obiekty (m.in. Muzeum Pamiątek Wojsk Inżynieryjnych WP, pomniki w Gozdowicach, Siekierkach Czelinie, Starych Łysogórkach, cmentarz wojenny, przyczółki i pozostałości mostów) oraz wydarzenia. O ile jednak postrzeganie szlaku zostało dość mocno ograniczone pod koniec XX wieku, kiedy to jego charakter sprowadzano do dłużących się uroczystości patriotyczno-ideologicznych (m.in. poprzez hasła: „trzymamy straż nad Odrą”, „powrót piastowskich ziem do macierzy” itp.), o tyle współczesne pojmowanie idei szlaku coraz częściej wykorzystuje nowoczesne metody interpretacji i przystępnej narracji dla każdego. Zwiększające się zainteresowanie militariami i technikami działań wojskowych należałoby przełożyć na „odświeżenie” sposoby prezentacji wydarzeń z końca drugiej wojny światowej i wykreowanie stałej oferty, rozpoznawalnej i utożsamianej z regionem.

Niezaprzeczalnym atutem zróżnicowanej oferty turystyki militarnej regionu mogłoby się stać miejsce bitwy pod Cedynią – obok Grunwaldu, jednej z najbardziej rozpoznawalnych bitew w historii kraju. Pomimo wielu niewiadomych tradycja wskazuje na bitwę jaką w 972 r. stoczyły wojska Polan pod wodzą Mieszka I z margrabią Marchii Łużyckiej Hodonem. Tradycja również wskazuje wzgórza nieopodal Cedyni jako miejsce tego legendarnego już wydarzenia. Wzgórze Czcibora jest więc miejscem szczególnego zainteresowania turystyki edukacyjnej i historycznej, a każdego roku u jej stóp rekonstruowana jest słynna bitwa. Miejsce to w ostatnich latach przeszło gruntowną rewitalizację, a na jego terenie powstała rekonstrukcja bramy grodowej i wału ziemnego z palisadą, wykorzystywana podczas dorocznych imprez historyczno-turystycznych.

 

Turystyka wydarzeń (eventowa)

Odpowiednio zarządzane, wypromowane i skierowane do szerokiego kręgu odbiorców wydarzenia kulturalne, historyczne, religijne jak również imprezy kultury masowej, w wielu przypadkach stanowią główny motyw przyjazdu turystów do regionu. Na terenie powiatu organizowanych jest ponad 70 różnego rodzaju imprez, z których ponad połowa ma charakter turystyczny i przy odpowiednim zaangażowaniu i promocji mogłyby stać się flagowymi wydarzeniami, ściągającymi każdorazowo rzesze odwiedzających. Jedną z najważniejszych imprez o charakterze turystycznym w regionie jest Festiwal Miejsc i podróży „Włóczykij”, który od wielu lat organizowany jest w Gryfinie. Impreza ma już wyrobioną markę i jest rozpoznawalna w całej Polsce. Każdego roku przyciąga nie tylko rzesze miłośników podróży, ale również samych podróżników, w tym wielu znanych i popularnych w kraju i za granicą.

Coraz bardziej popularnym staje się w ostatnich latach festiwal „Cienie Zapomnianych Kultur”, organizowany corocznie w dawnym opactwie cystersów w Kołbaczu. Szczególnym zainteresowaniem cieszą się multimedialne pokazy świetlno-muzyczne, tzw. mappingi, podczas których na ścianach gotyckiego klasztoru wyświetlana jest historia cystersów na Pomorzu. Każdorazowo pokazy oglądają setki widzów, którzy przyjeżdżają do tej niewielkiej wsi specjalnie w tym celu.

W ostatnich latach obserwuje się zwiększona aktywność regionalnych rekonstruktorów historycznych, którzy każdego roku organizują tematyczne spotkania, jarmarki oraz rekonstrukcje średniowiecznych walk rycerskich, strojów i tradycji (np. w Swobnicy, Baniach, Trzcińsku-Zdroju czy Moryniu). Ich zasięg i znaczenie są jeszcze lokalne i tylko niekiedy wychodzą z promocją poza granice regionu. Niemniej jednak coraz częściej wpisują się w jego krajobraz kulturowy, a część miejscowości rozpoczęło już budowanie swojego wizerunku bazując na popularnych imprezach o charakterze historyczno-kulturowym.

 

Turystyka kulinarna i gastronomiczna

Analizowany region jest jednym z zaledwie kilku w województwie, który poszczycić się może kilkunastoma produktami kulinarnymi, wpisanymi na ministerialna listę produktów tradycyjnych, jak również produktami regionalnymi należącymi do sieci Nasze Kulinarne Dziedzictwo (Culinary Heritage). Większość spośród wspomnianych produktów pochodzi z obszaru Cedyńskiego Parku Krajobrazowego, z terenów Puszczy Piaskowej, np. miody z pasiek okolic Cedyni i Chojny. Nawiązując do regionalnych tradycji rolniczych i kulinarnych, powstał w ostatnich latach projekt produktu turystycznego, którego rdzeniem stało się wydarzenie „CeDynia na okrągło”. Wokół chwytliwego hasła, będącego ciekawie ujętą grą słów (Cedynia oraz uprawiana w okolicach dynia) zaprojektowano szereg wydarzeń i produktów lokalnych (rzemieślniczych i kulinarnych), które mają na celu promocję regionu i aktywizację lokalnej społeczności do podejmowania działań na rzecz rozwoju turystyki i budowania tożsamości miejsca. Jedną z podstaw tej oferty jest wykreowanie corocznej imprezy, która zbiorem plonów kończy cykl rozwojowy warzywa: sadzenie-wzrost-kwitnienie-owocowanie-zbiór. Zgodnie z projektem nasiona muszą pochodzić ze wzgórz cedyńskich w celu stworzenia własnego, oryginalnego produktu regionalnego. W czasie Święta Dyni odbywają się m.in. pokazy kulinarne oraz degustacja stworzonych na bazie dyni potraw.

Przy okazji potencjału turystyki kulinarnej powiatu gryfińskiego należy wspomnieć o odradzającej się tradycji uprawy winorośli i produkcji wina. Została ona zapoczątkowana jeszcze przez cystersów w XII wieku, a na skutek licznych wojen i zmian kulturowych, tradycja ta została na długie wieki porzucona. Obecnie kontynuuje je kilku producentów, a w regionie powstały już znaczące zakłady produkujące wino, które dodatkowo otwarte są na doświadczenia turystyczne i oferują programy zwiedzania winnicy połączone z degustacją. Do największych i najbardziej znanych producentów należą tu: Winnica Turnau w Baniewicach oraz Winnica Kojder w gminie Stare Czarnowo.

 

Turystyka religijna

Pomorze Zachodnie, podobnie jak większa część Polski zachodniej nie należy do najbardziej popularnych celów turystyki religijnej i pielgrzymkowej. Są to regiony uważane za dość marginalne pod względem tradycji religijnych i popularności pielgrzymowania do miejsc świętych [Duda 2016a, s.119-136]. Powiat gryfiński nie należy tutaj do wyjątku, choć dysponuje pewnym potencjałem do zorganizowania dość zwartej i bazującej na przesłankach historycznych przestrzeni turystyczno-sakralnej. Dodatkowo ze względu na przygraniczne położenie, istnieją sprzyjające okoliczności do rozwoju ekumenicznej turystyki religijnej bazującej na elementach wspólnych i różnicach w postrzeganiu tego typu aktywności przez protestantów i katolików. Doskonałym polem doświadczalnym takiej aktywności są wspólne, transgraniczne szlaki pielgrzymkowe, rozwijające się w wielu miejscach Europy. Istnieją przesłanki wskazujące na funkcjonowanie tego typu szlaków do czasów wprowadzenia reformacji na Pomorzu w 1534 r. Na fali rewitalizacji tego typu tras możliwa staje się rekonstrukcja istniejącego dawniej szlaku pątniczego prowadzącego wzdłuż doliny Odry, który łączyłby Szczecin i Pomorską Drogę Świętego Jakuba z położonymi dalej na południu Słubicami i Lubuską Drogą Świętego Jakuba. Wiadomym jest także funkcjonowanie w przeszłości ważnego sanktuarium maryjnego w Binowie (gmina Stare Czarnowo), będącego istotnym elementem historycznego szlaku pielgrzymkowego ze Szczecina w kierunku Gryfina i dalej Europy Zachodniej.

Współczesny ruch pielgrzymkowy w regionie koncentruje się głównie wokół sanktuarium Matki Bożej Nadodrzańskiej Królowej Pokoju w Siekierkach. Jego popularność zwiększa się z roku na rok, a najbliższe otoczenie obiektu zyskało wiele z infrastruktury towarzyszącej, która wykorzystywana jest przez przybywających do sanktuarium pielgrzymów i turystów. Zdaniem autora niewystarczające jest jeszcze wykorzystanie lokalizacji sanktuarium tuż przy granicy polsko-niemieckiej, co mogłoby w przyszłości przełożyć się na wzajemne budowanie mostów i poczucia tożsamości społeczno-religijnej i społeczno-kulturowej mieszkańców terenów nadodrza.

 

Turystyka kulturowo-przyrodnicza

Analizowany region charakteryzuje ogromny potencjał kulturowo-przyrodniczy, najczęściej niedoceniany zarówno przez turystów, jak i dużą część organizatorów turystyki. Potrzeby takiej mieszanej formy turystyki, respektującej zasady zrównoważonego rozwoju i tworzenie dla jej zaspokojenia koncepcji zagospodarowania przyczynić się mogą do zmiany postaw mieszkańców, a także zwiększenia atrakcyjności i wyjątkowości miejsca jako przestrzeni turystycznej. Powiat gryfiński odznacza się silnymi powiązaniami działalności człowieka z towarzyszącą mu od samego początku dziką i nieokiełznaną przyrodą, związaną w szczególności z szeroką doliną dolnej Odry oraz towarzyszącymi jej silnie urozmaiconymi wzgórzami morenowymi. Nieodłącznymi elementami krajobrazu kulturowego stały się zatem liczne poldery, powstałe po osuszaniu nadodrzańskich rozlewisk, strategicznie położone dawne grodziska, kamienne budowle sakralne i świeckie oraz inne wykorzystujące naturalny materiał budowlany (np. drewno w konstrukcjach ryglowych), układy osadnicze silnie powiązane z ukształtowaniem powierzchni i lokalizacją (np. miejscowości nadodrzańskie – Siekierki, Stare Łysogórki, Stary Kostrzynek itd.) oraz parki krajobrazowo-romantyczne wykorzystujące naturalne ekspozycje i ukształtowanie terenu (np. Dolina Miłości w Zatoni Dolnej).

W przypadku turystyki kulturowo-przyrodniczej bardzo słabo wykorzystywana jest obecnie sama Odra, jako historyczna i współczesna oś komunikacyjna, handlowa i kulturowa regionu. Wzdłuż niej na przestrzeni wieków rozwinął się unikalny krajobraz kulturowy a rzeka zdeterminowała na wiele wieków styl życia okolicznych mieszkańców. Rozwinięta na przełomie XIX i XX wieku działalność rolnicza i hydrotechniczna przyczyniła się do powstania oryginalnej koegzystencji człowieka z przyrodą, w której wyraźnie widoczna jest odwieczna walka z potęgą natury. Stan zachowania oraz słaba dostępność uniemożliwiają poprowadzenie w tym miejscu bezpiecznych i dobrze zorganizowanych szlaków tematycznych, niemniej jednak przy odrobinie wysiłku region może stworzyć interesująca ofertę turystyki przyrodniczo-kulturowej bazującej na tych unikatowych zasobach.

 

Tagi: ,