Spotkanie z jedną z najciekawszych religii świata w podróżach po Indiach

-> Itinerarium październik, 2019

Spotkanie z jedną z najciekawszych religii świata w podróżach po Indiach

Autor: Tadeusz Jędrysiak i Izabela Wyszowska

Podróżując po Indiach często spotyka sie mężczyzn, którzy wyróżniają się ubiorem, noszą starannie udrapowane jednobarwne turbany, nie obcinają włosów a na ręce noszą stalowe bransolety. Mężczyźni odznaczają się elegancją ruchu, z ich twarzy o regularnych rysach bije poczucie godności. Ich kobiety noszą „punjabi dress” – lekkie szarawary z długą tuniką zakrywającą kolana i długi szal-welon. Niektórzy turyści utożsamiają ich z tym krajem, a dla wielu to wręcz symbol Indii. Są to Sikhowie, zupełnie odrębna społeczność od Hindusów. Wyznają oni odmienną religię, nie uznając podziału na lepszych i gorszych, mają obowiązek równego traktowania wszystkich ludzi, nie uznają rozczłonkowania społeczeństwa na kasty, a kobiety traktują na równi z mężczyznami. Sikhowie są najłatwiejszą do rozpoznania grupą wyznaniową wśród mieszanki etniczno-religijnej Indii. Słowo „sikh” pochodzi od sanskryckiego śis.ya. W języku palijskim (pali) słowo sekha (lub sekkha) oznaczało ucznia zgłębiającego wiedzę religijną.

Sikhizm jest to religia będąca połączeniem wątków islamu i hinduizmu. Z islamu pochodzi koncepcja bezosobowego i nie posiadającego żadnego wizerunku ani wcieleń Boga, który jednak posiada „milion imion”. Z hinduizmu pochodzą praktyki medytacyjne, wiara w możliwość uzyskania bezpośredniej łączności z Bogiem poprzez medytację prowadzącą do oświecenia, wiara w reinkarnację i wreszcie wiele innych, zewnętrznych przejawów kultu.

Jest to jedna z największych religii monoteistycznych na świecie i jedna z najciekawszych religii świata. Sikhizm zaczerpnął część doktryn z obu religii. Zostały one jednak zmodyfikowane w taki sposób, iż obecnie sikhizm stanowi zupełnie odrębną religię — jest nie tylko systemem filozoficznym, ale również odmienną kulturą, której cechy dystynktywne kształtowały się na przestrzeni kilkuset lat.

Sikhizm odrzuca rytuał, głosi równość wszystkich wobec Boga, podkreśla wartość pracy. Kolebką sikhizmu jest Pendżab — region w północnych Indiach, kraina, przez którą przypływa pięć największych rzek tego regionu, od których wzięła swoją nazwę. Od północy granicę tego obszaru wyznaczają pasma himalajskie, a od południa — pustynne obszary Multanu i Radżasthanu. Obecny Pendżab, podzielony w 1947 r. między Indie a Pakistan, jest tylko częścią Pendżabu historycznego. Obecnie szacuje się, że liczba wyznawców sikhizmu przekroczyła 25 milionów, z czego 75% żyje w indyjskim Pendżabie. Sikhów można spotkać w całych Indiach. Często są właścicielami sklepów i hoteli, kierowcami taksówek.

Założycielem sikhizmu był Guru Nanak (1469–1538), który przyszedł na świat w Pendżabie, w dzisiejszym Pakistanie. Guru Nanak postanowił wybrać najlepsze elementy z hinduizmu oraz islamu i utworzyć zjednoczoną religię. Jednym z filarów sikhizmu było jego powiedzenie: „Nie ma hinduisty, nie ma muzułmanina”, co miało znaczyć, że Bóg nie jest ani hinduistą, ani muzułmaninem, a ścieżka, po której on sam stąpa, jest po prostu ścieżką Bożą. Centralnym punktem tej religii jest kult pierwszych dziesięciu Guru, z których według wierzeń każdy był kolejnym wcieleniem Guru Nanaka i miał bezpośredni kontakt z Bogiem. Guru przekazali to objawienie na piśmie w formie Pani Księgi, którą każdy z nich uzupełniał o kolejny rozdział. Ostatni, dziesiąty Guru Gobind Singh uznał, że dzieło pisania Księgi jest ukończone i ustanowił ją „ostatnim, jedenastym Guru”.

Według wierzeń Pani Księga jest obecnie guru Sikhów w znaczeniu dosłownym. W momencie, gdy między wyznawcami dochodzi do sporu religijnego o kluczowym znaczeniu otwiera się Pani Księgę na losowo wybranym cytacie, którego słowa rozstrzygają spór, tak jakby to mógł zrobić żywy guru. Pani Księga „udziela” też ślubów, jest „obecna” przy narodzinach i pogrzebach. Księga liczy sobie 1.430 stron i jest kompilacją hymnów, poezji i literatury duchowej. Zawiera ona także modlitwy, medytacje oraz listę moralnych zasad niezbędnych do rozwoju duchowego i zbawienia. Święta księga powstała w języku gurmukhi, pisanej odmianie dialektu pendżabskiego.

Sikhowie wyznają istnienie jednego Boga, stwórca wszystkiego na ziemi, który nie może przyjąć ludzkiej postaci. Według ich religii celem życia ludzkiego jest wyrwanie się z cyklu wcieleń i bycie blisko Boga. Dokonać tego można poprzez zachowywanie nauk Guru, medytację oraz akty służby i miłosierdzia. Sikhowie odrzucają wszelki rytualizm, zachowywanie obowiązkowych postów czy też wegetarianizm.

Sikhizm jest religią wymagającą od swoich wyznawców szczegółowego przestrzegania zasad moralności, diety i sposobu ubierania się. Etyka sikhijska opiera się na trzech fundamentalnych zasadach: praca, pobożność i miłosierdzie. Te trzy zasady powinny rządzić całym życiem człowieka. Każdy Sikh powinien: stale studiować pisma i rozmyślać o Bogu, żyć według wskazówek, których udzielili Guru oraz powinien czynnie służyć społeczności.

Khalsa – symbol Sikhizmu.
Składa się on z dwóch sztyletów, miecza w centrum, i pierścienia otaczającego ten ostatni. Obosieczny miecz w środku reprezentuje Bożą wiedzę odróżniającą prawdę od kłamstwa. Pierścień wokół miecza reprezentuje perfekcję wiecznego Boga, zaś sztylety symbolizują zarówno czasową, jak i duchową powinność, którą Sikh ma obowiązek spełnić wobec społeczeństwa i Boga. Dwa sztylety po bokach ukazują gotowość do obrony prawdy i sprawiedliwości.

Sikhizm zakłada równość kobiety i mężczyzny, co stawia sikhijkę na wysokiej pozycji społecznej w porównaniu z wyznawczyniami innych indyjskich religii. Kobiety mają prawo uczestniczyć we wszystkich obrzędach, mogą czytać Księgę przed zgromadzeniem wiernych, rozdawać podczas nabożeństw słodki pudding (karah prasad), a nawet kierować świątynią (gurdwarą).

Każdy Sikh powinien wcześnie wstawać i dokonawszy ablucji rozmyślać o jednym prawdziwym Bogu. Każdy też powinien uczestniczyć w modłach zbiorowych w świątyni zwanej gurdwarą. Najważniejszym miejscem kultu Sikhów jest „Złota Świątynia” w Amritsarze, w której przechowywany jest oryginał świętej księgi Sikhów zwanej Sri Guru Granth Sahib – Pani Księga. Sikhijskie świątynie można również spotkać w Delhi i innych miastach Indii oraz poza ich granicami — największe skupiska migracyjne Sikhów znajdują się w USA i Kanadzie oraz Wielkiej Brytanii, mniejsze zaś w Afryce Wschodniej, Malezji, Indonezji, Australii oraz Nowej Zelandii.

Życie religijne Sikhów koncentruje się w świątyni, gurdwarze. Nie ma określonych godzin nabożeństw. Zwyczajem sikhów jest zbieranie się na modlitwy rano i wieczorem, a w ciągu dnia powinni oni jak najczęściej wstępować do gurdwary. Nabożeństwa polegają na czytaniu wybranych wcześniej fragmentów Śri Guru Granth Sahib. Wszelkie miejsca, gdzie znajduje się księga Grandth Sahib, uważane są za święte.

Religia ta początkowo nie posiadała żadnej liturgii i zakazuje istnienia „etatowego kleru”. Wyznawcy są w stosunku do siebie absolutnie równi i od śmierci dziesiątego Guru, nikt nie posiada żadnych specjalnych prerogatyw religijnych, oprócz swojego osobistego autorytetu. Wszystkie funkcje religijne od prowadzenia gminnych Gurdwar po administrowanie najważniejszą świątynią czyli Amritsarem są wykonywane społecznie i nie wolno z tego tytułu osiągać żadnych korzyści materialnych.

Istnieje pięć symboli pozwalających Sikhom bez trudu i wątpliwości rozpoznać się w dowolnym miejscu na ziemi. Symbole te popularnie nazywane są pięć K, ponieważ pierwszą literę każdego symbolu stanowi ‘K’. Są to:

KESH – długie i nieucinane włosy. Jest to pierwszy i najbardziej widoczny symbol: długa broda oraz włosy upięte w kok i schowane pod turbanem. Brody na ogół się nie strzyże, tylko zwija w kształt wałka i upina pod szyją przy pomocy specjalnej siatki zaczepianej o uszy;
KANGHA – grzebień. Służy on do utrzymania brody i włosów w czystości. Każdy Sikh ma grzebień, drewniany lub z kości słoniowej;
KIRPAN – mały miecz lub sztylet, symbol siły i godności, noszony najczęściej na długim pasku przewieszonym przez ramię (coraz częściej jest to tylko imitacja sztyletu w postaci zaostrzonej rączki grzebienia). Noszony kirpan przypomina o potrzebie walki z wszelkimi formami ucisku;
KARHA – stalowa bransoletka w kształcie pierścienia. Noszona jest ona na prawym nadgarstku. Symbolizuje ona wierność wobec religii, jednego Boga i jedną Prawdę bez początku i bez końca. Stal jest oznaką siły;
KACCHERA – krótkie spodnie lub szarawary, pochodzące z czasów, gdy mężczyźni nosili długie szaty. Oznaczają ciągłą gotowość do konnego wyruszenia do boju. Wszyscy sikhijscy mężczyźni mają nosić spodnie. Pozornie nie ma w tym nic nadzwyczajnego, trzeba jednak pamiętać, że w Indiach chodzi się zwykle w dhoti lub lungi (kawałek materiału zawinięty wokół bioder i ud).

Wymóg noszenia sztyletu i spodni bierze się z militarnych tradycji Sikhów, którzy na przestrzeni wieków wielokrotnie musieli walczyć o swoje życie i niepodległość, nie mogąc sobie pozwolić na chwilę bezbronności czy zaplątanie się w luźne dhoti. W stosunku do wyglądu kobiet nie ma tak ścisłych reguł. Noszą luźne spodnie związane w kostkach i koszulę po kolana.

Ci, którzy ucięli włosy lub przycięli brodę, naruszają Prawa Podstawowe Sikhizmu i są traktowani jako odstępcy od wiary. Charakterystyczną oznaką przynależności do religii sikhijskiej jest nazwisko. W zasadzie większość mężczyzn przybiera nazwisko Singh, co znaczy Lew, a kobiety przyjmują nazwisko Kaur, czyli Księżniczka. 14 milionów Lwów, nie licząc Singhów niesikhijskich, powoduje, że jest to najpopularniejsze nazwisko w Indiach. Kobiety od początku miały w sikhizmie wysoką pozycję, gdyż religia ta zakłada równość kobiet i mężczyzn. Mają one prawo uczestniczyć we wszystkich obrzędach i czytać Księgę przed wiernymi.

Poniżej podano kilka innych ciekawostek kulturowych związanych z Sikhami:

od XVI w. mają swój własny język — pendżabi. Wyróżniają się w takich dziedzinach życia jak: armia, lotnictwo, rolnictwo, sport, nauki techniczne, telekomunikacja i bankowość (nazywa się ich Żydami Indii);
Sikhowie nie spożywają alkoholu, nie palą tytoniu, ale nie uznają również umartwień cielesnych;
Sikhowie nie są zwolennikami ucieczki od świata, dlatego nie zakładają klasztorów, nie mają kleru;
nie uznają celibatu, gdyż uważają, że małżeństwo i życie rodzinne najbardziej odpowiada naturalnym potrzebom człowieka;
swój dzień rozpoczynają od kąpieli, potem medytują i odmawiają Dźiapu Dźi – boski hymn, który jest traktowany jako wyznanie wiary;
dzień Sikha powinien być wypełniony uczciwą pracą, którą otacza on głębokim szacunkiem i rozmyślaniami zbliżającymi go do Boga;
dla Sikha nie ma zajęć hańbiących – każda praca jest dobra pod warunkiem, że dobrze się ją wykonuje;
Sikhowie powinni utrzymywać się wyłącznie z pieniędzy zarobionych w uczciwy sposób;
Sikhowie muszą być szczodrzy i miłosierni, mają być tolerancyjni i gościnni;
Sikhom muszą być obce pojęcia kasty i nieczystości, czarna magia i jasnowidztwo, nie wolno im szukać pomyślnych znaków, oddawać się zabobonom, stawiać horoskopów, obawiać się złych wróżb i zaćmienia słońca, świętować pełni księżyca;
nie wolno im golić głowy przy urodzeniu, kłaść na czoło znaku tilak, pościć, czcić posągów, modlić się u grobów świętych mężów hinduskich i muzułmańskich;
Sikhom nie wolno odbywać pielgrzymek do świętych miejsc innowierców i naśladować hinduskich obrzędów pogrzebowych;
Sikhowie palą swoich zmarłych, a chrztu udzielają dzieciom dopiero, gdy są one wystarczająco duże, by zrozumieć znaczenie tego obrzędu;
członkowie wspólnoty nie mogą żyć z jałmużny, a wspieranie najuboższych i czynna służba społeczności jest ich obowiązkiem;
ze względów etycznych Sikhom nie wolno zajmować się hazardem, sprzedażą alkoholu i tytoniu;
przywiązanie Sikhów do białej broni jest tak silne, że linie lotnicze pozwalają im jako jedynym na wnoszenie jej na pokład samolotu. W przypadku sztyletu nie budzi to sensacji, ale co z tymi, którzy noszą wyjątkowo długie szable?
turban u Sikhów pełni funkcję symboliczną, a nie praktyczną. Włosy są długie, lecz uczesane i czyste. Turban jest zrobiony z cienkiego materiału. Po rozłożeniu ma około czterech metrów długości. Trzeba go za każdym razem zawijać;
noszenie turbanu jest bardzo zakorzenione w kulturze sikhijskiej. Zdejmowanie go publicznie jest gorsze nawet od zdejmowania ubrania na ulicy;
noszenie turbanu łączy się nierozerwalnie z zagadnieniem przynależności społecznej i religijnej. Noszących turban uważa się za obrońców kultury sikhijskiej. Kształt i kolor turbanu są nieważne. Dla każdego Sikha płci męskiej liczy się sam turban;
dziś Sikhowie stanowią trzon indyjskiej armii zawodowej;
przy każdej świątyni Sikhów znajduje się bezpłatna stołówka, w której trzy razy dziennie są wydawane bezpłatne posiłki, dla wszystkich którzy tam się zgłoszą. Posiłki są przygotowywane przez wolontariuszy;
w Polsce jest około trzystu Sikhów. Wywodzą się głównie spośród przybyszów z Indii, ale nie brakuje także obywateli Kanady, USA czy w Wielkiej Brytanii. Zbierają się na modły raz w tygodniu, w niedziele, w jedynej w Polsce gurdwarze – świątyni sikhijskiej – która znajduje się w podwarszawskim Raszynie. Na spotkania przychodzą także Polacy – fascynaci szeroko pojętej kultury indyjskiej, a przede wszystkim zwolennicy egalitarnej filozofii sikhizmu.

Poniżej opisano cały rytuał jaki obowiązuje w świątyni Sikhów:

świątynia sikhijska nazywa się gurdwara;
gurdwara jest otwarta dla każdego, bez względu na przynależność kastową i wyznanie. pod warunkiem, że dana osoba nie ma przy sobie tytoniu ani niczego, czego zabrania religia Sikhów;
wewnątrz świątyni znajduje się duże pomieszczenie, w którym znajduje się Pani Księga;
wszystkich wchodzących do świątyni, bez wyjątku, obowiązuje nakrycie głowy;
wszyscy, którzy nie są wyznawcami sikhizmu przykrywają głowę pomarańczowymi chustkami;
wejście do świątyni odbywa się tylko boso;
przed wejściem do świątyni znajdują się „sadzawki” do obmycia nóg;
Sikh zbliżając się do wnętrza świątyni wykonuje pokłony do podłogi, składa ofiary najczęściej pieniądze;
wychodząc ze świątyni Sikh wycofuje się tyłem, twarzą będąc zwrócony do Pani Księgi;
pośrodku świątyni na podwyższeniu leży Pani Księga, nad nią ustawiony jest daszek. Dokoła Pani Księgi i po gurdwarze należy chodzić w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Jest także przygotowany specjalny czuri (wachlarz) do jej wachlowania;
Panią Księgę trzeba otwierać, czytać i zamykać z szacunkiem. Otwierać trzeba ją ostrożnie. Należy ją oprzeć na małych poduszkach, a w przerwach miedzy czytaniami – przykrywać otwarta Panią Księgę prostokątną chustą;
w świątyni wierni zasiadają na podłodze, przy czym kobiety nie siedzą razem z mężczyznami;
każdy (kobieta lub mężczyzna) jest uprawniony do prowadzenia ceremonii religijnej;
czynności rytualne, zaczerpnięte z innych religii – jak zapalanie lamp lub ognia, okadzanie, obrzęd z lampami i bicie w dzwony – są surowo zakazane. Świec lub lampek można używać do oświetlenia, a kadzideł i kwiatów do odświeżenia powietrza;
zarówno podczas nabożeństw, jak i wtedy, kiedy otwarta jest Pani Księga, głowy obecnych muszą być przykryte, zasłanianie twarzy przez kobiety jest sprzeczne z wiarą Sikhów;
siadanie w czasie wspólnych nabożeństw na specjalnych poduszkach, krzesłach, fotelach czy kanapach albo podkreślanie w jakiś inny sposób swojego stanowiska czy wyższości – uważane jest za sprzeczne z zasadami sikhizmu;
po skończonej modlitwie, na zewnątrz świątyni, wierni otrzymują słodką potrawę (jest to jak gdyby rodzaj komunii w kościele katolickim), jest ona przyrządzona z mąki, cukru i sklarowanego masła.

Bibliografia

Breuilly E., O’Brien J., Palmer M. [1998], Przewodnik po religiach świata, Polskie
Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa-Wrocław, s.138-149.

Owen Cole W., Piara Singh Sambhi [1987], Sikhowie. Wiara i życie, Wydawnictwo
Łódzkie, Łódź.

What is sikhizm? [2003], Delhi Sikh Gurdwara Management Committee, Gurupdesh
Printers, New Delhi.

Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak