Skarby sztuki sakralnej w muzeach kościelnych w Drohiczynie i Przemyślu
Autor: Tadeusz Jędrysiak i Izabela WyszowskaMuzea kościelne funkcjonują od pierwszej połowy XIX w. Powstawały w kręgach, które darzyły szczególną estymą tradycję, naukę i religię. W Polsce pierwsze takie placówki zaczęto tworzyć w okresie zaborów. Powstawanie ich wynikało z konieczności ratowania przed zniszczeniem obiektów stanowiących własność Narodu Polskiego. Ważnym powodem, powołania przez Kościół muzeów były niewłaściwe warunki przechowywania obiektów wycofanych z kultu [Skrzydlewska 2008, s. 89]. Muzea tego typu zalicza się do grupy muzeów regionalnych, jednakże są zazwyczaj własnością diecezji, w ramach której funkcjonują. Za pierwsze muzeum kościelne uważa się Muzeum we Włocławku, powstałe w 1870 r. Drugim działającym nieprzerwanie do dziś było Muzeum Diecezjalne w Tarnowie założone w 1888 r. [Skrzydlewska 2008, s. 90]. Muzeum to posiada bogatą kolekcję zbiorów sakralnych od XVI do XIX w., podlega mu szereg filii m.in.: w Dobrej w Beskidzie Wschodnim, założone w 1955 r., w Grybowie w woj. nowosądeckim, powstałe ok. 1950 r., w Iwkowej oraz w Mogilnie w woj. nowosądeckim oraz w Tropiu, utworzone w 1949 r. [Przekaziński 1984, s. 155].
Do kolejno powstających innych muzeów diecezjalnych należą: Muzeum Archidiecezjalne w Poznaniu, we Wrocławiu, Przemyślu, Płocku, Sandomierzu, Krakowie i Warszawie oraz w Żytomierzu (obecnie Ukraina). Po 1918 r. na mapie Polski pojawiły się ponadto placówki zbiorów kościelnych we Lwowie, Janowie (przeniesione do Siedlec), Kielcach, Lublinie, Pelplinie, Łodzi. Po II wojnie światowej różnie kształtowały się losy muzealnictwa kościelnego, część obiektów zawiesiła działalność, część po pewnym czasie reaktywowano lub powoływano od podstaw. W 1987 r. powstało – Muzeum Diecezjalne w Opolu. Pojawiło się też szereg muzeów klasztornych (m.in. Karmelitów Bosych w Czernej, Muzeum Prowincji Ojców Bernardynów w Leżajsku). Po przemianach w 1989 r. rozpoczęły działalność: Muzeum Diecezjalne w Zamościu, Muzeum Diecezjalne w Szczecinie, Muzeum Diecezjalne w Siedlcach oraz Muzeum Diecezjalne w Rzeszowie [Skrzydlewska 2008, s. 91-92].
Godnymi odwiedzenia, może w aktualnym okresie wakacyjnym, zdaniem autorów, są dwa muzea w Drohiczynie i Przemyślu, gromadzące niezwykle ciekawe zbiory, są to Muzeum Diecezjalne im. Jana Pawła II w Drohiczynie oraz Muzeum Archidiecezjalne im. św. Józefa Sebastiana Pelczara w Przemyślu. Szczególnym atutem wizyty w tych placówkach są oprowadzające po ekspozycji siostry zakonne, które z wielkim sercem i zaangażowaniem potrafią o każdym eksponacie opowiadać z wielkim zaangażowaniem i znawstwem.
Muzeum Diecezjalne im. Jana Pawła II w Drohiczynie mieści się w zabytkowym gmachu dawnego klasztoru franciszkańskiego z przełomu XVII i XVIII w. Zbiory prezentowane są w kilku salach, m.in. w Sali Papieskiej, w której stoi fotel, na którym w 1999 r. zasiadał w Drohiczynie Jan Paweł II. Ekspozycję tworzą obrazy, pamiątkowe medale i monety, okolicznościowe znaczki pocztówki. Ponadto w muzeum zobaczyć można staropolskie naczynia z cyny, a ich kolekcja licząca ponad 300 przedmiotów jest prawdopodobnie największa na Podlasiu. Na specjalnych stojakach pokazane są bogato zdobione i haftowane ornaty, a w gablocie pastorały: kandydata na ołtarze biskupa Zygmunta Łozińskiego i papieża Piusa XII. W kolejnych pomieszczeniach można zobaczyć przedmioty ze srebra: kielichy, relikwiarze, monstrancje Jabłonowskich, Sapiehów, Radziwiłłów, pacyfikały, tace, lichtarze, zabytkowe rzeźby, obrazy i wiele oryginalnych dokumentów.
Muzeum Archidiecezjalne im. św. Józefa Sebastiana Pelczara w Przemyślu jest zlokalizowane w pojezuickim oratorium XVII-wiecznego kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Założone w 1902 r. jest najstarszą placówką muzealną w województwie podkarpackim. Eksponowane są tu dzieła sztuki sakralnej średniowiecza, baroku i innych epok, a także kolekcja pamiątek po Ojcu Świętym Janie Pawle II. Zasoby muzealne zgromadzone w muzeum stanowią doskonały dokument historyczny prezentujący jak kształtowała się sztuka sakralna na terenie diecezji przemyskiej na przestrzeni dziejów od XV w. aż po współczesność.
Bibliografia
Przekaziński A. [1984], Muzea diecezjalne wczoraj i dziś, „Śląskie Studia Historyczno-
Teologiczne” , t. XVII.
Skrzydlewska B. [2008], Muzeum diecezjalne w Płocku na tle dziejów muzealnictwa
kościelnego, „Muzealnictwo” nr 49.
Wyszowska I., Jędrysiak T. [2017], Turystyka muzealna, PWE, Warszawa.
Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak