Powiat kamieński jako destynacja turystyki kulturowej
Autor: Tomasz DudaBogate dziedzictwo historyczne oraz mnogość atrakcji o charakterze kulturowym sprawiają, że powiat kamieński postrzegany jest jako jeden z najważniejszych celów wyjazdów turystyki kulturowej w województwie. Bliskość wybrzeża Morza Bałtyckiego i popularnych miejscowości wypoczynkowych czy kąpielisk nadmorskich (m.in. Międzyzdroje, Dziwnów, Międzywodzie) w znacznym stopniu determinują jednak charakter omawianej przestrzeni turystycznej, nadając jej wyraźnie określone funkcje rekreacyjne. Turystyka kulturowa pozostaje więc niejako w cieniu, stając się jedynie alternatywą dla przebywających nad morzem wczasowiczów. Dobrze wypromowane wydarzenia kulturowe (np. Festiwal Słowian i Wikingów w Wolinie, Festiwal Gwiazd w Międzyzdrojach czy Festiwal Muzyki Organowej w Kamieniu Pomorskim) oraz miejsca historyczne (m.in. Osiedle Katedralne w Kamieniu Pomorskim, grodzisko w Lubinie czy rekonstrukcja osady wikińskiej w Wolinie) powoli zmieniają ten wizerunek, przyczyniając się do budowania regionalnej tożsamości. Nowe, kreowane w ostatnich latach oferty turystyczne nie posiadają jeszcze wyraźnie ukształtowanej strategii, która pozwoliłaby na rozwój odrębnej i rozpoznawalnej poza regionem przestrzeni turystyki kulturowej.
Analiza potencjału turystyczno-kulturowego powiatu kamieńskiego i interpretacja jej wyników pozwoliły na wskazanie kilku form turystyki kulturowej, które wydają się mieć w regionie najlepsze warunki rozwojowe i mają szansę stać się w niedalekiej przyszłości celem podróży turysty kulturowego.
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Zachowane z pożogi wojennej, jak również wcześniejszych okresów wojen i zniszczeń, elementy dziedzictwa kulturowego Pomorza przedstawiają na opisywanym terenie niezwykle cenną wartość historyczną, architektoniczną, religijną oraz kulturową. Obejmują one bardzo duży zakres czasowy, co jest sytuacją unikatową w kontekście burzliwej historii Pomorza. Na omawianym obszarze zobaczyć można więc zarówno zachowane zabytki archeologiczne z okresu wczesnego średniowiecza i starszych, jak również cenne przykłady budowli średniowiecznych (głównie w stylu gotyckim) i nowożytnych. Ich znaczenie dla identyfikacji krajobrazu kulturowego regionu jest wyjątkowe, nie tylko na tle pozostałych obiektów w województwie, ale także tej części Polski oraz obszaru dawnego Księstwa Pomorskiego (w jego historycznych granicach).
O dużym znaczeniu zabytkowych obiektów Kamienia Pomorskiego i całego powiatu świadczy włączenie miasta w struktury Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego, a najcenniejsze miejsca powiatu wchodzą w skład Europejskiego Szlaku Cysterskiego (dawne opactwo cysterek w Wolinie) oraz powstającego właśnie Szlaku Gryfitów [Duda 2018a, s. 95-112]. Wolin funkcjonuje jako ważny punkt na Szlaku Wikingów, który jest certyfikowanym szlakiem kulturowym Rady Europy (Cultural Route of Council of Europe). Ze względu na olbrzymią nośność medialną tematyki wikingów (zwłaszcza w ostatnich latach, po emisji seriali telewizyjnych nawiązujących do kultury nordyckiej) należałoby jednak zadbać o zdecydowanie większą promocję tego szlaku i znaczenia Wolina dla związków pomorsko-skandynawskich. Doroczny Festiwal Słowian i Wikingów, jakkolwiek znany szeroko poza granicami regionu i Polski, to jeszcze zbyt mało by zbudować markę identyfikującą miejsce z transgranicznym Szlakiem Wikingów i tematyką nordycką. Zdaniem autora, warto zainteresować region tematem Drogi Świętego Olafa, jednego z najbardziej znanych szlaków kulturowych Europy Północnej, nawiązującego do średniowiecznej tradycji pielgrzymowania do grobu świętego króla, mieszczącego się w Trondheim, w Norwegii. Kult Olafa, tak bardzo charakterystyczny dla krajów skandynawskich, znany był również na Pomorzu. Do miejsc szczególnie z nim związanych należałoby zaliczyć m.in. Wolin i Kamień Pomorski. Odpowiednie działania promocyjne, podparte odpowiednią kwerendą i waloryzacją, mogłyby przyczynić się do stworzenia nowego markowego produktu turystyki dziedzictwa w regionie.
Wiele z pomijanych do tej pory miejscowości opisywanego regionu zostało włączonych w struktury Pomorskiej Drogi Świętego Jakuba, największego szlaku pątniczego średniowiecznej i współczesnej Europy. Dzięki inicjatywie jego rewitalizacji w 2013 r., na nowo ożyły niewielkie miejscowości wraz z interesującymi zachowanymi obiektami sakralnymi (i nie tylko) reprezentującymi typowy dla regionu styl gotyku pomorskiego czy charakterystyczną architekturę ryglową. Powiat kamieński cechuje również olbrzymi potencjał w kierunku rozwoju nowych szlaków tematycznych, nawiązujących bezpośrednio do elementów dziedzictwa historycznego i kulturowego Pomorza.
Potencjał powiatu kamieńskiego i jego znaczenie w historii Księstwa Pomorskiego powinny stanowić podstawę budowania przestrzeni turystyki dziedzictwa oraz markowych produktów bazujących na elementach tradycji i kultury pomorskiej. Ich rdzeń mogłyby tworzyć funkcjonujące lub projektowane tematyczne szlaki kulturowe, przebiegające przez teren powiatu. Autor opracowania widzi jednak potrzebę ich znacznie większej promocji, jak również zwiększenia nakładów w budowanie wokół nich działań, wydarzeń oraz mikro-produktów turystycznych. Istnieje również potrzeba poprawy jakości informacji i oznakowania w kontekście przynależności miejsc i obiektów do szlaku. Współpraca pomiędzy poszczególnymi obiektami i zintegrowany system informacyjny pozwoli dodatkowo na wzajemne promowanie się wszystkich włączonych w strukturę szlaku obiektów. Najważniejszym elementem kształtowania markowego produktu turystyki dziedzictwa powinna być jednak edukacja i budowanie więzi pomiędzy lokalnymi społecznościami a regionem. Identyfikowanie się z dziedzictwem i wzmacnianie poczuci własnej tożsamości przyczynić się bowiem może do lepszego zrozumienia regionu i potrzeby jego ochrony i promocji.
Turystyka wydarzeń (eventowa)
Odpowiednio zarządzane, wypromowane i skierowane do szerokiego kręgu odbiorców wydarzenia kulturalne, historyczne, religijne jak również imprezy kultury masowej, w wielu przypadkach stanowią główny motyw przyjazdu turystów do regionu. Powiat kamieński, obok kilku innych (głównie nadmorskich) powiatów województwa wyróżnia się licznymi imprezami o zasięgu ponadregionalnym, a nawet międzynarodowym. Do najbardziej znanych należy Festiwal Słowian i Wikingów, organizowany każdego roku w skansenie w Wolinie. To jedna z największych tego typu imprez w Europie, przyciągająca rzesze miłośników historii i rekonstruktorów z całego świata. O ile jednak rozpoznawalność imprezy oraz jej popularność nie podlega dyskusji, to jednak oddziaływanie produktu na region, jak również jego udział w kształtowaniu lokalnej przestrzeni turystyki kulturowej pozostawia jeszcze sporo do życzenia. Pojawiają się opinie lokalnych społeczności, że skądinąd świetnie zorganizowany Festiwal, jest spotkaniem ludzi o podobnych zainteresowaniach, pewnego rodzaju zlotem ściśle określonego grona rekonstruktorów historycznych, mało otwierającym się na osoby z zewnątrz, turystów czy wypoczywających w tym czasie nad morzem wczasowiczów. Potencjał wydarzenia jest jednak bardzo wysoki i przy odpowiednim zarządzaniu i większej promocji wydarzenia wśród turystów może stać się flagową imprezą turystyki kulturowej nie tylko regionu powiatu kamieńskiego, ale również całego województwa.
Nieco inaczej sytuacja wygląda z Festiwalem Gwiazd w Międzyzdrojach, który cieszy się olbrzymią popularnością wśród przebywających nad morzem turystów, jak również osób zainteresowanych światem kina, teatru i muzyki. Festiwalowi towarzyszą różnorodne spotkania, projekcje filmów przedstawienia i imprezy towarzyszące. Najbardziej oczekiwanym momentem jest odsłonięcie kolejnych odcisków dłoni znanych aktorów na Promenadzie Gwiazd. To jeden z najbardziej medialnych i widowiskowych festiwali na polskim wybrzeżu, który z powodzeniem wpisuje się w rozrywkowy charakter przestrzeni turystycznej regionu. Należy jednak zauważyć, że wydarzenie to posiada wyraźnie rozrywkowy charakter i w żaden sposób nie nawiązuje do tradycji czy szerzej krajobrazu kulturowego regionu. Jest imprezą masową, której lokalizacja jest przypadkowa i może być łączona jedynie z ogromną popularnością Międzyzdrojów wśród przyjezdnych i wypoczywających nad morzem wczasowiczów. Trudno więc do końca mówić tu o zjawisku kulturowym, utożsamianym z charakterystycznym genius loci regionu. Festiwal zagościł jednak na stałe w kalendarzu imprez ogólnopolskich i z pewnością kształtuje wizerunek miejsca jako znaczącego punktu na mapie krajowej turystyki wydarzeń (turystyki eventowej).
Turystyka religijna
Pomorze Zachodnie, podobnie jak większa część Polski zachodniej nie należy do najbardziej popularnych celów turystyki religijnej i pielgrzymkowej. Są to regiony uważane za dość marginalne pod względem tradycji religijnych i popularności pielgrzymowania do miejsc świętych [Duda 2016, s.119-136]. W dużej mierze wynika to wielowiekowych tradycji reformacyjnych na tych terenach i całkowitej wymianie ludności po II wojnie światowej. Na tym tle opisywany powiat kamieński wyróżnia się dość znacznymi zasobami i sporym potencjałem do rozwoju turystyki religijnej, przynajmniej w skali regionu. Już w czasach historycznych tutaj znajdowała się pierwsza siedziba biskupia Pomorza (początkowo w Wolinie, a następnie w Kamieniu Pomorskim), utworzona w XII w. po misji chrystianizacyjnej biskupa Ottona z Bambergu. Podobnie obecnie, Kamień Pomorski jest, obok Szczecina, najważniejszym centrum archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej, a tutejszy kościół pełni funkcje jej konkatedry. Dodatkowo, w 2010 r. ustanowiono tu Sanktuarium Cudownego Obrazu Brzozdowieckiego Pana Jezusa Ukrzyżowanego i Matki Bożej Bolesnej, co przyczyniło się do zwiększenia ruchu pątniczego i uznanie katedry jako celu lokalnego i regionalnego pielgrzymowania. Należy jednak podkreślić, że miejsce to nie posiada historycznego uzasadnienia tego typu aktywności i choć od wieków pełniło ważne funkcje religijne (w kontekście administracyjnym oraz duchowym), nie funkcjonowało w świadomości jako ważny ośrodek pielgrzymkowy.
Przez teren powiatu kamieńskiego przebiegają liczne szlaki tematyczne, w tym kilka o charakterze religijnym, czy raczej historyczno-religijnym. Należą do nich m.in. Pomorska Droga Świętego Jakuba, która jest częścią największej w Europie sieci szlaków pątniczych i kulturowo-religijnych, a także Szlak Misji Chrystianizacyjnej Świętego Ottona z Bambergu – wirtualny szlak, który nadal czeka na pełną rewitalizację i zagospodarowanie, jako produktu turystyki religijnej i kulturowej. Zdaniem autora, stworzenie tego typu szlaku mogłoby doskonale wypełnić lukę regionalnego produktu turystyki religijnej. W dużej mierze bazuje bowiem on na historycznych źródłach i przesłankach, wskazując jednocześnie na oryginalny, pomorski charakter dawnej pobożności ludowej i początkach chrześcijaństwa w tej części Europy. Przez Łukęcin, Kamień Pomorski i Wolin przebiega również trasa Szczecińskiej Pieszej Pielgrzymki na Jasną Górę, która każdego roku w lipcu, przemierza ponad 630 km by dotrzeć ostatecznie do Częstochowy.
Tagi: 2019-03, powiat kamieński