Pisarze i poeci związani z Warszawą – miejsca i pomniki im poświęcone

-> Miejsca z duszą kwiecień, 2019

Pisarze i poeci związani z Warszawą – miejsca i pomniki im poświęcone

Autor: Tadeusz Jędrysiak i Izabela Wyszowska

Pomniki upamiętniają ważne momenty w historii miasta oraz ludzi, którzy mieli wpływ na jej kształt. Warszawa, jak każde miasto, ma swoich myślicieli, artystów, polityków, pisarzy, poetów. Wiele wydarzeń z jej bogatej historii pozostało na zawsze w świadomości mieszkańców stolicy. W Warszawie prawie na każdym skwerze można spotkać pomnik. Większość z nich upamiętnienia martyrologiczne momenty historii, na cokołach widnieje wielu bohaterów lub działaczy.

Stawianie pomników jest jednym z najstarszych i najbardziej popularnych sposobów upamiętniania, realizuje się je dla przyszłych pokoleń, niezależnie od czasów, służą także do wyrażania zbiorowych emocji. Ich wartość nie jest wyłącznie materialna, ale też i symboliczna, która z nich wynika oraz w ideologii, która jest inspiracją do ich powstania i wokół nich się tworzy. Mogą mieć wymiar lokalny – czytelny dla zbiorowości danego regionu, ale także państwowy – posiadający znaczenie dla całego narodu. Pomniki jako swoiste miejsca pamięci są więc „totemami” konkretnego czasu, pochwałą dla ludzi i wydarzeń z przeszłości, ważnych w teraźniejszości[Kącka 2013, s.306].

Wśród wielu upamiętnionych znanych postaci, szereg pomników i miejsc w Warszawie związanych jest ze znakomitymi polskimi literatami, warto ruszyć ich śladem i poznać fakty z biografii, które łączą ich ze stolicą.

Juliusz Słowacki (1809-1845)

W lutym 1829 r. Słowacki opuścił Krzemieniec i przeniósł się do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę aplikanta w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Pracował jako urzędnik tłumacząc dokumenty z łaciny na język polski. W tym okresie w Warszawie napisał m.in.: „Mindowe„, „Mnich„, „Maria Stuart„, „Arab„, „Jan Bielecki„. Mniej więcej w tym czasie przeprowadził się z ulicy Leszno do Pałacu Paca. Po wybuchu Powstania Listopadowego poeta, niezdolny do służby z bronią w ręku, 9 stycznia 1831 r. podjął pracę w powstańczym Biurze Dyplomatycznym księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. W życie towarzyskie miasta wszedł poprzez salon literacki Teresy Kickiej (co uznał za „nudne spędzanie czasu na uczonej rozmowie”), złożył wizytę Joachimowi Lelewelowi, poznał Józefa Bohdana Zaleskiego, Seweryna Goszczyńskiego, zapewne i Kazimierza Brodzińskiego oraz Stefana Witwickiego. Śledził batalię o romantyzm, był świadkiem uroczystości związanych z koronacją cara Mikołaja I, oglądał przeróbki Williama Shakespeare’a oraz komedie Aleksandra Fredry w warszawskich teatrach (wydarzenia te opisał z dużym zmysłem obserwacji i ironicznym humorem w listach do matki i Aleksandry Bécu-Mianowskiej).

Z początkiem marca 1831 r. poeta wyjechał z kraju. Obok frustracji związanej z pracą biurową, na decyzji tej mogło zaważyć także przewidywanie klęski powstania. Około 13 marca 1831 r. Słowacki znalazł się we Wrocławiu, skąd udał się do Drezna. W 1831 r. wyjechał do Londynu, a po upadku Powstania Listopadowego do Paryża. Potem nastąpił etap licznych podróży: Szwajcaria, Rzym, Włochy, Egipt, Palestyna. W 1838 roku powrócił do Paryża, gdzie zmarł w 1845 r., został pochowany na Cmentarzu Montmartre. Idea sprowadzenia prochów poety do kraju zrodziła się w pierwszych latach XX w. Postanowiono przenieść je do Krakowa. Sprowadzone zostały dopiero w 1927 r. na polecenie Marszałka Józefa Piłsudskiego. Spoczął obok Adama Mickiewicza w Krypcie Wieszczów Narodowych w katedrze na Wawelu. Józef Piłsudski pożegnał go słowami: „W imieniu Rządu Rzeczypospolitej polecam Panom odnieść trumnę Juliusza Słowackiego do krypty królewskiej, bo królom był równy”.

Miejsca w Warszawie związane z Juliuszem Słowackim:

Plac Bankowy przed Ratuszem m.st. Warszawy – pomnik poety odsłonięty w 2001 r. dłuta Edwarda Wittiga zastąpił on puste miejsce po rozebranym w 1989 r. pomniku Feliksa Dzierżyńskiego. Figurę poety odlano w brązie na podstawie zachowanego modelu wykonanego w 1932 r. z myślą o pomniku dla Lwowa;
Elektoralna 20 – kamień upamiętniający Juliusza Słowackiego w miejscu gdzie stała kamienica, w której w latach 1829-1831 mieszkał poeta.

Eliza Orzeszkowa (1841-1910)

Eliza Orzeszkowa urodziła w 1841 r. w Milkowszczyźnie koło Grodna, w bogatej rodzinie ziemiańskiej. Na warszawskiej pensji u Sióstr Sakramentek, przy klasztorze i kościele św. Kazimierza, poznała Marię Konopnicką, swoją szkolną koleżankę. Wyszła nieszczęśliwie za mąż za Piotra Orzeszkę i przeniosła się do jego posiadłości w Ludwinowie. Uczestniczyła w powstaniu styczniowym, była sanitariuszką, ukrywała Romualda Traugutta. Rozwiodła się z mężem i osiadła w Grodnie. Dwukrotnie nominowana do literackiej Nagrody Nobla.

Powieść Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” była uznana za arcydzieło polskiego pozytywizmu i realizmu krytycznego. Utwór ukazał się w 25 rocznicę Powstania Styczniowego, czyniąc to ważne wydarzenie historyczne motywem wiodącym. Ukazana jest szeroka panorama społeczeństwa, z jego zaletami i wadami, gdzie praca i patriotyzm są miarą oceny wartości człowieka. Była w czasie Powstania Styczniowego łączniczką partyzantów, odpowiedzialną za zaopatrzenie powstańców w żywność, przewoziła też Romualda Traugutta.

Miejsca w Warszawie związane z Elizą Orzeszkową:

Rynek Nowego Miasta – tablica na budynku klasztoru sióstr Sakramentek z napisem: W tym budynku przebywały w latach szkolnych ELIZA PAWŁOWSKA-ORZESZKOWA 1852-1857 MARIA WASIŁOWSKA-KONOPNICKA 1855-1857. Fundatorzy Związek „Cepelia” i Towarzystwo im. Marii Konopnickiej. Warszawa Maj 1975 r.;
Park Praski im. Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego – pomnik Elizy Orzeszkowej wykonany jest z brązu i granitu. Na pomniku znajduje się napis: Eliza Orzeszkowa. 6.6.1841 – 18.5.1910 „Społeczność ludzka trwa tylko przez sprawiedliwość – wierzę, że nienawiści umilkną”. Pomnik został wykonany w 1908 r., gdy rzeźbiarz Henryk Kuna gościł u Elizy Orzeszkowej w Grodnie. W ceremonii odsłonięcia 30 października 1938 r. wziął udział m.in. prezydent Warszawy Stefan Starzyński oraz osoby reprezentujące środowiska twórcze i feministyczne. Pomnik jest jednym z niewielu warszawskich monumentów, który nie został zniszczony podczas II wojny światowej;
Park Na Książęcym – pomnik Orzeszkowej odsłonięty w 1958 r. nad stawem,
w pobliży ul. Książęcej. Jest to kopia granitowego pomnika Elizy Orzeszkowej odsłoniętego w 1929 r. w Grodnie.

Maria Konopnicka (1842-1910)

W latach 1855–1856 uczyła się z siostrą na pensji u Sióstr Sakramentek na Nowym Mieście w Warszawie i tam zetknęła się z Elizą Pawłowską, późniejszą Orzeszkową. Przyjaźń ich, scementowana wspólnymi zainteresowaniami literackimi, przetrwała całe życie Marii.

Maria Konopnicka wielka poetka polska została upamiętniona przez dzieci, do których i o których pisała. Urodziła się w Suwałkach w 1842 r., zmarła we Lwowie (gdzie leży pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim) w 1910 r. Do najbardziej znanych jej utworów należą: liryki (do wielu wierszy głosił skomponowana muzyka m.in. słynna „Rota” z muzyką Feliksa Nowowiejskiego), „Śpiewnik Polski”, „O krasnoludkach i sierotce Marysi”.
Konopnicka to niby tylko „Rota” i „Krasnoludki”, ale jednak znacznie więcej…Przede wszystkim była feministką, choć w jej czasem pewnie by powiedzieli emancypantką. Gdy odchowała szóstkę dzieci porzuciła męża i do kresu swych dni mieszkała z kobietą. Jedni utrzymują, że była to przyjaźń, inni że miłość. Na pewno wyprzedzała swoje czasy.
Miejsca w Warszawie związane z Maria Konopnicką:

Zakon Sióstr Sakramentek, mający swój klasztor przy Rynku Nowego Miasta, prowadził m.in. stancję i szkołę dla dziewcząt. Najbardziej znanymi mieszkankami stancji byłyEliza Pawłowska (później Orzeszkowa) w latach 1852-1857 oraz Maria Wasiłowska (później Konopnicka) w okresie 1855-1857. Okoliczność pobytu znanych polskich literatek upamiętnia tablica wmurowana w ścianę klasztoru. Tablicę ufundowały w 1975 r. Związek „Cepelia” oraz Towarzystwo im. Marii Konopnickiej;
Podwale 24 – głaz upamiętniający miejsce zamieszkania Marii Konopnickiej. Na głazie wyryty jest napis: Maria Konopnicka 1842-1910. W tym miejscu stał dom, w którym w latach 1879-1882 mieszkała poetka;
Pomnik Marii Konopnickiej znajduje się w Ogrodzie Saskim w pobliżu alejki odchodzącej od kościoła św. Antoniego Padewskiego. Odsłonięty został w 1966 r. Niezbyt wielkiego kunsztu (wygrał nawet konkurs na najbrzydszy pomnik stolicy). Pomnik został ufundowany ze składek dzieci staraniem redakcji „Płomyczka” i Towarzystwa im. Marii Konopnickiej. Zorganizowali oni zbiórkę makulatury, w której uczestniczyły dzieci, a zarobione w ten sposób pieniądze zostały przeznaczone na budowę pomnika. Rzeźba przedstawia postać pisarki na niskim cokole, na którym widnieje napis: Marii Konopnickiej – dzieci.

Henryk Sienkiewicz (1846-1916)

Henryk Sienkiewicz jest jednym z najwybitniejszych pisarzy polskich. Jego twórczość pisana w okresie zaborów „ku pokrzepieniu serc”, stała się ważnym składnikiem podtrzymującym świadomość i kulturę narodową. Pisarz urodził się Woli Okrzejskiej na Podlasiu. Rodzina Sienkiewiczów przez kilka lat przenosiła się z miejsca na miejsce, by w 1861 r. osiedlić się na stałe w Warszawie. Sienkiewicz miał zaledwie 12 lat, gdy w 1858 r. przeniósł się z rodzinnego Podlasia na stancję w Warszawie, mieszczącą się na Rynku Starego Miasta (róg ul. Świętojańskiej). Został przyjęty do Gimnazjum Realnego, mieszczącego się w Pałacu Kazimierzowskim (obecnie gmach rektoratu Uniwersytetu Warszawskiego). Gdy młody gimnazjalista chodził do szkoły, po drodze mijał katedrę św. Jana Chrzciciela na Starówce, do której często wstępował. To tam kształtowały się jego zainteresowania historyczne, związane z Polską jako silnym krajem europejskim w okresie Grunwaldu, ale i Ojczyzną upadającą, ogarniętą szwedzkim potopem. W katedrze schodził również do podziemi. Nie przypuszczał, że kiedyś tam właśnie sam spocznie. Sienkiewicz uczęszczał kolejno do Gimnazjum II w Pałacu Staszica (1862-1864) i Gimnazjum IV przy ul. Królewskiej 13 (1864-1865). W 1861 r. zamieszkał z rodzicami na Nowym Świecie 7 i 13, a po czterech latach w Alejach Jerozolimskich 74. Po zdaniu egzaminu wstępnego do Szkoły Głównej w Warszawie studiował tam w latach 1866-1871. Zapisał się na wydział lekarski, z którego przeniósł się na prawny, a wreszcie na filologiczny. W 1874 r. gdy zadebiutował jako literat, osiadł w pałacyku Woronieckich w Alejach Ujazdowskich. W 1884 r. kupił mieszkanie przy ul. Wspólnej 24. Przeżył w nim 18 lat i chociaż większość czasu w roku spędzał za granicą, w Krakowie, Zakopanem i innych miastach, jednak zawsze wracał tam, na ul. Wspólną, do swojego domu. W 1902 r. z mieszkania przy ul. Wspólnej 24 przeprowadził się na ul. Hożą 22, do dwóch mieszkań, gdzie parter zajmował sam Henryk (5 pokoi), a na pierwszym piętrze zamieszkała teściowa i malująca córka pisarza Jadwiga. Henryk Sienkiewicz wiele podróżował i zaskakująco często zmieniał adresy. Nie sprzyjało to przywiązywaniu na dłużej do konkretnych miejsc. Zawsze jednak – nawet wówczas, gdy w narodowym darze otrzymał pałacyk w Oblęgorku – powracał do Warszawy. Dlatego tak dużo jest w stolicy miejsc, związanych z Sienkiewiczem. Policzono, że około 30 z 70 lat, które przeżył, mieszkał w stolicy, a wątki warszawskie występują m.in. w „Rodzinie Połanieckich” oraz w „Potopie”.’ W 1905 r. Henryk Sienkiewicz za swoją powieść „Quo vadis” został uhonorowany Nagrodą Nobla za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu” i jak podkreślił jeden z członków Komitetu Noblowskiego – „rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu”. Zmarł w Vevey (Szwajcaria), gdzie został pochowany. W 1924 r. jego prochy zostały uroczyście przeniesione do warszawskiej Bazyliki św. Jana Chrzciciela na Starym Mieście.

Miejsca w Warszawie związane z Henrykiem Sienkiewiczem:
· Łazienki Królewskie w alejce równoległej do Alej Ujazdowskich – pomnik Henryka Sienkiewicza został ustawiony w 2000 r. Łazienki były jednym z ulubionych miejsc pisarza w stolicy. Monument przedstawia pisarza w pozycji siedzącej, upuszczającego kartki rękopisu. Uwagę zwraca realistyczne, wiarygodne oddanie rysów twarzy Sienkiewicza. Boki pomnika pokryte są płaskorzeźbionymi płomieniami, które symbolizują burzliwe dzieje Polski, opisane przez noblistę w „Trylogii” – cyklu trzech powieści historycznych. Autorem rzeźby jest jeden z najbardziej znanych współczesnych artystów-rzeźbiarzy Kazimierz Gustaw Zemła. Monument ufundowali Zbigniew i Janina Porczyńscy, dawni właściciele kolekcji im. Jana Pawła II. W uroczystości jego odsłonięcia brali udział: wnuczka pisarza Maria Sienkiewicz i jego prawnuk – Jan Sienkiewicz;

· Stare Miasto – Bazylika św. Jana Chrzciciela – w 1924 r. prochy Henryka Sienkiewicza sprowadzono ze Szwajcarii i złożono w specjalnie przygotowanej krypcie i sarkofagu w podziemiach katedry;

Krakowskie Przedmieście 26/28 – Uniwersytet Warszawski – tablica pamiątkowa z granitu na szczytowej ścianie gmachu prorektorskiego Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie studiował w latach 1866-1871. Tablica została ufundowana przez kadrę i studentów uczelni w 120. rocznicę urodzin i 50. rocznicę śmierci. Nad nią umieszczono płytę z wizerunkiem pisarza.

Bolesław Prus (1847-1912)

Bolesław Prus, a właściwie Aleksander Głowacki, urodził się w okolicach Hrubieszowa, a zmarł w Warszawie. Jest znany jako pisarz i publicysta. W 1863 r. wziął udział w Powstaniu Styczniowym, gdzie był ranny w bitwie na Podlasiu. Pierwsze swe utwory ogłosił w „Kurierze Niedzielnym” w 1864 r. W „Kurierze Warszawskim” prowadził tzw. kroniki tygodniowe, w których opisywał Warszawę i Warszawiaków – zyskało mu to ogromną popularność. Napisał wiele powieści i nowel. Do najbardziej znanych należą: „Lalka”, „Faraon”, „Emancypantki”, spośród nowel: „Katarynka”, „Anielka”, „Kamizelka”. Był czołowym reprezentantem polskiego pozytywizmu.

Miejsca w Warszawie związane z Bolesławem Prusem:

Wilcza 12 – na froncie kamienicy umieszczona jest tablica pamiątkowa z napisem: „Tu stał dom, w którym mieszkał, tworzył i zmarł Bolesław Prus 1845-1812”. Do tego mieszkania przeprowadził się z żoną w maju 1905 r. z pobliskiej ul. Kruczej.Mieszkanie nie dotrwało do naszych czasów. Budynek został poważnie zniszczony w czasie Powstania Warszawskiego;
Cmentarz Powązkowski (Stare Powązki) – neoklasycystyczny grobowiec Bolesława Prusa został wzniesiony w 1914 r. Grobowiec jest skromny w formie, pozbawiony ornamentów czy symboli, ale wzrusza dzięki postaci chłopca, starającego się objąć monument pisarza i przytulić owo „Serce Serc”;
skrzyżowanie Krakowskiego Przedmieścia z ul. Karową – pomnik Bolesława Prusa o wysokości 3,6 m wykonany jest z brązu i stoi na granitowym cokole. Przedstawia pisarza jako starszego człowieka, trzymającego laskę w złożonych za plecami rękach. Stoi on w charakterystycznej, „zamyślonej” pozie lub jakby przyglądał się komuś z zaciekawieniem. Pomnik ma symbolizować częste spacery pisarza ulicami miasta. Ponadto pomnik stoi w tym samym miejscu gdzie przed wojną stała XVIII-wieczna kamienica, gdzie mieściła się redakcja oraz drukarnia „Kuriera Warszawskiego”. Bolesław Prus był jednym z jego redaktorów. Prowadził swoją stałą rubrykę w gazecie, tzw. „kroniki tygodniowe”, które były jednym ze źródeł jego popularności. Powieść Prusa „Lalka” jest najbardziej warszawską powieścią wszechczasów, która oddaje sugestywny obraz życia miasta w XIX w.;
ul. Zwycięzców na Saskiej Kępie – popiersie pisarza odsłonięto w 1983 r. w 71. rocznicę jego śmierci. Rzeźba znajduje się przed budynkiem Liceum im. Bolesława Prusa. Pisarz nie tylko wielokrotnie odwiedzał organizowane na Saskiej Kępie festyny, ale interesował się rozwojem dzielnicy i komentował m.in. prowadzone na jej terenie i w okolicy inwestycje;
Krakowskie Przedmieście 7 – tablica upamiętniająca dom powieściowego Ignacego Rzeckiego. Znajduje się na niej napis: Tu mieszkał Ignacy Rzecki postać powołana do życia przez Bolesława Prusa w powieści pt. „Lalka” były oficer piechoty węgierskiej – uczestnik kampanii roku 1948, handlowiec, sławny pamiętnikarz zmarły w roku 1879.

Stefan Żeromski (1864-1925)

Stefan Żeromski był nie tylko wybitnym pisarzem, ale także działaczem społecznym, wizjonerem i współpracownikiem polskiej elity politycznej. Na jego twórczości wykształciło się kilka pokoleń Polaków. W swoich tekstach przedstawiał ważne wydarzenia i okresy dziejów Polski – tej wolnej i tej pod zaborami. Wiele miejsca poświęcił sprawom egzystencjalnym i społecznym. Lata szkolne 1876-1887 spędził w Kielcach, a studia w Instytucie Weterynaryjnym w Warszawie, które niestety przerwał z braku środków do życia.
W 1892 r. wyjechał do Szwajcarii, gdzie pełnił funkcję zastępcy bibliotekarza Polskiego Muzeum Narodowego w Rapperswilu. Po powrocie ze Szwajcarii pracował w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich w Warszawie (1897-1903). Przebywał w Zakopanem, w 1918 r. był organizatorem polskiej władzy państwowej na Podhalu, prezydentem tzw. Republiki Zakopiańskiej. Był też inicjatorem projektu Akademii Literatury, współzałożycielem i prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. W 1919 r. zamieszkał na stałe w Warszawie, kupił dom w Konstancinie, a następnie przeniósł się do oficyny Zamku Królewskiego. Mieszkanie na Zamku przyznał pisarzowi ówczesny Prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski, jako wyraz szacunku dla jego zasług. W 1924 r. kandydował do Nagrody Nobla, ale jej nie otrzymał, głównie z powodu kampanii niemieckiej po opublikowaniu „Wiatru od morza” (1922). Zmarł w Warszawie, jego pogrzeb był wielką manifestacją narodową, pochowano go na warszawskim cmentarzu ewangelicko-reformowanym.

Miejsca związane z Stefanem Żeromskim:

Zamek Królewski w Warszawie – w 1924 r. rodzina pisarza przeprowadziła się tu z Konstancina. Apartament otrzymany na Zamku liczył 120 m². Żeromski spędził w nim wraz z bliskimi ostatni rok swojego życia 1924-1925. Apartament był zaciszny i wygodny, do mieszkania wchodziło się z pierwszego zamkowego podwórza na schody w Wieży Władysławowskiej. Obecnie po odbudowie powojennej Zamku Królewskiego, mieszkanie Żeromskiego zostało dokładnie odtworzone jeszcze z żyjącą wtedy (zmarłą w 1984 r) żoną pisarza Anną Żeromską. W apartamencie znajduje się ekspozycja twórczości artysty, a także rekonstrukcja miejsca pracy. W gablotach znajdują się pierwsze wydania dzieł, przekłady, egzemplarze utworów z dedykacjami autora, fotografie i pamiątki rodzinne, m.in. odznaczenia przyznane pisarzowi. Na ścianach, widoki miejsc, z którymi związany był Żeromski, np. zamku w Rapperswilu, a także obrazy wybitnych malarzy polskich – Józefa Pankiewicza i Juliusza Kossaka;
Żytnia 42 róg ul. Młynarskiej na warszawskiej Woli – Cmentarz Ewangelicko-Reformowany – grób Stefana Żeromskiego;
Plac Przymierza – róg ul. Francuskiej i ul. Zwycięzców na Saskiej Kępie – popiersie pisarza odsłonięte w 1987 r. przez córkę pisarza Monikę Żeromską;
Obozowej 85 u zbiegu z ul. Deotymy na Kole w dzielnicy Wola – pomnik przed budynkiem Ośrodka Kultury im. S. Żeromskiego. Skromne popiersie pisarza umieszczono na kamiennym cokole przypominającym w swojej formie dużą literę „Ż”. Pomnik stanął w 1984 r., odsłonięty przez córkę pisarza. Już przed II wojną światową Stefan Żeromski był patronem tego osiedla na warszawskiej Woli. Bloki robotnicze przy ul. Obozowej, choć skromne, zdawały się być wówczas ucieleśnieniem wymarzonej przez Żeromskiego idei „szklanych domów”.

Władysław Reymont (1867-1925)

Władysław Reymont dzięki swoim powieściom wpisał się do historii literatury polskiej jako czołowy przedstawiciel realizmu i naturalizmu. Był jednym z najwybitniejszych polskich powieściopisarzy i nowelistów. Urodził się we wsi Kobiele Wielkie pod Radomskiem jako syn wiejskiego organisty. Prawdopodobnie około 1888 r. zmienił pierwotne nazwisko na Reymont. Dzieciństwo spędził w Tuszynie. Od 1880 r. był związany z Warszawą, gdzie był uczniem krawieckim u swego szwagra K. Jakimowicza. W 1883 r. otrzymał świadectwo III klasy Warszawskiej Szkoły Niedzielno-Rzemieślniczej, po roku został czeladnikiem. W latach 1885–1887 występował w wędrownych grupach aktorskich, pod pseudonimem Urbański. W 1888 r. rozpoczął pracę na kolei Warszawsko-Wiedeńskiej jako starszy robotnik na stacjach: Rogów, Krosnowa, Lipce. W 1893 r., po przeniesieniu do Warszawy, zajął się wyłącznie pracą dziennikarską i twórczością literacką.

Władysław Reymont debiutował jako dziennikarz i pisarz w grudniu 1892 r., współpracując z warszawskim „Głosem” i krakowską „Myślą”. W latach 1892–1894 powstało jego 17 opowiadań traktujących, przede wszystkim, o chłopskim bytowaniu. Równolegle, w latach 1891–1896, jego opowiadania i powieści dotyczyły życia zespołów aktorskich (Franek, Adeptka, Komediantka, Fermenty), w których wyeksponował problem konfliktu między artystą a społeczeństwem. W latach 1895–1899 pracował nad Ziemią obiecaną, w której ukazał patologię kapitalizmu. Rewolucję 1905–1907 przeżył w Warszawie, uczestnicząc w pracach komitetów obywatelskich i zajmując się twórczością literacką. W 1920 r. zakupił majątek w Kołaczkowo w pobliżu Wrześni (obecnie Muzeum Reymontowskie). Do końca życia zasiadał w składzie Kapituły Orderu Odrodzenia Polski. Największą sławę przyniosła mu czterotomowa powieść Chłopi (wydana w latach 1902-1909), nie mniej znana jest też Ziemia obiecana. Jeszcze za życia pisarza, bo w 1922 r., sfilmował Chłopów Eugeniusz Modzelewski, niebawem po śmierci autora, w 1927 r. Ziemię obiecaną wyreżyserował Aleksander Hertz. W 1924 r. Szwedzka Akademia Nauk przyznała mu Literacką Nagrodę Nobla za powieść Chłopi.

Miejsca związane z Władysławem Reymontem:

Górnośląska 16 – tablica upamiętniająca dom, w którym zmarł Władysław Reymont: „W domu tym mieszkał i zmarł dnia 5.XII.1925 r. Władysław Reymont pisarz autor ‘Chłopów’ laureat Nagrody Nobla”;
Bazylika Świętego Krzyża na Krakowskim Przedmieściu – serce pisarza zostało umieszczone w srebrnej urnie i wmurowane w tym samym filarze, co serce Fryderyka Chopina (z lewej strony nawy głównej);
Cmentarz Powązkowski (Stare Powązki) – w Alei Zasłużonych znajduje się grób, na którym napisano: Władysław Stanisław Reymont – twórca „Chłopów”, „W roku 1794”, „ Ziemi Chełmskiej” „Ave Patria” i in. Laureat Nagrody Nobla, Kawaler Wielkiej Wstęgi Orderu „Polonia Restituta”, Komandor Orderu „Legii Honorowej”. Ur. 6 maja 1867 r. w Kobielach Wielkich, zm. 5 grudnia 1925 r. w Warszawie. Warto dodać, że Władysław Reymont został pochowany w Alei Zasłużonych zapoczątkowując ją, a jego piękne epitafium stało się wzorem godnego upamiętniania wielkich Polaków;
Krakowskie Przedmieście 41 – tablica pamiątkowa wykonana z piaskowca na frontowej ścianie domu Cechu Rzemiosł Włókienniczych (dawniej Cechu Krawców).

Jan Twardowski (1915-2006)

Ks. Jan Twardowski należy do najciekawszych postaci polskiego Kościoła Katolickiego XX wieku. Urodzony w Warszawie niemal przez całe życie związany był ze stolicą. Tutaj ucząc się w Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego, zadebiutował jako poeta i prozaik. W latach 1945-1948 był studentem Seminarium Duchownego, a po jego ukończeniu przyjął święcenia kapłańskie. W 1959 r. został rektorem kościoła wizytek przy Krakowskim Przedmieściu. Charakterystyczne dla jego twórczości było przedstawianie skomplikowanych problemów wiary i filozofii w sposób prosty, dostępny dla mniej wyrobionych czytelników. Język księdza Twardowskiego jest bliski codziennemu, często pojawiają się w nim wyrażenia potoczne. Poezja jego jest chętnie czytana, bo mówi o sprawach najprostszych i bliskich każdemu: miłości, tęsknocie, wierze, cierpieniu ale i doskonałości świata.

Miejsca związane z ks. Janem Twardowskim:

Kościół Wizytek pw. św. Józefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi
na Krakowskim Przedmieściu, jest jednym z nielicznych zabytków Warszawy, który przetrwał II wojnę światową. Ksiądz Twardowski od 1959 r. był rektorem tego kościoła. Zamieszkał na terenie klasztoru sióstr Wizytek, który był jego domem aż do śmierci;
Pomnik – ławeczka przy kościele Sióstr Wizytek, naturalnej wielkości rzeźba przedstawia księdza Jana Twardowskiego siedzącego na ławce. Jest przedstawiony w rozluźnionej pozie – ma założoną nogę na nogę, opartą o udo laskę oraz otwartą książkę, na której przysiadła biedronka (częsty bohater wierszy księdza). Obok wyrzeźbionej w brązie postaci znajduje się przycisk, który umożliwia odsłuchanie wierszy poety. Na ławeczce znajduje się również napis – fragment jednego z poematów: „Można odejść na zawsze, by stale być blisko”;
Świątynia Opatrzności Bożej na Mokotowie – jego grób znajduje się w krypcie
w Panteonie Wielkich Polaków. Został tam pochowany jako pierwszy jeszcze
w trakcie budowy tej świątyni;
W 2015 r. na terenie kościoła parafialnego przy ul. Alfreda Nobla w Warszawie, gdzie ks. Jan Twardowski był wikariuszem w latach 1957-1958, odsłonięto głaz pamiątkowy.

Bibliografia

Drozdowski M. M. [2014], Warszawa czeka na pomnik Władysława Reymonta, „Niepodległość i Pamięć” 21/3-4, 301-309.
Kącka K. [2013], Upamiętnianie jako zadanie i wyzwanie władz administracyjnych. Sprawa pomnika wdzięczności Armii Czerwonej w Toruniu, [w:] Współczesne wyzwania administracji rządowej i samorządowej, red. D. Plecka, Wydawca Adam Marszałek, Toruń.
Kowalczyk R. [2016], Warszawskie adresy Henryka Sienkiewicza, https://culture.pl/pl/artykul/warszawskie-adresy-henryka-sienkiewicza