-> Miejsca i szlaki, Pobyt   luty, 2019

Propozycja pobytu turystyczno-kulturowego w Szczecinie

Autor: Tomasz Duda

Trasa 1 W hanzeatyckim mieście – stolicy Księstwa Pomorskiego

Zamek Książąt Pomorskich – Podzamcze – Stare Miasto – Katedra – Plac Orła Białego – Zaułek Mariacki – Zamek Książąt Pomorskich

Spacer rozpoczynamy na Wzgórzu Zamkowym, w miejscu, gdzie rozpoczęła się historia Szczecina i które przez wieku stanowiło historyczne i kulturalne serce rozwijającego się grodu. Dominującym obiektem tego miejsca jest renesansowy Zamek Książąt Pomorskich, z jego dwoma dziedzińcami, wieżami oraz salami wystawowymi. Warto stanąć na Wielkim Dziedzińcu o pełnej godzinie i zobaczyć (a nie tylko usłyszeć!) wybijanie czasu przez XVII-wieczny zegar na ścianie Wieży Zegarowej. Należy również odwiedzić kultową restaurację Na Kuncu Korytarza, w której można spróbować oryginalnych tradycyjnych pomorskich dań. Na Małym Dziedzińcu (Dziedzińcu Menniczym), w jego zachodnim skrzydle mieści Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej (CIKIT). Wychodzimy poprzez przejście na Wielkim Dziedzińcu i zaraz za żelazną bramą skręcamy w lewo i kierujemy się wąską ulicą Kuśnierską w dół, w kierunku dawnego Podzamcza. Już na skrzyżowaniu z ulicą Panieńską widoczne są już zabudowania odbudowywanej ze zniszczeń wojennych Starówki. Uwagę zwraca przez wszystkim gotycka bryła Ratusza Staromiejskiego, który stoi w tym miejscu od średniowiecza i pełnił funkcje hali targowej oraz miejsca spotkań Rady Miejskiej. Obecnie mieści oddział Muzeum Narodowego w Szczecinie – Muzeum Historii Miasta Szczecina. Miejsce szczególnie warte odwiedzenia. W gotyckich piwnicach ratusza znajduje się ponadto popularny lokal, posiadający certyfikat Dziedzictwa Kulinarnego Pomorza Zachodniego – Browar Rodzinny Wyszak. Wokół dawnego Rynku Siennego zobaczyć można liczne kamienice, które jednak są współczesną zabudową, powstałą na przełomie XX i XXI wieku. Kilka z kamienic zostało jednak zrekonstruowanych według przedwojennych wzorów. Należą do nich wyróżniające się w pierzei barokowe szczyty. Rynek Sienny wraz z przylegającymi niegdyś do niego uliczkami i mniejszymi placami stanowiły w średniowieczu centrum hanzeatyckiego miasta. Tutaj swoje siedziby posiadały gildie i cechy kupieckie, tutaj mieściła się waga miejska, a poprzez furty wodne istniał bezpośredni dostęp do nadodrzańskiego portu. Po zniszczeniach wojennych nie zachował się oryginalny układ Podzamcza, a większość istniejących dziś budowli zostało odbudowanych długo po II wojnie światowej.

Opuszczamy Rynek Sienny ulicą Kurkowa i kierujemy się lekko pod górkę w stronę widocznego z daleka renesansowego gmachu – Kamienicy Loitzów (obecnie mieszczącej Liceum Plastyczne). Rodzina Loitzów należała do najbogatszych rodów nie tylko Szczecina, ale i całego Księstwa Pomorskiego i tej części Europy. Wzbogacili się na bankowości i handlu śledziami. Udzielali pożyczek nawet koronowanym głowom, w tym polskim królom i książętom. Idziemy dalej wzdłuż charakterystycznej czerwonej linii namalowanej na chodniku – to ślad Miejskiego Szlaku Turystycznego obejmującego na 7 km trasie wszystkie najważniejsze obiekty w mieście. Po kilkuset metrach dochodzimy do ulicy Grodzkiej, którą kierujemy się w stronę dominującej w przestrzeni Bazyliki Archikatedralnej pw. Św. Jakuba Apostoła. Powstały już w XII w. kościół był pierwotnie przeznaczony dla społeczności niemieckiej, która zamieszkiwała obszar szczecińskiego Podzamcza. Świątynia tak, obok nieistniejącego już kościoła Mariackiego (głównej Fary Miejskiej), kościoła św. Mikołaja, śś. Piotra i Pawła oraz obiektów klasztornych stanowiła jedno z najważniejszych miejsc sakralnych w dawnym Szczecinie. Po zniszczeniu przez pożar Kościoła Mariackiego stała się największym kościołem w mieście a od 1972 r. jest katedrą diecezji, a następnie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej. Warto zwiedzić jej wnętrza oraz wjechać winda na taras widokowy, który znajduje się na szczycie przeszklonej wieży. To druga pod względem wysokości wieża kościelna w Polsce (po wieży w Licheniu) o wysokości ponad 110 metrów.

Po zwiedzaniu Katedry przechodzimy na pobliski Plac Orła Białego, którego centralną część zajmuje barokowa fontanna (dawne ujęcia wody) z przedstawieniem orła, od którego wzięła nazwę cała przestrzeń placu. Wzdłuż zachodniej pierzei zobaczyć można zabytkowe pałace i kamienice, w tym barokowy Pałac Grumbkowa, znany również pod nazwą Pałacu Pod Globusem. Tutaj urodziła się jedna z dwóch pochodzących ze Szczecina rosyjskich caryc – Maria Fiodorowna, zwana matką carów. Z Placu Orła Białego kierujemy się ulicą Staromłyńska do dawnej siedziby Sejmu Stanów Pomorskich, gdzie dziś mieści się oddział Muzeum Narodowego w Szczecinie z wystawami dotyczącymi historii Księstwa Pomorskiego i dynastii książęcej Gryfitów. Stąd ruszamy w kierunku Zamku Książąt Pomorskich zatrzymując się na chwilę w tzw. zaułku Mariackim, pomiędzy ulicami Mariacką i Farną. Na ścianie jednego z budynków zobaczyć można ceglany fragmenty murów najpotężniejszego niegdyś kościoła Szczecina – kościoła Mariackiego, dawnej fary oraz nekropolii książęcej. W wyniku uderzenia pioruna w XVIII w. świątynia spłonęła, a na jej miejscu i fundamentach wzniesiono w XIX w. gmach szkoły, tzw. Liceum Mariackiego, który stoi do dziś. Kończąc spacer po hanzeatyckim Szczecinie warto spojrzeć na budynek PZU przy ul. Farnej, na którym umieszczona tablica przypomina, że w 1729 r. w tym miejscu urodziła się Zofia Fryderyka Augusta von Anhalt-Zerbst, przyszła caryca Katarzyna II Wielka. Spacer kończymy przy pomniku księcia Bogusława X Gryfity i jego żony – polskiej królewny Anny Jagiellonki.

 

Trasa 2 Śladami szczecińskiej twierdzy

Wały Chrobrego – Park Żeromskiego – Filharmonia i Plac Solidarności – Galeria Kaskada –Brama Portowa – ul. Narutowicza – Dworzec Główny

Trasę rozpoczynamy w jednym z najbardziej reprezentacyjnych miejsc Szczecina, spektakularnych tarasach nadodrzańskich, zwanych Wałami Chrobrego. Miejsce to należy do najbardziej rozpoznawalnych obiektów Szczecina i jest drugim (po Zamku Książąt Pomorskich) najchętniej odwiedzanym miejscem stolicy Pomorza Zachodniego. Powstało na przełomie XIX i XX w. poprzez zagospodarowanie jednego z fortów szczecińskiej twierdzy – Fortu Leopold. Rozebranie murów fortyfikacji pozwoliło na zabudowę nowych przestrzeni miejskich, szeroko otwartych na rzekę Odrę i tereny portowe. Na zlecenie ówczesnego burmistrza Hermana Hackena wzniesiono w tym miejscu reprezentacyjny bulwar wzdłuż którego powstały okazałe gmachy muzeum (obecnie Muzeum Narodowego), Urzędu Celnego (obecnie Akademii Morskiej) oraz siedziby rejencji pomorskiej (dziś – Urząd Wojewódzki). Budynki stoją na wysokiej krawędzi bastionu twierdzy, której podziemia wykorzystywane są jako obiekty turystyczne. Rozpościera się stąd fantastyczny widok na położoną po drugiej stronie Odry wyspę – Łasztownię, niegdyś także umocnioną część fortyfikacji. Na tyłach Walów Chrobrego, na terenie dzisiejszego Parku Żeromskiego znajdował się niegdyś cmentarz wojskowy, należący do garnizonu twierdzy, w tym również cmentarz francuski z czasów okupacji napoleońskiej Szczecina. Ukształtowanie powierzchni parku ukazuje wyraźnie zarys fortyfikacji i jego obszar graniczny. Z tych czasów zachował się drewniany domek, tzw. Domek Grabarza, którego konstrukcja wiązała się z przepisami zabraniającymi wznoszenie murowanych budynków w bliskiej odległości od murów fortyfikacji.

Przechodzimy przez park obok nowoczesnego gmachu Filharmonii im. Mieczysława Karłowicza w Szczecinie. Budynek ten w 2015 r. uzyskał prestiżową nagrodę Miese van der Rohe, najwyższą nagrodę przyznawaną w świecie architektury współczesnej w Europie. Tym samym stał się symbolem miasta i trzecim najchętniej odwiedzanym miejscem w Szczecinie. Miejsce można zwiedzać również wewnątrz, po wcześniejszym umówieniu się z obiektowym przewodnikiem. Po przeciwnej stronie ulicy widoczny jest ciekawie założony plac – Plac Solidarności, pod którym mieści się Centrum Dialogu Przełomy, część wystaw Muzeum Narodowego w Szczecinie, poświęcone trudnej drodze do wolności Polski pod koniec XX w., zwłaszcza z czasów wypadków grudnia 1970 r, stanu wojennego i powstania ruchu Solidarności. Plac Solidarności wraz z Centrum Dialogu Przełomy i pomnikiem Anioła Wolności został doceniony i nagrodzony jako najlepsza przestrzeń miejska w Europie w 2016 roku.

Idąc w stronę placu Żołnierza mijamy jedną z dwóch zachowanych bram wjazdowych do dawnej twierdzy szczecińskiej – Bramę Królewską. Ten barokowy, bogato zdobiony na szczytach obiekt jest jedną z dwóch zachowanych bram w Szczecinie, które stanowiły część fortyfikacji zaprojektowanych przez znanego architekta budowli militarnych Corneliusa van Walrave. Mijamy zabytkową bramę i kierujemy się wzdłuż szerokiej alei w stronę Galerii Kaskada. Duża galeria handlowa stoi w miejscu znanego i niegdyś największego w Polsce Kombinatu Gastronomicznego o tej samej nazwie, który spłonął podczas tragicznego pożaru w 1981 r. Podczas budowy galerii odkryto relikty XVIII-wiecznych murów oporowych szczecińskich fortyfikacji z czasów szwedzkich. Najlepiej zachowany fragment tego muru, po konserwacji został wyeksponowany we wnętrzach galerii.

Kontynuujemy spacer wzdłuż al. Niepodległości, która dawniej stanowiła część placu paradnego znajdującego się wewnątrz twierdzy. Podziwiając wzniesione w XIX i na początku XX w. okazałe gmachy użytku publicznego i pałace docieramy do Bramy Portowej – jednego z głównych węzłów komunikacyjnych dzisiejszego Szczecina. Stojąca pośrodku placu brama (Brama Portowa) jest drugą, po wspomnianej już Bramie Królewskiej, zachowaną bramą szczecińskich fortyfikacji. Podobnie jak poprzedniczka została wzniesiona w XVIII w. w stylu barokowym i prezentuje bogactwo zdobień na obu jej szczytach.

Ulica 3 Maja prowadzi prosto w stronę dworca kolejowego PKP. Nieco wcześniej, przy skrzyżowaniu z ul. Narutowicza widoczne są ceglane zabudowania gmachu sądu, a trochę dalej dawnego kompleksu koszarowego. Budynki te stoją w miejscu historycznego Fortu Prusy, sporej wielkości umocnień będących częścią szczecińskiej twierdzy. Fort ten posiadał charakterystyczny układ gwiaździsty, po którym zachowały się tylko nieliczne fragmenty murów oporowych i zabudowań wewnątrz fortyfikacji. Najlepiej wyeksponowane części znajdują się w pobliżu dworca kolejowego, do którego kierujemy teraz nasze kroki.

Położenie i układ całej infrastruktury kolejowej dworca świadczy o militarnych znaczeniu tych terenów w XVIII i w pierwszej połowie XIX w. Zabudowa wciska się bowiem pomiędzy mury oporowe fortyfikacji a nabrzeże Odry, nie pozostawiając zbyt dużo miejsca na rozwój przestrzenny stacji, peronów i obiektów technicznych. Spora część dawnych korytarzy pruskich fortyfikacji zaadaptowano w latach 40. XX w. na schron przeciwlotniczy, a następnie, po wojnie, na schron przeciwatomowy. Obecnie korytarze te udostępniane są do zwiedzania w ramach podziemnych tras turystycznych.

Na dworcu kolejowym kończymy spacer, którego tematem przewodnim były pozostałości fortyfikacji dawnej szczecińskiej twierdzy. Z dworca łatwo można wrócić do centrum (autobusy 75, 61, tramwaje 3 i 6) lub kontynuować podróż poza miasto.

 

Trasa 3 „Złotym szlakiem” kulturowo-przyrodniczych walorów Szczecina

Plac Żołnierza Polskiego – Centrum Informacji Turystycznej – plac Lotników – Plac Grunwaldzki – al. Papieża Jana Pawła II – Urząd Miejski – Jasne Błonia im. Jana Pawła II – Park Kasprowicza – Różanka

Wycieczkę wzdłuż tzw. Złotego Szlaku rozpoczynamy w Centrum Informacji Turystycznej mieszczącym się w szklanym pawilonie przy pl. Żołnierza Polskiego, nieopodal Galerii Handlowej Kaskada. Kierujemy się szeroką aleją w stronę placu Lotników, na którym stoi konny pomnik weneckiego kondotiera Bartolomeo Colleoniego. Ciekawa jest historia tego pomnika, który jest kopią monumentu stojącego w Wenecji. Szczeciński pomnik przez lata znajdował się w Warszawie na dziedzińcu Akademii Sztuki i dzięki akcji medialnej i woli mieszkańców powrócił do Szczecina. Budynki otaczające plac są częścią wzniesionej w latach 50. XX w. Śródmiejskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, wybudowanej w stylu charakterystycznym dla okresu socrealizmu. Była to pierwsza polska dzielnica mieszkaniowa w Szczecinie, wybudowana po zniszczeniach wojennych.

Trasa wiedzie teraz szeroką arterią – aleją Papieża Jana Pawła II, wzdłuż której zobaczyć można szereg okazałych i bogato zdobionych kamienic wybudowanych na przełomie XIX i XX w. Wiele z nich posiada fantastyczne elementy dekoracyjne nawiązujące do secesji lub innych historycznych stylów. Kilkaset metrów dalej, opisywana trasa dochodzi do pl. Grunwaldzkiego, największego spośród charakterystycznych miejskich placów gwiaździstych. Ze względu na podobieństwo układu komunikacyjnego Paryża, Szczecin często nazywany jest dzięki temu „Paryżem Północy”. Plac Grunwaldzki powstał pod koniec XIX w. na miejscu rozebranych elementów pruskiej twierdzy – Fortu Wilhelm. Nie zachowały się jednak w tym miejscu żadne ślady świadczące o militarnych charakterze miejsca.

Aleją Papieża Jana Pawła II po około 600 metrach docieramy do monumentalnego kompleksu budynków Urzędu Miejskiego, który z racji koloru otynkowania fasady nosi nieformalną nazwę Szparagowego Pałacu. Budynki powstały pod koniec lat 20. XX w. z przeznaczeniem na siedzibę głównego urzędu administracyjnego Prowincji Pomorskiej i są bogato zdobione licznymi detalami przedstawiającymi m.in. herby Szczecina i innych miast pomorskich. Na tyłach budynku rozciąga się rozległy teren rekreacyjny – tzw. Jasne Błonia, które upamiętniając pobyt w tym miejscu papieża Jana Pawła II w 1987 r. noszą jego imię. Ogromny zieleniec powstał w latach 20. XX w. na terenach wykupionych przez szczecińskiego filantropa Martina Quistorpa. Trawiasty pas otaczają dwie monumentalne aleje wysadzane pomnikowymi platanami (ok. 200 okazów). To dziś jeden z najbardziej popularnych terenów rekreacyjnych dla mieszkańców Szczecina i przyjezdnych turystów. Perspektywę placu zamyka widoczny z daleka Pomnik Czynu Polaków przedstawiający trzy zrywające się do lotu orły.

Za Jasnymi Błoniami i wspomnianym pomnikiem rozciągają się nadal tereny zielone, które w tym miejscu tworzą Park im. Jana Kasprowicza. Pełen egzotycznych gatunków drzew i krzewów, których nie powstydziłby się niejeden ogród dendrologiczny, tworzył niegdyś zespół tematycznych ogrodów. Kawałek dalej zobaczyć można pięknie położony amfiteatr wykorzystujący naturalne stoki rynny jeziora Rusałka. Park Kasprowicza liczy 49 ha powierzchni i przechodzi łagodnie w Ogród Różany (Różankę), który znajduje się kawałek dalej na osi parku, po przejściu przez ul. Zaleskiego. Pierwsze Rosarium utworzono tu w 1932 r., i obsadzono ponad 10 tys. krzewów różanych. Po zniszczeniach wojennych miejsce to pieczołowicie zrewitalizowano w 2007 r. przywracając do życia różane rabaty z ponad setką ich odmian. Oczyszczono także zachowaną oryginalna rzeźbę Kurta Schwerdtfegera – szykujące się do lotu ptaki (najprawdopodobniej gęsi).

W Ogrodzie Różanym kończymy trasę kontynuując zwiedzanie Szczecina poprzez powrót do centrum lub podążając dalej ścieżką przez park do Lasu Arkońskiego.

 

Trasa 4 Historycznym traktem po Cmentarzu Centralnym

Brama główna – lapidarium i gaj urnowy – kwatera dawnych mieszkańców Szczecin I – kwatera zasłużonych – Aleja Okólna – kaplica – cmentarz wojenny – kwatera dawnych mieszkańców Szczecina II – Aleja Okólna – brama główna

Wycieczkę po zabytkowym Cmentarzu Centralnym, trzeciej pod względem wielkości nekropolii w Europie (po cmentarzach we Wiedniu i w Hamburgu) rozpoczynamy przy neoromańskiej bramie głównej wzniesionej w latach 1900-1904 według projektu szczecińskiego architekta Wilhelma Meyera-Schwartaua. Po przekroczeniu granic cmentarza kierujemy się w lewo i zgodnie z oznaczeniami Traktu Historycznego wchodzimy do kwatery dawnych pomników i nagrobków przedwojennych mieszkańców miasta, w tym również osób szczególnie dla niego zasłużonych. Po minięciu kilkunastu kamiennych pomników dochodzimy do grobu Hermana Hackena i jego żony. Hacken był nadburmistrzem Szczecina w drugiej połowie XIX w., osobą szczególnie zasłużoną dla rozwoju miasta zwłaszcza w okresie po rozbiórce pruskiej twierdzy. Do głównej części dawnego gaju urnowego wchodzimy drewnianym mostkiem, poniżej którego warto zobaczyć niezwykły pomnik rodziny Neumannów z 1916 r. z zrekonstruowaną postacią anioła. Po zniszczeniach wojennych na terenie gaju urnowego funkcjonuje dziś lapidarium z zachowanymi nagrobkami niemieckich mieszkańców przedwojennego Szczecina. Szczególnymi cechami sztuki sepulkralnej wykazują się m.in. pomniki rodziny Schulze (w kształcie latarni umarłych), Gertrudy Ziegenruekker (modernistyczna płyta nagrobna) czy rodziny Leonhardtów (forma wielkiej muszli).

Schodzimy kamiennymi schodami w kierunku okrągłego placu i po minięciu niewielkiej kwatery dawnych mieszkańców miasta wchodzimy na teren kwatery zasłużonych, gdzie pochowani są m.in. Florian Krygier, twórca klubu sportowego Pogoń Szczecin czy Konstanty Maciejewicz – twórcy szkoły kapitanów morskich. Kierujemy się pod górę w stronę asfaltowej alei na tyłach Kaplicy Głównej. Po drodze zobaczyć można nagrobki m.in. Wilhelma Meyera-Schwartaua, naczelnego architekta miasta pod koniec XIX, twórcy m.in. budowli na Cmentarzu Centralnym.

Docieramy do kaplicy głównej, kolejnego dzieła wspomnianego Meyera-Schwartaua, które podobnie jak brama wzniesiono w stylu neoromańskim na planie zbliżonym do równoramiennego krzyża. Malownicza bryła zwieńczona jest spiczastym hełmem otoczonym wieżyczkami na kształt korony. Na głównej osi cmentarza i kaplicy rozpościera się cmentarz wojenny zamknięty dominującym Pomnikiem Braterstwa Broni. Spoczywa tu niemal 3 tysiące żołnierzy radzieckich oraz 367 żołnierzy polskich poległych w walkach na terenach Brandenburgii i Pomorza.

Po prawej stronie cmentarza wojennego znajduje się kolejna kwatera z zabytkowymi pomnikami dawnych mieszkańców Szczecina. Na szczególną uwagę zasługują m.in. nagrobki Hugona Lemckego – pierwszego konserwatora zabytków prowincji pomorskiej oraz znanych szczecińskich rodzin przemysłowców – Toepfferów i von Dewitzów.

Kontynuujemy spacer wzdłuż Alei Okólnej, gdzie po drodze mijamy kilka ciekawych pomników poświęconych m.in. ofiarom Katynia, Sybirakom, Armii Krajowej czy poległym w czasie I wojny światowej. Po kilkuset metrach docieramy ponownie do bramy głównej cmentarza, gdzie kończymy spacer.

Tagi: ,