Bukowina rumuńska – drewniane cerkwie Marmarosz i Wesoły Cmentarz w Săpânța
Autor: Izabela Wyszowska i Tadeusz JędrysiakDrewniane cerkwie Marmarosz
Marmarosz jest historyczną krainą w północnej Rumunii oraz południowej Ukrainie. Często traktowano tą krainę jako część Siedmiogrodu. Obecnie Marmarosz jest wyjątkowym obszarem w Rumunii bowiem jest położony pomiędzy wysokimi masywami górskimi. Przez długi czas był obszarem trudno dostępnym i jednocześnie samowystarczalnym. To z kolei sprzyjało wytworzeniu się w tym miejscu unikatowej kultury. Marmarosz stanowi bardzo ważny region na kulturowej mapie północnej Rumunii. Mimo, że przez stulecia ziemie te należały do Królestwa Węgierskiego obszar ten zachował rumuński charakter, zarówno pod względem religijnym, obyczajowym jak i architektonicznym.
W tutejszych wsiach Marmarosz zachowały się liczne tradycyjne drewniane domy, a także – będące największą atrakcją regionu – zabytkowe (XVII–XVIII w.) drewniane cerkwie o charakterystycznych strzelistych dachach, prawdziwe arcydzieła ciesielstwa – wytwory karpackiej „cywilizacji drewna”. Drewniane budownictwo, jakie dominuje w Marmarosz jest efektem trudno dostępnych terenów i wiosek usytuowanych w tych odludnych miejscach. Budowanie z drewna osiągnęło tu niemal poziom mistrzowski, a dotyczy to nie tylko cerkwi, ale także starych wiejskich domów i pięknych rzeźbionych bram. Cerkwie z Marmarosz są dzisiaj traktowane często jako wyznacznik narodowego stylu architektonicznego Rumunii.
Drewniane cerkwie w Marmarosz były budowane na wzór kościołów katolickich, a częściowo na wzór prawosławnych cerkwi rumuńskich. Charakteryzują się wysokimi dachami, zwykle czterospadowymi, wspólnymi dla całego obiektu lub podzielonymi na dwie części, krytymi kilkoma (nawet sześcioma) warstwami gontu o specyficznej, lokalnej formie. Plan cerkwi, nawiązujący do architektury Zachodu, zazwyczaj jest dwudzielny, złożony z dwóch prostokątów: od wschodu mniejszego, który mieścił sanktuarium, oraz od zachodu większego, wewnętrznie jednak podzielonego już zgodnie z prawosławnymi wzorami ścianą z przejściami na nawę i przestrzeń przed nawową. Ikonostas oddziela sanktuarium od reszty świątyni. Świątynie zwieńczone są wysokimi, smukłymi wieżami. Do budowy cerkwi używano drewna dębowego, jodłowego lub sosnowego. Belki układano w konstrukcję zrębową, podobnie jak w przypadku innych budowli tego regionu. Niekiedy do wzniesienia cerkwi nie używano nawet gwoździ.
Osiem drewnianych najcenniejszych cerkwi z Marmarosz zostało objętych ochroną i od 1999 r. znajdują się na Liście Materialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, są to obiekty w następujących wsiach:
- Bârsana – cerkiew pw. Ofiarowania Maryi w Świątyni z 1720 r. (wieża ma 56 m wysokości i do niedawna była najwyższą drewnianą budowlą w Europie);
- Budeşti – cerkiew pw. św. Mikołaja z 1643 r., cerkiew z hełmem zdobionym czterema wieżyczkami, na dole szeroki okap;
- Deseşti – cerkiew pw. św. Paraskewy z 1770 r., dobrze zachowana polichromia wnętrza z 1789 r. ze scenami biblijnymi i oryginalnymi motywami kwiatowymi;
- Ieud – cerkiew pw. Niepokalanego Poczęcia Marii Dziewicy z 1717 r., greckokatolicka, konstrukcja zrębowa, wysoka strzelista wieża;
- Plopiş – cerkiew pw. Świętych Archaniołów z 1798 r., o doskonałych proporcjach, wewnątrz piękna polichromia z 1783 r. ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu;
- Poienile Izei – cerkiew pw. Paraskewy z 1604 r., wewnątrz piękna polichromia z XVIII w.;
- Rogoz – cerkiew pw. Świętych Archaniołów z 1663 r.;
- Şurdeşti – cerkiew pw. Świętych Archaniołów z 1721 r. (słynie ze strzelistej „gotyckiej” wieży (54 m), będącej przykładem kunsztu wiejskich mistrzów ciesielskich. Zbudowana z drewna dębowego i jak większość cerkwi tu budowanych bez użycia gwoździ.
Warto tu dodać, że każdą cerkiew otacza zabytkowy cmentarz z charakterystycznymi dla Marmarosz motywami geometrycznymi, roślinnymi i krzyżami.
Wesoły Cmentarz w rumuńskiej wiosce Săpânța
Cmentarz zlokalizowany jest wokół cerkwi w rumuńskiej miejscowości Săpânța, w okręgu Marmarosz na północy Rumunii, ok. 2 km od granicy z Ukrainą. Nekropolia ta jest unikatem na skalę światową, ciekawą atrakcją turystyczną w Rumunii. O wyjątkowości tego cmentarza w skali Europy, stanowią charakterystyczne kolorowe, drewniane nagrobki, na których są wyrzeźbione scenki z życia pochowanych tam mieszkańców wsi. Cmentarz ten zawdzięcza swój wygląd lokalnemu cieśli Ioanowi Stanowi Patrasowi, który zaczął rzeźbić „wesołe nagrobki” w 1935 roku i nieprzerwanie robił to aż do śmierci w 1977 roku. Od tego czasu jego obowiązki przejął uczeń Dumitru Pop Tincu. To on teraz decyduje o tym, co znajdzie się na grobie. Kolorowe płaskorzeźby na nagrobkach w sposób humorystyczny przedstawiają okoliczności śmierci zmarłego, a zgrabnie sformułowany wierszyk opowiada o jego życiu. Znajduje się tu ponad 900 fantazyjnie rzeźbionych i bogato ornamentowanych, drewnianych krzyży nagrobnych, które są skarbnicą motywów malarstwa prymitywistycznego. Umieszczone na nich kolorowe, z dominującym jasnogranatowym błękitem, obrazki i epitafia komentują zawód, cechy charakteru i przyzwyczajenia osoby pochowanej, a także w jaki sposób opuścił ten świat. Każdy nagrobek to osobna historia, do zrozumienia której nie trzeba znać języka rumuńskiego.
Bibliografia
Bednarczyk G., Malowane cerkwie Bukowiny
Brykowski R., Chrzanowski T., Kornecki M. [1979], Sztuka Rumunii, Wydawnictwo
Ossolineum, Wrocław.
Galusek Ł., Jurecki M., Dumitru A. [2004], Rumunia. Mozaika w żywych kolorach… oraz
Mołdowa, Wydawnictwo Bezdroża, Gliwice.
Jurecki M. [2001], Bukowina, kraina łagodności. Rumunia, Ukraina – przewodnik
turystyczny, Wydawnictwo Bezdroża, Gliwice.
Korsak W., Tokarski J. [2004], Rumunia, Wydawnictwo Pascal, Bielsko Biała.
Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak
Tagi: 2019-01