|
Marcin Gorączko, Michał Targowski
Trasa nr 1 "Wycieczka po chełmińskiej starówce"
Na tle wielu innych miast nadwiślańskich Chełmno stanowi szczególnie przyjazną przestrzeń dla zwiedzających.
Liczne zabytki zgromadzone są na niewielkiej powierzchni wyznaczonej przez mury miejskie i przyległe
do nich tereny zielone, stąd też przemieszczanie się od atrakcji do atrakcji zajmuje na ogół niewiele
więcej niż kilka minut. Sprzyja temu również bardzo czytelny, bo uporządkowany układ urbanistyczny, zachowany
w niemal niezmienionym stanie od czasów średniowiecza, nie skażony wielkopłytową zabudową XX-wieczną,
co stanowi zresztą główny wyróżnik Chełmna.
Proponowana całodzienna piesza wycieczka rozpoczyna się na rynku Starego
Miasta (miejsca do parkowania dla samochodów osobowych), w którego niemal centralnym punkcie stoi okazały
ratusz [1]. Część z jego murów pochodzi jeszcze z XIII w., ale obecny wygląd zawdzięcza renesansowej
przebudowie przeprowadzonej w II poł. XVI w. W późniejszych latach był on sukcesywnie rozbudowywany i
przebudowywany, mimo to pozostaje on jednym z najpiękniejszych i najlepiej rozpoznawalnych zabytków renesansu
w Polsce. W ratuszu swoją siedzibę ma Muzeum Ziemi Chełmińskiej z wystawami stałymi (dzieje miasta
począwszy od czasów przedhistorycznych, historia Akademii Chełmińskiej, historia garnizonu w Chełmnie,
działalność chirurga prof. Ludwika Rydygiera, malarstwo) oraz wystawami czasowymi (różnotematyczne).
W budynku mieści się Chełmińska Informacja Turystyczna (usługi przewodnickie, wydawnictwa, pamiątki,
informację o wydarzeniach kulturalnych, bazie gastronomiczno - noclegowej, prezentacjach średniowiecznej
kultury przez chełmińskie bractwa rycerskie, przelotach samolotem i balonem; o możliwości uprawiania
jazdy konnej, wędkarstwa, żeglarstwa, spływach kajakowych, szlakach rowerowych i pieszych). Na zachodniej
ścianie ratusza wyeksponowano tzw. pręt chełmiński - wzorzec miary długości powszechnie stosowanej
w regionie Pomorza Wschodniego i Prus od XIII do XIX w. Na przestrzeni wieków pierwotnie gotyckie kamienice
okalające rynek, zastępowane były coraz nowszymi lub ulegały przebudowom. Najstarszą z nich jest kamienica
Cywińskich [2], której mury obwodowe pochodzą z XIII w. Na jej klasycystycznej fasadzie wyeksponowano
fragmenty renesansowego wystroju rzeźbiarskiego z 1570 r. Spod ratusza trasa prowadzi na południe ul.
Toruńską mijając po prawej Kościół farny WMP (ta atrakcja została zaplanowana do zwiedzania na później),
po lewej zaś budynek Sądu Rejonowego. Celem jest położony przy ul. Wałowej Kościół pw. Ducha Świętego
[3]. Jest to dawny kościół szpitalny, wzniesiony w II poł. XIII w., z ciekawymi malowidłami gotyckimi.
Obiekt jest udostępniony do zwiedzania a swoją ekspozycję urządzili tu rycerze z Chorągwi Ziemi Chełmińskiej.
W pobliżu kościoła wybudowano drewnianą wieżę wkomponowaną w basztę murów miejskich [4]. Fortyfikacje
miejskie Chełmna wznoszone od II poł. XIII wieku, o łącznej długości blisko 1700 metrów, należą do najdłuższych
na terenie Polski. Co więcej otaczają one Stare Miasto niemal pełnym obwodem. Charakterystyczny dla fortyfikacji
jest brak blanków. Zostały one zamurowane w XVI wieku przy podwyższaniu murów, na co miasto uzyskało
specjalną zgodę króla Zygmunta Augusta. Spośród pierwotnie siedmiu bram wjazdowych, do dziś zachowały
się dwie oraz aż 23 baszty. Będąc już na wieży widokowej warto zwrócić uwagę na wzniesienia otaczające
od południa najstarszą część miasta. To właśnie położenie na kilku wzgórzach (z których jedno zajmuje
chełmińska starówka) jest cechą charakterystyczną ukształtowania tego terenu. Następnie należy podążyć
ul. Wałową a następnie ul. Ducha Św. aż do Alei 3 Maja. Po drodze warto zwrócić uwagę na dwa obiekty
związane z obecnością wojsk pruskich w Chełmnie. Są to: dawne Koszary Korpusu Kadetów [5] zwane
również Koszarami Fryderycjańskimi, wzniesione w II poł. XVIII wieku (przyległe do ul. 21 Stycznia, ul.
gen. Hallera i ul. Wodnej) oraz neoromański Kościół Garnizonowy [6] z II poł. XIX wieku (ul. Wałowa).
Przy Al. 3 Maja w obwodzie murów miejskich zlokalizowana jest Baszta Panieńska [7] z przeł. XIII
i XIV w. Pełni ona funkcje magazynowe, jednocześnie będąc pod opieką bractwa rycerskiego Chorągwi Ziemi
Chełmińskiej. Zwiedzanie obiektu, w którego wnętrzach wyeksponowano kopie broni średniowiecznej, chorągwie
i proporce, a także inny historyczny oręż, jest możliwe po wcześniejszym kontakcie telefonicznym z jego
gospodarzami. Kolejnym punktem trasy są malownicze Nowe Planty [8], park miejski utworzony w I
poł. XIX w. na miejscu dawnej fosy miejskiej, będący ulubionym miejscem spacerów mieszkańców miasta i
przyjezdnych. Główną atrakcję, oprócz zadbanej zieleni, są kompozycje kwiatowe oraz punkt widokowy, z
którego roztacza się panorama doliny Wisły w kierunku Świecia i przeprawy mostowej łączącej obydwa miasta.
Na Nowych Plantach znajdują się liczne pomniki i obiekty małej architektury, jak np. pomnik prof. Ludwika
Rydygiera, Grób Nieznanego Żołnierza, Ławka Zakochanych czy kapliczka "Cudowne Źródełko". Szczególną
uwagę warto zwrócić na Park Miniatur Zamków Krzyżackich [9]. Znajdują się tutaj modele warowni
w Malborku, Grudziądzu, Toruniu, Papowie Biskupim, Radzyniu Chełmińskim, Rogóźnie, Pokrzywnie, Kurzętniku
i Zamku Bierzgłowskim, wykonane w skali 1:30. Wszystkie miniatury zamków posiadają tabliczki z informacjami
o ich historii. Na starówkę warto powrócić poprzez Bramę Grudziądzką [10], dawną główną bramę
wjazdową do Chełmna z końca XIII w., z dobudowaną w XVII w. kaplicą (tzw. kaplica Na Bramce). Jest to
jednocześnie miejsce związane z kultem Matki Bożej Bolesnej Chełmińskiej, której wizerunek był tutaj
przechowywany do 1649 roku. We wnęce znajdującej się na wschodniej ścianie Bramki umieszczona jest Pieta,
wierna replika pochodzącej z przełomu XVII/XVIII w. rzeźby, zniszczonej przez Niemców podczas II wojny
światowej. Odchodząca od bramy w kierunku chełmińskiego rynku ul. Grudziądzka jest głównym deptakiem
Starego Miasta. W pobliżu Bramy Grudziądzkiej (ul. Grudziądzka 36) znajduje się charakterystyczna kamienica,
której elewacja od podwórza zachowała cechy gotyckie, natomiast elewacja frontowa została ukształtowana
w II poł. XVIII w. stylu rokokowym. W pobliżu zlokalizowany jest dawny spichlerz szachulcowy,
obecnie pensjonat Stary Spichrz na ul. Podmurnej pod nr 7. Tą właśnie ulicą prowadzi trasa wycieczki
w kierunku Wisły, po prawej stronie mijając kolejną wieżę widokową wkomponowaną w mury miejskie (ciekawy
widok na odcinek murów przylegających do Bramy Grudziądzkiej). Celem jest Osada Średniowieczna [11]
przy ul. Kościelnej 1, rozległy plac znajdujący się pomiędzy kościołem podominikańskim oraz linią fortyfikacji
miejskich. W tym miejscu zagospodarowanym przez członków Zastępu Rycerskiego z Chełmna kilka razy w roku
odbywają się imprezy z udziałem grup rekonstrukcyjnych na czele z majowym "Turniejem Rycerskim Bractw
Zaprzyjaźnionych o Złotą Jaszczurkę". Pobliski kościół pw. św. Piotra i św. Pawła [12] został
wzniesiony przez dominikanów w XIII w., w kolejnych stuleciach ulegając pewnym przebudowom i modernizacjom,
które nie zaburzyły gotyckiego charakteru jego architektury. Z zabytkowego wyposażenia świątyni zachował
się m.in. barokowy ołtarz z XVIII w., rokokowe stalle i płyta nagrobna pierwszego biskupa chełmińskiego
Heidenricha, a także inne eksponaty eksponowane w gablotach umieszczonych wewnątrz świątyni.
W tym miejscu proponuje się przerwę na obiad w mijanym wcześniej pensjonacie "Stary Spichrz" przy
ul. Podmurnej, znajdującym się w pobliżu kościoła podominikańskiego, restauracji "Spichlerz" przy ul.
Biskupiej 3 lub w "Karczmie Chełmińskiej" przy ul. 22 stycznia 1B.
Restauracja (i pensjonat) "Karczma Chełmińska" położona jest niedaleko następnego punktu trasy jakim
jest monumentalny kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny [13], czyli dawna
fara. Świątynia powstawała w latach 1280-1320. Do dziś zachowała swój gotycki charakter oraz cenne wyposażenie
wnętrz będące dziełami sztuki sakralnej powstającymi na przestrzeni kolejnych stuleci. Wyróżnić tu należy
uważany za cudowny obraz Matki Bożej Bolesnej, zwanej też Matką Boską Chełmińską (sanktuarium
diecezjalne). Przechowywane są tu również relikwie św. Walentego. Bardzo dużą atrakcją jest taras
widokowy na wieży kościelnej (199 stopni) dostępny w okresie od maja do września poza mszami.
Rozciąga się z niego wyjątkowo piękny widok na całe miasto, jak również rozległa panorama jego okolic.
Przy dobrej pogodzie widoczny jest nawet oddalony 20 km od Chełmna Grudziądz. W pobliżu fary znajduje
się kościół św. Marcina [14], najmniejszy z gotyckich kościołów w Chełmnie, który ze względu na
małe wymiary nazywany często kaplicą. Od początku swojego istnienia pełnił on funkcje pomocnicze w stosunku
do kościoła farnego. Trasa wycieczki ponownie zbliża się do fortyfikacji miejskich, ponieważ kolejnym
punktem trasy jest wchodząca w ich skład Baszta Prochowa [15]. Mieści się tu dział archeologiczny
Muzeum Ziemi Chełmińskiej. Obecnie w Baszcie Prochowej prezentowana jest wystawa stała "Z pradziejów
Chełmna i okolic", która ilustruje najstarsze dzieje miasta związane z osadami w Kałdusie i Starogrodzie.
Ponadto znajduje się tu również niewielka ekspozycja etnograficzna. Chęć zwiedzania należy zgłosić z
wyprzedzeniem w siedzibie muzeum w ratuszu. Będąc już przy Baszcie Prochowej warto wyjść poza mury miejskie,
do których od zewnątrz bezpośrednio przylega zabytkowy cmentarz parafialny [16], na którym spoczęło
wielu zasłużonych Chełmnian. Oprócz ciekawych obiektów sztuki sepulkralnej (głównie dziewiętnastowiecznych)
interesujące jest samo położenie nekropolii, na stromym stoku opadającym w kierunku południowym. Na rogu
ulic Szkolnej i Franciszkańskiej warto na moment zatrzymać się przy budynku dawnej Akademii Chełmińskiej
[17]. Szkoła została powołana w II połowie XV w., a w latach 1756-1779 funkcjonowała jako filia Uniwersytetu
Krakowskiego. Niektórzy historycy uważają, że mógł w niej nawet kształcić się Mikołaj Kopernik, bezpośrednio
przed swoim wyjazdem do Krakowa. Podążamy ul. Franciszkańską. Nazwa ulicy związana jest dawnym zespołem
sakralnym franciszkanów z którego do naszych czasów zachował się okazały kościół pw. św. Jakuba i
św. Mikołaja [18] budowany w XIII i XIV wieku. Jego cechą charakterystyczną jest smukła, przypominająca
minaret, ośmioboczna wieża dzwonnicza, dobudowana z boku korpusu świątyni tak, aby nie łamała reguły
zakonnej zakazującej wznoszenia wież fasadowych. Listę średniowiecznych obiektów sakralnych w Chełmnie
zamyka zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia w Chełmnie [19], dawny klasztor cysterek a następnie
benedyktynek znajdujący się przy ul. Dominikańskiej 40. W jego skład wchodzą m.in. kościół śś. Jana Chrzciciela
i Ewangelisty, z bogatym wyposażeniem wnętrza z przełomu XVI/XVII w. i XVIII w., klasztor budowany od
3. ćwierci XIII do początku XIV w., przebudowany na przełomie XVI i XVII w. i w stylu neogotyckim w XIX
i XX w., tzw. wieża Mestwina (prawdopodobnie dawna strażnica krzyżacka z pierwszej połowy XIII w.), dawna
brama Merseburska (obecnie kaplica Grobu Pańskiego) oraz malowniczo położony na skraju skarpy ogród.
Po zwiedzeniu klasztoru do Starego Miasta można powrócić okrężną drogą poprzez teren Starych Plant
[20]. Po godzinie 21.30 dla urozmaicenia pobytu warto skorzystać z oferty miejscowego Koła Przewodników
PTTK, by zwiedzaną wcześniej w świetle dnia starówkę obejrzeć również po zmroku (Trasa "Nocny Spacer
po Chełmnie", 1,5-2 godz.).
Nocleg można zamówić w "Karczmie Chełmińskiej" lub w Pensjonacie "Stary Spichrz", a więc w obiektach
dysponujących również częścią restauracyjną gdzie można zjeść kolację. Nocowanie w wybranym obiekcie
przez cały czas trwania pobytu w Chełmnie i jego okolicach będzie chyba najbardziej optymalną opcją.
 Trasa nr 2 "Niziny nadwiślańskie w okolicach Chełmna"
Ta "nizinna" trasa pozwala zapoznać się z kulturowymi i naturalnymi walorami nadwiślańskich nizin
w okolicach Chełmna. Występują tu ciekawe rezerwaty przyrody oraz urokliwe krajobrazy objęte ochroną
w ramach Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. Uwagę przyciąga również wiele
miejsc związanych z życiem dawnych mieszkańców tych ziem - w szczególności gospodarujących na terenach
zalewowych olędrów, z których wielu należało do wyznania menonickiego.
Wycieczka samochodowa lub rowerowa rozpoczyna się w miejscowości Unisław - największej wsi powiatu
chełmińskiego usytuowanej na krawędzi pradoliny Wisły. Warty uwagi jest kościół parafialny pw. św. Bartłomieja.
Jego kruchta należy do najstarszych zabytków gotyckich ziemi chełmińskiej. Pierwotnie, do czasu przebudowy
w 1904 r., stanowiła ona prezbiterium pierwotnego kościoła wzniesionego być może już na przełomie XII/XIII
w. Warto wybrać się na krótki spacer drogą biegnącą obok kościoła w kierunku zachodnim. Po przejściu
ok. 500 m ukazuje się wzniesienie, na którym usytuowane jest wczesnośredniowieczne grodzisko, stąd czarnym
szlakiem pieszym (700 m) dojdziemy do Góry Zamkowej, na której archeolodzy odnaleźli fundamenty zamku
krzyżackiego z XIII w. Oba wzgórza są doskonałymi punktami widokowymi na rozległy Basen Unisławski
i malownicze formy krajobrazowe krawędzi doliny Wisły.
Z Unisławia trasa prowadzi drogą w kierunku Chełmna, mijając po drodze pozostałości zlikwidowanej w 2006
r. cukrowni unisławskiej, zbudowanej w końcu XIX w. W miejscowości Płutowo (ciekawy zespół dworski
z XIX w.) skręca ona w kierunku na Bruki Kokocka. W odległości ok. 1 km na północ (żółty szlak pieszy)
znajduje się ścisły rezerwat leśny "Płutowo" obejmujący porośnięte lasem grądowym zbocza głębokiego parowu,
a także południowy kraniec rezerwatu "Zbocza Płutowskie" utworzonego m.in. dla ochrony roślinności kserotermicznej
występującej na nasłonecznionych stokach krawędzi pradoliny Wisły, których wysokość dochodzi tu do ponad
80 m n.p.m.
Następnie trasa kieruje się do położonej wzdłuż wału wiślanego miejscowości Kokocko. Wieś ma średniowieczną
metrykę, ale jej specyficzny charakter (rzędowy układ zabudowań) jest rezultatem działalności olędrów
wyznania menonickiego i luterańskiego, osadzonych na tych terenach na przełomie XVI i XVII w. Szczególnie
interesujący jest dawny ewangelicki zbór z 1834 r. zbudowany w konstrukcji szkieletowej z zachowanymi
wewnątrz emporami, obecnie pełniący funkcję kościoła katolickiego. Udając się do kolejnej wsi - Borówna,
w której drogą wojewódzką nr 248 dotrzeć można bezpośrednio nad Wisłę do przyczółku przygotowanego dla
ewentualnej (nieczynnej) przeprawy promowej lub pontonowej. Znajduje się tu drewniana wieża widokowa,
z której podziwiać można widok na rzekę oraz położone na jej drugim brzegu obiekty - zabytkowy kościół
w Topolnie, wczesnośredniowieczne grodzisko "Talerzyk" i malowniczy krajobraz pradoliny Wisły. Idąc wałem
przeciwpowodziowym w dół rzeki dojść można stąd pieszo (lub dojechać samochodem) do historycznego znaku
wysokiej wody w Bieńkówce. Jest nim głaz umieszczony w koronie wału z wyrytą inskrypcją odnoszącą
się do wielkiej powodzi z 1829 r.
Nie opuszczając nadwiślańskiej niziny trasa prowadzi w kierunku Chełmna, w okolice Jeziora Starogrodzkiego
- starorzecza Wisły położonego pod stromą skarpą jej pradoliny. Na północnym krańcu jeziora znajduje
się ośrodek wypoczynkowy działający obecnie jako Europejski Ośrodek Wymiany Młodzieży im. Kurta Schumachera.
W sezonie letnim działa tu strzeżone kąpielisko i wypożyczalnia sprzętu wodnego. Krótki spacer zielonym
szlakiem pieszym zaprowadzi do rezerwatu przyrody "Ostrów Panieński", zlokalizowanego na obszarze
dawnej wyspy wiślanej i chroniącego fragment naturalnego lasu łęgowego, dominującego niegdyś w nadwiślańskim
krajobrazie okolicy.
Po zwiedzaniu rezerwatu warto przystąpić do eksploracji nadwiślańskich nizin położonych na wschód od
Chełmna,przejeżdżając przez chełmińską dzielnicę Rybaki.
Na tym etapie warto zrobić przerwę na obiad w jednej z restauracji położonych w obrębie Starego Miasta.
Kolejnym etapem wycieczki są wsie Górne i Dolne Wymiary. Mijane po drodze gospodarstwa
usytuowane w układzie rzędowym były zakładane od XVI w. przez olędrów, w tym przez mennonitów szczególnie
licznie występujących między Chełmnem a Grudziądzem aż do 1945 r. W miejscowości Podwiesk skierować się
warto do Wielkich Łunaw, gdzie znajduje się neogotycki kościół (dawniej ewangelicki) oraz uporządkowany
cmentarz użytkowany do 1945 r. przez żyjących w okolicy protestantów (liczne menonickie i ewangelickie
nagrobki). Stąd trasa kieruje się w stronę Chełmna przez miejscowość Klamry. Znajduje się w niej
pomnik Polaków zamordowanych na terenie tej wsi jesienią 1939 r. przez oddziały Selbstschutzu. W niedalekim
sąsiedztwie zobaczyć można Fort VIII Twierdzy Chełmno oraz będący jej elementem schron piechoty z pocz.
XX w. (oba obiekty na trasie przebiegającego przez Klamry czerwonego szlaku pieszego. Wycieczka kończy
się w Chełmnie.
Nocleg w wybranym dzień wcześniej obiekcie.'
 TRASA nr 3 "Po ziemi chełmińskiej"
Trasa obejmuje wysoczyznowe tereny wiejskie powiatu chełmińskiego, położone poza obszarem doliny Wisły,
a będące już częścią Pojezierza Chełmińskieo. Na stosunkowo niewielkim obszarze występuje tu szczególne
nagromadzenie wielu ciekawych i różnorodnych obiektów kultury materialnej związanych z historią regionu.
Należą do nich liczne stanowiska archeologiczne, ruiny krzyżackich zamków, gotyckie kościoły, zespoły
dworsko-parkowe oraz fortyfikacje Twierdzy Chełmno.
W przypadku tej trasy w szczególny sposób ujawniają się niedostatki w zakresie bazy gastronomicznej
na terenie powiatu chełmińskiego. Z konieczności najlepiej nastawić się na suchy prowiant w trakcie wycieczki
i obiadokolację w jednej z chełmińskich reastauracji po jej zakończeniu.
Z Chełmna trasa prowadzi drogą wojewódzką nr 550 do miejscowości Kałdus. Z centrum wsi żółty szlak
prowadzi do pobliskiej Góry św. Wawrzyńca, sztucznego podłużnego wzniesienia usytuowanego w pobliżu
stromej krawędzi pradoliny Wisły. To pozostałość umocnień pierwotnego Chełmna, które w tej lokalizacji
funkcjonowało do pocz. XIII w. Archeolodzy u podnóża wału odkryli fundamenty romańskiej bazyliki datowanej
na pocz. XI w., a także relikty wcześniejszego miejsca pogańskiego kultu oraz największe w regionie cmentarzysko
szkieletowe, o czym informują ustawione w pobliżu tablice opisujące znaleziska. Góra św. Wawrzyńca jest
jednocześnie rezerwatem przyrody chroniącym rzadkie stanowiska roślinności kserotermicznej. W jej bezpośrednim
sąsiedztwie znajduje się ponadto punkt widokowy na dolinę Wisły.
Z Kałdusa warto skierować się do pobliskiego Starogrodu. To właśnie w to miejsce, po zniszczeniu
przez Prusów grodu chełmińskiego przy Górze św. Wawrzyńca, Krzyżacy przenieśli pierwotne Chełmno, któremu
nadali prawa miejskie w 1233 r. Na znajdującej się w obrębie wsi Górze Zamkowej zachowały się niewielkie
pozostałości zamku krzyżackiego z XIII w., rozebranego na przełomie XVIII i XIX w. W średniowieczu w
zamkowej kaplicy przechowywano relikwie św. Barbary przyciągające pielgrzymów z całej Europy. Na szczególną
uwagę zasługuje barokowy kościół z 1754 r. fundacji biskupów chełmińskich z zachowanym cennym wyposażeniem,
a także ciekawa zabudowa wsi z końca XIX w. (m.in. kuźnia, remiza, karczma).
Następnym etapem jest pobliska wieś Kiełp w celu zwiedzenia schronu IR1 będącego elementem Twierdzy
Chełmno z pocz. XX w. W miesiącach zimowych (XI-III) pełni on funkcję zimowiska dla nietoperzy, w pozostałym
okresie roku jest udostępniany turystom po wcześniejszym umówieniu z opiekunem obiektu - Towarzystwem
Przyjaciół Dolnej Wisły. W sąsiednim Watorowie znajduje się lądowisko Ośrodka Szkoleń i Usług
Lotniczych Adriana Aviation umożliwiający organizację lotów widokowych nad okolicami Chełmna.
Przez Kijewo Królewskie (gotycki kościół z XIV w.) trasa prowadzi do Papowa Biskupiego.
Główną atrakcją miejscowości są imponujące ruiny zamku krzyżackiego z XIII/XIV w. wzniesionego z kamieni
polnych, otoczone starymi drzewami (m.in. pomnikowy dąb). Ciekawym przykładem średniowiecznej architektury
sakralnej typowej dla ziemi chełmińskiej jest gotycki kościół pw. św. Mikołaja z XIII-XIV w. z zachowanym
cennym wyposażeniem, w tym unikatową meluzyną (rzeźba głowy jelenia pełniąca funkcję higrometru).
Z Papowa droga prowadzi do sąsiedniego Dubielna, w którym skorzystać można ze zlokalizowanego
na terenie szkoły podstawowej terenowego stanowiska edukacyjnego "Zielona klasa" obejmującego gry i tablice
dydaktyczne poświęcone osobliwościom historyczno-przyrodniczym gminy Papowo Biskupie. Następnie udać
się warto do Lipienka, aby zobaczyć pozostałości ważnego niegdyś zamku krzyżackiego (zachowane
kamienne obmurowania fosy, piwnice), według legendy połączonego podziemnym przejściem z zamkiem papowskim.
Niedaleko ruin zamku znajduje się skromny XIX-wieczny klasycystyczny dwór z parkiem i zabudowaniami gospodarczymi
z przełomu XIX i XX w.
Kolejna miejscowość na trasie to Lisewo - jedna z największych i najstarszych wsi na ziemi chełmińskiej.
Szczególną uwagę zwraca gotycki kościół pw. Podwyższenia Krzyża Św. z XIII-XIV w. z ciekawą architektonicznie,
wieloboczną wieżą z XVI w. oraz cennymi elementami wyposażenia. Należy do nich wysokiej klasy renesansowe
epitafium rodziny Kostków z 1591 r. oraz ołtarz główny przeniesiony z kościoła franciszkanów w Chełmnie.
Świątynia jest również znana jako sanktuarium Matki Bożej Śnieżnej.
Z Lisewa przez Krusin i Linowiec dotrzeć można do Wabcza, w którym znajduje się kolejna imponująca
wiejska świątynia wzniesiona w czasach krzyżackich (XIII-XIV w.) z kamienia polnego i cegły. We wsi znajduje
się również XIX-wieczny zespół dworsko-parkowy należący w przeszłości m.in. do zasłużonej rodziny Slaskich
i związane z nim pozostałości zabudowań gospodarczych - spichlerz, gorzelnia, obora, kuźnia i stajnia
z XIX w. Nieopodal miejscowości (1000 m w kierunku zachodnim) zlokalizowane jest wczesnośredniowieczne
grodzisko "Poganka".
Po wizycie w Wabczu drogą krajową nr 95 skierować się należy do Stolna. Skręcając w tej miejscowości
w kierunku Rybieńca dotrzeć można w pobliże schronu IR6 oraz Fortu VII należących do systemu umocnień
Twierdzy Chełmno i udostępnianych do zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu z właścicielami (informacje
kontaktowe na www.twierdzachelmno.pl). Stąd trasa prowadzi do Grubna, w którym podziwiać można
rozległy malowniczy park otaczający ciekawy architektonicznie pałac z II poł. XIX w. Z Grubnem sąsiaduje
Chełmno, w którym kończy się wycieczka.
W sezonie zimowym można sobie dodatkowo uatrakcyjnić wieczór podjeżdżając do Raciniewa koło Unisławia
(20 min. z Chełmna). Na zboczu wysoczyzny zlokalizowano tu stację narciarską (czynną w godz. 9.00-21.00,
z oświetlonym i ratrakowanym stokiem, informacja o warunkach śniegowych na: www.unislaw-stok.pl). z trzema
wyciągami, wypożyczalnią sprzętu oraz zapleczem gastronomicznym ("Knajpa CUD"). W ciepłej porze roku
czynny jest tu Letni Park Rekreacyjny.
|
