|
Marcin Gorączko, Michał Targowski
Analiza potencjału turystyczno-kulturowego, przeprowadzona w listopadzie i grudniu 2017 r. wykazała dla omawianego mikroregionu znaczącą koncentrację zasobów względnie elementów organizacji turystyki, odpowiadającą ofercie oraz preferencjom uczestników wypraw następujących form turystyki kulturowej: turystyki dziedzictwa kulturowego, turystyki eventowej, kulturowej turystyki militarnej oraz turystyki przyrodniczo-kulturowej.
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Dla turystów zainteresowanych historią średniowiecza, a w szczególności powstaniem Zakonu Krzyżackiego na ziemiach Polski oraz genezą i przebiegiem konfliktów polsko-krzyżackich, Chełmno i jego okolice, stanowić powinny obowiązkową pozycję, obok Malborka czy Torunia, na liście miejsc które należy przynajmniej raz odwiedzić. Najbardziej rozpoznawalnym i wartościowym rozpoznawalnym walorem mikroregionu jest niewątpliwie zespół Starego Miasta w Chełmnie, obejmujący swymi granicami, wyznaczonymi przez bardzo dobrze zachowane mury miejskie, szereg zabytków mających wysokie znaczenie dla dziedzictwa narodowego. Charakterystyczny jest już sam trzynastowieczny układ urbanistyczny, oparty na systemie szachownicowym, dzięki któremu najstarsza część miasta podzielona jest na prostokątne parcele. Mimo, iż na przestrzeni wieków ich średniowieczna zabudowa była wypierana przez obiekty nowsze (głównie XIX w.) to jednak dominantą w panoramie miasta pozostaje gotyk ceglany (wspomniane mury miejskie i monumentalne kościoły), do których nawiązują późniejsze budowle z tego materiału tj. neoromański kościół garnizonowy pw. Matki Bożej Częstochowskiej, neogotycka wieża ciśnień, czy również neogotycki okazały gmach poczty. Perłą wśród architektonicznych dzieł renesansu pozostaje chełmiński ratusz, przy czym należy zwrócić uwagę iż jest to również obiekt o gotyckich korzeniach. Niewątpliwie więc Chełmno jest miasteczkiem wyjątkowym pod względem urbanistycznym i architektonicznym, które trudno pomylić z jakimkolwiek innym w Polsce. Dodatkową rekomendacją dla wszystkich turystów kulturowych w Polsce powinna być obecność Starego Miasta Chełmna w oficjalnym wykazie Krajowych Pomników Historii.
Również tereny wiejskie powiatu chełmińskiego stanowią obszar atrakcyjny z punktu widzenia turystyki kulturowej, o długiej i ciekawej historii, odzwierciedlonej w licznych zabytkach i stanowiskach archeologicznych. Na szczególne wyróżnienie zasługuje Góra Św. Wawrzyńca we wsi Kałdus, sztuczne zniesienie będące pozostałością największego, obok Gdańska, wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego na Wschodnim Pomorzu. Ponadto dość liczne a na pewno charakterystyczne są budowle wzniesione za panowania Krzyżaków. To przede wszystkim gotyckie kościoły wiejskie (w miejscowościach: Grzybno, Kijewo Królewskie, Lisewo, Papowo Biskupie, Sarnowo, Trzebcz, Unisław, Wabcz, i Wielkie Czyste) oraz pozostałości zamków (Papowo Biskupie, Lipienek). Za ciekawostkę można uznać, że najczęściej podstawowym materiałem użytym przy ich wznoszeniu nie była wcale cegła a kamień polny. Obszar powiatu chełmińskiego jest wreszcie z pewnością szczególnym miejscem do refleksji i zadumy nad skomplikowanymi relacjami międzyludzkimi w społecznościach wieloetnicznych (np. miejsca mordów ludności polskiej z okresu II wojny światowej, pomniki i tablice poświęcone tym wydarzeniom, opuszczone cmentarze ewangelickie).
Łącznie na terenie powiatu chełmińskiego znajduje się 159 zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych, prowadzonego przez Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, z czego najwięcej w obrębie miasta Chełmno (56), zaś w dalszej kolejności w gminach wiejskich Stolno (39), Kijewo Królewskie (24), Lisewo (12), Papowo Biskupie (11), Chełmno (10) i Unisław (7). Z kolei w wojewódzkiej ewidencji zabytków, będącej podstawą sporządzania programów opieki nad zabytkami umieszczono aż 1576 obiektów (stan w 2015 roku) z czego blisko 35% przypada na miasto Chełmno. Większość wpisów dotyczy budynków mieszkalnych (937) a następnie obiektów wiejskich (262), obiektów użyteczności publicznej (152) oraz sakralnych (98).
Turystyka eventowa
Powiat chełmiński a zwłaszcza miasto Chełmno ma duże szanse zająć ważne miejsce w kalendarzu regionalnych wydarzeń kulturalnych, które mogą również przyciągać uwagę osób spoza regionu. Aktualna oferta w mikroregionie nie jest może taka obszerna jak być powinna, ale za to tematycznie zróżnicowana, oraz z roku na rok coraz ciekawsza. Szczególnie promowanym wydarzeniem są "Walentynki Chełmińskie", przedstawiane jako największe na terenie kraju obchody święta zakochanych. Trwają one przez kilka dni, z kulminacją przypadającą na dzień św. Walentego (14 lutego). W przypadku Chełmna tradycję anglosaską połączono z lokalnym kultem św. Walentego, którego relikwia przechowywana jest w kościele pw. Wniebowzięcia NMP. Stąd też oprócz koncertów, wystaw, gier i zabaw w programie przewidziano również rekolekcje dla narzeczonych, msze intencyjne itp. Symbolem obchodów Dnia Świętego Walentego stało się tradycyjne już układanie wielkiego symbolu serca ze zniczy na chełmińskim rynku.
Szczególną uwagę warto jednak zwrócić na imprezę z gatunku teatr - performance zatytułowaną "Perspektywy 9 Hills Festival". Jej nazwa nawiązuje do liczby wzgórz, które zajmuje miasto Chełmno wraz z przedmieściami (motyw obecny również w herbie miasta). Mimo, że w 2017 roku odbyła się dopiero druga edycja festiwalu, spotkał się on z bardzo dobrym odbiorem zarówno przez mieszkańców, jak również uczestników spoza regionu. Jest on postrzegany jako format kulturowy nowatorski i świeży w narracji a jednocześnie nawiązujący do tradycji. Twórcom wydarzenia przyświeca idea połączenia wielu sztuk (teatru, filmu, muzyki, fotografii, historii, fantastyki, street artu, tańca, a także multimediów) i wpisania twórczości w architektoniczną przestrzeń miasta, ukazanie chełmińskich zabytków z innej perspektywy. Co ciekawe impreza jest oddolną inicjatywą mieszkańców Chełmna, zaś władze samorządowe pełnią tutaj rolę wspomagającą.
Spośród imprez tematycznie osadzonych w czasach średniowiecznych największą popularnością cieszy się "Turniej Rycerski Bractw Zaprzyjaźnionych o Złotą Jaszczurkę w Chełmnie" odbywający się co roku w maju. Na przykładzie tej imprezy widać wyraźnie jak istotny jest wybór odpowiedniego terminu jej organizowania, tak aby nie kolidował on z innymi wydarzeniami kulturalnymi (stanowiąc dla nich konkurencję), zarówno w przypadku uczestników spektaklu jak i publiczności. Z drugiej strony warto podejmować próby rozszerzenia własnej oferty eventowej poprzez dowiązanie się do realizowanych już projektów. Takim właśnie znacznym potencjałem wydaje się być fakt koncentracji wojsk krzyżackich na początku lipca 1410 roku w rejonie Świecia i Chełmna, poprzedzająca bitwę pod Grunwaldem. Do nowszej historii nawiązuje "Święto Twierdzy Chełmno" odbywające się od 2012 roku w Forcie II w Dorposzu oraz Zlot Militarny Chełmno-Grubno, który w 2017 roku również miał swoją piątą edycję.
Natomiast w niewystarczającym stopniu wykorzystywane są gotyckie wnętrza kościołów w Chełmnie, które wydają być idealna oprawą dla regularnych eventów kultury wysokiej. Pewien wyjątek o regionalnym znaczeniu stanowi Letni Festiwal "Muzyka w zabytkach Chełmna" (kilka koncertów od lipca do września) oraz Chełmińskie Wieczory Organowe (maj-sierpień). Za bardzo dobry pomysł, bo idealnie wpasowujący się w klimat miasta, należy uznać organizowane co roku w Chełmnie Ogólnopolskie Warsztaty Plenerowe Studentów Architektury. Tego typu imprez, obejmujących np. plenery malarskie, rzeźbiarskie, fotograficzne, powinno być tu zdecydowanie więcej.
Niemal cały obszar doliny dolnej Wisły i jej bezpośredniego otoczenia cechuje duża aktywność jednostek samorządowych różnego szczebla oraz organizacji pozarządowych, mająca na celu odtwarzanie, kultywowanie i promowanie dawnego dziedzictwa kulinarnego, artystycznego i rzemieślniczego. W przypadku powiatu chełmińskiego największą rangę niewątpliwe posiada Jarmark Jaszczurczy organizowany co roku w lipcu. Odbywa się on na głównym deptaku miasta (ul.Grudziądzka) i rynku, obejmując kiermasz sztuki ludowej, rzemiosła i potraw regionalnych, prezentacje zespołów artystycznych itp. Mieszkańcy, jak i przebywający w mieście turyści, mają możliwość odwiedzenia stoisk kolekcjonerskich, bursztynniczych, kowalskich, garncarskich, wikliniarskich, biżuterii artystycznej, twórców ceramiki prasłowiańskiej, rzeźbiarzy i wielu innych. Drugą co do ważności imprezą tego typu w regionie jest Biesiada Królewska w Kiełpiu w gminie Kijewo Królewskie. W jej trakcie uczestnicy również mają okazję posmakować i zakupić szereg produktów regionalnych tj. Powidła Chełmińskie, Powidła z Kiełpia, Powidła Królewskie, Chleb ze Stolna, Kapusta Kiszona z Bruków Unisławskich i inne.
Na przykładzie większości wymienionych wyżej imprez widać wyraźnie jak istotną rolę w tworzeniu i urozmaicaniu oferty turystycznej regionu mogą spełniać miejscowe organizacje pozarządowych a nawet nieformalne grupy mieszkańców. Ideałem jest istnienie stanu trwałej symbiozy pomiędzy nimi a jednostkami samorządowymi odpowiedzialnymi za kształtowanie strategii rozwoju turystyki. Pasja i zaangażowanie zwykłych mieszkańców często stanowi wartość dodaną, którą trudno zastąpić w inny sposób. Powiat chełmiński z pewnością takim potencjałem dysponuje.
Kulturowa turystyka militarna
Mikroregion posiada dogodne warunki do uprawiania turystyki militarnej, zarówno w sposób zorganizowany, jak również indywidualny. Wynikają one z obecności na terenie powiatu pruskiej Twierdzy Chełmno, należącej do fortyfikacji Linii Wisły (niem. die Weichsellinie), której trzonem były wybudowane wcześniej twierdze w Gdańsku, Malborku, Grudziądzu i Toruniu. Zadaniem chełmińskiej twierdzy była ochrona jedynej pomiędzy Grudziądzem a Bydgoszczą przeprawy promowej przez Wisłę, za pomocą której wojska rosyjskie mogły by się wedrzeć w głąb Rzeszy. Fortyfikacje ciągną się na południe i wschód od miasta po obwodzie pierścienia, w odległości 5-8 km od dawnej przeprawy (a obecnie mostu). W ich skład wchodzi ponad 60 obiektów: osiem fortów piechoty, schrony piechoty, stałe baterie armat, schrony amunicyjne i budynki zaplecza (np. wozownia). Powstały one w większości w pierwszej dekadzie XX wieku. W późniejszych latach, tzn. w przededniu wybuchu I wojny światowej, w dwudziestoleciu międzywojennym oraz w czasach okupacji hitlerowskiej, Twierdza Chełmno była uzupełniana o kolejne elementy. Do obiektów zagospodarowanych należą: schrony w Kiełpiu, Stolnie i Rybieńcu zaadoptowane na zimowisko dla nietoperzy przez Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły i Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, Fort II w Dorposzu, wozownia w Starogrodzie (własność prywatna z możliwością zwiedzania wnętrz i otoczenia, organizacji imprez i spotkań turystycznych ), Fort VII w Rybieńcu (pełniący rolę Ośrodka Szkoleń Strzeleckich) oraz Fort VIII w Klamrach (zaadoptowany przez Strzeleckie Bractwo Kurkowe z Chełmna). Większość pozostałych obiektów jest jednak dostępna, przynajmniej z zewnątrz, przy zachowaniu podstawowych zasad wejścia i poruszania się na terenach użytkowanych rolniczo. Odkrywanie chełmińskich fortyfikacji ułatwia zaprojektowany "Szlak Twierdzy Chełmno" o długości prawie 30 km, którego węzłem komunikacyjnym jest wieś Stolno. Jednocześnie rejon tej miejscowości jest miejscem występowania reprezentatywnych dla Twierdzy Toruń obiektów. Wzdłuż szlaku odbywają się piesze, rowerowe a nawet motocyklowe rajdy. Sam szlak w formularzu waloryzacyjnym został zaliczony do szlaków wirtualnych, chociaż naprawdę niewiele brakuje aby poprzez usprawnienie jego obsługi zwiększyć rangę trasy. Na potrzeby promocji szlaku opracowano liczne materiały informacyjne (przewodnik, mapa, foldery, zestawy pocztówek i in.), natomiast w terenie zlokalizowano szereg tablic z obszernymi opisami i drogowskazów. Zwiedzanie twierdzy, zwłaszcza w przypadku jego młodszych uczestników, można połączyć ze zdobywaniem trójstopniowej odznaki "Miłośnika Twierdzy Chełmno" ustanowionej przez Zarząd Oddziału PTTK im. Ziemi Chełmińskiej w Chełmnie, we współpracy z Zespołem Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. Wybrane obiekty w obrębie twierdzy są miejscem organizowania tematycznych eventów, takich jak "Święto Twierdzy Chełmno" oraz "Zlot Militarny Chełmno - Grubno" z udziałem grup rekonstrukcyjnych.
Turystyka przyrodniczo-kulturowa
Atrakcyjność krajobrazu powiatu chełmińskiego znajduje potwierdzenie w objęciu go ochroną w ramach Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. Szczególnymi walorami krajobrazowymi cechuje się krawędziowa strefa Pojezierza Chełmińskiego (wysoczyzna morenowa) opadająca stromo ku szerokiej na tym odcinku dolinie dolnej Wisły (Basen Unisławski w ramach Doliny Fordońskiej). Został on na całej długości zaliczony do obszarów chronionych programem Natura 2000 jako Dolina Dolnej Wisły (kod obszaru PLB040003). Wśród rezerwatów przyrody na terenie mikroregionu w dolinie Wisły wyróżnić można rezerwat Ostrów Panieński, rezerwat Łęgi na Ostrowiu Panieńskim. Natomiast na jej zboczach godne uwagi są zwłaszcza rezerwaty chroniące roślinność stepową: Płutowo, Zbocza Płutowskie i Góra św. Wawrzyńca. Należy jednak zwrócić uwagę, że generalnie na terenie regionu mamy od dawna do czynienia z krajobrazem quasi-naturalnym. W szczególności dotyczy to dna doliny dolnej Wisły, które ulegało na przestrzeni setek lat przeobrażeniom związanym z przedsięwzięciami hydrotechnicznymi (prace melioracyjne w obrębie terasy zalewowej prowadzone przez ludność olęderską, regulacja koryta rzeki przez Prusaków i jej obwałowanie). W związku z tym współcześnie mamy tu do czynienia z przenikaniem się komponentów przyrodniczych i antropogenicznych a penetracja terenu prowadzona pod kątem krajobrazu i przyrody zawsze będzie obejmowała pierwiastki dziedzictwa kultury materialnej (zabudowa wiejska, miejsca pamięci narodowej, zabytkowe cmentarze oraz inne obiekty i miejsca). Poznawaniu walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych mikroregionu szczególnie sprzyja gęsta dobrze oznakowanych i opisanych szlaków rowerowych.
|
