|
Opracowanie: Marcin Gorączko, Michał Targowski
Ugruntowana już od dawna pozycja Torunia wiodącej destynacji turystycznej w regionie kujawsko-pomorskim
oraz rosnąca z roku na rok liczba odwiedzających miasto turystów, już teraz przekraczająca 2 mln osób
rocznie, wybitnie sprzyja profesjonalizacji oferty turystycznej. Jest więc ona bardzo bogata i różnorodna
tematycznie, skierowana do grup zorganizowanych i turystów indywidualnych, zwolenników podążania utartym
szlakiem i poszukujących nowych wrażeń, planujących zarówno wizyty jednodniowe, jak również trwające
znacznie dłużej. Zdecydowanie zachęcamy do zapoznania się z propozycjami toruńskich przewodników opracowanych
na użytek turystów, jak również z informacjami skierowanymi do turystów na stronach internetowych zarządzanych
przez samorząd miasta i powiatu.
Na potrzeby prezentacji Torunia i powiatu toruńskiego w serwisie
turystykakulturowa.eu opracowano
propozycję trzydniowego, niekoniecznie weekendowego pobytu w mikroregionie. Każdego dnia zaplanowano
po dwie trasy do wyboru w zależności od preferencji uczestników.
 Dzień 1 Wariant I "Największe atrakcje toruńskiej starówki"
Trasa "Największe atrakcje toruńskiej starówki" prowadzi przez najważniejsze obiekty zlokalizowane
w obrębie wpisanej na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO strefy obejmującej zespół staromiejski Torunia.
Trzy gotyckie kościoły, średniowieczny ratusz, dziesiątki świetnie zachowanych kamienic i spichlerzy
pochodzących z różnych epok (w tym wiele z XIV-XV w.) oraz liczne ciekawe pomniki i muzea pozwalają poznać
historię i specyfikę miasta słusznie promującego się hasłem "Gotyk na dotyk".
Zwiedzanie zespołu staromiejskiego Torunia wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO rozpoczynamy
w sercu toruńskiej starówki - na Rynku Staromiejskim przed głównym wejściem do Ratusza Staromiejskiego.
Imponujący swą wielkością gmach został wzniesiony w stylu gotyckim w końcu XIV w. z wykorzystaniem starszej
o stulecie wieży; rozbudowano go w stylu manierystycznym w pocz. XVII w. nie zaburzając przy tym jego
średniowiecznego charakteru. Budynek aż do 1945 r. był siedzibą władz administracyjnych miasta, wcześniej
pełnił również funkcje handlowe i reprezentacyjne m.in. jako miejsce obrad sejmu Rzeczpospolitej oraz
pobytu polskich monarchów. Obecnie w ratuszu mieści się Muzeum Okręgowe, w którym szczególnie
warto zwiedzić historyczne pomieszczenia (m.in. zespół Sali Sądowej, wielka Sala Mieszczańska z kolekcją
portretów mieszczańskich, Sala Królewska z najstarszym pocztem królów polskich z XVII-XVIII w.) oraz
galerie sztuki gotyckiej, rzemiosła toruńskiego i malarstwa polskiego z XIX-XX w. Wejście na udostępnioną
turystom wieżę ratuszową gwarantuje możliwość obejrzenia wspaniałej panoramy toruńskiej starówki.
Po zwiedzeniu ratusza przechodzimy do południowo-wschodniego narożnika Rynku Staromiejskiego aby podziwiać
odsłonięty w 1853 r. pomnik Mikołaja Kopernika, wybitnego astronoma urodzonego w Toruniu w 1473
r., który spędził dzieciństwo w domu stojącym niegdyś na miejscu kamienicy nr 36, sąsiadującym z charakterystyczną
Kamienicą pod Gwiazdą. Jej średniowieczne mury otrzymały w 1697 r. zachowaną do dzisiaj wspaniałą
barokową fasadę oraz ciekawe wyposażenie wnętrza, na które składa się m.in. rzeźbiona klatka schodowa
i malowane stropy. W pomieszczeniach kamienicy eksponowana jest warta uwagi kolekcja dzieł sztuki Dalekiego
Wschodu należąca do zbiorów toruńskiego Muzeum Okręgowego
Kontynuujemy zwiedzanie przemieszczając się wzdłuż południowej pierzei Rynku Staromiejskiego, w której
dominuje Dwór Artusa wzniesiony w l. 1889-1891 na miejscu średniowiecznej budowli o tej samej
nazwie. W tym miejscu zawarty został w 1466 r. drugi pokój toruński. Obecnie budynek pełni funkcję centrum
kulturalnego dysponującego salą koncertową i pomieszczeniami udekorowanymi zgodnie z duchem epoki. Przed
wejściem do niego znajduje się Piernikowa Aleja Gwiazd, na którą składają się wtopione w chodnik
mosiężne "katarzynki" z podpisami współczesnych sław związanych z Toruniem.
Dochodzimy do stojącej przy zachodniej ścianie ratusza fontanny z 1914 r. przedstawiającej otoczonego
przez żaby Flisaka - bohatera toruńskich legend będącego jednocześnie symbolem związków Torunia
z Wisłą. W zachodniej pierzei Rynku zwraca uwagę kościół św. Ducha wzniesiony w poł. XVIII w.
jako świątynia luterańska (wieża pochodzi z ostatnich lat XIX w.) oraz neogotycki budynek poczty głównej.
Stąd udajemy się do gotyckiego kościoła pw. Wniebowzięcia NMP, związanego w średniowieczu z pobliskim
klasztorem franciszkańskim a od poł. XVI w. do 1724 r. pełniącego funkcję najważniejszej protestanckiej
świątyni w Toruniu. Podziw budzi monumentalna bryła kościoła oraz znajdujące się w nim wyposażenie, m.in.
malowidła ścienne z czasu budowy kościoła, tj. II poł. XIV w., gotyckie stalle z pocz. XV w., szafy organowe
z końca XVI i pocz. XVII w., mauzoleum pochowanej w kościele królewny szwedzkiej Anny Wazówny (siostra
Zygmunta III Wazy) a także barokowy ołtarz główny z 1731 r. i liczne epitafia.
Po wyjściu z kościoła NMP udajemy się w stronę skrzyżowania z ul. Piekary, skąd dostrzegamy charakterystyczny,
nazywany "Okrąglakiem" budynek aresztu zbudowany na kształt okrągłej wieży (to realizacja idei
panoptykonu) oraz pobliski, neogotycki, zbudowany w pocz. XX w. gmach Collegium Maius Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika (zał. 1945). W sąsiedztwie znajduje się również charakterystyczny budynek toruńskiego
planetarium. Idąc w stronę Wisły dochodzimy do ul. Różanej i przez tzw. Łuk Cezara, tj.
przejście wybite w 1911 r. w średniowiecznej kamienicy, docieramy do Placu Rapackiego, skąd kontynuujemy
wędrówkę do słynnej toruńskiej Krzywej Wieży pochodzącej z XIII-XIV w. Spacerując dalej wzdłuż
średniowiecznych murów miejskich i spichlerzy z XIV-XVII w., docieramy do gotyckiej Bramy Klasztornej,
w której zachowały się ślady po dawnych urządzeniach obronnych - wnęka na bronę oraz szeroka szczelina
zwana "kaszownikiem" służąca do wylewania na oblegających gorących płynów. Sprzed bramy rozciąga się
malowniczy widok na Wisłę i znajdującą się u jej przeciwnego brzegu wyspę Kępę Bazarową, na której
negocjowano zawarty w 1411 r. pierwszy pokój toruński. Wracamy w obręb staromiejskich murów i ulicą św.
Ducha dochodzimy do ul. Kopernika, którą dochodzimy do stojącej przy niej kamienicy nr 15. To "Dom
Kopernika" - średniowieczna budowla, która w momencie narodzin Wielkiego Astronoma (1473) była własnością
jego rodziców i z tego powodu jest uważana za miejsce, w którym Mikołaj Kopernik przyszedł na świat.
Kamienicę wzniesiono w XIV-XV w. w typie domu-składu, w którym zamieszkiwana była tylko pierwsza kondygnacja
i część drugiej; pozostałe pełniły funkcje magazynowe. W tym i sąsiednim budynku (nr 13), we wnętrzach
oddających atmosferę kamienicy mieszczańskiej z XV-XVIII w., mieści się obecnie oddział Muzeum Okręgowego
poświęcony postaci Kopernika i jego odkryciu. W przylegającej do kamienicy oficynie obejrzeć można spektakl
multimedialny wykorzystujący makietę Torunia w II poł. XV w. To jedno z najczęściej odwiedzanych muzeów
w całej Polsce.
Po przerwie, którą możemy poświęcić na obiad w jednej z toruńskich restauracji, kontynuujemy zwiedzanie
starówki udając się do kościoła pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, będącego od 1992
r. katedrą diecezji toruńskiej. Tę obszerną, gotycką świątynię wznoszono od I poł. XIII w. do końca XV
w. Od początku pełniła ona funkcję kościoła parafialnego dla Starego Miasta Torunia. Zachowało się w
niej wiele elementów cennego wyposażenia, wśród nich malowidła ścienne z XIV-XV w. (m.in. Sąd Ostateczny,
patroni kościoła) , średniowieczne i nowożytne ołtarze (w tym ołtarz św. Wolfganga z pocz. XVI w.), liczne
tablice grobowe i epitafia oraz brązowa chrzcielnica, przy której ochrzczono w 1473 r. Mikołaja Kopernika.
Na masywnej wieży zawieszono w 1500 r. potężny dzwon, ważący ponad 7 ton i noszący imię Tuba Dei
(Trąba Boża), będący wówczas największym w Polsce. Warto skorzystać z możliwości obejrzenia go z bliska
i zapoznania się przy tej okazji z multimedialną projekcją poświęconą dzwonowi i kościołowi.
Po zwiedzeniu świątyni wracamy na ulicę Żeglarską, określaną również mianem Traktu Królewskiego.
To właśnie tą drogą wjeżdżali niegdyś do Torunia polscy monarchowie. Reprezentacyjna, biegnąca ku Wiśle
ulica budzi podziw dzięki swej szerokości oraz stojącym przy niej zabytkowym kamienicom, pochodzącym
z XIV-XV w. (dawny odwach i dom bractwa kupców zbożowych). Obok nich uwagę przykuwa Pałac Dąmbskich
- miejska rezydencja magnackiej rodziny pochodzącej z pobliskich Kujaw, wspaniale udekorowana ornamentami
w stylu barokowym. Ulicę zamyka Brama Żeglarska, którą wychodzimy na Bulwar Filadelfijski.
Wzdłuż murów kierujemy się w stronę wzniesionej w I poł. XV w. Bramy Mostowej. Jej nazwa pochodzi
od stojącego niegdyś u jej wylotu stałego mostu na Wiśle (zbud. 1500 r.). Na jej murze dostrzegamy tablice
ukazujące najwyższe poziomy powodzi, które nawiedzały miasto i okolice od XVI w. Warto zwrócić uwagę
na znajdujący się w pobliżu Szwedzki Spichrz z XVIII w., połączony z średniowieczną wieżą obronną,
którą przebudowano na dźwig służący do podnoszenia worków ze zbożem. Ulicą Mostową dochodzimy do skrzyżowania
z malowniczą ulicą Ciasną, w którą skręcamy mijając osiemnastowieczny Pałac Fengerów -
miejsce narodzin Fryderyka Skarbka i pobytu Fryderyka Chopina. Przy ulicy Podmurnej dostrzegamy dwa ciekawe
zabytki z II poł. XV w. - obronną basztę "Monstrancję" oraz Dwór Mieszczański będący w
przeszłości letnią siedzibą elitarnego bractwa św. Jerzego. Schodzimy do Fosy Zamkowej położonej
za średniowiecznym murem Starego Miasta i po jej przekroczeniu dostajemy się na teren ruin zamku krzyżackiego.
Wzniesiony w XIII-XIV w. był on siedzibą komtura toruńskiego i lokalnego krzyżackiego konwentu. Zdobyty
w 1454 r. przez mieszczan toruńskich w czasie antykrzyżackiego powstania pruskiego, został natychmiast
rozebrany jako symbol znienawidzonej władzy. Bez większych zmian ocalała jedynie wieża sanitarno-obronna
zwana Gdaniskiem oraz fragmenty murów obronnych. Mimo to ruiny zamkowe stanowią atrakcyjny cel wizyty
z uwagi na możliwość zwiedzenia podziemi i wspomnianego Gdaniska oraz obejrzenia wyświetlanego w godzinach
wieczornych spektaklu światło-dźwięk pt. "Komturia". Na zamku organizowane są również festyny, jarmarki
i inscenizacje historyczne nawiązujące do tradycji średniowiecznych.
Z zamku udajemy się w stronę Rynku Nowomiejskiego, podziwiając po drodze oryginalną, wykonaną
z modrzewiowego drewna fasadę Teatru Baj Pomorski, imitującą szafę prowadzącą do krainy baśni.
Rynek nowomiejski był centrum odrębnego, założonego w 1264 r. Nowego Miasta Torunia, połączonego
w 1454 r. ze swoim silniejszym i zamożniejszym sąsiadem - Starym Miastem Toruniem. Najważniejszym zabytkiem
tej części starówki jest kościół św. Jakuba pochodzący z I poł. XIV w., stanowiący wspaniały przykład
gotyckiej architektury ceglanej, nawiązującej do rozwiązań znanych z zachodnich, kamiennych katedr. W
świątyni podziwiamy m.in. dwa gotyckie krucyfiksy z XIV w. (Drzewo Życia i Czarny Krucyfiks), renesansowe
organy z pocz. XVII w. oraz liczne barokowe ołtarze. Na pobliskim Rynku Nowomiejskim zwracamy uwagę na
Gospodę pod Modrym Fartuchem, której tradycje sięgają 1489 r., oraz Aptekę pod Złotym Lwem,
która istnieje w tym miejscu nieprzerwanie od XVII w. W centrum rynkowego placu, zajmowanym do pocz.
XIX w. przez nowomiejski ratusz, stoi dawny luterański kościół wzniesiony w 1824 r. Pozostawiając
go za sobą, ruszamy w dalszą wędrówkę ulicą Królowej Jadwigi (po drodze miejsce urodzin Samuela Bogumiła
Lindego, autora pierwszego słownika języka polskiego) i przechodzimy w ulicę Szeroką. Skręcamy z
niej w ulicę Strumykową, którą dochodzimy do Muzeum Toruńskiego Piernika - najnowszej placówki
Muzeum Okręgowego w Toruniu, mieszczącej się w budynku dawnej, najsłynniejszej fabryki pierników Gustava
Weese. W Muzeum możemy zwiedzić ciekawe, nowocześnie urządzone ekspozycje ukazujące historię toruńskich
smakołyków, a także wziąć udział w warsztatach ich wyrabiania.
Po zwiedzeniu Muzeum Toruńskiego Piernika przechodzimy na Plac Dominikański, gdzie odwiedzamy
ruiny rozebranego w XIX w. kościoła i klasztoru dominikańskiego. Widać stąd również potężny arsenał
z 1834 r., stanowiący element wewnętrznego pierścienia pruskiej twierdzy Toruń, oraz zbudowaną w 1882
r. siedzibę zasłużonego Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Ulicą Most Pauliński, biegnącą
ponad średniowiecznym mostem nad przepływającą przez miasto Strugą Toruńską, dochodzimy do ulicy Szewskiej
i Rynku Staromiejskiego, na którym odnajdujemy pomnik psa Filusia, upamiętniający związanego z
Toruniem artystę Zbigniewa Lengrena, twórcę obrazkowych historyjek o Profesorze Filutku. Stąd dzieli
nas już tylko krótki spacer do Pomnika Kopernika, przy którym kończymy zwiedzanie toruńskiej strefy UNESCO.
 Dzień 1 Wariant II "Szlakiem dzieł inżynierii wojskowej"
Militarne znaczenie Torunia jest poza regionem toruńskim zagadnieniem stosunkowo mało znanym. Tymczasem
ten aspekt dziejów miasta i jego okolic jest wyjątkowo dobrze udokumentowany przez liczne, zachowane
do dziś w dobrym stanie zabytki inżynierii wojskowej. Pierwszoplanowe znaczenie mają niewątpliwie dzieła
forteczne związane z funkcjonowaniem dziewiętnastowiecznej pruskiej Twierdzy Toruń (niem. Festung Thorn)
na terenie miasta, jednak zaplanowana trasa militarna uwzględnia również okres od średniowiecza aż po
czasy niemal współczesne. Celem wycieczki jest zasygnalizowanie toruńskich wątków z zakresu historii
wojskowości do dalszego ich samodzielnego rozwijania. Pokonywanie trasy może odbywać się pieszo a przy
dłuższych odcinkach również za pomocą komunikacji miejskiej.
Trasa rozpoczyna się przy ruinach toruńskiego zamku najstarszej zachowanej do dziś budowli obronnej
w rejonie Torunia. Budowę warowni, która stanowiła początkowo bazę wypadową na tereny Prus Krzyżacy zakończyli
w poł. XIII w. Obecnie zamek znajduje się stanie trwałej ruiny a jedynym zachowanym w całości jego elementem
jest wieża ustępowa (gdanisko). Okoliczności zniszczenia zamku należy uznać za dość nietypowe. W 1454
roku torunianie zadecydowali o jego zburzeniu, aby uniemożliwić władzy zwierzchniej czy to krzyżackiej
czy to polskiej utrzymywanie w Toruniu swoich wojsk. Ruiny w okresie nowożytnym były jeszcze wykorzystywane
jako bastion, natomiast zamkowa fosa stanowiła miejsce ćwiczeń strzeleckich odbywanych przez cechy i
bractwa kurkowe. Inaczej potoczyły się losy fortyfikacji miejskich. Toruń praktycznie od początku istnienia
był jednym z najsilniej ufortyfikowanych miast europejskich. Otoczony był podwójnym pierścieniem murów
obronnych z mokrą fosą pomiędzy nimi. Jedynie od strony Wisły mur ten był pojedynczy. Przez wieki mury
miejskie były ciągle modernizowane i udoskonalane tak aby w miarę postępu techniki wojennej nadal
spełniały swoje zadanie. Długość linii toruńskich murów (wokół Starego i Nowego Miasta oraz zamku) wynosiła
około 3 km a w ich ciągu znajdowało się około 54 baszt, kilkanaście bram i 2 barbakany. Znaczna część
średniowiecznych murów miejskich została rozebrana pod koniec XIX wieku. A jednak do dziś zachował się
m.in. około kilometrowej długości odcinek murów od strony Wisły, 9 baszt i 3 bramy (Żeglarska, Klasztorna
i Mostowa), które były włączone w system nowożytnych fortyfikacji.
Następnym etapem trasy są znajdujące się po drugiej stronie Wisły ruiny zamku dybowskiego. Został
on wzniesiony w latach 20. XV wieku przez króla Władysława Jagiełłę, jako zabezpieczenie przebiegającej
wzdłuż rzeki granicy Królestwa Polskiego z Państwem zakonu krzyżackiego. Warownia wielokrotnie była oblegana
i zdobywana, nie tylko w średniowieczu. Została poważnie uszkodzona w czasie potopu szwedzkiego. To z
zamku dybowskiego w 1703 roku Szwedzi ostrzeliwali Toruń, powodując znaczne zniszczenia w mieście. Niedawno
obiekt został objęty wieloletnią dzierżawą przez toruńską Fundację "Zamek Dybów i Gród Nieszawa", której
celem statutowym jest ratowanie dziedzictwa Zamku Dybowskiego oraz aktywizacja lewobrzeżnej części Torunia.
Twierdza Toruń była budowana etapami od lat 20. XIX wieku aż do roku 1914. Składa się z ponad
200 różnych obiektów inżynieryjnych. Fortyfikacje tworzą dwa pierścienie: starszy, wewnętrzny skupiony
wokół Starego i Nowego Miasta (I poł. XIX w.) oraz nowszy, zewnętrzny (II poł. XIX w.) w promieniu 3-4
km od murów miejskich, w tym również na lewym brzegu Wisły. Poszczególne forty toruńskie są połączone
szlakiem pieszym znakowanym w kolorze czarnym (Szlak Forteczny) o łącznej długości 44 km. W przypadku
proponowanej trasy ograniczono się do obiektów udostępnionych do zwiedzania a jest ich jak dotąd raptem
kilka. Kolejnym więc celem wycieczki są najbliższe z nich, zagospodarowane w ramach Muzeum Fortyfikacji
Pancernej Twierdzy Toruń, znajdujące się przy ulicy Poznańskiej na wylocie z miasta. Po drodze warto
zatrzymać się jednak w Parku Tysiąclecia urządzonym na przedpolu Fortu "Przyczółek Mostowy" z
lat 20. XIX w. W obiekcie obecnie mieści się fabryka serów topionych.
Głównym obiektem utworzonego w ramach Muzeum Fortyfikacji Pancernej Twierdzy Toruń skansenu militarnego
jest bateria wybudowana pod koniec XIX wieku, wraz ze schronem amunicyjnym i blokiem bojowym. W skład
prezentowanej ekspozycji wchodzą także: polski składany schron bierny i radziecki schron obserwacyjno-bojowy
z okresu zimnej wojny, radziecki schron bojowy z lat 40. "ŻBOT", polskie stanowisko obserwacyjno-bojowe
z lat 50. tzw. "Rokossowszczak" oraz niemieckie schrony z okresu II wojny światowej: Ringstand 58c -
"Tobruk" i schron wartowniczy BWS. Skansen udostępniany jest do zwiedzania w okresie od kwietnia do września
w pierwszą i trzecią niedziele miesiąca. Istnieje jednak możliwość umówienia się na z gospodarzami obiektu
w innych terminach. Ponadto eksploracji mogą podlegać dwa pobliskie forty: Fort XI i Fort XII.
Po powrocie do centrum warto udać się na Bulwar Filadelfijski przy którym zachowała się kryta szczelina
przeciwlotnicza z okresu II wojny światowej. Atrakcją obiektu, dostępnego sezonowo z wyłączeniem
okresu jesienno-zimowego, jest kilkunastominutowy pokaz polegający na zasymulowaniu dźwięków dochodzących
do wnętrza schronu podczas nalotu.
Kolejna placówka muzealna tym razem ze zbiorami dotyczącymi okresu okupacji niemieckiej znajduje się
przy ul. Podmurnej 93. Inicjatorem jej powstania była słynna "Zo" czyli Elżbieta Zawacka, torunianka,
żołnierz KG ZWZ-AK, powstaniec warszawski, emisariuszka Komendanta Głównego ZWZ do Sztabu Naczelnego
Wodza w Londynie, jedyna kobieta wśród cichociemnych, więzień okresu stalinowskiego, późniejsza profesor
UMK, której pomnik znajduje się przed budynkiem muzeum. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej Archiwum
i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek w Toruniu, bo tak brzmi pełna nazwa jednostki,
gromadzi, opracowuje oraz prezentuje zbiory dotyczące dziejów Wojskowej Służby Kobiet, dziejów konspiracji
na Pomorzu w latach 1939-1945 oraz dziejów "Zagrody" - Wydziału Łączności Zagranicznej KG AK. Zwiedzanie
muzeum jest możliwe od poniedziałku do piątku w godzinach od 9.00 do 15.00, jak również w innych terminach,
ale tylko po wcześniejszym, indywidualnym umówieniu się.
Przy ul. Sobieskiego na na Jakubskim Przedmieściu na terenie Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia
w Toruniu mieści się Muzeum Artylerii będące oddziałem Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy. Wyeksponowano
tutaj w plenerze sprzęt artyleryjski stanowiący wyposażenie Wojska Polskiego w latach 1943 - 2007, między
innymi jedyny w kraju zestaw wszystkich wyrzutni rakietowych z lat 1963 - 2007 oraz pełny zestaw moździerzy
od kalibru 50 do 240 mm. Obok muzeum funkcjonuje sala tradycji, prezentująca dzieje artylerii polskiej
oraz szkolnictwa artyleryjskiego. W związku z tym, że muzeum znajduje się na terenie jednostki wojskowej
jego zwiedzanie wymaga wcześniejszego uzgodnienia. Z tego samego powodu jest ono czynne jedynie w dni
powszednie do godz. 15.00.
Ostatnim punktem trasy jest wizyta w Forcie IV im. Żółkiewskiego znajdującym się przy ul. Chrobrego
w dzielnicy Mokre. Jest to jeden z największych i najważniejszych fortów Twierdzy Toruń, od lat 90. ubiegłego
wieku udostępniony do zwiedzania. Obecnie jest to placówka świadcząca kompleksowe usługi turystyczne
podporządkowane obecności pruskich wojsk na terenie Torunia. Z pewnością nocleg w forcie, połączony z
możliwością jego zwiedzania w godzinach wieczornych i nocnych na długo pozostanie w pamięci uczestników.
Dzień 2 Wariant I "Śladami Mikołaja Kopernika i jeszcze dalej"
Mikołaj Kopernik, słynny astronom, urodził się w Toruniu i tu również spędził swoje dzieciństwo oraz
lata wczesnej młodości. Miejsca związane z jego biografią oraz nawiązujące do jego osoby liczne atrakcje
i placówki kulturalne pozwalają w ciekawy sposób zaznajomić się nie tylko z życiem i dziełem Kopernika,
ale również z różnymi dziedzinami nauki i dziedzictwem kulturowym minionych wieków. Zapraszamy na wyprawę
"Śladami Mikołaja Kopernika i jeszcze dalej".
Tradycja nakazuje sądzić, że wszystko zaczęło się w jednej z kamienic przy ul. Św. Anny (dziś to ul.
Kopernika 15/17) gdzie 19 lutego 1473 urodził się Mikołaj Kopernik, przyszły uczony. Tak więc pierwszym
etapem wycieczki będzie zwiedzanie znajdującego się w tym miejscu Domu Mikołaja Kopernika, placówki
muzealnej będącej oddziałem Muzeum Okręgowego w Toruniu. Zajmuje on dwie przyległe do siebie późnogotyckie
kamienice, typowe dla miast hanzeatyckich (tzw. domy-składy), które przetrwały od czasów średniowiecza
w niewiele zmienionym stanie. Dzięki temu ich mury, układ i zdobienia odzwierciedlają historię miasta
i jego mieszkańców, kontakty handlowe i artystyczne Torunia oraz przemiany w mentalności, gustach i sposobie
życia torunian, zaś oryginalne wnętrza i wyposażenie pozwalają przenieść się w epokę Kopernika i poznać
życie codzienne bogatej mieszczańskiej rodziny. Stała ekspozycja zatytułowana "Mikołaj Kopernik - życie
i dzieło" została poświęcona piętnastowiecznemu Toruniowi i rodzinie astronoma, latom nauki Mikołaja
Kopernika w Krakowie, Bolonii, Padwie i Ferrarze, narodzinom nowej koncepcji budowy wszechświata, okolicznościom
powstania "De revolutionibus orbium celestium" oraz losom rękopisu i kolejnych edycji dzieła i
wreszcie wszechstronnej działalności publiczną Mikołaja Kopernika - wizytatora, kanclerza kapituły, lekarza,
administratora dóbr kapituły oraz komisarza Warmii. Zwiedzanie Muzeum Mikołaja Kopernika warto rozpocząć
od obejrzenia 18 - minutowego spektaklu "Makieta średniowiecznego Torunia": projekcji światło - dźwięk
przy modelu Torunia z około 1500 roku. Dom Mikołaja Kopernika jest otwarty dla zwiedzających w godz.
10-18 w okresie od maja do września oraz od 10 do 16 w pozostałym miesiącach roku.
Idąc w ulicą Kopernika w kierunku wschodnim dochodzimy do Katedry Świętych Janów, najstarszego
z kościołów toruńskich. W czasach Kopernika był on kościołem parafialnym w którym został w 1473 roku
ochrzczony Mikołaj. Fakt ten powinien wystarczyć, żeby z zainteresowaniem przyjrzeć się najstarszemu
zabytkowi z bogatego wyposażenia świątyni - średniowiecznej chrzcielnicy stojącej w kaplicy św. Aniołów
Stróżów. W XVI w. zawieszono tu zachowane do dziś renesansowe epitafium z portretem astronoma. Przy Ratuszu
Staromiejskim znajduje się jeden z najbardziej znanych pomników Mikołaja Kopernika. Został on
wykonany w Berlinie a jego odsłonięcia dokonano w 1853 roku. Monument przedstawia Kopernika ubranego
w togę profesorską, trzymającego w swojej lewej ręce astrolabium, a palcem prawej ręki wskazującego niebo,
co symbolizuje powiązania Kopernika z astronomią. W okresie bożonarodzeniowym monumentowi ujmuje się
nieco powagi nakrywając głowę Kopernika czerwoną czapką jego imiennika - Świętego Mikołaja. W pobliskim
gmachu ratusza prezentowany jest najstarszy i jednocześnie najbardziej znany portret astronoma,
na który warto zwrócić uwagę przy okazji zwiedzania tego oddziału Muzeum Okręgowego Toruniu. W jednej
z ciekawszych ratuszowych sal - Sali Sądowej - wykonywał swoje urzędnicze obowiązki ojciec Mikołaja Kopernika,
który pełnił funkcję ławnika sądu Starego Miasta Torunia. W sąsiadującej z ratuszem wschodniej pierzei
rynku rzuca się w oczy pięknie odrestaurowana Kamienica pod Gwiazdą. Do końca XIX wieku sąsiadowała z
nią tzw. Kamienica Glazurowa, należąca w XV w. do rodziny Koperników, którą niektórzy uważają
za prawdziwe miejsce urodzin Mikołaja Kopernika.
Kolejnym etapem trasy jest Planetarium im. Władysława Dziewulskiego w Toruniu - Centrum Popularyzacji
Kosmosu. Mieści się ono w charakterystycznym budynku, dawnym zbiorniku gazowym, przy ul. Franciszkańskiej
15-21. Podstawową ofertę placówki stanowią pokazy astronomiczne realizowane w planetarium. Zainstalowany
tutaj projektor gwiazd służy do wiernego odtwarzania wyglądu nieba z dowolnej chwili i dowolnego miejsca
na Ziemi. Na sztucznym niebie, którym jest kopuła planetarium o średnicy 15 m, można przedstawić zjawiska
widoczne z Ziemi na niebie prawdziwym takie jak układ wszystkich 6500 gwiazd widocznych gołym okiem,
konfigurację planet na tle zodiaku, układ gwiazdozbiorów, fazy Księżyca i zaćmienia, a także spektakle
multimedialne związane z astronomią, Kopernikiem i Toruniem. Uzupełnieniem oferty jest sala Geodium
mieszcząca interaktywną wystawę poświęconą Ziemi jako planecie oraz sala Orbitarium której centralnym
elementem jest model sondy Cassini prowadzącej misję na orbicie wokół Saturna.
Następnym obiektem mającym duże znaczenie dla popularyzacji osiągnięć nauki, techniki i kultury, dorobku
naukowego, technicznego i kulturowego oraz ukazywania znaczenia nauki, techniki i kultury w życiu codziennym
współczesnego człowieka jest Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy w Toruniu. Ukierunkowana na wizyty
dzieci młodzieży placówka mieści się w dawnych Młynach Richtera - budynku z II poł. XIX w., w którym
działał jeden z największych na Pomorzu parowych młynów zbożowych. Można tu obejrzeć cztery stałe interaktywne
wystawy: "O Obrotach" - poświęconą idei koła i ruchu obrotowego, także w odniesieniu do dzieła Mikołaja
Kopernika, "Rzeka" - nawiązująca do przepływającej przez Toruń Wisły, obejmująca model rzeki od źródeł
po ujście, "IDEE" - łącząca nauki humanistyczne, nauki ścisłe oraz elementy sztuki oraz "...To takie
proste!" - pobudzająca za pomocą zgromadzonych eksponatów kreatywność i innowacyjność odwiedzających.
Zwiedzający mają do dyspozycji również wystawy czasowe, warsztaty i pokazy naukowe.
Po zachodzie słońca proponowane są alternatywnie dwie atrakcje, w zależności od kondycji i preferencji
zwiedzających. Na miejscu w Toruniu o tej porze szczególnie pięknie prezentuje się Fontanna Cosmopolis
znajdująca się na obrzeżach starówki, obok budynku słynnej toruńskiej "Harmonijki" (Collegium
Minus UMK). Fontanna nawiązuje do dzieła Mikołaja Kopernika "O obrotach sfer niebieskich". Ma niewidoczną
taflę wody, przysłoniętą granitowymi płytami z wyrytym łacińskim tekstem i schematem układu heliocentrycznego,
znanym z 8 strony dzieła toruńskiego astronoma. Na okręgach - orbitach poszczególnych planet - umieszczono
113 dysz wodnych, z których woda wydobywa się w połączeniu z efektami świetlnymi. Spektakl urozmaica
odtwarzana muzyka, głównie filmowa. Atrakcja ta może być podziwiana również przy okazji pokonywania innych
proponowanych tras, w przeciwieństwie do drugiej opcji trasy astronomicznej, którą jest Centrum Astronomii
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w podtoruńskich Piwnicach. W tej oddalonej o 13 km od Torunia
wsi znajduje się obecnie najpopularniejszy w Polsce ośrodek astronomiczny. Mimo, iż jest to placówka
nastawiona głównie na prowadzenie zaawansowanych badań naukowych, jednocześnie posiada ona bardzo ciekawą
i różnorodną ofertę dla turystów, zarówno grupowych jak i indywidualnych. Po obserwatorium oprowadzają
prawdziwi astronomowie, dostosowując swoją opowieść do wieku i zainteresowań zwiedzających. Zwiedzanie
podzielone jest na dwie części: radioastronomiczną oraz dotyczącą astrofizyki i astronomii optycznej.
Szczególnie godne polecenia są godzinne lub dwugodzinne warsztaty obserwacji nieba (przez cały rok po
zachodzie słońca). Po zakończeniu zwiedzania obserwatorium wracamy do Torunia.
Dzień 2 Wariant II "Trasa dla Najmłodszych"
Trasa dla najmłodszych to całodniowa wycieczka przygotowana z myślą o rodzinnych wyprawach z młodszymi
dziećmi, możliwa do zrealizowania również przez grupy uczniów ze szkół podstawowych. Program obejmuje
zwiedzanie miejsc związanych z toruńskimi legendami, popularnymi pomnikami oraz piernikami, wykorzystuje
ponadto skierowane do najmłodszych turystów elementy oferty miejscowych instytucji kulturalnych oraz
miejsc pozwalających na połączenie rekreacji z edukacją.
Wędrówkę po Toruniu z dziećmi rozpoczynamy na Rynku Staromiejskim przy fontannie Flisaka. Do tej
powstałej w 1914 r. statuetki i otaczających ją płazów nawiązuje znana legenda o pladze żab, które za
sprawą swych czarodziejskich skrzypiec wyprowadził niegdyś z miasta flisak Iwo. To jednocześnie miejsce,
w którym dzieci mogą dowiedzieć się o roli Wisły dla rozwoju Torunia w minionych wiekach i zwrócić uwagę
na stojący w pobliżu monumentalny ratusz staromiejski. Na małych turystach zrobi z pewnością wrażenie
opowieść o legendarnym ratuszowym kalendarzu - mówi się, że budowla ma cztery bramy odpowiadające czterem
porom roku, a także 12 dużych sal i 52 mniejsze pomieszczenia, czyli tyle, ile w roku jest miesięcy i
tygodni, oraz 365 okien odnoszących się do takiej samej liczby dni w roku kalendarzowym. Przed głównym
wejściem na ratuszowy dziedziniec warto zwrócić uwagę dzieci na umieszczony na fasadzie gmachu herb
Torunia. Przedstawia on trzymaną przez anioła tarczę z wizerunkiem bramy miejskiej z na wpół otwartą
bramą i spuszczoną do połowy broną. Klucz do wrót Torunia znajduje się w ręku anioła - to symbol boskiej
i anielskiej opieki nad miastem, której rezultatem jest ocalenie Torunia od zniszczeń podczas ostatnich
wojen.
Południowa pierzeja Rynku Staromiejskiego może zaciekawić dzieci okazją do zabawy w poszukiwanie zwierząt
się z toruńskiego "zwierzyńca". Na dachu kamienicy nr 8 widnieje blaszany kot, inspirujący do
przytoczenia legendy o kocie, który bronił Torunia w czasie oblężenia w 1629 r. (jego imię nosi jedna
z toruńskich baszt - Koci Łeb). Bliżej południowo-wschodniego narożnika rynku natrafimy na złotego orła
- symbol istniejącej tu do niedawna Apteki Królewskiej, założonej w końcu XIV w. (ob. Restauracja
Sowa), a także na poczciwego, wykonanego z brązu osiołka, który przypomina o dawnym pręgierzu
miejskim stojącym w tym samym miejscu w XVII-XVIII w. Służył on do wymierzania bolesnej i hańbiącej kary
polegającej na siedzeniu okrakiem na jego zaostrzonym grzbiecie. Naprzeciw osiołka znajduje się pomnik
Mikołaja Kopernika z 1853 r. Ciekawostką jest fakt, że jako jedyny na świecie przedstawia astronoma
z widocznymi tylko z bliska wąsami. Warto wspomnieć dzieciom, że statua wielkiego torunianina przy rozmaitych
okazjach (studenckie juwenalia, wydarzenia kulturalne i sportowe) bywa ubierana w różne stroje, zaś w
grudniu okrywana jest czapką św. Mikołaja. U stóp pomnika znajduje się niewielka studzienka - świadectwo
błędnego przekonania dawnych mieszkańców miasta, że ich najbardziej znany rodak zbudował w Toruniu pierwsze
wodociągi. Krótki spacer zaprowadzi nas do północno-wschodniego narożnika rynku, przy którym odnajdziemy
pomnik psa Filusia, trzymającego w pyszczku melonik. Ta wdzięczna rzeźba upamiętnia w istocie
Zbigniewa Lengrena, związanego z Toruniem twórcę znanych komiksów o Profesorze Filutku i jego czworonożnym
przyjacielu. Podobno pogłaskanie pieska po ogonie daje szczęście w miłości, zaś dopieszczenie jego głowy
zwiększa szanse na zdobycie dobrych ocen…
Z Rynku Staromiejskiego wychodzimy ulicą Żeglarską kierując się w stronę katedry św. Janów. Warto
skorzystać z możliwości wejścia na kościelną wieżę, na której wisi owiany legendą dzwon Tuba Dei
(Trąba Boża). Podanie głosi, iż torunianie odlali go m.in. ze swych kosztowności chcąc przebłagać Boga,
aby odsunął koniec świata, którego spodziewano się w 1500 r. Dzwon, uznawany za największy średniowieczny
obiekt tego typu w Polsce, umieszczono w wieży wpuszczając go od góry, podobno po wcześniejszym przeciągnięciu
go na specjalnej pochylni skonstruowanej nad dachami staromiejskich kamienic. Tuba Dei robi wrażenie
swoim ogromem (waży ok. 7 ton) oraz nietypowym sposobem wprowadzania go w ruch. Wizyta w wieży kościoła
świętojańskiego daje ponadto możliwość obejrzenia wspaniałej panoramy Torunia z platformy widokowej
na najwyższej kondygnacji oraz zapoznania się z historią katedry i Trąby Bożej w czasie multimedialnej
projekcji 3D.
Po zwiedzeniu wieży katedralnej wracamy w stronę Rynku i skręcamy w ulicę Szeroką. Mieści się przy niej
Dom Legend Toruńskich - placówka zapewniająca dzieciom interaktywne zajęcia osnute wokół legendarnych
historii, postaci i miejsc związanych z Toruniem. Dochodzimy do skrzyżowania z ul. Przedzamcze, w której
dostrzegamy ceramiczną, kolorową płaskorzeźbę sympatycznego toruńskiego smoka odpoczywającego
nad przepływającą w tym miejscu Strugą Toruńską. Według zapisek zachowanych w archiwalnych księgach,
właśnie w tym rejonie w I połowie XVIII w. mieszkańcy Torunia zobaczyli dwukrotnie podobnego stwora.
Po spędzeniu chwili w jego towarzystwie wracamy do ul. Szerokiej, gdzie dostrzegamy ciekawą kamienicę
nr 8 ozdobioną płaskorzeźbami przedstawiającymi dzieci z zabawkami. To pozostałość po działającym dawniej
w tym miejscu Domu Dziecka. Następnie wchodzimy w ulicę Strumykową (nazwa pochodzi od przepływającej
pod nią strugi), przy której odnajdujemy charakterystyczny budynek dawnej fabryki pierników firmy
Gustav Weese. Mieści się w niej najnowszy oddział Muzeum Okręgowego w Toruniu - otwarte w 2015 r. Muzeum
Toruńskiego Piernika. Wewnątrz zwiedzamy wystawy ukazujące historię najbardziej znanego toruńskiego
przysmaku - obok bogatej kolekcji cennych eksponatów (oryginalne formy piernikowe z XVII-XIX w., piece
do wypieku pierników, ozdobne opakowania z XIX-XX w.) można znaleźć tu również kilka nowoczesnych projekcji
multimedialnych i interaktywnych zabaw dla dzieci. Zwiedzanie możemy zakończyć warsztatami, po których
opuścimy muzeum z własnoręcznie wykonanym piernikiem.
Drugą część wycieczki zaczynamy od dojścia do Teatru "Baj Pomorski" i podziwiania jego oryginalnej
fasady, wyglądającej jak szafa prowadząca do zaczarowanej, bajkowej krainy. Obok dostrzegamy ruiny
zamku krzyżackiego z XIII-XV w. Dochodzimy do charakterystycznego Gdaniska - wysokiej wieży,
która pełniła funkcje obronne, ale była również używana jako ubikacja. Przez portal średniowiecznej bramy
docieramy do wejścia na teren zamkowych ruin. Warownia została zdobyta i rozebrana przez mieszczan toruńskich
w 1454 r. w czasie antykrzyżackiego powstania, które dało początek słynnej wojnie 13-letniej. Obecnie
mieści się tu Centrum Kultury Zamek Krzyżacki, a pobyt na terenie ruin może być okazją do dobrej zabawy
i lekcji historii. Wewnątrz podziemi i w Gdanisku znajdują się ciekawe ekspozycje, po których oprowadzić
nas może przewodnik w stroju krzyżaka. Dziedziniec zamkowy jest miejscem, na którym dzieci mogą poćwiczyć
strzelanie z łuku i inne średniowieczne zajęcia, a także wysłuchać legendy o zamkowym kucharzu Jordanie,
który pomógł w zdobyciu zamku w 1454 r. Wspaniałych wrażeń dostarcza również wyświetlany w godzinach
wieczornych na zamkowych murach spektakl multimedialny "Komturia".
Po zwiedzeniu ruin zamkowych schodzimy do pobliskiej fosy sąsiadującej z murami Starego Miasta.
Wychodzimy nią w stronę gotyckiej Bramy Mostowej z I poł. XV w., na której podziwiamy znaki wielkiej
wody dokumentujące najwyższe stany Wisły od XVI w. W sąsiedztwie zauważamy Basztę Żuraw wzniesioną
w XIV w. Zachował się na niej kołowrotowy dźwig służący do wciągania na wyższe kondygnacje worków ze
zbożem, które magazynowano w sąsiednim Szwedzkim Spichrzu.
Jeśli zwiedzanie odbywamy kilkuosobową grupą, możemy skorzystać z rejsu łodzią odpływającej sprzed
Bramy Mostowej na leżącą przy przeciwległym brzegu Wisły wyspę - Kępę Bazarową. Na niej, w miejscu, gdzie
do XIX w. znajdował się przyczółek wzniesionego w 1500 r. mostu, zlokalizowany jest punkt widokowy,
z którego podziwiać możemy piękną nadwiślańską panoramę Torunia. Korzystając z niewielkiego mostku udajemy
się ulicą Majdany na lewy brzeg Wisły i wzdłuż niego dochodzimy do mostu drogowego na Wiśle, za którym
docieramy do imponujących ruin Zamku Dybowskiego, dawnej rezydencji królewskiej zbudowanej przez
Władysława Jagiełłę po 1422 r. Według legendy jest on połączony tunelem z kościołem katedralnym św. Janów,
my jednak wracamy na prawy brzeg Wisły pieszo przez most lub korzystając z autobusu komunikacji miejskiej.
W przypadku większych grup rejs na Kępę Bazarową można zastąpić wycieczką statkiem pasażerskim
"Wanda" wzdłuż murów toruńskiej starówki (statek odpływa sprzed Bramy św. Ducha).
Po powrocie na Bulwar Filadelfijski warto udać się pod owianą legendami Krzywą Wieżę, a następnie
w stronę Bydgoskiego Przedmieścia, by odwiedzić znajdujący się tam toruński ogród zoobotaniczny
z ciekawymi okazami fauny i flory. Dzieciom spodobają się zwłaszcza wdzięczne lemury, surykatki i bazyliszki,
a także kolorowy plac zabaw. Amatorzy większych wrażeń mogą udać się do oddalonej 7 km od centrum miasta
osady leśnej Barbarka, w której skorzystać można z parku linowego, mini-golfa i kilku tras na
orientację. Ogród zoobotaniczny i Barbarka to idealne miejsca do zakończenia dnia spędzonego wraz z dziećmi
w Toruniu.
 Dzień 3 Wariant I "Szlak sakralny po ziemi chełmińskiej"
Głównym celem trasy jest poznanie unikalnych zabytków architektury sakralnej dokumentujących długą,
bogatą ale i często burzliwą historię umacniania się chrześcijaństwa na terenie mikroregionu. Wycieczka
jest jednak również okazją do odwiedzenia przynajmniej niektórych miejsc kultu religijnego oraz ukazanie
wybranych kierunków współczesnej działalności instytucji kościelnych w Toruniu i powiecie toruńskim.
Z uwagi na znaczne odległości pomiędzy zasadniczymi punktami zaplanowanej trasy, poza jej początkowym
etapem przyjęto, że jej pokonywanie będzie się odbywało samochodem lub autokarem.
Trasa rozpoczyna się od zwiedzania najstarszego kościoła w Toruniu jakim jest Bazylika katedralna
Świętych Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty, będący jednym z najwspanialszych przykładów architektury
gotyku na ziemi chełmińskiej i jednym z największych kościołów w Europie Środkowo-Wschodniej. Był on
budowany w czterech etapach, z których pierwszy najprawdopodobniej miał miejsce wkrótce po relokacji
Torunia w 1236 roku a ostatni w II połowie XV wieku. Trwało to więc ponad 200 lat. Świątynia jest wyrazem
ambicji średniowiecznego patrycjatu toruńskiego, o czym świadczy jej monumentalizm z dominującym akcentem
w postaci potężnej wieży. Zamontowano na niej największy średniowieczny dzwon w Polsce Tuba Dei (pol.
Trąba Boża), odlany w 1500 roku. Ponadto na uwagę zasługują wyjątkowe i cenne dzieła malarskiej i
rzeźbiarskiej sztuki gotyckiej, które obok licznych ołtarzy gotyckich, renesansowych i barokowych zdobią
wnętrze kościoła. Katedra jest udostępniona do zwiedzania. Sporą atrakcją w okresie od początku kwietnia
do końca października jest możliwość wejścia po 210 stopniach na wieżę skąd roztacza się rozległa
panorama miasta. W ramach wstępu prezentowany również jest w kinie wieżowym film 3D o historii katedry.
W pobliżu Katedry Świętojańskiej, w piętnastowiecznej kamienicy przy ul. Żeglarskiej 7, mieści się Muzeum
Diecezjalne diecezji toruńskiej. Powstała w 2014 roku placówka została pomyślana jako miejsce w którym
prezentowane będą cenne zbiory zabytków ruchomych ze świątyń obszaru historycznej diecezji chełmińskiej.
Aktualnie w skład ekspozycji wchodzą wybitne dzieła sztuki gotyckiej toruńskiej i pomorskiej (np. krzyże
relikwiarzowe, naczynia i księgi liturgiczne), jak również z czasów późniejszych, od renesansu przez
barok po XIX w. (m.in. rzeźby, obrazy o tematyce religijnej i świeckiej). Muzeum, do którego wstęp jest
bezpłatny, czynne jest od wtorku do niedzieli w godz. 10-16, za wyjątkiem świąt kościelnych.
Kolejnym etapem wycieczki jest odległa od Torunia o ponad 20 km Chełmża. Warto jednak po drodze zatrzymać
się przynajmniej na chwilę we wsi Grzywna gdzie znajduje się kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej,
jeden z kilkunastu wiejskich kościołów gotyckich zbudowanych z kamienia polnego i cegły, co charakterystyczną
cechą architektury sakralnej na ziemi chełmińskiej pochodzącej z tej epoki.
Niewątpliwie najważniejszym zabytkiem Chełmży, miasta którego dzieje podobnie jak Torunia sięgają pierwszej
połowy XIII wieku, jest Bazylika konkatedralna Świętej Trójcy, pierwsza z katedr wybudowanych
na ziemiach administrowanych przez Krzyżaków. Jest to monumentalny kościół trójnawowy, o korpusie halowym,
z transeptem i dwiema wieżami od zachodu. Gabaryty bryły świątyni oraz usytuowanie jej nad brzegiem Jeziora
Chełmżyńskiego powodują, że stanowi ona wyraźną dominantę w tutejszym krajobrazie. W skład zabytkowego
wyposażenia wchodzą m.in. gotyckie, renesansowe i barokowe ołtarze, dzieła sztuki sepulkralnej i obrazy
o tematyce religijnej. Kościół katedralny w Chełmży jest miejscem pochówku bł.Juty, której kult
sięga w regionie XIII wieku. Z tego też powodu świątynia była odwiedzana przez polskich królów np. dwukrotnie
przez Zygmunta III Wazę oraz Jana III Sobieskiego. A jednak diecezjalne sanktuarium znajduje się w pobliskich
Bielczynach, gdzie według tradycji kościelnej, znajdowała się pustelnia bł.Juty. Zwiedzanie chełmżyńskiej
konkatedry jak również całego miasta jest możliwe również pod opieką miejscowego przewodnika, którego
można wynająć za pośrednictwem Punktu Informacji Turystycznej.
Kolejnym punktem trasy jest miejscowość Nawra, położona na zachód od Chełmży, gdzie znajduje się
diecezjalne Sanktuarium Maryi Wspomożycielki Wiernych. Przedmiotem kultu jest tu ikona Maryi,
uznawana za cudowną, która do nawrzyńskiego kościoła została sprowadzona w 1619 roku. Kościół w Nawrze
jest kolejnym przykładem murowanej gotyckiej świątyni parafialnej. Powstał on prawdopodobnie w XIV wieku,
by następnie zostać przebudowanym w wiekach XVII i XVIII. Oryginalny styl gotycki zachował natomiast
kościół w Bierzgłowie, wzniesiony na przełomie XIII i XIV wieku, z charakterystycznymi murowanymi
z cegły szczytami. Szczególnie zainteresowani innymi przykładami tego typu architektury sakralnej odnajdą
je także w miejscowościach wiejskich powiatu toruńskiego, które znalazły się poza proponowaną trasy objazdowej:
w Czarnowie (gm.Zławieś Wielka), w Gostkowie, Papowie Toruńskim i w Świerczynkach
(gm.Łysomice), w Przecznie i Biskupicach (gm.Łubianka), w Dźwierznie i Kiełbasinie
(gm. Chełmża), w Gronowie i Rogowie (gm.Lubicz).
Wizyta w miejscowości Zamek Bierzgłowski gdzie mieści się Diecezjalne Centrum Kultury,
jest jednocześnie okazją do zwiedzenia najlepiej zachowanej na terenie powiatu toruńskiego warowni krzyżackiej.
Zamek powstał tutaj w latach 1270-1305 jako siedziba komturów bierzgłowskich. W trakcie swoich dziejów
był wielokrotnie niszczony i odbudowywany. Przez blisko 400 lat aż do połowy XIX wieku, stanowił on własność
rady miejskiej Torunia. Podejmowane od 1860 roku prace remontowe trwają do dziś. Warownia składa się
z dwuskrzydłowego zamku głównego (dawnej siedziby komtura), zamkniętego kamienno-ceglanymi murami w nieregularny
czworobok pełniącego funkcje gospodarcze przedzamcza oraz wieży bramnej. Od wschodu, południa i zachodu
zamek otoczony jest dobrze zachowaną głęboką fosą, dziś suchą. Jednym z najcenniejszych zabytków bierzgłowskiego
zamku jest gotycki portal na bramie wewnętrznej z unikalnym ceramicznym tympanonem.
W miejscowości Górsk, przy DK nr 80 łączącej Bydgoszcz z Toruniem, znajduje się charakterystyczny
pomnik w kształcie przewróconego krzyża, wybudowany w miejscu uprowadzenia przez funkcjonariuszy SB ks.
Jerzego Popiełuszki w październiku 1984 roku. W pobliskim lesie urządzono parking dla na użytek pielgrzymów.
Powracając do Torunia warto zatrzymać się jeszcze w Przysieku, gdzie zachowały się zabudowania
dawnego folwarku z eklektycznym dworem, pochodzące z XVI w. i z czasów późniejszych. Zespół folwarczny
otoczony malowniczym parkiem został odrestaurowany staraniem Caritas Diecezji Toruńskiej, która
po jego przejęciu w 2002 roku utworzyła tutaj bursę akademicką, ośrodek szkoleniowy, Centrum Wolontariatu
Caritas Diecezji Toruńskiej im. Jana Pawła II oraz Ośrodek Formacji Diakonów Stałych.
Ostatnim etapem wycieczki jest najnowszy toruński kościół pw. Maryi Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i
św. Jana Pawła II, wzniesiony na surowym korzeniu w latach 2012-2016 na Starotoruńskim Przedmieściu.
Monumentalny obiekt sakralny o charakterystycznej architekturze, zarządzany przez Zgromadzenie Redemptorystów,
jest obecnie najbardziej popularnym na obszarze mikroregionu celem pielgrzymek, w których uczestniczą
przede wszystkim członkowie wspólnoty Rodziny Radia Maryja.
 Dzień 3 Wariant II "Szlakiem kultury ludowej okolic Torunia"
Trasa pozwala zapoznać się z zachowanymi śladami dziedzictwa materialnego pozostawionymi przez zróżnicowane
społeczności Polaków, Niemców i Holendrów zamieszkujące niegdyś tereny wiejskie położone na pograniczu
Kujaw, ziemi chełmińskiej i ziemi dobrzyńskiej, wchodzące obecnie w skład powiatu toruńskiego. Wycieczka
uwzględnia wizytę w trzech parkach etnograficznych zlokalizowanych w Toruniu, Toruniu-Kaszczorku oraz
Wielkiej Nieszawce. Jej pierwszą część najlepiej zrealizować jako wycieczkę samochodową lub rowerową
(Toruń-Osiek-Toruń - ok. 60 km); drugą zaplanowano jako połączenie godzinnego rejsu na Wiśle z powrotną
wycieczką pieszą na trasie ok. 10 km (Toruń-Wielka Nieszawka-Toruń)
W Toruniu udajemy się na zwiedzanie Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej.
Wizytę w nim rozpoczynamy od zapoznania się z prezentowaną wewnątrz zabytkowego arsenału (zbud. 1823)
stałą wystawą pt. Tajemnice codzienności. Kultura ludowa i jej pogranicza od Kujaw do Bałtyku (1850-1950).
Następnie udajemy się do stanowiącego najważniejszą część muzeum parku etnograficznego, w którym podziwiamy
oryginalne, pochodzące głównie z XVIII/XIX w. zabytki budownictwa wiejskiego. Dominują wśród nich wyraźnie
obiekty związane z polską kulturą ludową, przeniesione do skansenu z Kujaw, ziemi dobrzyńskiej i chełmińskiej,
Kociewia, Borów Tucholskich i Kaszub. Szczególną uwagę zwraca wiatrak typu "koźlak" oraz młyn wodny,
a także kompletne zagrody otoczone elementami małej architektury (piece chlebowe, ziemianki, ogródki).
Po zwiedzeniu skansenu w centrum udajemy się samochodem na zachodnie obrzeża miasta do osiedla Kaszczorek,
gdzie w pobliżu ujścia Drwęcy do Wisły zlokalizowany jest podległy toruńskiemu Muzeum Etnograficznemu
drugi park etnograficzny. Jego główną atrakcją jest zachowana w oryginalnym miejscu drewniana
chata z końca XVIII w., należąca w przeszłości do kilku pokoleń rodziny zajmującej się rolnictwem i rybołówstwem.
Obok niej posadowiono przeniesione z innych rejonów ziemi chełmińskiej zabudowania gospodarcze. W niższej,
położonej bliżej Drwęcy części skansenu zgromadzono obiekty związane z życiem i pracą rybaków oraz innych
grup zawodowych pracujących na wodzie (flisacy, piaskarze, przewoźnicy). Na plenerowej ekspozycji zobaczyć
można dwie mieszkalne barki, prom rzeczny, rekonstrukcję flisaczej tratwy oraz wiatę nadjeziorną z ukrytymi
pod nią łodziami. Skansen w Kaszczorku udostępniany jest grupom wycieczkowym (min. 10 os.) po wcześniejszym
skontaktowaniu się z dyrekcją Muzeum.
Z Kaszczorka udajemy się mostem przez Drwęcę w kierunku Złotorii, w której zwracamy uwagę na widoczne
w oddali ruiny zamku nad Wisłą oraz zabytkowe, drewniane domy z XIX w., należące w przeszłości
m.in. do rodzin trudniących się flisactwem. Kontynuujemy podróż przez Grabowiec i Silno (dawne osady
olęderskie) do Osieka nad Wisłą (gm. Obrowo), położonego wśród kompleksu sosnowych lasów. W miejscowości
znajduje się Osiecki Klub Kultury, w którym zlokalizowana jest Osiecka Izba Regionalna. Od niemal
40 lat gromadzone są w niej eksponaty polskiej sztuki ludowej z zachodniej części ziemi dobrzyńskiej.
Imponująca i różnorodna kolekcja liczy ponad 500 obiektów i jest udostępniona dla turystów. Po zwiedzeniu
izby oraz zapoznaniu się z miejscowymi zabytkami architektury drewnianej z poł. XIX w. (m.in. zabytkowa
plebania) udajemy się drogą w stronę nadwiślańskiej skarpy. Docieramy do tarasu widokowego z ciekawą
panoramą obejmującą fragment doliny Wisły znany jako Dolina Nieszawska (obszar Natura 2000) z widocznymi
rozległymi wyspami wiślanymi (Kępa Dzikowska, Zielona Kępa). Pobliskie niziny były najprawdopodobniej
już od XVI w. miejscem osiedlania się olędrów. W sąsiedztwie, na krawędzi zbocza pradoliny Wisły zachowały
się murowane domy kolonistów z XIX w. oraz uporządkowany, używany niegdyś przez olędrów cmentarz
ewangelicki w Łęku-Osieku z kamiennymi nagrobkami osadników, z których niektóre liczą nawet 150 lat.
Ok. 3,5 km dalej w górę Wisły docieramy do kolejnego cmentarza ewangelickiego w miejscowości Włęcz
(gm. Czernikowo). Obok cennych nagrobków zachowała się na nim jeszcze dzwonnica, a w bezpośrednim sąsiedztwie
nekropolii- zaniedbany drewniany dom kantora. Z Włęcza wracamy do Torunia przez Osiek i Obrowo,
w którym warto zobaczyć klasycystyczny dwór z pocz. XIX w. (obecnie Urząd Gminy Obrowo) znany
jako miejsce wizyt młodego Fryderyka Chopina w 1824 i 1825 r., który właśnie w czasie pobytu na ziemi
dobrzyńskiej (zwłaszcza w nieodległej Szafarni) poznawał tradycyjną muzykę wiejską, będącą inspiracją
do jego późniejszych kompozycji. Po powrocie do Torunia warto skorzystać z możliwości obiadu i odpoczynku
w restauracji serwującej dania regionalnej kuchni (np. restauracja Hotelu Spichrz przy ul. Mostowej)
Druga część wycieczki szlakiem kultury ludowej okolic Torunia uwzględnia rejs tradycyjną drewnianą
łodzią typu "basonianka" z toruńskiej przystani AZS lub Bulwaru Filadelfijskiego do Wielkiej Nieszawki.
W czasie rejsu (m.in. w ofercie SlowFlowGuru - basonianka.pl) zaznajamiamy się z warunkami pracy i codziennością
dawnych ludzi Wisły, mijamy też łatwo dostrzegalne atrakcje - ruiny zamku Dybowskiego i wejście
do toruńskiego Portu Drzewnego. Docieramy do miejscowości Wielka Nieszawka, w której już na przełomie
XVI i XVII w. osiedli na prawie olęderskim menonici z Holandii. Kierujemy się do Olęderskiego Parku
Etnograficznego (otwarcie w II połowie 2017 r.). Skansen, prowadzony przez Muzeum Etnograficzne w
Toruniu, jest miejscem eksponowania kilku zagród typowych dla architektury olęderskiej na obszarze Doliny
Dolnej Wisły. Znajdują się w nim zagrody z Gutowa (gm. Zławieś Wielka, pow. Toruń), Niedźwiedzia (gm.
Świecie, pow. Świecie) oraz podcieniowy dom z Kaniczek (gm. Sadlinki, pow. Kwidzyn). Wszystkie one reprezentują
typ długich domów połączonych pod jednym dachem z pomieszczeniami gospodarczo-hodowlanymi, charakterystyczny
dla wiejskiego budownictwa na pobliskich terenach nadwiślańskich w XVIII-XIX w. Na terenie skansenu odwiedzamy
również cmentarz menonicko-ewangelicki z nagrobkami z XIX-XX w.
Ze skansenu udajemy się na spacer szczytem wału przeciwpowodziowego do oddalonego o 1 km Centrum Sportu
i Rekreacji "Olender". Nowoczesny obiekt stwarza okazję do odpoczynku w znajdującym się w nim aquaparku,
pozostania na nocleg w hotelu lub skorzystania z oferty restauracji. W niedalekim sąsiedztwie (500 m)
zobaczyć można zachowaną w oryginalnej lokalizacji chatę olęderską z przełomu XVIII i XIX w. Dalszy spacer
wzdłuż drogi nr 273 doprowadzi nas po przejściu 1000 m do niewielkiego, drewnianego kościoła w Małej
Nieszawce, wzniesionego w 1890 r. i funkcjonującego do 1945 r. jako zbór miejscowej gminy menonickiej.
Po zwiedzeniu kościoła z pobliskiego przystanku możemy wrócić autobusem do Torunia, lub udać się do miasta
pieszo kontynuując pieszą wędrówkę wzdłuż wiślanego wału (szlak niebieski) z możliwością odwiedzenia
pozostałości zamku krzyżackiego w Małej Nieszawce oraz ruiny zamku Dybowskiego w pobliżu mostu drogowego
w Toruniu.
|
