|
Marcin Gorączko
Zarys dziejów ziemi łęczyckiej
Pod panowaniem Piastów i Jagiellonów
Najstarsze ślady działalności człowieka odkryte w okolicach Łęczycy (Góra Św. Małgorzaty) pochodzą ze środkowego paleolitu, sprzed około 56 tysięcy lat. Oprócz grobowców oraz licznych przedmiotów codziennego użytku osobną grupę znalezisk stanowią monety z okresu rzymskiego, co może świadczyć o przebiegającym w rejonie przyszłej Łęczycy Szlaku Bursztynowym lub jego odnodze. Przyjmuje się, że początki osadnictwa zachowującego nieprzerwaną ciągłość aż do czasów współczesnych na terenie dzisiejszego powiatu łęczyckiego sięgają VI wieku. Wówczas to na terenie dzisiejszej wsi Tum wzniesiono warowny gród, którego zadaniem była kontrola nad przeprawą przez podmokłą dolinę Bzury znajdującą się na szlaku biegnącym wzdłuż południowej krawędzi pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. W kolejnych wiekach jego znaczenie systematycznie wzrastało. Można sądzić, że gród ten stał się głównym ośrodkiem władzy miejscowego plemienia, zwyczajowo określanego Łęczycanami. Być może stanowił on nawet jego stolicę i jednocześnie centrum słowiańskiego kultu religijnego. W trakcie formowania państwa Polan obecna Ziemia Łęczycka została im podporządkowana w postaci kasztelanii łęczyckiej, z Łęczycą jako siedzibą kasztelana. Obejmowała ona obszar około 5100 km2 i zajmowała centralne miejsce w stosunku do obecnych granic państwa polskiego. Według tradycji kościelnej około roku 1000 w bezpośrednim sąsiedztwie grodu łęczyckiego utworzono opactwo benedyktyńskie, związane z działalnością św. Wojciecha, które musiało pełnić istotną rolę w ówczesnej strukturze Kościoła na terenach Polski. W świetle nowszych badań miało to miejsce w drugiej połowie XI wieku za czasów Kazimierza I Odnowiciela. W połowie XI wieku powstała wyższa jednostka podziału państwa – prowincja. Kasztelania łęczycka wraz ze spicymierską, sieradzką, rozpierską, wolborską, opolem chropskim oraz kasztelaniami żarnowską i skrzyńską, utworzyły prowincję łęczycką. Strategiczne znaczenie grodu łęczyckiego zostało docenione przez Bolesława III Krzywoustego, który w trakcie walk ze swoim bratem Zbigniewem w 1107 roku zajął go a następnie uczynił swoją główną siedzibą. Gród został przebudowany stając się potężną warownią. Po śmierci Bolesława Krzywoustego na mocy jego statutu, który wszedł w życie 1138 roku, prowincja łęczycka znalazła się w dzielnicy senioralnej, choć sama Łęczyca wraz z grodem stała się oprawą wdowią jego żony księżnej Salomei. W okresie rozbicia dzielnicowego Łęczyca była niekoronowaną stolicą podzielonego kraju. Po śmierci księżnej Salomei o teren ten rozgorzały zacięte walki i prowincja łęczycka była w posiadaniu różnych piastowskich książąt (m.in. Bolesława Kędzierzawego i Leszka Białego). W końcu XII wieku panował w niej Kazimierz II Sprawiedliwy. W 1180 roku zwołał on do Łęczycy zjazd w którym udział wzięli wszyscy ważniejsi wówczas dostojnicy kościelni i świeccy. Podjęto tam istotne postanowienia regulujące stosunki w państwie. Z jednej strony panujący zrzekł się części swoich uprawnień na rzecz duchowieństwa, z drugiej zaś uzyskał akceptację przez uczestników wiecu elekcji dokonanej uprzednio wbrew zasadzie senioratu. Zjazd w Łęczycy jest często przedstawiany jako pierwszy polski sejm. Dużą rolę w popularyzacji tej koncepcji odegrał Jan Matejko malując obraz pt. W Łęczycy pierwszy sejm. Spisanie praw. Ukrócenie rozbojów. Zjazd odbył się w nowo wybudowanej na miejscu dawnego opactwa bernardyńskiego kolegiaty pod wezwaniem NMP i św. Aleksego, której konsekracja miała miejsce w 21 maja 1161 roku. Od tego czasu w kolegiacie tumskiej odbyło się 20 synodów prowincjonalnych, nazywanych synodami łęczyckimi. Przy kolegiacie istniała kapituła - kolegium złożone z duchownych zwanych kanonikami świeckimi. Ponadto przy kościele powstały siedziby kanoników prałatów i kanoników oraz rezydencja arcybiskupów gnieźnieńskich. Kolegiata miała bogate uposażenie pozwalające między innymi na utrzymanie szkoły podlegającej nadzorowi ze strony scholastyka, jednego z prałatów kapituły. Szkoła kolegiacka miała charakter szkoły średniej i pełniła nadrzędną rolę w stosunku do kilkudziesięciu szkół parafialnych działających na ziemi łęczyckiej. Na przełomie wieków XII i XIII Łęczyca stała się siedziba archidiakonatu obejmującego początkowo całą prowincję. Od 1229 roku prowincją łęczycką władał Konrad I mazowiecki, który po dwóch latach przekształcił ją w księstwo. On też jako pierwszy zaczął używać tytułu księcia łęczyckiego (od 1231 r.). W 1245 roku w kolegiacie łęczyckiej przyjęci zostali przez Konrada mazowieckiego Giovanni da Pian del Carpine i Benedykt Polak udający się z poselstwem papieskim na dwór wielkich chanów mongolskich. Ich wielce ryzykowna wyprawa miała na celu pozyskania Mongołów jako sojuszników przeciw islamowi oraz uzyskanie wiadomości o ich kulturze, obyczajach, wierzeniach, doktrynie wojennej i taktyce prowadzonych podbojów. Po śmierci Konrada mazowieckiego w 1247 r. księstwo łęczyckie dostało się pod panowanie księcia Kazimierza Kondratowica. W ostatnich latach jego rządów rycerstwo łęczyckie podniosło przeciw niemu bunt, na czele którego stanął pierworodny syn księcia Leszek Czarny. W końcu doszło do porozumienia ale książę musiał wydzielić dla syna osobne księstwo ze stolicą w Sieradzu. W latach 70. XIII w. bracia Władysław Łokietek i Kazimierz II, książęta brzesko-kujawscy i łęczyccy, sprowadzili do Łęczycy dominikanów. W 1285 roku odbył się w Łęczycy synod duchowieństwa polskiego pod przewodnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki. Podjęto na nim szereg uchwał mających na celu obronę Polski przed zalewem cudzoziemców, które wpisywały się w prowadzoną wówczas przez kościół szerszą kampanię na rzecz przywrócenia jedności ziem polskich. W wieku XIII księstwo łęczyckie borykało się z najazdami Mongołów (1241) oraz Litwinów (1277 i 1294). Szczególnie dotkliwe straty wywołał drugi najazd litewski. Ucierpiała wówczas sama Łęczyca, a w pogoni za najeźdźcą, zginął brat Władysława Łokietka – Kazimierz. Księstwo łęczyckie przejął wtedy sam Władysław Łokietek. Wydarzenia te nie umniejszyły politycznego znaczenia Łęczycy. W 1327 roku Władysław Łokietek przekazał księstwo łęczyckie w posiadanie swojemu bratankowi Władysławowi Garbatemu, w zamian za ziemię dobrzyńską. W 1331 roku na księstwo łęczyckie najechali Krzyżacy niszcząc miasto i gród Po najeździe miasto zostało odbudowane. W 1338 roku istniał już kościół parafialny p.w. św. Andrzeja Apostoła i dominikański p.w. św. Jana Chrzciciela. Po zjednoczeniu państwa przez Władysława Łokietka dotychczasowe księstwa zamieniono na ziemie, a następnie, już w wieku XV, część z nich przemianowano na województwa. W nowym podziale terytorium ziemi łęczyckiej zostało zachowane bez zmian, stąd też w powszechnym użyciu pozostawała stara nazwa. Jeszcze w XII wieku w kilku miejscach w pobliżu grodu zaczęły kształtować się zaczątki osady miejskiej. Pierwszy przywilej lokacyjny został wydany przed 1267 rokiem i dotyczył terenów położonych w sąsiedztwie grodu. Z czasem największego znaczenia nabrała osada targowa na zachodnim brzegu Bzury w miejscu nazywanym Starym Miastem. Przecinały ją dwa ważne szlaki komunikacyjne. Pierwszy z nich dążył z Małopolski poprzez Kujawy na Pomorze, a więc w kierunku południkowym, a drugi, o kierunku równoleżnikowym, wiódł z południowej Wielkopolski na południowe Mazowsze. Dogodne warunki komunikacyjne sprzyjały rozwojowi handlu i powstawaniu także innych osiedli targowych, które w miarę ich rozwoju przekształcane były w miasta (Grabów, Mazew, Piątek). Władysław Garbaty był ostatnim księciem łęczyckim. Już pod koniec jego życia, w 1384 r. władzę nad księstwem przejął król Kazimierz III Wielki, który cztery lata później włączył ziemię łęczycką do Polski. Władca ten przyczynił się rozwoju Łęczycy i nadania jej ostatecznego układu przestrzennego. Na Nowym Mieście powstał zamek będący rezydencją królewską, samo zaś miasto zostało otoczone murami obronnymi z dziewięcioma basztami, w tym dwiema bramnymi – od północy Brama Toruńska zaś od południa Brama Krakowska. Od tego momentu dawna Łęczyca zaczęła przekształcać się w wieś Tum, w której nazwie przetrwało staropolskie określenie kościoła wyższej rangi. W 1374 r. w Łęczycy odbył się zjazd możnowładztwa polskiego, na którym zażądano powrotu do kraju Ludwika Węgierskiego w celu osobistego sprawowania władzy. Miasto w 1384 r. zdobyli, złupili i spalili zwolennicy kandydatury do tronu polskiego księcia płockiego Siemowita IV. Koniec wieku XIV przyniósł miastu wielki pożar, który strawił je niemal doszczętnie.
W czasach jagiellońskich znaczenie nowo lokowanej Łęczycy jako ośrodka politycznego nadal rosło. Wielokrotnie w zamku łęczyckim przebywał król Władysław Jagiełło. Władca ten chcąc zachęcić nowych osadników do osiedlania się w mieście w roku 1400 odnowił prawa miejskie na prawie niemieckim. 17 lipca 1409 walny zjazd koronny w Łęczycy uchwalił włączenie się do wojny w razie najazdu Zakonu na Litwę. Stąd też wyruszyło poselstwo Mikołaja Kurowskiego do Malborka. Po wygranej bitwie pod Grunwaldem w lochach łęczyckiego zamku przetrzymywani byli jeńcy wojenni oczekujący na zapłatę okupu. W 1414 roku król Jagiełło wydał w Łęczycy dokument wypowiadający wojnę Krzyżakom, którzy nie zwrócili Litwie Żmudzi, co było wbrew postanowieniom pokoju toruńskiego. Z kolei w 1420 roku w Łęczycy posłowie czescy zaoferowali królowi koronę Czech, której to jednak nie przyjął. W 1426 roku na łęczyckim zamku doszło do otwartego buntu rycerstwa przeciwko królowi Jagielle. Rycerze w zamian za zgodę na następstwo tronu przez Władysława Warneńczyka zażądali dodatkowych przywilejów, a wobec odmowy władcy, w jego obecności posiekali królewski dokument mieczami. W 1433 roku także na zamku w Łęczycy został zawarty rozejm kończący wojnę polsko-krzyżacką. Już na początku XIV wieku Łęczyca stała się ważnym ośrodkiem sukiennictwa. Funkcjonowały tutaj także liczne młyny i browary, zaś w okolicach miasta ważono sól. Duże znaczenie polityczne i gospodarcze Łęczycy utrzymywało się także w czasach rządów kolejnych Jagiellonów. Na łęczyckim zamku częstym gościem, zwłaszcza w trakcie Wojny Trzynastoletniej, był król Kazimierz Jagiellończyk, przede wszystkim z tego względu, że mieszkała tu królowa Elżbieta Rakuszanka. Już w roku 1454 do Łęczycy został zwołany przez króla sejm na którym uchwalono podatki na prowadzenie nowej wojny z Zakonem Krzyżackim. W 1474 roku na zamku król przyjmował posłów bawarskich księcia Ludwika, starającego się o rękę królewny Jadwigi dla swojego syna Jerzego. Oprócz wymienionych znaczniejszych wydarzeń na zamku łęczyckim bywali posłowie węgierscy, weneccy, śląscy i wiele innych. Dopiero w 1494 roku po ustanowieniu dwuizbowego parlamentu zaprzestano zwoływać sejmy na zamku w Łęczycy. W 1500 roku na wyspie w Besiekierach z inicjatywy Mikołaja Sokołowskiego został wzniesiony ceglany zamek. Został on w 1597 roku przebudowany na zlecenie kardynała Andrzeja Batorego, królewskiego brata. Ruiny budowli zachowały się do dziś. Koniec wieku XV i początek wieku XVI upłynął w Łęczycy pod znakiem zwoływania synodów prowincjonalnych. Odbyły się one na pewno w latach 1503, 1506, 1512, 1514 i 1522. Jednak już w 1527 roku podjęto decyzję o zaprzestaniu zwoływania kolejnych synodów do Łęczycy z uwagi na brak odpowiednich do tego warunków. Mimo to na terenie miasta odbyły się jeszcze dwa synody, w 1547 i 1607 roku.
Okres XVI - XVIII w.
W XVI wieku miasto rozwijało się głównie jako ośrodek rzemieślniczo-handlowy, będąc nadal stolicą województwa łęczyckiego. Łęczyca został oddana przez króla Zygmunta Starego królowej Bonie Sworzy jako oprawa posagu. Od 1501 roku funkcję dziekana łęczyckiego pełnił Andrzej Krzywicki, wybitny poeta łaciński i późniejszy prymas. W ciągu XVI stulecia kilkakrotnie podejmowane były próby utrzymania dotychczasowego znaczenia roli ośrodka łęczyckiego w kraju. Arcybiskup Jan Łaski podniósł świątynię tumską do godności Archikolegiaty i erygował przy niej Kolegium Kanoników Regularnych. Na sejmie konwokacyjnym w 1572 roku został wysunięty wniosek aby zorganizować sejm elekcyjny na błoniach pod miastem, przeforsowano wówczas jednak Warszawę. W tym samym roku zaproponowano aby Łęczyca stała się rezydencją Anny Jagiellonki, plany te jednak pokrzyżował wybuch epidemii w mieście. W 1587 roku w Łęczycy prymas Stanisław Karnkowski oficjalnie witał elekta Zygmunta Wazę. Na zamku w Łęczycy z rozkazu króla Stefana Batorego więziono posłów ze zbuntowanego Gdańska. Oprócz powyższych wydarzeń w Łęczycy miały miejsce nakazane przez sejm na dzień św. Michała okresowe przeglądy pospolitego ruszenia województwa łęczyckiego. Ożywiła się działalność zakonów. Pod koniec XVI wieku do miasta przybyli jezuici, którzy początkowo zamieszkali w budynku kościoła farnego. W 1603 do południowo-zachodniego odcinka murów obronnych został dobudowany kościół i klasztor panien norbertanek, który stał się ich siedzibą przez ponad dwa stulecia. W latach 1636-1642 już poza murami miejskimi z fundacji Doroty Piwo, podczaszyny płockiej, wzniesiony został kościół i klasztor bernardynów, konsekrowany w 1652 roku. Jednak rola Łęczycy zdawała się już maleć w tym czasie. Ostateczny kres dotychczasowej rangi politycznej i ekonomicznej Łęczycy nastąpił w drugiej połowie XVII wieku. W 1642 roku w mieście po raz kolejny pojawiła się epidemia a w 1652 roku wybuchł pożar. W czasie potopu szwedzkiego miasto po kilku dniach zaciętej obrony pod dowództwem starosty łęczyckiego Jakuba Olbrychta Szczawińskiego uległo wojskom szwedzkim pod komendą gen. Roberta Douglasa. Co prawda w październiku 1655 roku zostało ono odbite przez szlachtę, ale szybko ponownie utracono je dzięki ściągnięciu w rejon Łęczycy dodatkowych posiłków szwedzkich z Łowicza. Aż do wiosny 1656 roku mieszkańcy miasta i jego okolic byli nękani kontrybucjami na rzecz wojsk szwedzkich, ale też polskich które w międzyczasie przeszły na stronę Karola Gustawa. Ostatecznie miasto zostało wyzwolone w październiku 1656 roku przez wojska Stefana Czarnieckiego, które jednak dokonały masakry ludności żydowskiej oskarżonej o sprzyjanie Szwedom. Żydzi zaczęli osiedlać się w Łęczycy pod koniec XV wieku. W 1564 r. w mieście żyło ich już ponad 400, co stanowiło około 30% ogółu mieszkańców. W połowie XVIII w. odrodzona gmina żydowska w Łęczycy była największym skupiskiem Żydów w środkowej Polsce. W 1724 r. zdobyli oni przywilej propinacji artykułów alkoholowych, szynkarstwa oraz uboju bydła, który umożliwił im niemal całkowite przejęcie handlu w miasteczku. W 1787 r. wybudowano murowaną synagogę. Na początku XIX wieku większość przedstawicieli łęczyckiej społeczności żydowskiej utrzymywało się z drobnego handlu oraz sprzedaży na targach w pobliskich wsiach. W tym okresie funkcję rabina pełnił znany i poważany Izaak Chaim Auerbach, a następnie Malbin Meier Weiser, tłumacz i komentator do Tory. Pod koniec XIX w. w Łęczycy mieszkało ponad 3500 Żydów (45% ogółu mieszkańców). Trudnili się głównie handlem.
Po "potopie" szlachta przyjęła obyczaj odbywania comiesięcznych sejmików województwa łęczyckiego, organizowanych w farze, u dominikanów lub bernardynów w których brało udział do trzystu delegatów szlacheckich. W 1662 roku na terenie miasta wybuchła kolejna zaraza dziesiątkując jego mieszkańców. Podczas Wojny Północnej w 1705 roku Łęczyca została zajęta kolejno przez Szwedów a następnie wojska saskie. Dalsze zniszczenia przyniosła konfederacja barska. Miasto jak i jego okolice były wówczas niszczone zarówno przez konfederatów jak i wojska rosyjskie po przegranej bitwie pod Ozorkowem w 1771 roku. W wyniku reform Rady Nieustającej Łęczyca stała się miastem wydziałowym, któremu podlegał zespół miast z terenu województwa łęczyckiego i brzesko-kujawskiego. Na terenie miasta funkcjonowała szkoła wydziałowa, która podlegała Akademii Krakowskiej z programem zreformowanym przez Komisję Edukacji Narodowej. W 1775 roku z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego podjęto decyzję o budowie klasycystycznego ratusza w Łęczycy, którego projektantem i wykonawcą był Jakub Kubicki, królewski architekt. Gmach został ostatecznie ukończony w roku 1890. W 1878 roku wzniesiono w stylu klasycystycznym z elementami baroku synagogę (tzw. Wielką Synagogę) opartą om zachodnią część murów obronnych. W 1791 roku w Łęczycy odbył się zjazd wydziałowy na którym został wybrany plenipotent mieszczan na sejm. W tym samym roku przeprowadzono częściową regulację Bzury.
Okres zabiorów
W 1793 roku, po drugim rozbiorze Polski, nastąpiła likwidacja województwa łęczyckiego, którego historia sięgała XIV w. Miasto za to stało się stolicą Departamentu Prus Południowych, złożonego z dawnych województw: łęczyckiego, sieradzkiego, brzesko-kujawskiego i płockiego. Po pewnym czasie jednak departament przeniesiono do Kalisza a Łęczyca stała się siedzibą landrata. Pod zaborem pruskim nastąpił wzrost znaczenia militarnego miasta. Prusacy przystąpili do budowy fortyfikacji oraz ulokowali tu duży garnizon. Dokonali licznych wyburzeń budując na uzyskanych w ten sposób placach bastiony. Przebudowali także klasztor dominikanów na więzienie (istniejące do 2006 roku). Garnizon pruski został wyparty przez mieszkańców miasta w trakcie insurekcji kościuszkowskiej oraz ponownie w 1806 roku na wieść o zbliżaniu się do Łęczycy wojsk napoleońskich. Bonaparte wyznaczył Łęczycę jako punkt koncentracji swoich wojsk oraz polecił zorganizować zaopatrzenie kwatermistrzowskie dla armii francuskiej. W okresie Księstwa Warszawskiego Łęczyca stała się siedzibą powiatu. W 1809 roku miasto zostało zdobyte przez wojska austriackie, które zniszczyły fortyfikacje oraz część zabudowy. W 1815 roku w Łęczycy, która weszła w skład Królestwa Polskiego, przebywał car Aleksander I powracając z Kongresu Wiedeńskiego. Na jego cześć mieszkańcy utworzyli istniejący do dziś park miejski nad Bzurą. W roku 1818 bulla papieża Piusa VII zniosła godność Kapituły Łęczyckiej przy Archikolegiacie. W pierwszej połowie XIX wieku wraz z powstawaniem w Królestwie Polskim ośrodków przemysłu włókienniczego pojawiła się szansa na ożywienie gospodarcze regionu. Łęczyca stała się stolicą obwodu, w którego skład wchodziły powiaty łęczycki oraz zgierski. Na krótki okres miasto stało się ważnym ośrodkiem administracyjnym i przemysłowym. Nadano mu szereg przywilejów gospodarczych m.in. prawo osiedlania rękodzielników z zagranicy, którzy zaczęli napływać do regionu, zwłaszcza z zachodnich Niemiec. W 1810 roku liczba mieszkańców miasta wynosiła około 2000, natomiast w 1828 roku przekraczała już 4000. Mimo tych pozytywnych tendencji Łęczyca szybko przegrała rywalizację z bardziej dynamicznie rozwijającymi się przemysłowo i demograficznie miastami takimi jak Ozorków, Zgierz a przede wszystkim Łódź, stając się centrum regionu rolniczego, z rzemiosłem zaspokajającym potrzeby mieszkańców miasta i jego okolic oraz niewielkim przemysłem. W tym samym czasie do rangi wsi zostały zdegradowane dawne miasta Grabów i Piątek. Podczas Powstania Listopadowego Łęczyca była siedzibą powstańczych władz obwodowych oraz istotnym punktem zaopatrzenia armii. Podczas Powstania Styczniowego Łęczyca nie była widownią walk, niemniej jednak stanowiła jeden z większych ośrodków organizacyjnych powstania, w którym czynny udział wzięło wielu mieszkańców miasta i regionu. Mimo zdegradowania Łęczycy do rangi powiatu w Guberni Kaliskiej, istniało tutaj nadal wiele ważnych instytucji, np. seminarium nauczycielskie, szpital św. Mikołaja, stacja telegraficzna, wiezienie śledcze. Stacjonował tu silny garnizon wojsk rosyjskich. Obok małych zakładów rzemieślniczych w mieście działała fabryka octu, browar, olejarnia, mydlarnia, trzy miodosytnie, fabryka narzędzi rolniczych i młyny. Obrzędom religijnym służyły dwa kościoły katolickie (klasztor bernardynów został w Łęczycy zlikwidowany jako kara za udział zakonników w Powstaniu Styczniowym), kościół ewangelicki, cerkiew Mikołaja Cudotwórcy i dwie synagogi.
Wiek XX i współczesność
Region łęczycki stał się miejscem ciężkich walk na początku I wojny światowej, w trakcie tzw. Bitwy Łódzkiej z 1914 roku, uważanej za jedną z większych bitew na froncie wschodnim. W szeregach walczących wówczas ze sobą wojsk niemieckich i rosyjskich często walczyli Polacy, między innymi legioniści Piłsudskiego. Już 12 października legioniści wkroczyli na krótko do miasta. Oddziałami tymi dowodzili m.in. późniejsi generałowie z okresu II Rzeczpospolitej: Władysław Belina-Prażmowski, Józef Olszyna-Wilczyński i Mieczysław Norwid-Neugebauer. 29 października Łęczyca została odbita przez Rosjan i utrzymana przez kilkanaście dni. 16 listopada miasto zostało ostrzelane a następnie ponownie zajęte przez wojska państw centralnych. W trakcie walk doszło do dużych zniszczeń głównie w rejonie Łęczycy, Grabowa, Błonia i Topoli Królewskiej. W 1918 roku w Łęczycy zostały zorganizowane tajne struktury Polskiej Organizacji Wojskowej oraz Straż Bezpieczeństwa Publicznego Miasta Łęczyca. W dniu 11 listopada 1918 roku harcerze oraz członkowie obydwu organizacji rozbroili Niemców z miejscowego garnizonu i przejęli władzę w mieście. Po odzyskaniu niepodległości Łęczyca była miastem powiatowym w województwie łódzkim. Uruchomiono kinoteatr "Oaza", wzniesiono gmachy szkół powszechnych, łaźnię miejską. Działały dwa komitety mające na celu odbudowę archikolegiaty uszkodzonej podczas działań wojennych. Podjęto też starania idące w kierunku odbudowy łęczyckiego zamku, od ponad 200 już lat znajdującego się w ruinie. Wybudowana została linia kolejowa na trasie Łódź-Kutno. Rozwijało się życie kulturalne, wychodziło regularnie kilka pism o zasięgu lokalnym i regionalnym. Pogorszyła się natomiast sytuacja ekonomiczna społeczności żydowskiej w Łęczycy, czego powodem był bojkot artykułów sprzedawanych przez starozakonnych, a także ogólne zubożenie obszarów wiejskich w regionie łęczyckim. W przededniu II wojny światowej Żydzi trudnili głównie handlem i rzemiosłem. We wrześniu 1939 roku obszar powiatu łęczyckiego został objęty działaniami bojowymi w pierwszej fazie Bitwy nad Bzurą. Szczególnie silne walki toczone były w rejonie Łęczycy. Operacją tzw. "zwrotu zaczepnego" dowodził głównodowodzący Armii "Poznań" generał Tadeusz Kutrzeba a brała w nim udział także Armia "Pomorze" pod dowództwem generała Władysława Bortnowskiego. Walki rozpoczęła grupa operacyjna generała brygady Edmunda Knoll-Kownackiego, która zaatakowała siły niemieckie pomiędzy Łęczycą a Piątkiem. Uderzenie to wspierały Podolska Brygada Kawalerii gen. Stanisława Grzmot-Skotnickiego z resztkami Pomorskiej Brygady Kawalerii i Wielkopolska Brygada Kawalerii gen. Romana Abrahama. W skład grupy generała Knoll-Kownackiego weszły: poznańska 14 Dywizja Piechoty generała brygady Franciszka Włada, gnieźnieńska 17 Dywizja Piechoty płk. dypl. Mieczysława Mozdyniewicza oraz kaliska 25 Dywizja Piechoty gen. bryg. Franciszka Altera. Uderzenie miało na celu zadanie jak największych strat i spowolnienie niemieckiej 8 Armii przemieszczającej się wzdłuż Bzury w kierunku Warszawy. W trakcie walk Łęczyca dwukrotnie było zdobywane przez Niemców a następnie odbijana w wyniku kontrataków wojsk polskich. Zniszczeniu uległa niemal połowa zabudowy miasta oraz poważnie uszkodzona arcykolegiata w Tumie. Powyższe wydarzenia dokumentują liczne kwatery poległych żołnierzy armii „Poznań” na cmentarzach wojennych w Łęczycy i Tumie. Jeszcze we wrześniu Niemcy utworzyli w Piątku oraz w Łęczycy obozy jenieckie. W czasie okupacji niemieckiej Łęczyckie włączono do Rzeszy Niemieckiej w ramach tzw. Kraju Warty. W wyniku prowadzonej na tych terenach polityki germanizacyjnej całą ludność żydowską skoncentrowano w gettach utworzonych w Łęczycy, Grabowie oraz Dąbiu nad Nerem (powiat kolski), którą następnie wymordowano w Obozie Zagłady w Chełmnie nad Nerem (niem. Kulmhoff). Z kolei ludność polską przymusowo wysiedlano do Generalnego Gubernatorstwa, w ich miejsce sprowadzając kolonistów niemieckich, głównie z krajów nadbałtyckich i Besarabii. Reakcją na terror okupantów były działania konspiracyjne. Już w grudniu 1939 roku w mieście powstała komórka Służby Zwycięstwu Polski, szybko jednak rozbita przez Gestapo. Organizacja odrodziła się jako łęczycki obwód o kryptonimie "Ogrody" należący do Związku Walki Zbrojnej, podlegający Obwodowi Łódzkiemu. Liczył on około 650 żołnierzy. Z czasem przekształcił się on w Obwód Armii Krajowej. Jej członkowie zajmowali się głównie przerzutami i działalnością wywiadowczą. Ponadto w regionie działała zajmująca się tajnym nauczaniem Komenda Obrońców Polski, Polska Organizacja Bojowa "Wolność", Polska Organizacja Zbrojna "Znak", Bataliony Chłopskie, harcerstwo oraz organizacje lewicowe, np. od 1942 roku PPR.
18 stycznia 1945 roku, nie napotykając na opór, do Łęczycy wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, wyzwalając region spod okupacji niemieckiej. Aż do połowy lat 50. XX wieku trwała powojenna stagnacja gospodarcza regionu, którą przerwała budowa Łęczyckiego Zagłębia Górnictwa Rud Żelaza. Stało się to impulsem dla rozwoju budownictwa przemysłowego i mieszkaniowego oraz infrastruktury technicznej w Łęczycy a pośrednio do odbudowy łęczyckiego zamku oraz archikolegiaty w Tumie. Do miasta napłynęła inteligencja techniczna oraz wykwalifikowani górnicy. Rozwijano także własne kadry czemu miało służyć utworzenie Zasadniczej Szkoły Zawodowej i Technikum Górnictwa. Wybudowano 29 bloków mieszkalnych z 4548 izbami wyposażonymi w elektryczność, centralne ogrzewanie i urządzenia wodno-kanalizacyjne, nowoczesne kino "Górnik", kompletnie wyposażone ambulatorium lekarskie, przedszkole oraz stadion sportowy oddając go w użytkowanie powołanemu Klubowi Sportowemu "Górnik". Rozwój kopalni spowodował także uruchomienie wielu inwestycji komunalnych., poprawiających estetykę i funkcjonalność przestrzeni miasta. Przywrócony powiat łęczycki został znacznie zmniejszony na skutek wydzielenia powiatu poddębickiego oraz przyłączenie części obszaru do powiatów kutnowskiego i łódzkiego. 11 czerwca 1967 roku w związku z obchodami Tysiąclecia Chrztu Polski odbyła się w Tumie wielka uroczystość w której wziął udział niemal cały episkopat Polski na czele z prymasem kardynałem Stefanem Wyszyńskim oraz głównym celebransem Karolem Wojtyłą, przyszłym papieżem. W wyniku nowego podziału administracyjnego kraju w 1975 roku Łęczyca straciła status miasta powiatowego i jako gmina została włączona do nowoutworzonego województwa płockiego. Jednocześnie Grabów oraz Świnice Warckie znalazły się w województwie konińskim. Po 1990 roku zmiany ustrojowe i społeczno-gospodarcze pociągnęły za sobą upadek większych zakładów przemysłowych w Łęczycy, przede wszystkim kopalni rud żelaza. Zakład ten od dłuższego czasu borykał się z dużymi problemami ekonomicznymi wynikającymi przede wszystkim ze spadkiem cen na wydobywany surowiec oraz stosunkowo ubogie i trudne w eksploatacji jego zasoby. Nie powiodły się podejmowane wcześniej próby dywersyfikacji profilu produkcji zakładu (produkcja maszyn, sprzedaż łupków ilastych zgromadzonych na hałdach wytwórniom cementu). W 1991 roku powiat łęczycki o powierzchni 774 km2 został przywrócony jako część województwa łódzkiego. Oprócz miasta Łęczyca w skład powiatu weszły następujące gminy wiejskie: Daszyna, Góra Św. Anny, Grabów, Łęczyca, Piątek, Świnice Warckie i Witonia. W 2011 roku zorganizowano uroczyste obchody 850-lecia konsekracji Archikolegiaty w Tumie. Wzięli w nim udział najważniejsi w kraju dostojnicy kościelni, ale także Prezydent RP Bronisław Komorowski, ministrowie oraz posłowie na Sejm. Aktualnie powiat łęczycki (51 tys. mieszkańców) stanowi mikroregion o dominującym rolniczym kierunku produkcji, którego centralnym w skali regionu, ale lokalnym w skali województwa, ośrodkiem administracyjnym i usługowym jest liczące nieco ponad 14 tys. mieszkańców miasto Łęczyca. Coraz większego znaczenia nabiera obsługa zwiększającego się z roku na rok ruchu turystycznego.
Wykorzystana literatura:
Grygiel R., Jurek T. 2014 (red), Początki Łęczycy, T. I-III, Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi
Praca zbiorowa 1987, Środowisko naturalne i historyczne Łęczycy, jego przemiany i kierunki
rozwoju, Towarzystwo Naukowe Płockie Oddział w Łęczycy, Łęczyca.
Rawicz - Witanowski M. 1898, Monografia Łęczycy, Kraków (reprint z 1985 r .).
Rosin R. 2001 (red), Łęczyca. Monografia miasta do 1990 roku, Towarzystwo Naukowe Płockie Oddział w Łęczycy, Towarzystwo Miłośników Ziemi Łęczyckiej, Łęczyca s.824.
Solarski B. 1977, Łęczyckie Zakłady Górnicze, Notatki Płockie, 22/1-89, 10-15.
Szymczak J. 2003 (red), Łęczyca. Dzieje miasta w średniowieczu i w XX wieku. Suplement do monografii
miasta, Towarzystwo Naukowe Płockie Oddział w Łęczycy, Towarzystwo Miłośników Ziemi Łęczyckiej, Łęczyca-Łódź, s.255.
Solarski B., Sęczkowska M., Prasnowska A. 2000 (red), Przewodnik po Łęczycy i powiecie łęczyckim, Towarzystwo Miłośników Ziemi Łęczyckiej, Towarzystwo Naukowe Płockie Oddział w Łęczycy, Łęczyca, s.155.
Szymczak J. 2005 (red), Przewodnik po Łęczycy i regionie łęczyckim, Towarzystwo Miłośników Ziemi Łęczyckiej, Towarzystwo Naukowe Płockie Oddział w Łęczycy, Urząd Miejski w Łęczycy, Starostwo Powiatowe w Łęczycy, Łęczyca, s.200.
|
