Agnieszka Lisowska, Agnieszka Wieszaczewska, Armin Mikos v. Rohrscheidt
Dzięki swojemu położeniu geograficznemu i pełnej zwrotów historii, powiat lwówecki stanowi obszar potencjalnie ciekawy dla turystów zarówno pod względem różnorodności walorów przyrodniczych, jak również z uwagi na obecność atrakcji typowych dla różnych form turystyki kulturowej. Poza turystyką tematyczną częściowo zaliczaną do turystyki edukacyjnej, wszystkie pozostałe formy, mogące potencjalnie wykorzystać stwierdzone główne walory, zaliczają się do grupy określanej mianem powszechnej turystyki kulturowej [Mikos v. Rohrscheidt 2010]. Na obszarze powiatu istnieje potencjał dla rozwoju turystyki religijnej (w mniejszym stopniu pielgrzymkowej), turystyki miejskiej, turystyki filmowej, turystyki tematycznej opartej na walorach zabytkowych rezydencji oraz turystyki kulturowo- przyrodniczej.
Turystyka miejska
Ta forma turystyki kulturowej obejmuje ten rodzaj podróży, których głównym lub w znacznym stopniu przeważającym motywem wyboru destynacji są miasta i typowe dla nich atrakcje. Zwiedzanie miast czy w ogóle podróże związane z tym typem destynacji jako motywacji turystycznej znane są już od czasów antyku i również współcześnie nalezą do najpopularniejszych form turystyki kulturowej. Częściowo zmienił się czynnik decydujący o odbywaniu tego rodzaju podróży: początkowo były to głównie cele handlowe, rzadziej religijne lub zmierzające do konsumpcji elitarnej kultury, a w niewielkim stopniu związane były one ze zwiedzaniem monumentów, zabytków. Dziś turystyka miejska realizuje się nie tylko przez zwiedzanie walorów kultury „wysokiej”, w tym obiektów dziedzictwa kulturowego i muzeów oraz w spacerach historycznych. Na współczesne podróże do miast w czasie wolnym składają się też coraz liczniej (a w zasadzie przeważają) elementy typowe dla popularnej turystyki kulturowej. Jej ważnymi aspektami są więc spacery tematyczne, samodzielne formy zwiedzania koncentrujące się na eksploracji przestrzeni i dziedzictwa (jak gra miejska czy questing), zwiedzanie przeżyciowe, w tym fabularyzowane [Mikos v. Rohrscheidt, 2014, Współczesne przewodnictwo miejskie… ] oraz shopping turystyczny, polegający w dużej mierze na poszukiwaniu i nabywaniu produktów regionalnych i unikatowych.
Pomimo braku znaczącej oferty shoppingowej w analizowanym mikroregionie, warto zauważyć liczebność i różnorodność walorów o charakterze kulturowym, typowych dla turystyki miejskiej, które mogłyby tworzyć program takiej wycieczki. Są one zlokalizowane głównie (ale nie tylko) w trzech miastach, w których zachował się historyczny układ urbanistyczny oraz liczne zabytki – Lwówku, Gryfowie i maleńkim Lubomierzu.
Sam Lwówek Śląski ze względu na datę swojej lokacji (potwierdzonej dla roku 1217) jest jednym z najstarszych miast śląskich i na całym dzisiejszym terenie Polski. Turysta zainteresowany typowymi walorami miast zauważy tu i doceni stojący na Rynku ratusz, pochodzący z XVI wieku, wokół którego znajdują się zabytkowe kamieniczki, kramy, a także dwie średniowieczne studnie. Ponadto miasto posiada dobrze zachowane lub restaurowane bardzo znaczne fragmenty murów obronnych, z basztami bram miejskich (wieżami Bramy Bolesławieckiej i Bramy Lubańskiej). Na uwagę zasługują również tutejsze placówki muzealne, Muzeum Browarnictwa oraz kolekcja dotycząca historii lokalnej pn. Placówka Historyczno-Muzealna.
Gryfów Śląski posiada dobrze zachowane historyczne centrum w którym uwagę zwracają liczne zabytkowe kamieniczki, murowane z łamanego kamienia. Są to w większości obiekty wzniesione w stylu barokowym. W wielu kamienicach zachowały się oryginalne bogato zdobione kamienne portale. Ciekawy obiekt stanowi na przykład kamienica pod adresem Rynek 33, należąca niegdyś do kupieckiej rodziny Kluge, która w sierpniu 1875r. pełniła funkcję siedziby pruskiego feldmarszałka Helmuta von Moltke, bohatera niemieckich wojen zjednoczeniowych.. Centralny punkt gryfowskiego zespołu urbanistycznego stanowi wzniesiony w XVI wieku ratusz, z serią ciekawych detali. Trzecim miastem jest Lubomierz ze swoim kompaktowym, urokliwym historycznym centrum. Wśród cennych zabytków Lubomierza – nazywanego też en bloc architektoniczną perłą Dolnego Śląska - należy wymienić rynek, stanowiący główny plac miasta, niegdyś plac targowy, przy którym stoją zabytkowe domy oraz skromny ratusz. W dolnych pomieszczeniach zabytkowego Domu Płóciennika znajduje się obecnie Muzeum Kargula i Pawlaka. Jest ono dobrym uzupełnieniem oferty miejskiej turystyki, ze względu na swój profil stanowi jednak główny magnes turystyki filmowej, o której więcej w dalszej części tekstu. Kulturowy krajobraz Lubomierza urozmaica główny zabytek sakralny: zespół dawnego klasztoru Benedyktynek. W poszczególnych miastach, poza obiektami sakralnymi, zlokalizowane są inne zabytkowe obiekty architektoniczne oraz techniczne, które mogłyby znaleźć się w ofercie turystycznej podróży miejskiej. W miastach powiatu lwóweckiego turyści mogą zobaczyć również pomniki o znaczeniu regionalnym związane przede wszystkim z upamiętnieniem niemieckich poległych w I Wojnie Światowej, jak również te o znaczeniu lokalnym - ciekawe pomniki- Gołębiarki z 1914r. we Wleniu oraz Wagarowicza, znajdujący się w Gryfowie Śląskim, z którym wiąże się ciekawa legenda.
Turystyka religijna
Turystyka religijna, a dokładniej jej pielgrzymkowa odmiana, to jedna z najstarszych form turystyki kulturowej. Turystyka religijna obejmuje podróże, których głównym a celem są miejsca związane z historią religii, miejsca kultu religijnego lub wydarzeń religijnych, a motywy mogą mieć charakter zarówno religijny (w pielgrzymkowej) jak i czysto poznawczy lub mieszany (w turystyce kulturowo-religijnej). W przypadku powiatu lwóweckiego wiodące walory i atrakcje odpowiadają raczej preferencjom turystów motywowanych poznawczo, ponieważ żaden z kościołów nie funkcjonuje jako popularne wśród wiernych sanktuarium. W związku z tym podróże do obiektów sakralnych na terenie powiatu lwóweckiego lub włączanie takich miejsc jako stacji w szerszych programach podróży będą interesujące głównie ze względu na motywację religijno-poznawczą lub też poznawczą. W regionie występuje szereg cennych obiektów o charakterze sakralnym, co buduje pewien ograniczony potencjał dla rozwijania tej formy turystyki. Do takich obiektów należy zaliczyć przede wszystkim zespół klasztorny franciszkanów w Lwówku Śląskim, a także kompleks zabudowań klasztornych dawnego opactwa Benedyktynek w Lubomierzu. Ten pierwszy obejmuje kościół p.w. św. Franciszka z Asyżu oraz klasztor franciszkanów, którego wnętrze zdobią sklepienia gwiaździste i kolebkowo- krzyżowe. Na uwagę zasługuje tu cenna płaskorzeźba Ukrzyżowania z Matką Boską i Janem Chrzcicielem oraz gmerkiem cechu piekarzy przeniesionym z ław chlebowych z rynku.
Z kolei lubomierski zespół sakralny obejmuje grupę gotyckich i barokowych budowli z głównym barokowym kościołem Wniebowzięcia NMP i św. Maternusa. Kościół ozdobiony freskami na sklepieniach oraz cennymi obrazami (na czele ze sceną Wniebowzięcia Matki Boskiej w centralnej części ołtarza głównego) mieści unikatowe relikty dawnej pobożności (dwie pełno-szkieletowe relikwie św. Wiktora i Beningusa, wystawione na widok publiczny oszklonych trumnach) oraz posiada niewielką kolekcję cennych szat i paramentów liturgicznych, udostępnianych zwiedzającym.
Pozostałe sakralne obiekty katolickie stanowiące potencjalne atrakcje dla zwiedzania zainteresowanych sztuką sakralną to m.in. zlokalizowany w Gryfowie kościół św. Jadwigi (wzmiankowany w XIII w., przebudowany w XVII w. z cennym epitafium rodziny Schaffgotschów), kościół Zwiastowania NMP w Mirsku z XVIII w. z bogatym wystrojem barokowym, a także kościół filialny p.w. św. Jadwigi w Niwnicach (z XIII w. z renesansowym wnętrzem, portalami barokowymi ołtarzami oraz z epitafiami z XV i XVII w.). Ponadto na terenie powiatu znajdują się nieczynne ze względu na brak wiernych ale udostępnione do zwiedzania obiekty i proweniencji ewangelickiej. Wśród nich na uwagę zasługują: barokowo-klasycystyczny kościół ewangelicki w Mirsku z XVIII w. (częściowo w ruinie), wieża kościoła ewangelickiego w Lwówku Śląskim z XIX w. a także kościół ewangelicki w Lubomierzu, ze szkołą i pastorówką (plebanią).
Turystyka filmowa
Ta forma turystyki kulturowej, znana w krajach anglojęzycznych pod nazwą film tourism lub move tourism, staje się z roku na rok coraz popularniejsza i zaczyna szerokie kręgi turystów kulturowych. Turystyka filmowa może rozwijać się tam, gdzie kręcono filmy długo utrzymujące popularność. Turyści preferujący tę ofertę odwiedzają między innymi miejsca związane z planami ulubionych filmów oraz charakterystyczne lub bardzo znane obiekty pojawiające się w ich akcji. Ich zainteresowanie mogą też budzić osoby związane z przemysłem filmowym (aktorzy, reżyserowie, fikcyjni lub rzeczywiści bohaterowie fimów) i miejsca biograficzne lub kolekcje z nimi związane. Wtórnie mogą ich zaciekawić historie i bohaterowie prawdziwych wydarzeń, ich miejsca lub utwory literackie, które stały u podstaw scenariusza lub zostały w nim wykorzystane. Są wśród nich często będące miejscami akcji obiekty dziedzictwa kulturowego (np. paryska katedra Notre Dame albo Luwr), ale również miejsca mniej znane (popularyzowane dzięki filmowi, jak most na rzece Kwai) lub współczesne, jeśli stanowią miejsca albo tło akcji. W pierwszym przypadku turyści filmowi odwiedzają głównie plenery filmowe i telewizyjne, parki filmowe, biorą aktywny udział w filmowych inscenizacjach lub są ich widzami, oglądają filmy w oryginalnych sceneriach (np. podczas plenerowych festiwalów filmowych, w zabytkowych wnętrzach związanych z realizacją obrazów). W drugim przypadku podróżują po miejscach związanych ze znanymi bohaterami filmowymi. Filmowa turystyka biograficzna koncentruje się przede wszystkim na miejscach wiążących się bezpośrednio z osobami rozsławionymi przez przemysł filmowy. Jej magnesami są zatem gwiazdy, lub chwilowi lepiej rozpoznawalni aktorzy, reżyserowie autorzy muzyki filmowej i inni – oraz ich miejsca pochodzenia, realizacji zawodowej, największych sukcesów, codziennego funkcjonowania czy wreszcie ich pochówku lub pamięci, jak muzea im poświęcone, imprezy im poświęcone.
W powiecie lwóweckim interesującym miejscem, który wiąże się z jednym z najbardziej znanych polskich filmów wszechczasów jest Lubomierz. W tym miasteczku i jego bezpośrednim otoczeniu Sylwester Chęciński nakręcił komedię „Sami swoi”. Turysta zainteresowany tym obrazem może tu zwiedzić tematyczne Muzeum Kargula i Pawlaka w Lubomierzu, które gromadzi przedmioty związane z trylogią filmową S. Chęcińskiego. Muzeum usytuowane jest w centrum miasteczka, w jednym z najstarszych budynków, który od XVI wieku był siedzibą Cechu Płócienników. Eskpozycja składa się przede wszystkim z rekwizytów wykorzystanych podczas kręcenia filmów trylogii Chęcińskiego, ale również dokumenty związane z tym przedsięwzięciem. Przed muzeum stoją dwie duże figury przedstawiające protagonistów: Kargula i Pawlaka. Zwiedzanie muzeum turyści mogą połączyć z udziałem w Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Komediowych, który corocznie odbywa się w Lubomierzu. Oprócz pokazów filmowych, odbywa się w tym czasie w Lubomierzu szereg innych atrakcji towarzyszących (konkursów, zabaw, koncertów i Parady Komediantów), z których kilka jest także skierowanych do dzieci. Potencjał turystyki filmowej dostrzegają władze Lubomierza, czego wyrazem jest m.in. stworzenie Zaułka Filmowego, w którym systematycznie przybywa tablic upamiętniających osoby związane z polskim filmem. Odsłonięcie nowych tablic zawsze odbywa się podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Komediowych.
Lubomierz jest kojarzony przede wszystkim z produkcjami Chęcińskiego: „Sami swoi”, „Nie ma mocnych”, „Kochaj albo rzuć”, których niesłabnące powodzenie wśród widzów i trwały potencjał komiczny może być wykorzystany w dalszej promocji regionu i umacnianiu pozycji miasteczka jako ważnego miejsca związanego z turystyką filmową. Jednym z pomysłów jest zidentyfikowanie charakterystycznych miejsc, które pojawiają się w filmie i oznaczenie ich w jednolity sposób (np. za pomocą tablic opisujących daną scenę i zawierających wybrany kadr z filmu).
Nie do końca wykorzystanym atutem Lubomierza związanym z turystyką filmową jest fakt, iż (niezależnie od przyciągających tu turystów postaciami i filmowymi perypetiami bohaterów trylogii Chęcińskiego - Kargula i Pawlaka) miasteczko posłużyło jako miejsce plenerowe wielu innych produkcji. Do dzisiaj Lubomierz „grał” w takich filmach jak „Krzyż Walecznych”, „Daleko na Zachodzie”, „Maratończyk”, „Zakład”, „Kocham kino” i stosunkowo niedawna „Tajemnica księgi szyfrów”. Daje to możliwośc wypromowania dla celów turystycznych wizerunku miasteczka jako „polskiego Hollywood”? Byłby to zdecydowanie unikatowy walor korzystny dla całego mikroregionu, który już w pewnej mierze właśnie dzięki filmom jest rozpoznawalny
Turystyka tematyczna (zamki, pałace i rezydencje regionu)
Dolny Śląsk jest obecnie rozpoznawalny jako region, w którym znajduje się szczególnie dużo zachowanych zamków i pałaców. Podejmowane są próby promocji turystyki w regionie poprzez wykorzystanie tego zasobu. W takie przedsięwzięcie w ograniczonym stopniu mógłby zostać wpisany także potencjał zabytkowych fortec i rezydencji na terenie analizowanego mikroregionu.
W ramach turystyki kulturowej forma określana jako turystyka tematyczna koncentruje się na eksploracji szeregu miejsc, obiektów i niematerialnego dziedzictwa, powiązanych za pomocą wybranego wiodącego wątku, atrakcyjnego dla danej grupy turystów. Turystyka tematyczna może być szczególnie interesująca dla osób dorosłych, które mają już skonkretyzowane zainteresowania, a ich wykształcenie i kapitał społeczny pozwala im docenić edukacyjny wymiar takich podróży. Są również w stanie ponieść pewne koszty (noclegi, wyżywienie, bilety wstępy), które pozwolą im na poznanie tematu wycieczki w satysfakcjonujący sposób. Programy, propozycje i produkty turystyki tematycznej (jak wycieczki, pakiety trasy i szlaki) często odnoszą się do konkretnych osób (przybierając profil biograficzny), sekwencji wydarzeń (profil historyczny) lub typów miejsc (na przykład profil eksploatujący zabytki architektury lub sztuki). W przypadku powiatu lwóweckiego można stwierdzić istnienie potencjału odpowiadającego tej ostatniej kategorii tematycznej. Przeprowadzona waloryzacja potencjału pozwala stwierdzić, że rozwijanie turystyki tematycznej na tym obszarze jest możliwe głównie w oparciu o zachowane zamki, pałace i historyczne rezydencje. Do wybranych zabytkowych obiektów posiadających większe lub bardziej zróżnicowane walory należy szczególnie pałac we Wleniu oraz tamtejsze ruiny zamku, pałace Brunów w Lwówku Śląskim, ewentualnie zespoły pałacowo-parkowe w Nieletnie i Łupkach i zabytkowa kamienica nr 33 na rynku w Gryfowie. Nie posiadając własnego potencjału jako ewentualne samodzielne cele wypraw, powinny one jednak być włączone jako atrakcyjne obiekty do istniejących lub powstających szlaków tematycznych Dolnego Śląska, dedykowanych odpowiednio na warownie lub rezydencje.
Turystyka kulturowo-przyrodnicza
Podróże w ramach turystyki kulturowo-przyrodniczej kierują się ku obszarom i miejscom, w których naturalne walory środowiska są chronione lub zagospodarowane przez człowieka lub zostały przystosowane do celów dydaktycznych [Mikos v. Rohrscheidt, Przyroda w turystyce kulturowej… 2016], a motywację podróży stanowi chęć spotkania uczestników wyjazdu z dziedzictwem naturalnym albo powiększenie ich wiedzy o otaczającym świecie. Do grupy takich wypraw zalicza się przede wszystkim te, których celem są parki narodowe i parki krajobrazowe, chroniące naturalne dziedzictwo kraju bądź regionu, mniejsze obszary chronione (np. rezerwaty) ze względu na cenne przyrodniczo obiekty przyrody. Innymi ich celami są m.in. zetknięcie uczestników z wyjątkowymi formami krajobrazu, częściowo tworzonymi przez człowieka, takimi jak charakterystyczne krajobrazy kulturowe powstałe w naturalnie uformowanych warunkach środowiska geograficznego (doliny, kotliny, pobrzeża), sztucznie utworzone zespoły przyrodniczo kulturowe jak kompleksy pałacowo-parkowe, wielkie parki i ogrody miejskie, zoologiczne, botaniczne, arboreta, palmiarnie i podobne obiekty.
Do atrakcji turystycznych analizowanego mikroregionu pod względem rozwoju tej formy turystyki, należy zaliczyć przede wszystkim malowniczą Dolinę Bobru, zagospodarowane przez człowieka lub chronione fragmenty Gór Izerskich, Pogórza Kaczawskiego i Pogórza Izerskiego. Na terenie powiatu położony jest Park Krajobrazowego Doliny Bobru. W jego granicach turyści mogą zwiedzać rezerwat Góry Zamkowej we Wleniu, gdzie - poza cennymi pod względem przyrodniczym roślinami - znajdują się także pomniki przyrody nieożywionej w postaci tzw. law poduszkowych. Z kolei porwaki piaskowcowe o oddzielności słupowej tkwiące w bazaltowym kominie znajdują się koło Łupek. Na uwagę zasługuje także zespół skałek piaskowcowych stanowiący jednocześnie największe poza Górami Stołowymi zgrupowanie piaskowcowych form skalnych nazywane także „Szwajcarią Lwówecką”. Ten zespół tworzą ciekawe formy skalne, a także malownicze labirynty z urwiskami, których wysokości dochodzą nawet do 30 m, co jest wynikiem intensywnego wietrzenia mrozowego czerwonych piaskowców triasowych oraz szarych piaskowców kredowych. „Szwajcaria Lwówecka” znajduje się na południowy wschód od centrum miasta na wysokości 250-260 m n.p.m.
Ponadto na obszarze powiatu znajdują się także dwa cenne rezerwaty chroniące torfowiska. Należą do nich położone na tzw. Hali Izerskiej w gminie Mirsk rezerwaty „Torfowisko Izerskie” oraz „Torfowisko Doliny Izery”. Na uwagę zasługuje także duża liczba gatunków flory i fauny, którą powiat zawdzięcza istnieniu różnych rodzajów siedlisk, do których należy zaliczyć bory szpilkowe, grądy, buczyny, torfowiska, stawy oraz zbiorowiska łąkowe. Ponadto, dzięki różnorodności geologicznej występującej w okolicy miejscowości Płóczki Górne w gminie Lwówek Śląski., możliwe stało się zorganizowanie jednej z ważniejszych dla regionu imprez pod nazwą Lwóweckie Lato Agatowe, co pozwoliło na spopularyzowanie najpiękniejszych w Polsce agatów płóczkowskich,
Podsumowując, na obszarze powiatu lwóweckiego wyróżniono pięć form turystyki kulturowej, które ze względu na obecność walorów o odpowiednim charakterze, jak i ze względu możliwości organizacyjne utworzenia produktów tematycznych oraz szanse na turystyczne udostępnienie i dobre skomunikowanie z otoczeniem, dobrze rokują jako podstawy rozwijania oferty turystycznej. Niektóre z nich - jak oparta na obecności w regionie zamków i rezydencji turystyka tematyczna - wymagają znacznego nakładu pracy koncepcyjnej i organizacyjnej, w tym wytworzenia informacji, stworzenia podstawowej infrastruktury turystycznej, wypracowania porozumień z właścicielami obiektów i gestorami niezbędnych usług. W innych przypadkach (jak turystyki filmowej) potencjał jest w części zagospodarowany, dobrze rozpoznawalny i wymaga głównie wykreowania bardziej atrakcyjnych sposobów interpretacji oraz udostępniania kolejnych miejsc i wątków,. Jak również zespolenia wysiłków poszczególnych podmiotów w celu budowy produktów takich jak pakiety pobytowe i szlaki (trasy lokalne). Największe szanse w krótkim okresie czasu wydaje się mieć rozwijanie w różnych kierunkach i wzbogacanie o kolejne elementy znacznego potencjału turystyki filmowej w Lubomierzu, co mogłoby nie tylko poszerzyć grupę odbiorców i zwiększyć skalę ruchu turystycznego oraz przedłużyć czas trwania jego sezonu, ale także wzmocnić najsilniejszy aktualnie magnes, przyciągający na teren powiatu turystów kulturowych, których czas można by zagospodarować na miejscu przez zachęcanie ich do skorzystania z pozostałych ofert. Z analizy aktualnej oferty powiatu, jak również poszczególnych miast, wynika, że wprawdzie podmioty odpowiedzialne za zarządzanie powiatem i gminami w rosnącym stopniu ukierunkowują swoje działania na rozwijanie turystyki, jednak w dalszym ciągu nie odpowiada temu celowi mało zróżnicowana oferta noclegowa, gastronomiczna oraz niski poziom usług komunikacyjnych. Bez zaspokojenia tych potrzeb w stopniu przynajmniej zadowalającym, niełatwo będzie osiągnąć poziom zbliżony do mikroregionów o podobnej wielkości i potencjale, w których turystyka kulturowa od szeregu lat rozwija się dynamicznie.
Bibliografia:
Mikos v. Rohrscheidt A., 2010, Turystyka Kulturowa. Fenomen, potencjał,
perspektywy, Wyd. KulTour.pl, Poznań
Mikos v. Rohrscheidt A., 2014, Współczesne przewodnictwo miejskie. Metodyka i organizacja interpretacji
dziedzictwa, Wyd. Proksenia & Kultur.pl, Kraków-Poznań
Mikos v. Rohrscheidt A,. 2016, Przyroda w turystyce kulturowej. Programy, oferty, zagospodarowanie walorów i obszarów, „Turystyka Kulturowa” Nr 1, s. 6-46
Stasiak A., 2009, Turystyka literacka i filmowa, [w:] Buczkowska K, Mikos v. Rohrscheidt A. (red.), Współczesne formy turystyki
kulturowej., Wyd. AWF Poznań, s. 223-265
|