|
Opracowanie: Paweł Franczak, Karolina Listwan
Trasa zwiedzania Żywca i powiatu żywieckiego została przygotowana z myślą o turystach wybierających wyjazdy
weekendowe (dwudniowe). Turystom zaleca się skorzystanie z własnych środków transportu (samochodu, zwłaszcza
w drugi dzień). W pierwszym dniu zwiedzania (samego Żywca) możliwe jest również przemieszczanie się pieszo,
bądź korzystanie z usług MZK Żywiec.
Dzień I:
1. Żywiecki Rynek
Zwiedzanie powiatu żywieckiego zaleca się rozpocząć od rynku w jego stolicy. W przeszłości był on miejscem
targów i jarmarków - m.in. w Żywcu odbywały się w ciągu roku aż cztery targi bydlęce. Wznosi się przy
nim Ratusz, którego pierwszy drewniany budynek, powstał już w 1706 r. Obecny wzniesiono w 1868 r., na
miejscu poprzedniego. Jego architektura w znacznym stopniu nawiązuje do architektury synagogalnej z XIX
wieku. Na frontowej stronie znajdują się dwa herby: Polski i Żywca, a z wieńczącej go wieżyczki codziennie
o godzinie 12.00 rozlega się hejnał. Przy rynku wznosi się także kamienna dzwonnica zbudowana w latach
1723-1724. Poprzednia, pochodząca jeszcze z XVI w., spłonęła w czasie pożaru miasta w 1721 r. Czterokondygnacyjna
budowla w kształcie kwadratu wykonana jest z miejscowego budulca - wybudowana została z wapienia, który
wydobywany był na zboczu górującego nad Żywcem wzgórza Grojec. Obok dzwonnicy stoi pomnik papieża Jana
Pawła II. Innymi obiektami małej architektury wznoszącymi się na żywieckim rynku są: figura św. Jana
Nepomucena oraz studnia św. Floriana, wykonana w 1863r. wg projektu architekta arcyksiążęcego.
2. Kościół p.w. Świętego Krzyża
Po zwiedzeniu Rynku, pozostając nadal na żywieckim Śródmieściu, udajemy się do części miasta zwanej Rudzą,
gdzie wznosi się pochodzący z początku XV wieku, kościół p.w. Świętego Krzyża, nazywany także Kościołem
Trzech Krzyży. Świątynia ta zbudowana została z inicjatywy księdza Wojciecha Symeliusza, proboszcza i
dziekana żywieckiego, w stylu gotyckim, a później rozbudowano ją, dodając elementy barokowe. Wnętrze
nawy przykryte jest sklepieniami kolebkowymi, a spadzisty dach pokrywa gont. W ołtarzu głównym znajduje
się wczesnobarokowy drewniany krucyfiks. We wnętrzu kościoła stoją również posągi Matki Boskiej, św.
Jana Ewangelisty oraz Marii Magdaleny. Z kolei na zewnątrz budowli, przy absydzie mieści się drewniana
barokowa Kalwaria z Ukrzyżowanym Chrystusem i łotrami. Z terenem przykościelnym wiąże się także historia
założonego tu w XVII wieku cmentarza, na którym grzebano osoby skazane na śmierć przez sąd miejski. Na
ich grobach umieszczano kamienne krzyże. Do dzisiaj zachował się tylko jeden z nich, pochodzący z 1624r.
a ustawiony na miejscu pochówku ściętego za nieposłuszeństwo i kradzież Michała Gnidy.
3. Stary Zamek w Żywcu
Pozostając nadal w ścisłym centrum miasta, udajemy się kilkaset metrów od Rynku, gdzie wznosi się tzw.
Stary Zamek, wybudowany na miejscu średniowiecznej warowni, która została zniszczona w 1477 roku, w wyniku
akcji militarnej wojsk króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka przeciwko ówczesnemu jego właścicielowi
z rodu Komorowskich herbu Korczak. Zamek ten został jednak bardzo szybko odbudowany (1485-1500), a następnie
do 1567 r. został rozbudowany o renesansowy, arkadowy dziedziniec. Za jego wzór posłużył górujący nad
Krakowem zamek na Wawelu. Jednak w późniejszych stuleciach Stary Zamek poddany został kolejnym przebudowom,
które zmieniły jego wygląd. W XVII w. władający nim wówczas Wielkopolscy, dobudowali nowe skrzydło i
rozebrali mury obronne, a następnie w 1870 r. kolejni włodarze zamku - Habsburgowie, przebudowali fasadę
budynku w stylu neogotyckim. Obecnie wnętrza zamkowe w większości pozbawione są pierwotnego wystroju,
a częściowa polichromia z początku XVIII w. oraz ślady malowideł renesansowych zachowały się wyłącznie
w salach na drugim piętrze.
Od 2005 r. Stary Zamek jest siedzibą Muzeum Miejskiego w Żywcu. W ramach wystaw stałych, oglądać można
m.in. ekspozycję etnograficzną, stanowiącą uzupełnienie szlaku architektury drewnianej województwa śląskiego.
Muzeum zamkowe oferuje również możliwość zwiedzania wystawy dotyczącej historii i tradycji miasta Żywca,
w skład której wchodzi m.in. słynny Dziejopis Żywiecki Andrzeja Komonieckiego z 1704 roku. Ponadto w
muzeum można zobaczyć m.in. eksponaty związane z rodziną Karola Stefana Habsburga, oryginalne meble z
Pałacu Habsburgów, a także obrazy Wojciecha Kossaka, Juliana Fałata, czy Stanisława Wyspiańskiego. Do
najcenniejszych zbiorów prezentowanych muzeum zaliczają się obiekty sztuki sakralnej: pochodząca z Kościoła
Św. Krzyża w Żywcu rzeźba przedstawiająca Świętą Annę Samotrzecią z około 1380 roku oraz Opłakiwanie
z połowy XV wieku.
4. Pałac Habsburgów (Nowy Zamek)
W sąsiedztwie Starego Zamku wznosi się klasycystyczny pałac zaprojektowany z polecenia arcyksięcia Albrechta
przez Karola Pietschkę, nazywany Pałacem Habsburgów, bądź też Nowym Zamkiem. Na przestrzeni dziesięcioleci
pałac był kilkakrotnie przebudowywany. Pierwsze zmiany wprowadzono w latach 1893-1895, gdy dobudowano
nowe skrzydło pokryte szklanym dachem (co było rozwiązaniem niezwykle nowoczesnym jak na tamte czasy).
Kolejnej rozbudowy dokonano za panowania kolejnego arcyksięcia - Karola Stefana. Wówczas wzniesiono pawilon
z salą balową tzw. lustrzaną, która była wypełniona taflami lustrzanymi. Ostatniej przebudowy dokonano
w roku 1911, dobudowując trzyosiowy ryzalit z dwoma bocznymi balkonami, zwieńczony klasycznym tympanonem
z herbem Habsburgów. Interesującym zabytkiem, umieszczonym w jednym z okien południowej części pałacu,
jest zegar słoneczny, na którym widnieją malowidła herbu miasta Żywiec oraz herby Galicji i Lodomerii.
Po upaństwowieniu dóbr arcyksiążęcych w 1945 roku, pałac stał się siedzibą Zespołu Szkół Drzewnych i
Leśnych i taką funkcję pełni po dzień dzisiejszy.
W przylegającym do Nowego Zamku parku zamkowym, założonym w XVIII w., a następnie przebudowanym w stylu
angielskim, wznosi się zabytkowa altana, wybudowana w drugiej połowie XVIII stulecia przez Wielopolskich,
zwana Domkiem Chińskim. Murowana budowla na rzucie ośmioboku, której dach wieńczy herb Wielopolskich
- Starykoń, jest pozostałością dawnej architektury ogrodowej. Na parterze budynku mieści się kawiarnia,
a na piętrze znajduje się galeria. Ponadto w parku mieszczą się liczne obiekty małej architektury.
5. Konkatedra Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żywcu
Najważniejszym kościołem w Żywcu jest Konkatedra Narodzenia Najświętszej Marii Panny, zbudowana w XV
w. Od 1992 r. pełni ona rolę konkatedry nowoutworzonej diecezji bielsko-żywieckiej. Charakterystycznym
elementem świątyni jest wysoka na 60 m wieża kościelna, wybudowana w XVI w. za czasów Jana Spytka Komorowskiego.
Jednak obecna wysokość wieży wynika z jej rekonstrukcji i obniżenia, ponieważ pierwotna wysokość sięgała
85 m. Także wnętrze kościoła wielokrotnie było przebudowywane, w wyniku czego mało wiadomo o jego pierwotnym
wystroju. W ołtarzu głównym mieści się późnogotycki tryptyk z dwoma skrzyniami, który został sprowadzony
do Żywca z Budzimia na Węgrzech, gdzie został ocalony przed Turkami. W świątyni mieszczą się dwie kaplice
poświęcone dawnym właścicielom Żywca - Kaplica Komorowskich i Kaplica Habsburgów.
Proponowane miejsce na obiad: "Karczma Żywiecka", Żywiec, Tel. 33 860 55 54
6. Cmentarz żydowski w Żywcu
Po zwiedzeniu najważniejszych zabytków mieszczących się w samym centrum miasta, dalsza droga prowadzi
na Zabłocie, gdzie przy ul. Stolarskiej znajduje się założony w połowie XIX w. kirkut żydowski, który
sąsiaduje z cmentarzem katolickim. Na cmentarzu zachowało się ok. 500 macew, spośród których do najciekawszych
i najstarszych należą: macewa Zymela syna Mosze, zmarłego w 1853 r. oraz nagrobek Józefa Arie zmarłego
w 1856 r. Cmentarz został bardzo zdewastowany w trakcie II wojny światowej, gdy zniszczono oraz rozkradziono
większość najcenniejszych nagrobków, wykonanych często z cennego czarnego marmuru. Jednak w 2002 r. przeprowadzono
kompleksową renowację cmentarza odbudowując wiele jego elementów, w tym dom przedpogrzebowy.
7. Góra Grojec
Na zakończenie zwiedzania Żywca proponujemy spacer na górujące nad Żywcem i całą Kotliną Żywiecką wapienne
wzgórze, zwane Grojec. Podążając na niego żółtym szlakiem, znajdujemy najstarsze ślady bytności człowieka
na terenie Żywiecczyzny. Wzgórze to zasiedlali Celtowie, których obecność na tym terenie udowodniły wykopaliska
archeologiczne, prowadzone w latach 30 i 80 XX wieku (odnaleziono m.in. monety z czasów rzymskich). Na
Grojcu znajdowała się także wczesnośredniowieczna warownia, a następnie na początku XV wieku, na szczycie
wzniesienia powstał zamek Bożywoja i Włodka Skrzyńskich, znanych rycerzy-rabusiów. Zamek następnie przejęła
rodzina Komorowskich, którzy w latach 70 XV w. popadli w konflikt z królem Kazimierzem Jagiellończykiem
- wówczas król Polski nakazał zdobyć i zburzyć górującą ponad miastem warownię. Na miescu zniszczonego
zamku umieszczono następnie szubienicę, która służyła przez dziesięciolecia do wykonywania wyroków na
pojmanych zbójnikach, którzy grasowali na Żywiecczyźnie.
Na szczycie Małego Grojca wznosi się stalowy krzyż, postawiony na tym miejscu na pamiątkę wizyty w Żywcu
papieża Jana Pawła II, w dniu 22 maja 1995 roku. Ze względu na swe znaczne rozmiary krzyż jest widoczny
z wielu miejsc w mieście i dlatego stał się jednym z symboli Żywca.
8. Arcyksiążęcy Browar
Dzień kończymy w części miasta zwanej Pawlusie, gdzie w 1856 r. powstał duży browar przemysłowy, który
przez pierwsze pół wieku istnienia był najnowocześniejszym w Galicji i zaliczał się do jednych z najlepszych
w tej części Europy. Warzone w nim piwo sprzedawano nie tylko w najbliższej okolicy, lecz także na Węgrzech,
w Niemczech, Rosji, Austrii, Czechach. Tuż przed wybuchem I wojny światowej, w Żywcu produkowano ponad
milion sto tysięcy litrów piwa rocznie. Własnością Habsburgów browar pozostał do 1939 roku, kiedy przejęły
go niemieckie władze okupacyjne. Natomiast po II wojnie światowej został upaństwowiony.
W Żywcu do dnia dzisiejszego zachowało się wiele z oryginalnej, XIX-wiecznej zabudowy browaru, który
zaprojektowany został przez głównego architekta Dyrekcji Dóbr Żywieckich, mieszkańca Żywca, Karola Pietschkę.
Obecnie można zwiedzać arcyciekawe muzeum - Muzeum Browaru Żywiec, które zostało uruchomione w 2006 r.,
w piwnicach żywieckiego browaru. Wnętrza Muzeum odwzorowują starą ulicę, przy której znajdują się multimedialne
ekspozycje, prezentacje i filmy ukazujące ewolucję piwa. Wydzielono w nim 18 pomieszczeń, w których prezentowana
jest historia warzenia piwa w Żywcu oraz metody jego produkcji. Na końcu zwiedzania odbywa się degustacja
piwa, a zwiedzający otrzymują pamiątkowe kufle.
Proponowane miejsce kolacji i noclegu: "Hotel Dębina", Żywiec, Tel. 33 861 48 88
Dzień II:
1. Zbiornik Żywiecki
Drugi dzień zwiedzania Żywiecczyzny zalecamy rozpocząć od zwiedzenia mieszczącej się w Tresnej, a mierzącej
38 m wysokości korony zapory wodnej na Sole. Po jej wzniesieniu powstał w 1966 r. Żywiecki Zbiornik Wodny,
co spowodowało zalanie mieszczących się nad Sołą kilku miejscowości, m.in. Tresnej, Zarzecza oraz Starego
Żywca. Jego powstanie wpłynęło jednak znacząco na poprawę bezpieczeństwa przeciwpowodziowego w dolinie
Soły, a utworzenie sztucznego jeziora przyczyniło się do rozwoju turystyki i rekreacji wodnej.
2. Kościół p.w. św. Szymona i św. Judy Tadeusza w Łodygowicach
Znad Zbiornika Żywieckiego udajemy się na północ do Łodygowic, gdzie mieści się jeden z najokazalszych
drewnianych kościołów na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego. Kościół p.w. św. Apostołów
Szymona i Judy Tadeusza wzniesiony został w latach 1634-1636, na miejscu znacznie starszej kaplicy z
XIII w. Jest to świątynia o konstrukcji zrębowej, wykonana z drzewa modrzewiowego. Z biegiem stuleci
kościół ulegał jednak rozbudowie. I tak w 1644 r. dobudowano dzwonnicę, następnie poszerzono prezbiterium,
a w drugiej połowie XVIII w. powiększono nawę oraz dobudowano boczne kaplice i wystawiono wieżę. We wnętrzu
umieszczono natomiast ołtarz główny wykonany w stylu rokokowym oraz siedem bocznych spośród których ołtarze:
Dzieciątka Jezus i Najświętszego Serca Pana Jezusa w stylu neogotyckim, a ołtarze Matki Bożej Częstochowskiej,
Matki Bożej Różańcowej, św. Józefa i św. Antoniego - w stylu barokowym.
3. Zamek Łodygowicki z XVII w
W Łodygowicach mieści się również pochodzący z XVII w. dwór obronny, nazywany Zamkiem Łodygowickim.
Jest to piętrowy, murowany budynek, założony na rzucie wydłużonego prostokąta. Pierwotnie w miejscu dzisiejszego
budynku stał drewniany dwór należący do rodu Komorowskich, którzy władali okolicznymi terenami od połowy
XVI wieku. Natomiast murowany obiekt zaczęto wznosić około sto lat później. Przyczyniły się do tego częste
w połowie XVII w. najazdy na Żywiecczyznę, dokonywane przez wojska kozackie, szwedzkie, a nawet polskie,
które nie opłacane zakładały konfederacje i łupiły terytoria, na których stacjonowały. Z tego powodu
nowy właściciel zamku, wojewoda mazowiecki Stanisław Warszycki, kontynuował jego rozbudowę w formie niewielkiej
rezydencji obronnej. Otoczył on dwór fortyfikacjami na planie kwadratu o boku ok. 150 m, na które składały
się wały kamienno-ziemny z bastionami w narożnikach oraz obiegająca całość fosa. Do naszych czasów zachowały
się tylko fragmenty tych umocnień, pozwalające jednak na wyobrażenie sobie ich pierwotnego wyglądu.
4. Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Gilowicach
Z Łodygowic dalsza droga prowadzi do Gilowic, gdzie wznosi się drewniany kościół, który w 1757 r. został
do wsi przeniesiony z sąsiedniego Rychwału. Dokładna data jego powstania nie jest znana. Wiadomo jedynie,
że istniał on już w latach 70. XV w., o czym wspominał Jan Długosz, a wybudowany został najprawdopodobniej
w pierwszej połowie XV wieku. Jest to kościół o konstrukcji zrębowej z barokowym wnętrzem, w którym mieści
się wyposażenie barokowe i klasycystyczne. Spośród wyposażenia kościoła, za najcenniejszą uchodzi drewniana
rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, będąca zabytkiem gotyckim z drugiej połowy XIV wieku.
5. Żywiecki Park Etnograficzny w Ślemieniu
Następnie kierujemy się do Ślemienia, gdzie mieści się Żywiecki Park Etnograficzny, w którym zgromadzonych
zostało kilkanaście obiektów typowych dla ludowego budownictwa Żywiecczyzny. Mieszczące się w Ślemieniu
zabudowania stanowią odwzorowanie historycznego układu urbanistycznego wsi żywieckich. Wśród umieszczonych
w parku budynków, do najcenniejszych zaliczają się: kompletna zagroda chłopska z domem mieszkalnym z
1895 r., dziewiętnastowieczny spichrz oraz pochodzący z roku 1900 budynek wiejskiej szkoły. Wewnątrz
budynków zrekonstruowano natomiast wystrój, a także urządzono ekspozycje ukazujące życie górali żywieckich.
6. Stara karczma w Jeleśni
Wczesnym popołudniem docieramy do Jeleśni. Tam wznosi się jedna z najstarszych zachowanych w Beskidach
Zachodnich karczm, które w przeszłości występowały w większości wsi (nie tylko w tych stronach). Mieszcząca
się w Jeleśni tzw. Stara Karczma wybudowana została najprawdopodobniej w XVIII stuleciu. Jest to druga,
obok mieszczącej się w Suchej Beskidzkiej "Karczmy Rzym", zachowana w oryginalnej formie drewniana karczma
pochodząca z tamtego okresu. Jest to obiekt o konstrukcji wieńcowej, o dachu łamanym w stylu staropolskim.
Proponowane miejsce na obiad: Stara Karczma, Jeleśnia, Tel. 33 863 60 13
7. Węgierska Górka
Z Jeleśni docieramy do Węgierskiej Górki, gdzie wiosną 1939 r. rozpoczęto budowę fortyfikacji, które
miały za zadanie osłaniać dolinę Soły. Jednak do wybuchu wojny we wrześniu 1939 r., z szesnastu planowanych
do budowy żelbetonowych schronów bojowych zdążono wybudować zaledwie cztery ("Waligóra", "Włóczęga",
"Wąwóz", "Wędrowiec), a piąty - schron "Wyrwidąb" nie został ukończony. Dziś pozostałości tych obiektów
można zobaczyć z zewnątrz, natomiast jedynie schron "Wędrowiec" został wyremontowany i udostępniony turystom,
a w jego wnętrzu urządzona została niewielka ekspozycja pamiątek z okresu wojny. Węgierska Górka jest
także miejscem ważnej bitwy z pierwszych dni II wojny światowej, ponieważ od 1 do wieczora 3 września
1939r., w/w schrony broniła kompania forteczna Wojska Polskiego, zamykając przed nacierającymi wojskami
niemieckimi przejście w kierunku Żywca. Podczas natarcia na te umocnienia Niemcy stracili ok. 200 żołnierzy,
a dalszych 300 zostało rannych. Załoga umocnień wokół Węgierskiej Górki skapitulowała dopiero w chwili,
gdy wystrzelała całą amunicję.
8. Pałac Lubomirskich w Rajczy
Zwiedzanie Ziemi Żywieckiej kończymy w Rajczy, w tamtejszym Pałacu Lubomirskich, którego początki związane
są z wzniesieniem na początku XIX w. budynku mieszkalnego, przez ówczesną właścicielkę wsi - Agnieszkę
z Jordanów Siemiońską. W latach 40. XIX w. budynek ten został po raz pierwszy przebudowany, a w jego
sąsiedztwie założono zespół parkowy. Współczesna nazwa pałacu związana jest jednak z jego nowymi właścicielami,
którzy zakupili tą posiadłość na przełomie XIX i XX w. Wówczas pałac nabył książę Eugeniusz Lubomirski,
który przeprowadził przebudowę rezydencji w stylu neorenesansowym, dobudowując przy tym drugą kondygnację.
Proponowane miejsce kolacji i noclegu: "Hotel Beskidian", Węgierska Górka, ul. 3-go Maja 12 , tel. 33 864 02 31
|
