|
Michał Suszczewicz
Poniżej przedstawiono proponowaną trasę, której celem jest ukazanie najważniejszych atrakcji powiatu
żagańskiego. Trasa obejmuje miejscowości znajdujące się w granicach powiatu i jest szacowana na dwa dni
- na weekend. Poniższa trasa jest jedynie propozycją, którą można rozszerzać, w zależności od zainteresowań
turysty i czasu, który może on poświęcić na zwiedzanie. Cała trasa jest przejezdna samochodem, jednak
można po niej poruszać się również rowerem. Korzystanie z lokalnej komunikacji autor odradza, ze względu
na bardzo rzadkie kursy tutejszych przewoźników w dni wolne od pracy.
I Dzień: Okolice Iłowej oraz miasto Żagań
Wyprawa po powiecie żagańskim rozpoczyna się w Iłowej (1). Najłatwiej dojechać tu autostradą A 12 (Wrocław-Berlin),
bądź koleją (stacja na linii Węgliniec-Żary).
Miasto powstało w XVII w. dzięki staraniom jego właścicieli - Promnitzów. Najważniejszym obiektem w mieście
jest zespół pałacowo-parkowy znajdujący się w pobliżu centrum. Rezydencja powstała w XVII wieku,
z inicjatywy ówczesnych właścicieli okolic von Schellendorfów. Została rozbudowana w następnym wieku
o skrzydło barokowe. Kolejna przebudowa pałacu miała miejsce na początku XX wieku, za czasów kolejnego
właściciela Friedricha Maximiliana von Hochberg, pochodzącego z rodu, który władał słynnym zamkiem w
Książu. Dokonał on przebudowy, podczas której podwyższono dachy oraz dodano wieże od strony północnej.
Zmodernizowano również wnętrza budowli. Pałac został otoczony parkiem przypałacowym, w którym ulokowano
liczne obiekty małej architektury. Obecnie pałac jest siedzibą szkoły, dzięki czemu jest nadal dostępny
dla zwiedzających.
Z Iłowej należy skierować się do Lutynki (2) położonej w zachodniej części powiatu.
Właśnie w tej miejscowości, znajduje się zabytkowy kościół p.w. św. Anny (2) z XIV wieku. Jednak
pierwotnie drewniana budowla sakralna istniała tu już od XI wieku. Kościół zachował gotycki charakter,
został zbudowany z kamienia polnego i jest salowy. Ołtarz ma styl renesansowy, natomiast wyposażenie
świątyni - barokowe. Teren przykościelnego cmentarza jest ogrodzony murem z bramą-dzwonnicą z XV wieku.
Przed kościołem znajdują się dwa kamienne krzyże pokutne z okresu średniowiecza.
Po zwiedzeniu kościoła w Lutynce, kolejnym przystankiem jest Witoszyn Dolny (3).
Witoszyn jest jedną z wielu miejscowości w okolicy, która przed 1945 rokiem była zamieszkiwana przez
społeczności katolicką i ewangelicką. Do chwili obecnej w krajobrazie wsi można zauważyć dwie wieże,
kościołów katolickiego i poewangelickiego. Pierwszy z nich powstał na początku XIV wieku. Kościół
p.w. św. Michała Archanioła jest świątynią orientowaną, murowaną z kamienia i rudy darniowej. Przybudówki
kościelne zostały zbudowane z domieszkami cegieł. Od zachodu znajduje się wieża nakryta hełmem. W przykościelnym
murze znajduje się krzyż, z napisem informującym o wydarzeniu z życia księcia Jana II żagańskiego.
Następną świątynią w miejscowości jest kościół poewangelicki. Został zbudowany w I poł. XIX wieku,
w stylu neoklasycystycznym. Obecnie obiekt nie jest użytkowany. Odremontowana wieża kościoła stanowi
miejsce widokowe na pobliskie Bory Dolnośląskie.
Ostatnim obiektem wartym uwagi jest popadający w ruinę wiatrak typu holenderskiego. Jest to jeden
z niewielu tego typu obiektów na terenie województwa. Został zbudowany w połowie XIX wieku.
Z Witoszyna Dolnego turyści powinni skierować się do stolicy powiatu - Żagania.
Żagań jest stolicą powiatu żagańskiego od 1999 roku, jednak z historii można się dowiedzieć, że już od
XIII wieku był głównym ośrodkiem księstwa żagańskiego.
Przed zwiedzaniem miasta można posilić się w kilku restauracjach. Są to m. in. Cesarski Ogród przy ul.
X-lecia lub Restauracja "Kelper" na Rynku.
Zwiedzanie miasta należy rozpocząć od najważniejszego zabytku, wpisanego na listę Pomików Historii w
2011 roku. Jest to poaugustiański zespół klasztorny (Z1). Na ten zespół składa się kościół, klasztor,
spichlerz oraz dawny konwikt.
Najstarsze części kościoła pochodzą prawdopodobnie już z okresu XIII wieku, kiedy zakon został
przeniesiony do miasta z pobliskiego Nowogrodu Bobrzańskiego. Poprzez liczne przebudowy i odbudowy po
pożarach, w murach kościoła zachowało się wiele pozostałości po gotyckiej oraz renesansowej świątyni.
W XVIII wieku nadano kościołowi charakter barokowy z elementami rzeźb i sztukatorstwa wykonanymi przez
artystów Urbańskiego oraz Haberla z Wrocławia. Do kościoła przylega dawny klasztor poaugustiański.
Jest to budowla, podobnie jak kościół, w stylu barokowym. Kilka pomieszczeń we wschodnim skrzydle zachowało
charakter gotycki. W budynku klasztoru zachowała się wspaniale biblioteka zdobiona barokowymi freskami.
Została ona ozdobiona przez wybitnego artystę G. W. Neuhertza ze Śląska. Księgozbiór biblioteki po kasacie
klasztoru w 1810 r., został przeniesiony do Wrocławia. Przetrwał II wojnę światową i jest obecnie jednym
z najlepiej zachowanych średniowiecznych księgozbiorów w Polsce. Wartym obejrzenia jest również późnogotycki
spichlerz klasztorny z końca XV wieku, ze zmianami wynikłymi z przebudowy na przełomie XIX i XX
wieku. Ostatnim obiektem tego kompleksu jest dawny konwikt, który został zbudowany w XVIII wieku,
na miejscu dawnych budynków gospodarczych i szkoły klasztornej. W wieży konwiktu znajdowało się obserwatorium
astronomiczne, z którego już w XVIII wieku prowadzono obserwacje meteorologiczne w ramach pierwszej na
świecie sieci pomiarowej Societas Meteorologica Palatina.
Kolejnym obiektem wartym zobaczenia jest Pałac Książęcy (Z2). Pierwotnie książęta piastowscy rezydowali
w zamku, który istniał w mieście już od XIII wieku. Obecny pałac został usytuowany przez Albrechta von
Wallensteina na miejscu średniowiecznej warowni, w południowej części Starego Miasta. Rozpoczęta budowa,
została dokończona po śmierci Wallensteina przez Wacława Lobkovica. Jednak największe inwestycje w rozwój
pałacu poczynił Piotr Biron i jego następcy. Przeprowadzono wiele prac modernizacyjnych, zarówno w obrębie
pałacu, jak i przylegającego parku. Założenie parkowe przemodelowano na styl romantyczny zaprojektowany
przez Fridericha Teichnerta. Pałac ma charakter barokowy, z elementami architektury pałaców włoskich
i francuskich z tamtego okresu. Obecnie jest siedzibą wielu miejskich instytucji kulturalnych oraz biblioteki
miejskiej.
Następnymi miejscem, które należy odwiedzić to zabudowa staromiejska z ratuszem (Z3). Działania
wojenne 1945 roku doprowadziły do zniszczenia 80% zabudowy Starego Miasta. Jednak do chwili obecnej na
rynku można oglądać kilka kamienic pochodzących z okresu renesansu czy baroku. Poza tym istnieje znacząca
liczba kamienic z XVIII, XIX i XX w., rozlokowanych w centralnej części miasta. W Żaganiu znajdują się
dwa ratusze, historyczny oraz obecny. Historyczna pozostałość po ratuszu znajduje się w zachodniej pierzei
rynku. Jest to neoklasycystyczna wieża z XIX wieku, z elementami ratusza wewnątrz, pochodzącymi z XV/XVI
wieku. Obecną funkcję ratusza pełni dawny pałac wdowi zbudowany w stylu klasycystycznym pod koniec XVIII
wieku, położony na Pl. Słowiańskim (Z4).
Ważnym przystankiem na trasie po Żaganiu jest zespół poklasztorny franciszkanów (Z5). Kościół
p.w. ś.ś. Piotra i Pawła ma charakter gotycki, jednak w wyniku wielokrotnych remontów przyjmuje również
elementy stylu barokowego i klasycystycznego. Był pierwotnie związany z zakonem franciszkanów, którzy
opuścił go w czasach reformacji. Następnie był użytkowany przez ewangelików. W czasie wojny trzydziestoletniej
przejęli go jezuici, a w pobliżu kościoła ulokowali swoje kolegium (Z6). Wyposażenie kościoła
jest głównie barokowe z XVIII wieku. Znajdujące się w pobliżu kolegium wzniesiono w 1655 roku. Rozbudowano
je znacząco w XVIII wieku. Po kasacie zakonu jezuitów, kolegium przekształcono w szkołę, a później w
więzienie dla kobiet. Obecnie w tym budynku znajduje się Zespół Szkół Tekstylno-Handlowych oraz Policja.
Następnym obiektem na trasie jest wieża kościoła ewangelickiego (Z7). Jest to pozostałość po jednym
z sześciu Kościołów Łaski powstałych dla ewangelików, po traktacie altranstadzkim na początku XVIII wieku.
Po II wojnie światowej gmina ewangelicka była zbyt nieliczna, by móc zarządzać tak dużym kościołem. Popadał
on w ruinę, aż do 1966 roku, kiedy ostatecznie go rozebrano. Pozostawiono jedynie wieżę z połowy XIX
wieku. Została ona odremontowana w 2004 r. i do chwili obecnej służy jako wieża widokowa. W krypcie znajdującej
się pod nią, spoczywają szczątki dawnych właścicieli miasta z rodu Biron.
Następnym obiektem na trasie zwiedzania w Żaganiu jest kościół p.w. Nawiedzenia NMP oraz Kaplica
Bożego Grobu (Z8). Kościół jest budowlą z XV wieku. Pierwotnie gotycki, po przebudowie w XVII-XVIII
wieku stał sie barokowy. Wewnątrz można oglądać późnorenesansowe wnętrze i kilka barokowych ołtarzy.
Obok kościoła znajduje się Kaplica Bożego Grobu. Jest to kopia podobnego obiektu znajdującego się w Gӧriltz.
Powstała pod koniec XVI wieku. Było to dawniej miejsce odbierane przez pątników. Obecnie obiekt jest
w dobrym stanie po remontach przeprowadzonych w latach 90. XX wieku.
Ostatnim miejscem, do którego warto się udać jest Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu (Z9). Zostało
ono ulokowane w tym miejscu w latach 70. XX wieku. Prezentuje ono historię obozu, dzieje poszczególnych
grup narodowych więzionych na terenie obozu jeńców- lotników oraz dzieje najsłynniejszej ucieczki jeńców
tunelem "Harry" w 1944 roku. Placówka zbiera również informacje na temat historii miasta.
W tym miejscu planowane jest zakończenie pierwszego dnia zwiedzania powiatu żagańskiego. Z noclegu w
mieście można skorzystać w Hotelu Villa Park, znajdującym się przy ulicy Piłsudskiego, bądź Hotelu Piastowska
na ulicy Keplera (informacje kontaktowe w części baza noclegowa i gastronomiczna).
II Dzień: północna część powiatu oraz miasto Szprotawa
Z Żagania należy skierować się do kolejnego punktu na trasie - Starego Żagania (1).
Stary Żagań jest jedną z najstarszych miejscowości w powiecie. To właśnie w tym miejscu powstała w XII
w. pierwsza osada targowa broniona przez gród kasztelański. Niekorzystne położenie względem szlaku handlowego,
spowodowało przeniesienie osady prawdopodobnie w XIII w. w miejsce obecnego miasta Żagania. We wsi znajduje
się romański kościół p.w. NMP Królowej Polski pochodzący z XII wieku. Był przebudowywany w XV,
XVII i XVIII wieku. Jest to budowla wzniesiona z kamienia polnego, niemurowana. Plac przykościelny otoczony
jest murem z bramą z XV/XVI wieku. W nim wmurowane zostały cztery kamienne krzyże pokutne.
Następną miejscowością, która znajduje się na trasie jest wieś Dzietrzychowice (2).
Ta wieś była jedną z pierwszych miejscowości założonych w okresie kolonizacji okolic Żagania w XIII wieku.
W przeszłości była podzielona na sześć odrębnych części posiadających swoich właścicieli. Wieś jest bogata
w kilka bardzo ciekawych zabytków architektonicznych. Wśród nich jest m. in. wieża rycerska z
XIV wieku, będąca dawniej folwarkiem górnym oraz pałac, który był folwarkiem dolnym. W ramach
drugiej z wymienionych budowli można również zauważyć zarysy dawnej średniowiecznej wieży mieszkalnej.
W Dzietrzychowicach znajduje się ponadto gotycko-renesansowy kościół powstały w XIII wieku oraz
krajobrazowy park przypałacowy założony w XIX wieku.
Kolejną miejscowością, która jest warta uwagi jest Chotków (3).
Tutaj można zwiedzić kościół p.w. Nawiedzenia NMP z II połowy XIII wieku w stylu wczesnogotyckim.
Ponadto ciekawym obiektem we wsi jest założenie dworsko-parkowo-folwarczne z XVI-XVIII wieku.
Pierwotnie był to dwór obronny, który posiadał własne basteje w narożach. W XVIII wieku do pałacu dobudowano
dwie cylindryczne wieże posadowione na miejscu bastei. Od 1732 roku majątkiem zarządzało miasto Szprotawa.
Pierwotnie wygląd elewacji był odwzorowany na podstawie pałacu Lobkowica w Żaganiu. Jednak ostatecznie
dwór uzyskał wygląd barokowy. Wieże stojące przed pałacem również przebudowano w tym stylu, ale zauważalne
są szczątkowe elementy sgraffito na elewacjach. Obiekt obecnie znajduje się w rękach prywatnych.
Następnym przystankiem na trasie są Gościszowice (4).
Ta wieś podobnie jak Dzietrzychowice była dawniej podzielona na kilka części. Najważniejszym obiektem
jest kościół p.w. św. Katarzyny z II poł. XIII wieku. Jego największym zabytkiem jest gotycki
ołtarz w formie tryptyku wykonany przez Mistrza Ołtarza z Gościszowic. Ten artysta jest znany z wielu
innych ołtarzy w okolicach, jednak jego dzieła zdobią kościoły w Wielkopolsce, Brandenburgii czy Saksonii.
Jego imieniem nazwano jeden ze szlaków turystycznych w gminie Szprotawa obejmujący miejscowości, w których
znajdują się inne dzieła artysty. W kościele można obejrzeć również renesansowe tablice epitafijne lokalnych
właścicieli ziemskich.
W dalszej drodze należy zatrzymać się w Henrykowie (5).
W tej wsi warto zobaczyć zachowany późnobarokowy pałac. Został zbudowany w XVIII w. przez Kaspara
von Knobelsdorfa. Jest to dość dobrze zachowany obiekt rezydencjonalny z tego okresu. Ze względu na istnienie
w jego murach hotelu zwiedzanie może być utrudnione. Pałac posiada również park, który znajduje się w
północno-zachodniej części założenia.
Następna wieś Wiechlice (6) jest kolejnym przystankiem na trasie podróży po powiecie.
We wsi znajduje się wzniesiony pod koniec XVIII w. dwór klasycystyczny. Jest on typowym przykładem
architektury rezydencjonalnej na Śląsku. Został on w ciągu kilku ostatnich lat odbudowany, po zaniechaniu
jego użytkowania w okresie powojennym. Wnętrze niektórych sal ma styl klasycystyczny i eklektyczny. Obecnie
w murach dworu znajduje się hotel.
Na południe od wsi znajduje się dawne lotnisko wojskowe wraz z garnizonem wojskowym (7). Powstało
ono na miejscu obozu jenieckiego z I wojny światowej. Pierwsze inwestycje związane z budową garnizonu
i lotniska miały miejsce w czasach III Rzeszy w latach 30. XX wieku. Ze szprotawskiego lotniska wyruszyły
samoloty biorące udział w kampanii wojennej przeciwko Polsce, a następnie Związkowi Radzieckiemu w czasie
II wojny światowej. W lutym 1945 roku, lotnisko zostało przejęte bez większych trudności przez jednostki
Armii Czerwonej. Przez kolejne dziesięciolecia, aż do 1992 roku wojska Armii Radzieckiej stacjonowały
na lotniskach: wiechlickim i tomaszowskim (gm. Żagań). W wiechlickim garnizonie istniał magazyn broni
atomowej, który znajdował się we wschodniej części kompleksu. Zwiedzanie tego obiektu jest możliwe po
kontakcie z Towarzystwem Borów Dolnośląskich. W wiechlickich i szprotawskich lasach można oglądać pozostałości
po średniowiecznych obwarowaniach - Wałach Śląskich.
Ostatnią miejscowością na trasie wyprawy po powiecie żagańskim jest miasto Szprotawa.
Przed podjęciem zwiedzania można skorzystać z posiłku w Restauracji ,,Murzynek" znajdującej się na Rynku
pod numerem 32.
To średniowieczne miasto było jeszcze w latach 70. XX w., stolicą odrębnego powiatu. Obecnie jest to
stolica gminy miejsko-wiejskiej Szprotawa obejmującej kilkanaście miejscowości.
Pierwszym obiektem, który warto odwiedzić w Szprotawie jest ratusz (S1). Pierwotnie była to budowla
renesansowa, jednak wiele pożarów i przebudów pozbawiło ją wyglądu w tym stylu. Jako jeden z niewielu
tego typu budynków w Polsce, posiada dwie wieże. Wschodnia jest starsza i pochodzi z XVI wieku. Dodatkowym
elementem, który ją wyróżnia jest to, że jest krzywa. Wieża zachodnia jest młodsza, pochodzi z XVII wieku.
Po jej zawaleniu się kilkadziesiąt lat później, odbudowano ją ponownie w 1732 roku. Obecnie w budynku
ratusza mieści się urząd miasta i gminy Szprotawa.
Następnym obiektem jest kościół p.w. Wniebowzięcia NMP (S2). Pierwotnie była to budowla wczesnogotycka
powstała z kamienia i cegły. W XV w. rozbudowano ją do trzynawowej bazyliki. Od XIV w. do 1811 roku nad
kościołem sprawowały opiekę siostry magdalenki z miejscowego klasztoru. W okresie reformacji, o kościół
toczyły się ostre spory pomiędzy miejscowymi katolikami i ewangelikami. Wystrój kościoła jest barokowy
i późniejszy stylowo. Kościół posiada również wieżę o cechach obronnych. W jej ścianę został wmurowany
nagrobek Bertold'a de Wyrbna z początku XIV wieku, uważany za najstarszy na Śląsku.
Miasto dawniej otaczały mury miejskie (S3) z XIV wieku. Zostały one rozebrane na większości odcinków
w XIX wieku, jednak do chwili obecnej można oglądać ich ocalały fragment znajdujący się w pobliżu Bramy
Żagańskiej (S3). Była to budowla obronna, która pozwalała podróżnych z kierunków Kliczkowa, Żagania
czy Zgorzelca wjechać do miasta. Obecnie jest to siedziba Muzeum Ziemi Szprotawskiej.
Na miejscu dawnego zamku książęcego znajdują się ruiny dawnej świątyni ewangelickiej (S4). Została
ona zbudowana XVIII wieku w oparciu o pozostałości po średniowiecznej budowli obronnej. Po 1945 roku
nie był użytkowany, popadł w ruinę. Obecnie trwają prace renowacyjne prowadzone przez gminę polskokatolicką.
Nieco oddalona od centrum jest dawna wieś Iława. Od 1925 roku jest to część miasta Szprotawy. Dawniej
była odrębną miejscowością, do której według kronik w 1000 roku przybył cesarz Otton III. Na spotkanie
przybył również Bolesław Chrobry, w którego towarzystwie cesarz pojechał dalej do Głogowa i Gniezna.
W tej części Szprotawy znajduje się bardzo ciekawy kościół p.w. św. Andrzeja (S5), który datuje
się na I poł. XIII wieku. Jest to budowla z kamienia i cegły w stylu gotyckim. Podobnie jak kościół w
centrum miasta do 1810 roku, był objęty opieką przez klasztor magdalenek. Wewnątrz kościoła znajduje
się wiele zabytkowych elementów: pentaptyk, romańska chrzcielnica oraz piaskowcowy portal. Kościół wzbogacają
również zabytkowe epitafia. Jego położenie w pobliżu Bobru, sugeruje obronny charakter budowli.
Z Iławy należy skierować się do Żagania, gdzie kończy się trasa turystyczna po powiecie.
Autor w ramach trasy nie pokazał wszystkich miejscowości i zabytków tego powiatu, jednak dla osób chętnych,
zainteresowanych szerszym poznaniem tego terenu odsyła do literatury regionalnej.
Źródła i bibliografia
- Pawlikowska B. i in., 2009, Powiat Żagański. Książęca kraina, PLAN Jelenia Góra- Żagań;
- Adamek K., Świątek M. R., 2002, Żagań znany i nieznany, Rada i Zarząd miasta Żagania; Żagań;
- www.wymiarki.pl
- www.wzgorzadalkowskie.mega.pl
|
