|
Agnieszka Wieszaczewska, Agnieszka Lisowska
(opracowanie)
Do Strzelina najlepiej dojechać pociągiem, autobusem PKS lub prywatnego przewoźnika oferującego transport
busem lub PKP. Wszystkie te środki transportu kończą trasę w jednej miejscu, gdzie obok siebie wybudowano
dworzec PKP i PKS (A). Komunikacja prywatna ma swoje przystanki przez miejscem odjazdu autobusów PKS.
Oddalenie od centrum miasta wynosi niecały kilometr i pozwala bez problemu przemierzyć trasę pieszo.
I Dzień: Śladami architektury sakralnej Ziemi Strzelińskiej
Ta propozycja okaże się interesująca dla miłośników sztuki sakralnej. Na wstępie warto dodać, że z powodu
rozległości powiatu i braku komunikacji miejskiej oraz nielicznych weekendowych połączeń zamiejscowych
na wycieczkę wybrać się samochodem, co znacznie ułatwi i przede wszystkim umożliwi zwiedzenie oferowanych
atrakcji.
Tę tematyczną wycieczkę warto rozpocząć od miasta powiatowego- Strzelina (A). Tam uwagę
zwraca romański kościół św. Gotarda, wybudowany już w pierwszej połowie XII w. Początkowo istniała
tutaj romańska rotunda zbudowana z granitu, z której do chwili obecnej zachowała się jedynie dolna część,
stanowiąca fragment wieży. Wieża odznacza się skromnym portalem uskokowym z półkolistym tympanonem. Na
początku XIV wieku zostało zburzone prezbiterium i wzniesione nowe - prostokątne dwuprzęsłowe, co spowodowało
też nadbudowę dawnej nawy oraz zaadaptowanie jej na dzwonnicę kościelną. Podobną nawę na planie prostokąta
dobudowano w XV w. ze strony południowej. Dziś kościół stanowi dwunawowe założenie, z dwuprzęsłowym sklepieniem
krzyżowo- żebrowym z kolistą wieżą w zachodniej części. Ciekawym elementem są zachowane na ścianach płyty
nagrobne pochodzące z XVIII wieku oraz epitafia.
Drugim obiektem zasługującym na uwagę chociażby z uwagi na historię powiatu i jej związków z zakonem
klarysek jest kościół poklasztorny pw. Podwyższenia Świętego Krzyża, pierwotnie ufundowany w 1296r.
Świątynia podlegała przebudowie po wojnie trzydziestoletniej, a także odnowie po pożarze w 1706r. Po
II wojnie światowej kościół, zniszczony w części zachodniej, został odbudowany w latach 1955-1956. Kościół
zbudowano na planie krzyża łacińskiego, z transeptem, wydłużonym prezbiterium zakończonym trójbocznie.
Ponadto posiada on małą wieżyczkę ze stożkowym hełmem znajdującą się na osi fasady zachodniej. Sklepienie
we wnętrzu ma charakter sklepienia kolebkowego z lunetami. Dzisiejsze wyposażenie pochodzi z końca XVII,
a zatem jest barokowe. Nieopodal kościoła znajduje się czworobok zabudowań klasztornych, które pomimo
przebudów zachowały częściowo cechy późnego baroku. Jak w przypadku poprzedniej budowli, również tutaj
znaleźć można epitafia wmurowane w ścianach kościoła.
Po zwiedzeniu strzelińskich obiektów sakralnych czas przenieść się do Prusów (B), kolejnej
miejscowości, która może poszczycić się sakralną atrakcją. Kościół pw. Św. Wawrzyńca w Prusach to budowla
gotycko-renesansowa, pierwotnie wzniesiona w XIII wieku., a następnie rozbudowywana (w 1612r. powiększona
o nawę południową), restaurowana (XIX w.) i remontowana (1969r.). Kościół jest murowany, ma układ dwunawowy
z wieżą w części zachodniej. Część północna budowli - prezbiterium na planie kwadratu, nakryte jest sklepieniem
krzyżowo-żebrowym z wczesnogotyckim portalem oraz nawą nakrytą dwuprzęsłowym sklepieniem gwiaździstym.
We wnętrzu natomiast dominuje renesansowo-barokowe wyposażenie z XVII i XVIII w. Organy oraz ołtarz do
kościoła przeniesiono z dawnej kaplicy renesansowego pałacu w Prusach.
Z Prusów warto pojechać do Żelowic (C). Tam zobaczyć można Kościół Podwyższenia Krzyża
Świętego, który wzniesiono w latach 60. XIX wieku początkowo jako rodową kaplicę właścicieli wsi - hrabiowskiej
rodziny von Stillfried. Ponieważ hrabia kolekcjonował płyty nagrobne przodków oraz innych krewnych, postanowił
wybudować neogotycką, murowaną z cegły kaplicę, gdzie następnie umieszczone zostały eksponaty z m.in.:
Bożygniewa, Imbramowic, Lutyni czy Prus. Kościół jest budowlą pięcionawową z wąskim prezbiterium, które
zostało zakończone trójbocznie, a następnie nakryte dachami dwuspadowymi. Wnętrze kościoła zdobione jest
cennymi płytami nagrobnymi.
Natomiast w Białym Kościele (D) obejrzeć można kościół Najświętszej Marii Panny. Pierwotnie jednonawowy,
kamienny, wzniesiony w stylu romańskim w XIII w., dwukrotnie był on niszczony pożarami ( w 1643r. i 1768r.),
a przebudowany w 1827r. Wieża przykościelna w czasie II wojny światowej stanowiła znakomity punkt obserwacyjny,
natomiast sam kościół magazyn amunicji, co w rezultacie spowodowało wysadzenie obiektu w powietrze. Odbudowa
nastąpiła dopiero w latach 1984-1994. Podobnie jak pozostałe budowle na obszarze powiatu, również ta
może poszczycić się zachowanymi płytami nagrobnymi wewnątrz muru okalającego kościół, pochodzącymi z
XVII i XVIII w.
Z Białego Kościoła niedaleko jest do Żeleźnika, gdzie zobaczyć można kościół filialny pw. Matki
Bożej Szkaplerznej pochodzący z XIV w., przebudowany w XVIII w. Od XVI wieku kościół był ewangelicki,
w latach 1701-1707 katolicki, by ponownie w okresie 1709-1945 stać się ewangelickim. Jest to budowla
murowana, zbudowana z kamienia i cegły. Pomimo licznych przebudów, zwłaszcza w XVIII wieku, obiekt zachował
relikty przeszłości w postaci wczesnogotyckiego portalu jak również bramki cmentarnej pochodzącej z XVII
w. Można tu zobaczyć ewenement w skali regionu: drewniany malowany strop belkowy. Ponadto wnętrze zdobi
trójkondygnacyjny ołtarz barokowy pochodzący z XVIII w. W środku kościoła uwagę zwraca także epitafium
malowane olejem na tynku (z 1676r.) z portretem, czterema herbami oraz sceną ukrzyżowania.
Ostatnim punktem wycieczki jest drugie miasto powiatu- Wiązów. Tu uwagę zwraca kościół pw. Św. Mikołaja,
który datuje się na 1285r. Obecny kształt tej budowli pochodzi z XV wieku, przebudowy dokonano w XVIII
wieku, a prace restauratorskie miały miejsce jeszcze w latach 1914- 1917. Kościół jest budowlą murowaną,
jednonawową z dwuprzęsłowym prezbiterium. Od strony zachodniej zlokalizowano wieżę.
II Dzień: W krainie kamienia- szlakiem kamieniołomów strzelińskich
 Trasa obejmuje wycieczkę po wybranym fragmencie projektowanego szlaku kamieniołomów strzelińskich i z
pewnością zaspokoi zainteresowania osób lubiących tematykę geologiczną jak i zaciekawionych, w jaki sposób
wygląda wydobycie kamienia. Trasa zaczyna się od Strzelina (A), gdzie znajduje się kamieniołom
granitu, położony na zboczach wzgórza Gołka. Jest ono największym wyrobiskiem tego kamienia nie tylko
w Polsce, ale również w całej Europie. Głębokość głównej części wyrobiska wynosi 120 m, jego długość
650 m, natomiast szerokość 300m. Strzeliński kamień służył budowie wielu obiektów samego powiatu, dobrze
znany jest również poza regionem. Obecnie funkcjonująca kopalnia granitu znajduje się w rękach prywatnych,
niemniej jednak jej ogromna wartość historyczna dla regionu spowodowała, że podjęto działania mające
na celu udostępnienie jej części dla turystów. Kolejnym atrakcyjnym miejscem jest wzniesienie Kryształowa
Góra (B), (199 m n.p.m.) gdzie niegdyś wydobywano kwarcyty i łupki kwarcytowe, a przy okazji
również naturalne kryształy górskie. Miejsce to stało się interesujące dla zbieraczy kamieni czy geologów,
bo bez większego przygotowania możliwe tu było wykopanie kryształów znacznych rozmiarów. Jeszcze w XVIII
wieku kryształy te oprawiono w złoto. Obecnie kamieniołom w Kryształowej Górze jest już nieczynny, natomiast
w Jegłowej dalej wydobywa się łupki kwarcytowe.
Kierując się dalej do Przeworna (C) można podziwiać nieczynny kamieniołom wapieni. Wydobywany
do XIV wieku ze względu na swój charakterystyczny wygląd nazwany był także marmurem z Przeworna. Na obszarze
kamieniołomu odkryta został jaskinia, gdzie znaleziono wiele szczątków zwierząt oraz owadów, które żyły
20-10 milionów lat temu. Kolejnym obiektem tego rodzaju jest kamieniołom bazaltu w Dobroszowie
(D), a urokliwe kamieniołomy w Gębczycach (E). Wokół miejscowości znajduje się sześć
wyrobisk, w których zaniechano wydobycia wapieni już w XIX wieku. Nieopodal można zobaczyć dwa potężne
piece służące wypalaniu wydobytego surowca- wapienniki. Jest to niewątpliwe unikalny przykład architektury
przemysłowej. Ponadto są to miejsca występowania pomarańczowych granatów, które mają znaczenie jubilerskie.
Wyrobiska są aktualnie wyjątkową atrakcją dla nurków. Zostały one bowiem zalane, a pod wodą można podziwiać
niezwykłe, białe kamienne ściany, pozostałości po kopalni granitu w postaci np. wagoników. Ponadto 28
m pod powierzchnią wody znajduje się symboliczny cmentarz poświęcony pamięci grotołazów. Wycieczkę po
strzelińskich kamieniołomach można zakończyć w kopalni grafitu w Nowolesiu (F). Ta wycieczka
o charakterze objazdowym pozwala na poznanie różnego rodzaju wyrobisk i ich różnic ze względu na wydobywany
materiał skalny.
III Dzień: Historycznym Szlakiem Strzelina
Punkt rozpoczęcia spaceru po mieście to dworzec PKS, z którego najlepiej kierować się ku centrum ulicą
Bolka I Świdnickiego. Nazwa ulicy upamiętnia władcę księstwa świdnickiego, który nadał Strzelinowi prawa
miejskie. Po dojściu do ronda widać mały skwer, na którym znajduje się popiersie urodzonego w
Strzelinie noblisty Paula Ehrlicha (B). Z zawodu biolog i bakteriolog, uważany jest za jednego
z twórców współczesnej chemioterapii. W roku 1908 został nagrodzony nagrodą Nobla w dziedzinie medycyny,
co było uhonorowaniem jego pracy na temat immunologii. Pomnik odsłonięto w 150 rocznicę urodzin Ehrlicha,
1 maja 2004 roku. Uroczystość była również integralną częścią obchodów wejścia Polski do Unii Europejskiej
i uczestniczyli w niej także zaproszeni przedwojenni mieszkańcy Strzelina.
Na rondzie należy skręcić w ulicę Kościuszki, która jest jedną z brukowanych ulic
miasta. Na pierwszym skrzyżowaniu (z ulicą Rybną i Pocztową) można zauważyć charakterystyczny wzór ułożony
na nawierzchni. Jest to oddanie położenia jednej z nieistniejących już bram miejskich, czyli Bramy
Ziębickiej (C). Była ona jedną z trzech bram miejskich, wchodzących w skład fortyfikacji Strzelina
i otwarta była na zachód. Została zbudowana w średniowieczu, a następnie rozbudowana w 1568 roku, kiedy
to dobudowano do niej wieżę. Na początku XIX wieku uległa rozbiórce, a na jej pozostałości natrafiono
w 2001.
Skręcając w ulicę Pocztową zwiedzający ujrzy neogotycki budynek poczty (D), który pochodzi z końca
XIX wieku. Jest to okazała, murowana budowla wzniesiona z cegły zwykłej i glazurowanej o dwóch skrzydłach
i dwóch kondygnacjach. Wejście umieszczone jest w pseudo-ryzalicie, czyli płaskim, narożnym występie
z lica elewacji, fasada zaś ozdobiona jest medalionami z symbolami pocztowymi (trąbka pocztyliona, telegraf).
Kierując się dalej ulicą Pocztową i przez ul. Jana Pawła II zwiedzający wchodzi w ulicę Staszica. Po
chwili mija wejście w ulicę Michała Archanioła, gdzie widzi kościół św. Gotarda, którego zwiedzanie miało
miejsce pierwszego dnia wycieczki. Idąc dalej warto wejść w ulicę Kościelną, przy której widoczne są
ruiny browaru (E)orazBaszta Prochowa (F). Browar składał się z trzech
budynków postawionych w latach: 1880, 1911 i 1915. Od zakończenia II wojny światowej budynek stoi w stanie
ruiny. Baszta Prochowa jest jedyną zachowaną w Strzelinie wież obronnych (pozostałe trzy, które uległy
zniszczeniu to Garncarska, Piekarska i Katowska). Została wzniesiona w XV wieku (górna część została
dobudowana w XVI wieku) a o jej obronnym przeznaczeniu przypominają widoczne do dziś otwory strzelnicze.
Wysoka na 15 metrów z wyjątkowo grubymi murami (ponad 1m), od połowy XIX wieku była ona wieżą widokową.
Po skręceniu w lewo i zejściu z ulicy Kościelnej turysta znajdzie się na ulicy Brzegowej, przy którym
siedzibę swoją ma obecnie Strzeliński Dom Kultury oraz galeria "Skalna", organizująca wystawy sztuki.
To kolejny zabytek Strzelina pochodzący z czasów średniowiecznych. Gotycka budowla dawniej służyła jako
kaplica szpitalna św. Jerzego (G)
i wzniesiona została w XIV wieku. W XVI wieku kaplica została dwukrotnie odbudowana na rozkaz tego samego
władcy - Jerzego II brzeskiego. Właśnie z tego powodu budynek nosi imię patrona władcy. W 1945 roku kaplica
jak i przyległy do niej szpital były zrujnowane. Decyzję o odbudowie kaplicy podjęto na przełomie lat
70. i 80. minionego stulecia.
Idąc ulicą Brzegową a następnie Młynarską dojdzie się do jednej z głównych ulic Strzelina - Wojska Polskiego.
Skręcając następnie w Rybną a z niej w ulicę Książąt Brzeskich odwiedzający stanie przed jednym z najokazalszych
budynków strzelińskich, który obecnie jest siedzibą banku WBK. Budynek wzniesiony został w połowie XIX
wieku jako willa mieszkalna lekarza Augusta Pietrulli (H) Budowla prezentuje styl neogotycki i
wykonana została z cegły glazurowanej i klinkierowej.
Zaraz przy willi dr Pietrulli stoi kościół Podwyższenia Św. Krzyża, a za nim dawny Dom Książąt Brzeskich
(I), powstały na przełomie XVI i XVII wieku jako kwatera księcia brzesko-legnickiego Joachima Fryderyka.
W roku 1675 budynek przeszedł na własność państwa i stał się urzędem. Chociaż obecnie znajduje się w
złym stanie, to warto pamiętać, ze ongiś był świadkiem historycznych zdarzeń: to tu w roku 1813 spotkali
się car Aleksander I i król Prus Fryderyk Wilhelm III, by ustalać szczegóły kontynuacji wojny z Napoleonem.
Z Domu Książąt Brzeskich należy skierować się prosto na strzeliński rynek (J), który ucierpiał
w znaczącym stopniu podczas działań wojennych w trakcie II wojny światowej. Z dawnej zabudowy miejskiej
ocalały tylko dwa budynki, reszta zaś została wzniesiona pospiesznie jako budynki mieszkalne mające służyć
napływającej tu po 1945 roku ludności. Plac jest jednak jednym z największych średniowiecznych rynków
tego typu, a od kilku lat władze miasta starają się o systematyczne podnoszenie jego atrakcyjności. Do
elementów wartych zobaczenia na pewno zalicza się granitowy stół sędziowski (K), przy którym odbywało
się kiedyś publiczne odczytywanie wyroków. Na Dolnym Śląsku zachowały się tylko dwa takie stoły: ten
pochodzi z XV wieku, a w 1740 roku został poddany renowacji. Przy wieży ratuszowej znajduje się również
pomnik Strzelca (L), który ustawiony został na szczycie zabytkowej fontanny. Sama wieża ratuszowa
(Ł) jest upamiętnieniem zniszczonego budynku ratusza, który został zbudowany w XIV wieku. Dwa wieki później
spłonął on podczas pożaru miasta a jego odbudowa w 1564 roku nadała mu renesansowy charakter. W 1619
roku fragment wieży ratuszowej znów uległ spaleniu, a na początku XVIII wieku podobny los spotkał dużą
część budynku. W XIX wieku ratusz został całkowicie przebudowany w następstwie uderzenia pioruna. Przez
wiele lat po zakończeniu drugiej wojny światowej pozostałości ratusza istniał jako trwała ruina. W roku
2004 podjęto się jej ratowania, najpierw poprzez zabezpieczenie przed dalszym niszczeniem, następnie
zaś - odbudowę. Wieża ratuszowa obecnie mierzy 70 metrów i jest nieodpłatnie udostępniana zwiedzającym.
Z tarasu widokowego rozciąga się widok na miasto i Wzgórza Strzelińskie, w środku zainstalowano także
trwałą ekspozycję minerałów które w dużej mierze pochodzą ze Strzelina i okolic. Rynek strzeliński
jest ostatnim punktem wycieczki.
W opracowaniu wykorzystano materiały pochodzące z następujących źródeł:
Rozenek Piotr, Ulice dawnego Strzelina, Kwidzyn 2014.
http://www.dokumentyslaska.pl/epitafia/powiat
strzelin.html (data dostępu: 8-9.12.2014r.)
http://dolnoslaskie.fotopolska.eu/Prusy/b20580,Kosciol_sw_Wawrzynca.html
(data dostępu: 8-9.12.2014r.)
http://www.szlakikulturowe.dolnyslask.pl/o-szlakach/szlak-dolnoslaskich-zamkow-i-palacow/opis-atrakcji-towarzyszacych/wiazow-kosciol-pw-sw-mikolaja/
(data dostępu: 8-9.12.2014r.)
http://ips.powiatstrzelinski.pl/pl/Strzelinski-Szlak-Kamieniolomow.html
(data dostępu: 8-9.12.2014r.)
|
