|
Karol Witkowski
Zarys dziejów Ziemi Myślenickiej
Prehistoria i wieki średnie
Początki osadnictwa w Karpatach związane są z kolonizacją posuwającą się wzdłuż rzek w głąb gór. Najstarsze
stanowisko archeologiczne odkryto w pobliżu Sułkowic. Odnalezione narzędzia pochodzą sprzed 9 tysięcy
lat. Swoją obecność w regionie zaznaczyły plemiona celtyckie, których ślady zlokalizowano na Pogórzu
Wielickim. Początki kolonizacji odleglejszych górskich zakątków wiążą się z pochodem plemion germańskich
na południe, w ucieczce przed którym lokalne plemiona rolnicze kryły się w wyżej położonych dolinach.
Pierwsi osadnicy słowiańscy zakładali swe osady na Ziemi Myślenickiej w VI w. n.e. Pamiątką po ówczesnych
mieszkańcach są kurhany ciałopalne odnalezione na zboczach Pasma Glichowca. W jednym z nich archeolodzy
odnaleźli rzeźbę przedstawiającą, prawdopodobnie, oblicze słowiańskiego boga ognia - Swarożyca.
Od XIII wieku regularnie zaczęto podróżować z wielicką solą wzdłuż Raby na Węgry. Przez Ziemię Myślenicką
szlak biegł od Świątnik do Myślenic i dalej w górę Raby. Z rozwojem szlaku handlowego wiąże się ekspansja
na dotychczas praktycznie bezludny górski obszar. Zgodnie z lokalną tradycją jedną z pierwszych osad
nad Rabą miał być Pcim, założony na początku XIII wieku przez księcia Leszka Białego. Według źródeł pisanych
najstarszą miejscowością w okolicy są jednak Osieczany, wspominane już w 1234 roku. Centrum obecnego
mikroregionu - Myślenice, lokowano dopiero w latach 40-tych XIV wieku. W XIII wieku zdecydowano o zabezpieczeniu
szlaku biegnącego wzdłuż rzeki na wypadek agresji z południa. W ramach prac powstały tzw. brony - systemy
umocnień. Jedną z nich była brona myślenicka, której częścią był - zachowany do dziś w ruinie - kamienny
stołp na Uklejnie. Najważniejszym ogniwem obrony Nadrabia był jednak zamek w Dobczycach. Dobczycka warownia
była jednym z niewielu miejsc w regionie, które przetrwały najazd Tatarów Burondy. Obszary Ziemi Myślenickiej
w średniowieczu stanowiły bezpośrednią własność królewską, tzw. królewszczyzny lub należały do zakonów
albo okolicznego rycerstwa.
Myślenice, z racji swego położenia przy ważnym szlaku handlowym, były miejscem odwiedzin wielu średniowiecznych
osobistości. Królowie polscy zaglądali do podnóży Beskidu Myślenickiego i Wyspowego również przy okazji
polowań. To właśnie w Myślenicach Władysław Jagiełło wraz z dworem witał gości, którzy przybyli uświetnić
koronację jego żony, Zofii Holszańskiej. Niestety historia zapamiętała również mniej chwalebne wydarzenia.
W połowie XV wieku, w czasie wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim, Myślenice zostały zajęte przez
zbuntowane wojska księcia oświęcimskiego Jana. W czasie walk, na rozkaz króla Kazimierza Jagiellończyka,
wysadzono stołp na Uklejnie. Wieży obronnej nigdy już nie odbudowano.
Pierwszym znamienitym gościem dobczyckiego zamku był Władysław Łokietek. Ówczesny książę (królem został
w 1320 roku), przebywał tu w czasie buntu wójta Alberta w Krakowie, w 1311 roku. Na dobczyckim zamku
książe Władysław podpisał akt konfiskaty majątku krakowskich buntowników. W zamian za schronienie Łokietek
- już jako król - a później jego syn Kazimierz Wielki, obdarowywali Dobczyce wieloma przywilejami.
Na zamku goszczono w latach 70. XV wieku synów króla Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki,
znanej jako Matka Królów. Tu syn króla Kazimierz, późniejszy święty i jego młodsi bracia, pobierali
nauki od Jana Długosza.
Wieki XV - XVIII
Do rozkwitu wójtostwa myślenickiego doprowadzili w XVI wieku jego właściciele - Jordanowie herbu Trąby
z Zakliczyna. Z rodu wywodził się kasztelan krakowski Wawrzyniec Spytek Jordan - wybitny mecenas kultury.
W okresie XV i XVI wieku w zachodniej części Ziemi Myślenickiej rozwijało się hutnictwo szkła. Był to
jeden z najważniejszych, ówczesnych, ośrodków hutniczych w Rzeczypospolitej. Do czasów dzisiejszych pamięć
o tym rzemiośle przetrwała w miejscowych nazwach, m.in. Przełęcz Szklary i Przełęcz Szklarska.
W 1633 roku do kościoła parafialnego w Myślenicach za sprawą cudownych wydarzeń przywieziono obraz Matki
Boskiej. Obraz ten wcześniej znajdował się na dworze księcia Zbaraskiego w Krakowie. W czasie epidemii
zarazy wizerunek miał zostać spalony wraz z innymi zainfekowanymi przedmiotami. Przed zniszczeniem
w płomieniach uratował go urzędnik łagiewnicki Marcin Grabysz, po czym przywiózł go do Górnej Wsi w pobliżu
Myślenic. Nie byłoby w tej historii nic nadzwyczajnego gdyby nie fakt, że obraz zaczął się pocić, a wizerunek
Maryi zmieniał kolory. Wydarzenie uznano za cud i złożono obraz w myślenickiej farze. Po przeprowadzeniu
dochodzenia przez urzędników kościelnych, uznano cudowność wizerunku i zezwolono na umieszczenie
obrazu w specjalnie w tym celu wybudowanej kaplicy. W następnych wiekach wiele cudów przypisywano Matce
Boskiej Myślenickiej. Na obrazie tym wzorował się artysta malujący wizerunek Matki Boskiej Kalwaryjskiej,
który stał się celem pielgrzymek z całej Polski i przerósł sławą swój pierwowzór.
Czasy rozkwitu przerwał trudny wiek XVII naznaczony licznymi klęskami żywiołowymi i buntami. Jednym z
najciekawszych wydarzeń było powstanie Kostki-Napierskiego, którego główne wydarzenia miały miejsce na
zamku czorsztyńskim. Z Ziemią Myślenicką bunt związany jest osobą Marcina Radockiego - nauczyciela i
organisty z Pcimia. Radocki był doradcą Leona Kostki-Napierskiego oraz agitatorem buntowników, których
próbował werbować spośród mieszkańców regionu myślenickiego. Powstańcom udało się zająć zamek w Czorsztynie
i tam też zostali ujęci przez wojska królewskie. Po procesie, w którym wykazano związki Napierskiego
z Chmielnickim - przywódcą ukraińskiego buntu, wszystkich przywódców stracono. W XVII wieku Myślenice
spustoszyli Szwedzi i wojska węgierskie pod wodzą Rakoczego.
W wieku XVIII Ziemia Myślenicka, tak jak większość beskidzkich regionów była miejscem działalności zbójników.
Swoim życiem zwykle odbiegali od współczesnego nam wyobrażenia bohaterskich i romantycznych obrońców
pokrzywdzonych. Najsłynniejszym zbójnikiem bywającym w okolicach Myślenic był Józef Baczyński, rodem
ze Skawicy. Za swoje działania Baczyński został pojmany i stracony w 1736 roku.
Ziemia Myślenicka znalazła się również na bitewnym szlaku Konfederatów Barskich. Myśleniczanie wspierali
oddziały konfederackie, które kilkakrotnie ścierały się z wojskami rosyjskimi pod Lanckoroną i Palczą.
Częściowo na terenie powiatu myślenickiego rozpościera się Las Groby, którego nazwa przypomina o znajdującej
się tam mogile konfederackiej. Działania konfederackie przekreślił ostatecznie I rozbiór Polski. Wówczas
Ziemia Myślenicka na 146 lat trafiła pod panowanie austriackie.
Pod panowaniem Habsburgów
Ziemie współczesnego powiatu myślenickiego zostały w 1772 roku włączone w obręb Królestwa Galicji i Lodomerii.
Podstawową jednostką podziału terytorialnego w Państwie Habsburgów był cyrkuł. Siedzibą jednego z nich
w latach 1782-1819 były Myślenice. Ze względu na rozbudowę sieci drogowej i uwarunkowania wewnątrzpaństwowe
Myślenice straciły swoją administracyjną rolę na rzecz Wadowic.
W 1846 roku szlachtą galicyjską wstrząsnęła chłopska rabacja. Antypańszczyźniany i antyszlachecki bunt
podsycany był przez Austriaków. Na Ziemi Myślenickiej doszło do kilku napadów na dwory i do zabójstwa
szlachcica z Drogini. Krwawe rzezie znane z opisów rabacji na tarnowszczyźnie ominęły Myślenice i okolice.
Mimo rozwoju komunikacji, budowy nowych szos i dróg żelaznych i początków szybkiego rozwoju przemysłu
w miastach, beskidzkie wsie pogrążone były w biedzie. O ówczesnej sytuacji społeczno-gospodarczej przypomina
szydercze określenie autonomii - Golicja i Głodomeria (właśc. Królestwo Galicji i Lodomerii).
Początek XX wieku przebiegał pod znakiem nieuniknionej katastrofy. Wybuch I wojny światowej oznaczał
skierowanie wielu myśleniczan na front karpacki. Polscy żołnierze w austriackich mundurach tworzyli kilka
galicyjskich pułków piechoty nazywanych, ze względu na ich skład narodowościowy, polskimi. Natomiast
wielu chłopców aktywnie działających w myślenickim Sokole zwerbowano do legionów, narodowej formacji
pod dowództwem Józefa Piłsudskiego.
Końcem 1914 roku front ustabilizował się w pobliżu Myślenic. Rosjanie po przegraniu pierwszej bitwy o
Kraków, którą stoczono na północ od miasta, a która miała umożliwić otwarcie drogi na Morawy i dalej
na Wiedeń, przygotowywali się teraz do uderzenia od południa. Zdobycie Myślenic i okolicy przez Rosjan
umożliwiłoby im również kontrolowanie ważnych szlaków komunikacyjnych w regionie, w tym fragmentu linii
kolejowej, umożliwiającej zaopatrywanie Krakowa od południa. Dla Austriaków przygotowujących się do operacji,
która miała przełamać front, Ziemia Myślenicka była szczególnie ważna. Region ten sąsiaduje bezpośrednio
z limanowszczyzną, a to właśnie z okolic Limanowej planowano wyprowadzić uderzenie niszczące siły rosyjskie
wysunięte na zachód i otwierające cesarsko-królewską ofensywę.
30 listopada 1914 roku kozackie oddziały zapuściły się na Trzemeśnię i Osieczany celem zdobycia Myślenic
i umożliwienia podejścia pod Kraków od południa. Wówczas miał się wydarzyć opisywany w miejscowych podaniach
Cud nad Rabą. Pędzący rosyjscy żołnierze ujrzeli jakoby w obłoku Matkę Boską Myślenicką, która
odebrała im odwagę do walki. Kozacy rozpierzchli się w popłochu i zostali wybici lub wzięci do niewoli
przez Austriaków. W rzeczywistości, niepowodzenia ofensywy historycy dopatrują się w gęstej mgle zalegającej
w dolinie Raby. Atakujący po wjechaniu w chmurę mieli stracić orientację i opuścić szyki bojowe, przez
co stali się łatwym celem dla okopanych żołnierzy cesarsko-królewskich.
Ciężkie walki na Ziemi Myślenickiej toczyły się do 8 grudnia 1914r. Zacięty bój toczono o każde ufortyfikowane
wzgórze. Bezpośrednim następstwem Cudu nad Rabą było otwarcie austriackiego kontrnatarcia, które
było wsparciem dla operacji limanowsko-łapanowskiej. Działania te doprowadziły następnie do wielkiej
bitwy gorlickiej, a w efekcie do ostatecznego przełamania frontu karpackiego.
Pamiątką zmagań wojennych w Galicji jest kompleks cmentarzy powstałych pod nadzorem Wydziału Grobów Wojennych
wiedeńskiego Ministerstwa Wojny. Cmentarze znajdujące się w powiecie myślenickim należą do X okręgu,
zwanego limanowskim. Architektem cmentarzy był Gustav Ludwig. Największy cmentarz w regionie znajduje
się w Drogini. Złożono tam ciała blisko 200 żołnierzy. Wielu poległych pochowano też w pojedynczych mogiłach
znajdujących się na przykościelnych cmentarzach, m.in. w Pcimiu, Dobczycach i Sułkowicach.
Dwudziestolecie międzywojenne
W czasy niepodległe myśleniczanie wkraczali solidarnie z Polakami mieszkającymi na terenach spornych
między Polską a Czechosłowacją. W 1919 roku organizowano tu liczne wiece protestacyjne, w których popierano
starania Spiszaków i Orawian o przyłączenie ich ojczystej ziemi do odrodzonego państwa polskiego. Patriotyzm
myśleniczanie przejawiali również licznym uczestnictwem w uroczystościach państwowych.
Lata dwudzieste to okres budowy i unowocześniania polskiego przemysłu i rzemiosła. Za rozwojem gospodarczym
regionu szła nauka, na którą przeznaczano co raz większe środki. W latach 1919-1922 wybudowano na stokach
Łysiny, staraniem wybitnego polskiego astronoma - prof. Tadeusza Banachiewicza, górskie obserwatorium
astronomiczne. Budynki zlokalizowano na wzniesieniu Łysina, nazywanym przez okolicznych mieszkańców Przygoleź.
Astronomowie zmienili toponim miejsca na Lubomir, co było aktem wdzięczności wobec księcia Kazimierza
Lubomirskiego, który nieodpłatnie ofiarował grunt pod obserwatorium. Nazwę Łysina przeniesiono na sąsiednie
wzniesienie. Astronomie mieszkali i pracowali na Lubomirze do 1944 roku, kiedy to hitlerowcy w odwecie
za działania partyzanckie spalili obiekt.
Nie przysparzającym chwały wydarzeniem w dwudziestoleciu międzywojennym był Marsz na Myślenice
zorganizowany w 1936 roku. Czerwcową nocą miasto zostało zajęte przez endeckich wandali pod wodzą Adama
Doboszyńskiego z podkrakowskich Chorowic. Antysemicki najazd skończył się zdemolowaniem sklepów żydowskich.
Bojówkarzy ujęła policja, a sam Doboszyński został skazany na więzienie. Po wojnie sprawa Doboszyńskiego
ponownie trafiła na wokandę. Komunistyczny sąd w pokazowym procesie wydał wyrok śmierci, który wykonano.
Również w 1937 roku regionem wstrząsnęły niepokoje. Tym razem odpowiedzialnymi byli okoliczni chłopi,
którzy chcieli zamanifestować swoje niezadowolenie z ówczesnych społeczno-gospodarczych relacji miast
i wsi.
II wojna światowa
Kampania wrześniowa na Ziemi Myślenickiej była krótkim, ale krwawym epizodem. W czasie zmagań wojsk obronnych
z hitlerowcami, najeźdźcy spalili kilka wsi i dopuścili się egzekucji ludności cywilnej w ramach odwetu
za rzekome ataki na niemieckie wojsko. Działania polskie w powiecie myślenickim bardzo szybko zeszły
do podziemia. Już pod koniec 1939 roku powołano pierwsze oddziały Służby Zwycięstwu Polski, które z czasem
przekształciły się w jednostki Armii Krajowej.
Eksterminacja ludności żydowskiej nie ominęła Myślenic. W 1942 roku wywieziono do obozów zagłady lub
zamordowano na terenie powiatu, m.in. w Brzączowicach, wielu Polaków wyznania mojżeszowego. Rok 1943
zaznaczył się pacyfikacjami m.in. Krzeczowa, Lubnia i Sułkowic. Ludność cywilną naziści mordowali za
współpracę lub podejrzenie współpracy z ruchem konspiracyjnym.
Główną bazą partyzantów w regionie był masyw Łysiny, zwłaszcza rejon Suchej Polany. Działania żołnierzy
w pierwszych dniach akcji Burza, w lipcu 1944 roku, m.in. odbicie z aresztu w Dobczycach jednego
z partyzantów, doprowadziły do wycofania posterunków niemieckich z okolic Raciechowic i Wiśniowej. Posunięcie
okupanta skutkowało powołaniem Rzeczpospolitej Raciechowickiej. Niemcy, nie mając możliwości pokonania
partyzantów prowadzili z nimi rokowania. Ostatecznie jednak zorganizowali dużą akcję rozbicia oddziałów
konspiracyjnych. Pierwsze duże starcie we wrześniu 1944 wygrali partyzanci, jednak ponosząc znaczne straty.
Do drugiej obławy Niemcy skierowali 20-krotnie większe siły, w liczbie 8000 żołnierzy i policjantów.
Po utraceniu bazy na Suchej Polanie oddziały partyzanckie zostały zreorganizowane. Pod koniec 1944 roku
w okolicy pojawili się partyzanci radzieccy.
Wyzwolenie Ziemi Myślenickiej przynieśli na początku 1945 roku żołnierze 38 Armii gen. Kiryłła Moskalenki.
Do starć z broniącymi pozycji Niemcami dochodziło głównie w dolinie Raby. 21 stycznia wyzwolono Myślenice.
Do końca stycznia cały powiat myślenicki został odbity z rąk hitlerowców. Nowe czasy przyniosły nowy
reżim. Część partyzantów włączyła się do tworzenia struktur państwowych zasilając szeregi milicji. Ci
żołnierze podziemia, którzy nie godzili się na kolejną okupację zeszli do podziemia. Na terenie powiatu
myślenickiego do walk z aparatem państwowym dochodziło sporadycznie. Nieopodal działał oddział osławionego
majora Kurasia Ognia.
Od 1945 roku do współczesności
Lata powojenne to nie tylko walka o utrwalenie władzy ludowej i walka z tą władzą właśnie, ale przede
wszystkim rozwój społeczno-gospodarczy powiatu myślenickiego. Bardzo ważnym elementem codziennego życia
w powojennej Polsce była religia. Ziemie górskie zawsze zamieszkiwali bardzo pobożni ludzie. Myśleniczanie
dali wyraz swej religijności w sierpniu 1969 roku. Wówczas odbyła się koronacja obrazu Matki Boskiej
Myślenickiej. Aktu dokonał kardynał Karol Wojtyła, późniejszy papież i święty Jan Paweł II. W czasie
uroczystości, centrum miasta zapełniło się ludźmi. Tłum wiernych był tak duży, że niemożliwy stał się
przejazd trasą na Zakopane, która wówczas wiodła przez myślenicki rynek.
Budowa infrastruktury komunikacyjnej i nowych zakładów przemysłowych doprowadziła do rozkwitu głównego
ośrodka administracyjnego w regionie - Myślenic. W roku 2008 oddano do użytku fragment drogi ekspresowej
z Myślenic do Pcimia. W kolejnych latach udostępniono dalsze etapy zakopianki. Obecnie trwają
prace nad budową odcinka Lubień-Chabówka. W ciągu trasy znajdzie się najdłuższy tunel drogowy w Polsce.
Na obszarze powiatu myślenickiego działają duże zakłady przemysłowe, m.in. Vistula, Unimil i Tele-fonika
Kable. Grupa Tele-fonika jest sponsorem generalnym ekstraklasowego klubu piłkarskiego Wisła Kraków. Zaangażowanie
firmy w sport doprowadziło do uruchomienia na myślenickim Zarabiu, w styczniu 2014 roku, głównej bazy
treningowej klubu.
Rozkwitowi turystyki w powiecie myślenickim zawsze sprzyjała różnorodność krajobrazów. Z głębokiej doliny
Raby turyści mogli penetrować wzniesienia Beskidu Myślenickiego i Wyspowego. Atrakcyjność krajobrazową
podniósł w 1986 roku Zbiornik Dobczycki. Rezerwuar wody pitnej dla Krakowa nigdy nie był i nie jest udostępniony
do celów rekreacyjnych, ale stanowi wyraźną dominantę w regionie. Ofertę turystyczną uzupełnił w 1988
roku wyciąg krzesełkowy na górę Chełm, gdzie na zwiedzających czekają trasy narciarskie i wieża widokowa.
Wyjątkową atrakcją regionu stało się myślenickie Zarabie. Choć dzielnica nękana jest w czasie powodzi
przez wezbrane wody Raby to rozwija się prężnie. Pośród licznych obiektów służących rekreacji i odpoczynkowi
odnaleźć można tam bulodrom, którego istnienie miasto zawdzięcza powołanemu do życia w 1999 roku Towarzystwu
Miłośników Petanque w Myślenicach. Organizacja ta była pierwszą w Polsce organizacją zrzeszającą miłośników
gry w kule. W 2007 roku towarzystwo przekształciło się w Myślenicki Klub Petanque, który odnosi sukcesy
na mistrzostwach Polski w tej dyscyplinie.
Myślenice będąc stolicą powiatu myślenickiego mają aspiracje do stania się regionalnym centrum turystyki.
Planom tym zdecydowanie sprzyjają warunki naturalne i zaangażowanie lokalnej społeczności w rozwój regionu.
Wykorzystana Literatura:
Cieślik M., 2001, Ziemia Tokarska - zarys dziejów, Tokarnia
Czeppe Z., German K. (red.), 1993, Monografia Ziemi Myślenickiej, tom 3, Kraków
Gąsowski T.(red.), 2012, Myślenice. Monografia miasta, Myślenice-Kraków 2012
Kersten A. 1970, Na tropach Napierskiego. W kręgu mitów i faktów, Warszawa
Mysiński A., 2003, Ziemia myślenicka w dwudziestoleciu międzywojennym 1918-1939, Kraków
Reinfuss R. (red.),, 1970, Monografia powiatu myślenickiego, Kraków
Ruta B., 2008, Dobczyce: rozwój miasta od założenia do połowy XVII wieku, Kraków 2008
Sadowski P., 2003, Gmina Pcim. Monografia geograficzno-historyczna, Pcim
|
