|
Tomasz Duda
Od lat 80. XX wieku systematycznie wzrasta liczba rewitalizowanych szlaków pielgrzymkowych na terenie całej Europy. Zyskują one coraz większe znaczenie dla turystyki kulturowej (w tym przede wszystkim turystyki religijnej) stając się w wielu przypadkach alternatywną przestrzenią turystyczną. Dzięki szerokiej promocji coraz więcej osób zainteresowanych jest wędrowaniem szlakami świętego Jakuba poznając przy okazji obiekty związane z dziedzictwem kulturowym i religijnym regionu. W takiej sytuacji rewitalizacja tego typu systemów w znacznym stopniu przyczynia się do dywersyfikacji przestrzeni i rozwoju ruchu turystycznego.
Bazując na historycznym dziedzictwie kulturowym Pomorza Zachodniego powołanie do życia szlaku pielgrzymiego, pełniącego również funkcje szlaku turystycznego, stanowi ważny krok w planowaniu rozwoju turystycznego regionu. Jego znaczenie wzmacnia fakt, iż PDSJ jest częścią międzynarodowego systemu Dróg Jakubowych i doskonale wpisuje się w sieć znakowanych szlaków turystyki kulturowej Europy.
Pomorska Droga Świętego Jakuba, jako oznakowany i opisany szlak jest systemem młodym, powstałym w połowie 2013 roku. Z racji przynależności do ogólnoeuropejskiej sieci jej popularność bardzo szybko i systematycznie wzrasta. Służy temu nie tylko odpowiednia promocja, ale również fakt jego przebiegu przez miejscowości stanowiące ważne cele turystyki kulturowej (Szczecin, Kołobrzeg, Kamień Pomorski), ich znaczenie dla innych form turystyki kulturowej (np. muzealnej, biograficznej, militarnej), jak również tematyczne krzyżowanie się z innymi szlakami kulturowymi w tej części kraju – Szlakiem Gotyku Ceglanego, Szlakiem Cystersów czy Szlakiem Latarni Morskich. Dodatkowo siłą przyciągającą turystów na szlak są liczne przestrzenie atrakcyjne z punktu widzenia turystyki przyrodniczej i ekoturystyki. Możliwości zrównoważonego rozwoju ruchu turystycznego, nawiązującego do bogatego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Pomorza stanowi jedną z najważniejszych mocnych stron całego systemu PDSJ.
Analizując potencjał turystyczno-kulturowy szlaku, można zauważyć, że koncentruje się on głównie wokół walorów o charakterze religijnym, a więc ściśle związanych z tematyzacją całego systemu. Niemniej jednak, w wielu miejscach, wykazuje również cechy związane z innymi formami turystyki kulturowej – dziedzictwa historyczno-kulturowego, muzealnej, miejskiej, biograficznej, eventowej, tanatoturystyki i turystyki kulturowo-przyrodniczej.
Turystyka religijna, w odróżnieniu od klasycznie pojmowanego pielgrzymowania (decydująca o użyciu odpowiedniego pojęcia jest motywacja, jaką kieruje się użytkownik szlaku), rozwija się tu na bazie dostępnych obiektów o charakterze sakralnym oraz dość licznych wydarzeń. Największe znaczenie mają w tym przypadku miejsca o charakterze sanktuarium, będące niekiedy również historycznymi punktami docelowymi peregrynacji. Obecnie stanowią obiekty o dużym potencjale historycznym i turystycznym, z coraz to lepiej rozwiniętą bazą towarzyszącą i całą infrastrukturą turystyczną. Na terenie województwa zachodniopomorskiego, wzdłuż szlaku Pomorskiej Drogi Świętego Jakuba, będą to przede wszystkim Sanktuarium Matki Boskiej Trzykroć Przedziwnej na Górze Chełmskiej pod Koszalinem (jedna z dawnych trzech tzw. świętych gór Pomorza), pustelnia na Świętej Górze Polanowskiej oraz sanktuaria w Trzebiatowie, Kamieniu Pomorskim i Szczecinie. Turystyka religijna (choć w mniejszym stopniu) rozwija się również w oparciu o liczne atrakcyjne (w większości zabytkowe) obiekty sakralne, stanowiące ze względu na swoją unikatowość przedmiot zainteresowania turysty. Należą do nich w większości średniowieczne kościoły, m.in. w Iwięcinie (z unikatowym malowidłem stropowym przedstawiającym Sąd Ostateczny), Gosławiu (z tajemniczymi szachownicami na kamiennym portalu), Darłowie (ciekawa polichromia, XVII-wieczna snycerka i kaplica grobowa skandynawskiego króla Eryka) oraz miejsca związane z XII-wieczną misją chrystianizacyjną Pomorza biskupa Ottona z Bambergu – studzienka misyjna w Cerkwicy, kościoły w Białogardzie, Kamieniu Pomorskim i Wolinie oraz grodzisko z fundamentami najstarszej świątyni regionu w Lubinie na Wyspie Wolin.
Turystyka dziedzictwa historyczno-kulturowego regionu oferuje miejsca ważne z punktu widzenia historii Pomorza Zachodniego, jednocześnie stanowiące punkty kluczowe na szlaku Pomorskiej Drogi Świętego Jakuba (PDSJ). Są to z pewnością cztery gotyckie bazyliki katedralne: w Szczecinie, Kamieniu Pomorskim, Kołobrzegu i Koszalinie. Monumentalne świątynie świadczą o znaczeniu wymienionych miast w średniowieczu, będących również ważnymi ośrodkami największego w regionie związku kupieckiego - Hanzy. Bogate, zachowane wyposażenie katedr w Kołobrzegu i Kamieniu Pomorskim dodatkowo wzmacnia atrakcyjność miejsca i całego regionu. Trasa Pomorskiej Drogi Świętego Jakuba obejmuje także miejsca związane z bogatą historią, tradycja i kulturą dawnych zakonów, w tym przede wszystkim cystersów. Pomorski Szlak Cysterski krzyżuje się z jakubową drogą w Iwięcinie, Bukowie Morskim, Wolinie i Szczecinie. Znaczna część obiektów na trasie PDSJ reprezentuje wspaniale rozwinięte cechy architektury gotyku ceglanego, charakterystycznego dla dziedzictwa kulturowego Pomorza. Część z nich oficjalnie figuruje także na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego (Szczecin – katedra Św. Jakuba, Kołobrzeg – katedra, Kamień Pomorski – katedra, Koszalin – katedra oraz zespół fragmentów murów miejskich, zespoły architektoniczne Trzebiatowa, Darłowa oraz wiejskie kościoły w Iwięcinie, Suchej Koszalińskiej czy Bukowie Morskim).
Turystyka muzealna, jako forma turystyki kulturowej pojawia się na szlaku w kilku miejscach. Najbardziej znaczącym punktem jest Kołobrzeg, gdzie znajduje się jedno z bardziej znanych i popularnych wśród turystów Muzeum Oręża Polskiego wraz z oddziałem poświęconym historii miasta Kołobrzegu To tutaj przechowywane są znaleziska średniowiecznych znaków pielgrzymich, w tym charakterystycznej muszli św. Jakuba, znalezionej podczas prac archeologicznych na Starym Mieście. Duże znaczenie dla turystyki muzealnej posiadają także Szczecin (Muzeum Narodowe, Muzeum Techniki i Komunikacji, Muzeum Zamkowe na Zamku Książąt Pomorskich), Koszalin (Muzeum Narodowe wraz z Wioską Jamneńską) i Kamień Pomorski (Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej).
Turystyka biograficzna nie jest jeszcze dobrze rozwiniętą forma turystyki kulturowej na Pomorzu Zachodnim, choć potencjał ku temu jest naprawdę wysoki. Przez tereny dawnego Księstwa Pomorskiego, a następnie Brandenburgii, Szwecji, Prus, Niemiec i Polski przewinęło się przez wieki wiele znamienitych osobowości, których znaczenie dla rozwoju regionu, a nawet państwa jest nieocenione. Wzdłuż systemu PDSJ warto zwrócić uwagę na postać misjonarza Pomorza – biskupa Ottona z Bambergu, świętego, którego dwie misje chrystianizacyjne w XII wieku przyczyniły się do znacznego podniesienia rangi regionu. Miejscowości odwiedzane przez biskupa podczas wspomnianych misji tworzą dziś nieformalny szlak tematyczny, na którym dzięki specjalnym tablicom informacyjnym (niestety nielicznym) i publikacjom popularno-turystycznym można zapoznać się z postacią i jego wędrówkami po Pomorzu. Do najbardziej znaczących miejscowości na szlaku PDSJ związanych z obecnością św. Ottona należą Szczecin, Wolin, Lubin, Kamień Pomorski, Cerkwica i Białogard.
Turystyka eventowa koncentruje się głównie w większych ośrodkach miejskich, gdzie każdego roku organizuje się wiele różnorodnych wydarzeń i imprez o charakterze kulturowym i turystycznym (zarówno związanych z tematyką szlaku PDSJ, jak również nie związanych z nią). W Szczecinie od kilku lat organizowany jest Jarmark Jakubowy, który cieszy się z roku na rok coraz większą popularnością i jest już rozpoznawalną marką nie tylko szlaku Pomorskiej Drogi Świętego Jakuba, ale także samego miasta. Poza tematyką szlaku największym znaczeniem dla miasta cieszą się flagowe wydarzenia jak doroczne Dni Morza połączone z paradą żaglowców, Międzynarodowy Festiwal Ogni Sztucznych Pyromagic, oraz Koncerty Organowe w katedrze Św. Jakuba. Wspaniałe koncerty muzyki organowej organizowane są każdego roku w Kamieniu Pomorskim w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej. W pobliskim Wolinie każdego roku tysiące turystów w różnych zakątków Europy ściąga na Festiwal Słowian i Wikingów z największą rekonstrukcją historyczną w regionie. Zainteresowaniem turystycznym cieszą się również lokalne festiwale i eventy, jak np. Festiwal Kaszy w Trzebiatowie, Bitwa o Krowę w Białogardzie, Festiwal Kabaretów w Koszalinie, Międzynarodowe Spotkania z Folklorem Interfolk w Kołobrzegu czy rekonstrukcje historyczne walk o Kołobrzeg.
Tanatoturystyka (turystyka cmentarna) jedynie w pojedynczych przypadkach odnosi się na omawianym obszarze do dużych i unikatowych, przynajmniej na skalę regionalną, cmentarzy. Takim przykładem jest Cmentarz Centralny w Szczecinie, największa w Polsce i trzecia co do wielkości w Europie nekropolia, będą również swoistym ogrodem dendrologicznym z unikalnymi gatunkami drzew sprowadzanymi tu nawet spoza Europy. Utworzono tu dwa szlaki tematyczne (przyrodniczy i historyczny), dzięki którym licznie odwiedzające cmentarz wycieczki zapoznają się z historią miejsca i całego miasta, podziwiając przy tym wspaniały drzewostan. W pozostałych regionach i miejscach położonych wzdłuż szlaku Pomorskiej Drogi Świętego Jakuba spotykane są niewielkie cmentarze wiejskie, na których jednak coraz częściej rewitalizowane są lapidaria lub miejsca pochówki (np. duże grobowce) należące do szlacheckich rodów pomorskich, dawnych mieszkańców regionu lub wyznawców innych religii (np. Kołobrzeg, Kamień Pomorski, Trzebieszewo, Cerkwica, Borzysławiec i wiele innych). Szczególnym miejscem jest kaplica grobowa księcia pomorskiego i jednocześnie króla wszystkich trzech krajów skandynawskich – Eryka Pomorskiego w Darłowie, a także miejsca zgromadzenia szczątków doczesnych książąt pomorskich – Gryfitów w katedrach w Kamieniu Pomorskim oraz Szczecinie.
Turystyka kulturowo-przyrodnicza obejmuje dawne założenia parkowe i parkowo-pałacowe, spotykane w wielu miejscowościach położonych na szlaku PDSJ. Na szczególną uwagę zasługują parki zdrojowe i miejskie w Kołobrzegu (z licznymi gatunkami drzew egzotycznych, często jedynych lub jednych z nielicznych przedstawicieli w Polsce) oraz założony przez Petera Lennego (twórcę m.in. ogrodów Sansoussi w Poczdamie) w Świnoujściu. Specyficznym przykładem założenia przyrodniczo-kulturowego jest Święta Góra Polanowska – doskonałe połączenie urozmaiconego krajobrazu polodowcowego z działalnością człowieka (pustelnia, święte źródełko, kalwaria polanowska).
|
