|
Armin Mikos v. Rohrscheidt
Bogusław Rzyski
Dzieje Szlaku Piastowskiego
Podstawy historyczne i materialne.
Wydarzenia, które legły u podstaw koncepcji i tematyzacji współczesnego turystyczno-kulturowego Szlaku Piastowskiego rozegrały się pomiędzy polową wieku IX a końcem wieku XIII, czyli w epoce plemiennych państw słowiańskich oraz w najwcześniejszym okresie dziejów Państwa Polskiego. Już około sto lat przed oficjalnym pojawieniem się państwa Mieszka I. na kartach europejskiej historii na terenie północnej i wschodniej Wielkopolski oraz zachodnich Kujaw kształtowały się pierwsze zręby organizmu państwowego Polan, powstawały grody, stanowiące nie tylko strategiczne punkty obronne, ale i ośrodki administracji okolicznych terenów oraz lokalnego handlu. Punkt ciężkości tego państewka znajdował się mniej więcej na obszarze od Gniezna po Kruszwicę (przy czym obie miejscowości były wówczas znacznymi grodami) zaś w kierunku południowym aż po podwrzesińskie Grzybowo, które okres swojej świetności miało przed rokiem 930. W nieznanych dziś okolicznościach władzę w tym organizmie przejęła dynastia piastowska, pod której rządami ekspansja „państwa gnieźnieńskiego” postępowała szybko we wszystkich kierunkach. Jeszcze w okresie przed przyjęciem chrześcijaństwa Mieszko I państwo piastowskie obejmowało dzisiejszą Wielkopolskę, Kujawy i znaczne połacie Ziemi Lubuskiej oraz niemal całe Mazowsze. Okres panowania pierwszych dwóch chrześcijańskich władców tych terenów, pomiędzy przełomowym dla historii powstającej właśnie Polski rokiem 966 a 1025, silnie odcisnął swoje piętno nie tylko na wierzeniach oraz sposobie organizacji życia politycznego i społecznego zamieszkujących tu ludzi, ale pozostawił także pierwsze pozostające poza sporem materialne ślady dynamicznej budowy europejskiego państwa. W tym właśnie czasie powstał gród rezydencjonalny na Ostrowie Lednickim, kluczowe znaczenie uzyskał rozbudowany gród poznański, w którym wzniesiono pierwszy zapewne murowany budynek na terenie Polski – palatium książęce. Rozbudowany został znacznie najpotężniejszy już wówczas gród gnieźnieński, w Poznaniu i Gnieźnie przystąpiono także do wznoszenia katedr biskupich. Być może wtedy już powstały pierwsze wielkopolskie i kujawskie klasztory, choć ich odkryte pozostałości nie rozstrzygają jednoznacznie kwestii początków. W końcu X i w pierwszej ćwierci XI wieku tereny Wielkopolski i Kujaw stanowiły najsilniej rozwinięty i „stołeczny” obszar zjednoczonych po raz pierwszy etnicznych ziem polskich. Najważniejszymi grodami tej centralnej dzielnicy kraju były: Gniezno, Poznań, Ostrów Lednicki, Giecz i Kruszwica. To na tym terytorium powstało najpierw pierwsze biskupstwo (Poznań) a potem siedziba polskiej metropolii kościelnej (Gniezno), tu dokonały się akty symbolicznie potwierdzające zarówno akceptację państwa polskiego w ramach chrześcijańskiej Europy (Zjazd Gnieźnieński w roku 1000), jak i podkreślające jego ambicje odgrywania w niej suwerennej roli (obie koronacje królewskie w roku 1025). W Poznaniu pochowano pierwszych piastowskich władców całej Polski, zaś jej „misjonarka” - czeska księżna Dąbrówka - spoczęła w Gnieźnie. Pochód przez te ziemie (i to prawdopodobnie niemal dokładnie wzdłuż dzisiejszego przebiegu Szlaku) biskupa Wojciecha, zmierzającego na zakończoną śmiercią misję wśród Prusów (997), jego pochówek w Trzemesznie, a potem w Gnieźnie i szybka kanonizacja, oraz wyznaczona mu rola pierwszego patrona chrześcijańskiej Polski przyczyniły się do powstania w świadomości mieszkańców tych terenów dodatkowego wątku religijnego (hagiograficznego), silnie wspieranego przez Kościół. Po połowie XI wieku, w wyniku zupełnego niemal spustoszenia Wielkopolski przez najazd Brzetysława w roku 1038 ośrodek stołeczny Polski przeniósł się do Krakowa, jednak ziemie „starszej Polski” (Polonia Maior - Wielkopolska) pozostały w świadomości Polaków kolebką ich państwa. Świadczyły o tym zarówno szybka odbudowa grodów Poznania i Gniezna oraz tutejszych katedr, jak i koronacja kolejnego króla: Bolesława Śmiałego w roku 1076 właśnie w Gnieźnie. W wieku XII na terenie Wielkopolski i Kujaw, ówcześnie mniej niepokojonych przez działania wojenne rozwinęło się m.in. budownictwo sakralne, w tym sieć ważnych klasztorów (Mogilno, Trzemeszno, Strzelno) oraz innych znaczących świątyń (Inowrocław, Kruszwica), które zachowały się do dziś w całości lub znacznych fragmentach i stanowią poważną część zabytków na Szlaku Piastowskim. Podczas rozbicia dzielnicowego z Wielkopolski wyszła jedna z najważniejszych prób zjednoczenia państwa, podjęta przez rezydującego w Poznaniu Przemysła II i uwieńczona koronacją królewską w Gnieźnie (1295), niestety nagle przerwana zabójstwem króla w roku następnym. Także próbujący zebrać ziemie polskie czeski król Wacław II przez koronację (1300) i małżeństwo z córką ostatniego wielkopolskiego Piasta nawiązał do stołecznej niegdyś, a symbolicznie nadal istotnej roli wielkopolskiego ośrodka politycznego w piastowskiej monarchii. Od czasów zjednoczenia państwa przez Władysława Łokietka (także zresztą pochodzącego z Kujaw) także owa symboliczna rola ostatecznie przejdzie na Kraków i Małopolskę i przestanie odgrywać ważniejszą rolę w świadomości większości Polaków - mieszkańców państwa, którego interesy i ekspansja rozwiną się w kolejnych wiekach w kierunku wschodnim. Pozostaną materialne świadectwa wielkiej historii, które po stuleciach posłużą do jej uobecnienia w ramach turystycznego Szlaku Piastowskiego.
Powstanie i rozwój Szlaku Piastowskiego.
Pomysł „Szlaku Piastowskiego” powstał już w latach 30-tych XX wieku. W ramach krajoznawstwa funkcjonowała wówczas idea poznawania w ramach wycieczek i rajdów turystycznych ziem polskich niedawno zjednoczonych po okresie rozbiorów. Wycieczki odbywane szlakiem od Poznania przez Gniezno po osnuta legendami Kruszwicę przecierają główną trasę późniejszego szlaku, nie podejmuje się jednak jeszcze żadnych działań organizacyjnych.
Dopiero na przełomie lat 60 i 70 XX wieku rozpoczyna się realizacja dużego projektu historyczno- turystycznego, któremu nadano nazwę „Szlak Piastowski”. Pierwsza poświęcona Szlakowi publikacja typu przewodnikowego: „Turystyczny Szlak Piastowski” autorstwa P. Dzianisza i D. Umińskiego ukazała się w Bydgoszczy w roku 1967. Inicjatywa „zmaterializowania” Szlaku pojawiła się natomiast w kręgu ówczesnych władz województwa poznańskiego. W założeniu miał to być szlak prowadzący przez tereny związane z początkami państwa polskiego - zgodnie z hasłem „Stąd nasz ród”. Pierwsze prace związane z wytyczaniem i zagospodarowaniem „Szlaku Piastowskiego” były stosunkowo skromne. Pobudowano kilka charakterystycznych drewnianych wiat przystankowych, stylizowanych na historyczne budowle, powstały placówki muzealne: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy i Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Po roku 1976 podjęto budowę zajazdów („Rzepicha”, „Drogorad”), zaś w ramach upiększania trasy głównej postawiono przy niej nawet kilka atrap zabytkowych budowli (wiatraki), mających zapewne zwracać uwagę podróżujących szlakiem na jego ciągłość historyczną. W tym samym okresie powstają także pierwsze mapy Szlaku i przewodniki po nim.
Burzliwy rozwój infrastruktury wokół szlaku następuje dopiero w latach 90 XX wieku. W okresie gwałtownych przemian gospodarczych w naszym kraju w okolicach, przez które przebiega Szlak Piastowski zniknęło wiele zakładów przemysłowych, co spowodowało znaczny wzrost bezrobocia. W tym kontekście w wielu miejscowościach i mikroregionach turystyka została zauważona i doceniona jako potencjalne źródło dochodów i generator nowych miejsc pracy. Jednocześnie w nowej – kształtowanej przez samorządy - rzeczywistości politycznej i gospodarczej, zarówno w skali lokalnej jak i regionalnej zostały podjęte inicjatywy renowacji licznych zabytków, położonych wzdłuż Szlaku, znacznie przyspieszył także rozwój bazy noclegowej i gastronomicznej, służącej zaspokojeniu potrzeb turystów. Powstał także szereg gospodarstw agroturystycznych, zapewniających kompleksową obsługę zwiedzających szlak (noclegi, wyżywienie, rowery, oferta jazdy konnej itd.).
W roku 2003 Szlak Piastowski, dotychczas istniejący wirtualnie jako wyznaczony na podstawie historycznej tematyki, zyskał swojego koordynatora. Jest nim Organizacja Turystyczna „Szlak Piastowski”, powstała z inicjatywy Starostwa Powiatowego w Gnieźnie. Przejęła ona zadanie kierowania działalnością związaną z rozwijaniem Szlaku jako produktu turystycznego a także jego promocji. OT Szlak Piastowski stworzyła od tej pory i prowadzi system informacji Szlaku, w tym portal internetowy z elementami interaktywnymi, przygotowuje na bieżąco materiały informacyjne o promocyjne, bierze aktywny udział w targach turystycznych, opracowuje w różnych wariantach oferty wycieczek po szlaku dla grup i turystów indywidualnych. W roku 2006 dokonała oznakowania wielkopolskiego odcinka Szlaku Piastowskiego tablicami w europejskim standardzie E-22. W ramach działania organizacji przeprowadzane są także regularne szkolenia przewodników turystycznych po Szlaku Piastowskim, co zapewnia profesjonalną kadrę dla obsługi turystyki dziedzictwa kulturowego, studyjnej, edukacyjnej i regionalnej. Dzięki przystąpieniu kilku wielkopolskich samorządów do OT Szlak Piastowski i ich znacznemu zaangażowaniu w jego działania możliwe stało się także przeprowadzenie znakowania szlaków pieszych, rowerowych i pielgrzymkowych, utworzenie kilku nowych atrakcji turystycznych (jak np. wieża widokowa w Dusznie na Wale Wydartowskim) oraz wspólne działania promocyjne (wystawiennictwo na targach turystycznych, wspólne wydawnictwa, promocja internetowa). Szczególnie aktywne jest w tej dziedzinie Starostwo Powiatowe w Gnieźnie, które jest członkiem Organizacji od samego początku jej istnienia. Między innymi dzięki odpowiednim nakładom finansowym na promocję Szlaku na terenie powiatu gnieźnieńskiego odnotowuje się coroczny wzrost liczby turystów o około 100%.
W latach 2000-2009 dzięki coraz liczniejszym publikacjom typu przewodnikowego oraz rosnącej liczbie portali internetowych poszczególnych obiektów Szlak Piastowski jest dziś znacznie bardziej niż jeszcze 10 lat temu obecny na liście popularnych krajowych destynacji turystycznych. Jego siłę przyciągania zwiększają sezonowe eventy kulturowe, odbywające się pomiędzy majem a wrześniem od Poznania od Biskupin.
Środki na budowę i rozwój Szlaku jako produktu turystycznego pozyskiwane są głównie z dotacji Wielkopolskiego Urzędu Marszałkowskiego w Poznaniu oraz z dotacji Starostwa Powiatowego w Gnieźnie (w tym pozyskane przez Starostwo środki unijne z programu ZPORR), a także ze składek członkowskich i ze sprzedaży wydawnictw i przewodników.
Literatura:
Dzianisz P., Umiński D., Turystyczny Szlak Piastowski, Bydgoszcz 1967
Hensel W., Najdawniejsze stolice Polski. Gniezno, Kruszwica, Poznań., Warszawa 1960
Jakubczyk W.(red.), Dzieje Wielkopolski, t. II., Poznań 1973
Kurnatowska Z. (red.), Tropami Świętego Wojciecha, Poznań 1999
Labuda G., Pierwsze państwo polskie, Kraków 1989
Łęcki W., Szlak Piastowski. Przewodnik, Poznań 2006
Maluśkiewicz P, Między legendą i historią. Szlakiem Piastowskim z Poznania do Gniezna, Poznań 1995
Sikorska J (red.)., Skąd się Polska zaczęła, od Kruszwicy do Poznania. Rzecz o Szlaku Piastowskim, Bydgoszcz 2006
Topolski J. (red.), Dzieje Wielkopolski, t. I, Poznań 1969
Wojtowicz A. (red.), Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów, Poznań 2000
|
