Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 1 czerwca 2013, redaktor prowadzący numeru: Przemysław Buryan

Numer 6/2013 (czerwiec 2013)

Opracował: Tomasz Jankowski

Ze względu na przewagę walorów kulturowo-przyrodniczych, najkorzystniejszą porą na zaplanowanie podróży po powiecie chojnickim są miesiące od maja do września włącznie. Wówczas też można natrafić na jeden z lokalnych eventów kulturalnych: Dni Chojnic związane z Jarmarkiem Świętojańskim, czy też Inscenizację bitwy pod Krojantami. Jako że poniższa oferta nie jest powiązana z żadną z odbywających się imprez, udział w nich zależy od woli podróżującego turysty. Ponieważ w weekend mocno ograniczona jest komunikacja publiczna, preferowaną formą przemieszczania się jest transport własny, nie ograniczający mobilności turysty. Pobyt zaplanowany jest na dowolny weekend, to jest od piątkowego popołudnia do godzin popołudniowych w niedziele.

Dzień 1: Chojnice
Pierwszy dzień warto poświęcić na zwiedzenie miasta powiatowego. Po mieście można poruszać się pieszo, ponieważ odległość obiektów od siebie nie jest znaczna, a spacer pozwoli na obejrzenie licznych zabytkowych kamieniczek Starego Miasta. Najkorzystniej położony parking znajduje się przy Parku Tysiąclecia od ulicy Sukienników, odpowiednio blisko obiektów, a także proponowanego miejsca noclegu.

1. Konwikt - dawny klasztor augustianów (obecne Liceum Katolickie) to pamiątka po zakonnikach - klasztorze augustianów - ulokowanym na półwyspie nazywanym odtąd Mnisim Ostrowem (obecnie ulica Grunwaldzka). Pod koniec XVIII wieku powstał tu murowany kościół wraz z zabudowaniami klasztornymi w stylu późnobarokowym. Jednak już wkrótce decyzją władz pruskich klasztor został skasowany, a zabudowania stały się własnością katolickiego gimnazjum. Sprzęty liturgiczne przekazano chojnickiemu kościołowi farnemu, a zakonnicy przenieśli się do innego klasztoru. Kościół i klasztor przebudowano na mieszkania dla nauczycieli i uczniów. W późniejszych latach gmach pełnił funkcję miejskiego żłobka. Od 1991 roku jest siedzibą Katolickiego Liceum Ogólnokształcącego im. Romualda Traugutta.

2. Pierwotnie kościół był salowy, zamknięty trójbocznie od strony prezbiterium. W jego wnętrzu znajdowały się trzy barokowe ołtarze i słynący łaskami obraz Matki Boskiej Pocieszenia, który w 1852 r. przekazano do kościoła parafialnego w Wielu. Przeprowadzona przebudowa spowodowała zatarcie późnobarokowych cech świątyni. Wnętrze kościoła podzielono na dwie kondygnacje, a z jego wieży usunięto hełm. W narożach pomiędzy korpusem a wieżą znajdują się przybudówki o wklęsłych ścianach, pełniące pierwotnie funkcję klatki schodowej. W przyziemiu wieży zachowało się wejście do kościoła, prowadzące do niewielkiej kruchty. Wnętrze obiektu nie jest udostępniane zwiedzającym.

3. Galeria-Muzeum Janusza Trzebiatowskiego Od 25 września 2010 r. w budynku Baszty Więziennej przy ul. Sukienników 16 w Chojnicach funkcjonuje galeria sztuki. W okresie 2009-2010 dokonano przebudowy obiektu w celu zmiany sposobu użytkowania Baszty Więziennej na galerię sztuki oraz zakupiono wyposażenie do Galerii. Obecnie na 5 poziomach prezentowane są prace pochodzącego z Chojnic krakowskiego artysty Janusza Jutrzenki-Trzebiatowskiego (m.in. pastele, plakaty, fotografie) oraz inne eksponaty (m.in. medale, rzeźby) przekazane przez niego rodzinnemu miastu na drodze darowizny.

4. Spacer wzdłuż ciągu murów obronnych. Tzw.Kamienny Pierścień to mury miejskie z bramami, basztami i fosą. Powstały one w okresie średniowiecza, do dnia dzisiejszego zachowały się ich znaczne fragmenty. Dzięki temu spacerując wzdłuż kamienno-ceglanej zabudowy można wyobrazić sobie wielkość ówczesnego miasta oraz system jego obrony. Od strony ulicy Sukienników widoczne są dwie masywne szkarpy, wzmacniające konstrukcję muru i wybudowanej na nim baszty. Idąc ulicą Sukienników na zachód dociera się do Baszty Więziennej ze wspomnianą Galerią Twórczości Janusza Trzebiatowskiego. Kierując się na północ zwiedzający natrafia na basztę Kurza Stopa, w której mieści się Galeria Współczesnej Sztuki Polskiej. Tuż za nią znajduje się baszta zwana Dom Szewski, pełniącą funkcję magazynu muzealnego. Dalej znajduje się Baszta Szewska, a za nią Brama Człuchowska (dziś Muzeum Historyczno-Etnograficzne - opis poniżej). Ta pierwsza została zbudowana na planie kwadratu, a jej nazwa pochodzi od cechu szewskiego, który był odpowiedzialny za obronę tej części murów. Obecnie mieści się w niej biblioteka muzealna. Następną w kolejności jest niedawno odbudowana baszta, w której mieści się Centrum Informacji Turystycznej tzw. "Brama Kaszubskiego Pierścienia". Idący wzdłuż murów w kierunku ulicy Młyńskiej jako ostatnią z zachowanych baszt napotyka sześcioboczną Basztę Wronią. Pełniła ona kiedyś funkcje militarną, później była więzieniem. Obecnie mieści się w niej siedziba chojnickiego Muzeum Historyczno - Etnograficznego. W południowej części murów znajdowała się również tzw. furta mnisia, przez którą mogli wchodzi do miasta augustianie.

5. Brama Człuchowska: Muzeum Historyczno-Etnograficzne. Brama Człuchowska jest jedyną zachowaną z trzech historycznych bram wjazdowych do miasta. Dwie pozostałe: Młyńska i Gdańska, zostały rozebrane w 1838 roku z powodu braku środków na ich konserwację oraz dla pozyskania materiałów budowlanych. Bramy stanowiły istotny element zabudowań obronnych. Przed każdą znajdował się most zwodzony, którego po drugiej stronie broniły baszty przyczółkowe. W przypadku Bramy Człuchowskiej nosiły one nazwy Słoń i Byk. Ocalała brama zbudowana została z cegieł na planie kwadratu - w stylu gotyku pomorskiego. Brama posiada sześć kondygnacji. Pierwsza z nich to część wjazdowa, tu również znajdują się drzwi, które prowadziły prawdopodobnie do pomieszczeń, gdzie znajdował się mechanizm do podnoszenia kraty i mostu. W ciągu wieków pełniła różne funkcje. Służyła jako wieża obserwacyjna i arsenał, później pełniła funkcje więzienia dla osób posiadających obywatelstwo miejskie. Z tego czasu pamiątką są inskrypcje wyryte na ceglanych ścianach. Brama była również dzwonnicą kościołów protestanckich. Obecnie w bramie znajdują się sale ekspozycyjne Muzeum Historyczno-Etnograficznego. Zbiory muzeum podzielono na cztery działy: archeologiczny, historyczny, etnograficzny oraz sztuki, który znajduje się na najwyższej kondygnacji i stanowi salę wystaw czasowych. Z tej sali można również podziwiać widok na cztery strony miasta. Dla dzieci główną atrakcją i tłem dla pamiątkowych zdjęć jest znajdująca się przy Bramie Człuchowskiej podobizna tura.

Z Muzeum można kontynuować spacer Ulicą 31 stycznia

6. Budynek Starostwa Powiatowego, wzniesiony w stylu eklektycznym w XIX wieku. W 1773 roku Chojnice stały się miastem powiatowym, nie wiadomo jednak, gdzie znajdowała się wówczas pierwsza siedziba starostwa. Kolejną, nową siedzibę zbudowano w 1892 roku przy ul. Człuchowskiej (obecnie 31 Stycznia) nr 56. Piętrowy korpus główny budynku jest dziesięciostopniowy, z dwoma narożnymi ryzalitami, z wejściem na osi i balkonem oraz ozdobną lukarną. Pierwszym polskim starostą chojnickim, który objął urząd w 1920 roku był Stanisław Sikorski. Po licznych przemianach, od 1 stycznia 1999 roku reaktywowano powiat chojnicki i ma on nadal siedzibę w budynku przy ul. 31 Stycznia 56.

Powrót tą samą drogą do ul. Batorego i przejście przez Plac Jagielloński na ul. Młyńską, dalej w stronę Starego Rynku.

7. Ratusz. Neogotycki gmach zbudowano na początku XX wieku. Znajduje się on w północnej pierzei rynku i prezentuje się szczególnie efektownie w blasku wieczornej iluminacji. Nowy gmach wzniesiono według projektu berlińskich architektów. Został on usytuowany na wysokich suterenach. Całą część środkową zajmował balkon z ozdobną balustradą, wsparty na konsolach w kształcie rzeźbionych głów. Takie same głowy podpierają wykusz na wysokości drugiego piętra. W nadokiennikach i płaskorzeźbach międzyokiennych umieszczono płaskorzeźby przedstawiające emblematy rzemiosła i handlu. Istotna rolę pełnią także powtarzające się motywy sów i pszczół, symbolizujące mądrość i pracowitość. Natomiast ścianę frontową zdobią herby Chojnic, Polski i Pomorza, a także miejscowości: Człuchowa, Czarnego, Debrzna i Białego Boru. Nawiązano w ten sposób do tradycji z czasów I Rzeczypospolitej, kiedy to Chojnice reprezentowały interesy tych małych miast na sejmiku województwa pomorskiego i sejmiku generalnym Prus Królewskich.

8. Interesujący jest również wystrój sali posiedzeń Rady Miasta, z licznymi modernistycznymi detalami. Zobaczyć tu można także witraże przedstawiające cnoty i powinności samorządowej władzy wobec obywateli. Należą do nich sprawiedliwość, mądrość i miłosierdzie. Oryginalne, a okresu budowy ratusza są żyrandole i boazeria. W holu budynku wiszą dwie tablice pamiątkowe: jedna upamiętnia pierwszego burmistrza po odzyskaniu niepodległości dr. Alojzego Sobierajczyka, a druga stanowi replikę tablicy Józefa Piłsudskiego z 1934 roku. Natomiast w okresie zaborów i II Rzeczypospolitej salę zdobił obraz berlińskiego artysty Fryderyka A.T. Grotemayera, przedstawiający bitwę pod Chojnicami. Obecnie dzieło znajduje się w zbiorach Muzeum Historyczno-Etnograficznego w Chojnicach. Ratusz był również miejscem, które skupiało w sobie wiele historycznych wydarzeń. Między innymi tutaj 31 stycznia 1920 r. ostatni pruski burmistrz oddał władzę w polskie ręce po półtorawiekowym obcym władaniu. Budynek gościł niegdyś dwóch prezydentów RP - Stanisława Wojciechowskiego i Ignacego Mościckiego.

9. Kościół p.w. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. To wybitne dzieło późnego baroku, nazywane też kościołem gimnazjalnym, to jeden z najcenniejszych zabytków Chojnic. Zbudowany został przez jezuitów, którzy w Chojnicach założyli również szkołę. Budynek dawnego kolegium jezuickiego przylega do kościoła. Po zniesieniu zakonu jezuitów w 1773 roku, kolegium przekształcono w gimnazjum, a obecnie jest to Liceum Ogólnokształcące. Uczniowie tej szkoły mieli zwyczaj wstępowania do kościoła przed i po lekcjach. Ta tradycja przetrwała do dziś. Kościół został zbudowany na planie prostokąta. Ma trzy nawy i fasadę z dwiema wieżami. Nawy boczne zostały utworzone z kaplic. We wnętrzu kościoła utrzymany jest późnobarokowy wystrój z pięknym polichromiami autorstwa Franciszka Ksawerego Haefflicha. W okresie wykorzystywania kościoła przez protestantów freski pokryto farbą, zostały one ponownie osłonięte w 1970 roku. Głównym tematem dekoracji w kościele są święci oraz sceny z życia Najświętszej Maryi Panny. Ogromne wrażenie po wejściu do kościoła robi pięknie zdobiony ołtarz: wielobarwny, marmoryzowany, połączony w jedną kompozycję z portalami do zakrystii i kruchty południowej. W środkowej części znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i Janem Chrzcicielem. Obraz otaczają rzeźby aniołów. Godne uwagi są cztery boczne późnobarokowe ołtarze kościoła z wielobarwnego stiuku. W ołtarzu po lewej stronie wschodniej znajduje się obraz św. Ignacego Loyoli trzymającego książkę wykonaną z srebrnej blachy, a w zwieńczeniu owalny wizerunek św. Franciszka ze srebrną aureolą. Po prawej stronie znajduje się obraz Wizja św. Stanisława Kostki, a w zwieńczeniu św. Alojzy Gonzaga. Ołtarze zachodnie: w lewym ołtarzu św. Józef, a w zwieńczeniu biblijna scena odwiedzin Chrystusa u Marii i Marty; w prawym ołtarzu rzeźba św. Jana Nepomucena, w zwieńczeniu obraz św. Judy Tadeusza. Rokokową ambonę ufundował prawdopodobnie Krzysztof Nataniel Wolf, generalny lekarz wojska polskiego i nadworny lekarz rodziny Czartoryskich, na co wskazuje herb Wolfów umieszczony na czaszy ambony.

10. Stara plebania o konstrukcji szkieletowej. To jednocześnie najstarszy dom mieszkalny w Chojnicach. Obecny kształt jest zbliżony do pierwotnego, chociaż niestety w wyniku zniszczeń utracił cechy stylowe. W 1383 roku proboszcz chojnicki otrzymał zgodę na wybudowanie plebanii na murze miejskim. Powstała tam także pierwsza szkoła parafialna - kolebka chojnickiego szkolnictwa.

11. Bazylika Mniejsza p.w. Ścięcia św. Jana Chrzciciela. Kościół p. w. Ścięcia św. Jana Chrzciciela to główna świątynia w centrum miasta, rozpoznawalna jako jego wizytówka przez mieszkańców miasta i gości. Obok funkcji sakralnych jest on także miejscem spotkań kulturalnych. Kościół jest najstarszą zachowaną budowlą sakralną w Chojnicach. Zbudowany został w miejscu pierwszego, drewnianego kościoła. Budowę rozpoczęto w XIV wieku w stylu pomorskiego (nadwiślańskiego) gotyku: jego struktura jest halowa, trójnawowa, z wydzielonym prezbiterium i wieżą. Kościół wielokrotnie niszczyły pożary związane z przebiegiem wojen, był dewastowany, okradany i z uporem odbudowywany. W okresie Reformacji przejęli go na pewien czas luteranie, po jego odzyskaniu dobudowano trzy kaplice św. Anny, św. Marii Magdaleny oraz Najświętszej Marii Panny. Obecnie pozostała tylko kaplica NMP , w której znajduje się replika Pięknej Madonny z kościoła świętych Janów w Toruniu. W kościele nie zachował się oryginalny wystrój, jednym z nielicznych historycznych elementów jest barokowa chrzcielnica z początku XVIII wieku, wykonana z drewna, mająca kształt kielicha z rzeźbami Chrystusa i św. Jana na pokrywie. Uratowany z pożaru neogotycki drewniany ołtarz główny został zastąpiony ołtarzem ze srebra, na którym widnieją sceny z Ewangelii. W trakcie ostatnich prac archeologicznych odnaleziono w krypcie kościelnej kilka pochówków z okresu średniowiecza. W lewej nawie kościoła przez przeszkloną podłogę, można zobaczyć jedną z takich krypt. Został tu pochowany wybitny malarz gdański Herman Han, który mieszkał w Chojnicach przez 5 lat i tu właśnie zmarł. Do jego najbardziej znanych dzieł należą: Koronacja Najświętszej Marii Panny, Trójca Święta, Wniebowzięcie NMP, Koncert anielski. W roku 1993, na wniosek biskupa pelplińskiego Jana Bernarda Szlagi, Jan Paweł II nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej.

Na kolację i nocleg najlepiej udać się do Hotelu Sukiennice *** www.hotelsukiennice.pl, www.sukiennice.net.pl
Hotel posiada blisko położony parking, w pobliżu Park Tysiąclecia z zegarem słonecznym.

Dzień 2. Trasa: Brusy - Brusy Jaglie -Leśno - Odry - Łąg - Czersk - Rytel - Wielki Kanał Brdy - Fojutowo
Z Chojnic wyjazd drogą 235 w kierunku północnym do Brus (ok. 25 km)

1. Brusy. Kościół p.w. Wszystkich Świętych - największa świątynia Pomorza. Kościół Wszystkich Świętych w Brusach został zbudowany w latach 1876-1879, w miejsce poprzedniej, drewnianej świątyni. Inicjatorem budowy był ówczesny proboszcz, ksiądz Augustyn Wika-Czarnowski. Ta trójnawowa świątynia w stylu neoromańskim została zaprojektowana przez Adolfa Dankerta z Brandenburga. Jest ona najokazalszą budowlą w mieście, jego wieże widoczne są już z daleka. Wielkość świątyni robi duże wrażenie na zwiedzających, ma ona bowiem 60,9m długości, 26m szerokości i 12m wysokości. Pomimo tej ogromnej przestrzeni wnętrze sprawia ciepłe wrażenie. Uwagę przyciągają poszczególne elementy wyposażenia kościoła: misternie położone drewniane sklepienie, malowidła i rzeźby. W południowej nawie znajduje się barokowy ołtarz z XVII wieku, ze wspaniałym obrazem Matki Boskiej Szkaplerznej, ozdobiony rzeźbami świętych. Nawę północną zdobi XVIII-wieczny krucyfiks, pochodzący z wcześniejszego kościoła. Warto przyjrzeć się chrzcielnicy, ambonie, drodze krzyżowej i konfesjonałom. Pochodzą one z XIX wieku i są przykładem sztuki snycerskiej. Kościół zdobi dwukondygnacyjny chór oraz organy sprowadzone w 1880 roku z Frankfurtu nad Odrą. Wieża kościelna wyposażona jest w dzwon odlany w słynnej gdańskiej pracowni Michała Witwercka w 1723 roku. Na tyłach świątyni, znajduje się grobowiec rodziny Sikorskich, dawnych właścicieli majątku w Wielkich Chełmach.

2. Brusy Jaglie - prezentacja sztuki ludowej Józefa Chełmowskiego, skansen pszczelarstwa. Urodzony w 1934 roku w Brusach Jaglie, Józef Chełmowski to ludowy artysta, rzeźbiarz i malarz. Jest rodowitym Kaszubą, który rzeźbi, maluj oraz opowiada o swoich dziełach i życiu. Mieszka w miejscowości Brusy Jaglie, w domu rodzinnym, który jest też prywatnym muzeum regionalnym i zarazem skansenem pszczelarstwa. Znajdują się tam jego rzeźby, obrazy, pamiątki rodzinne, przedmioty codziennego użytku i narzędzia używane w gospodarstwie. Jego dzieła poruszają zagadnienia filozoficzne, polityczne, regionalne, historyczne, patriotyczne oraz wiary. W przydomowym sadzie znajdują się rzeźby - pomalowane ule w pniach drzew, które przedstawiają różne postacie - często aniołów. Chełmowski posługuje się językiem południowych Kaszub, znanym z rodzinnego domu. Przywrócił i spopularyzował zanikającą na Pomorzu sztukę malowania na szkle. Jest twórcą kapliczek przydrożnych oraz trzech rzeźb, które znalazły się w Ołtarzu Papieskim w Sopocie. Największym dziełem jego życia jest obraz "Apokalipsa", którego długość wynosi 55m. Jest to ilustracja księgi Apokalipsy św. Jana. Najliczniejsze zbiory jego prac znajdują się w Muzeum Etnograficznym w Toruniu, Muzeum Zachodnio-Kaszubskim w Bytowie, Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. W 2006 roku otrzymał on Srebrny Medal "Zasłużonych Kulturze Gloria Artis"
   Brusy Jaglie - Chata Kaszubska. W 2005 roku powstało Muzeum Kaszubskie w Brusach Jagliach, którego siedzibą stała się wybudowana na ten cel chata kaszubska. Solidne fundamenty chaty są wykonane z polnego kamienia, a pozostałe elementy w większości wykonano z drewna. Z tyłu chaty znajduje się przepiękny ogród. W Chacie Kaszubskiej można podziwiać zebrane przedmioty dawnego użytku zebrane z terenu Gminy Brusy. Jest ich blisko czterysta. Przybliżają nie tylko minione czasy, ukazują także ówczesne technologie, dowidzą też pomysłowości swoich twórców i użytkowników. Eksponaty zebrano przede wszystkim w celu zachowania dziedzictwa poprzednich pokoleń mieszkańców tego regionu:. każdy przedmiot to mały fragment historii kultury materialnej Klebanów regionu Zaborskiego. Kolekcja sięga od starych noży i widelców przez komplet koszyków do szklanek, maszynki do wyciskania soków, maszyny do wyrobu kiełbas, po radio lampowe z okresu PRL-u i pierwszy telewizor kolorowy Rubin. Jest także szafa kuchenna i ponad stuletnie biurko. druciane kosze i aluminiowa szatkownica do kapusty, centryfuga i beczkowa masielnica, pomysłowe łapice na myszy, szczury i lisy i zestaw podków końskich oraz uprzęży. Zestaw prezentowanych naczyń sięga od małego garnka do wielkiej żeliwnej grapy.
   Z Brus dalsza jazda drogą 235 na północ, po około 11 km skręt w stronę Leśna.

3. Leśno. Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża. Świątynianależy do najbardziej oryginalnych i najlepiej zachowanych drewnianych kościołów kaszubskich. Jej fundatorką była królowa Maria Ludwika Gonzaga żona Władysława IV i potem Jana Kazimierza), a obecna architektura kościoła jest wynikiem kilku faz budowlanych i stanowi szczególny przypadek budowli sakralnej na Kaszubach. Istotnym wyróżnikiem w bryle architektonicznej jest wieża, która zwęża się ku górze i posiada charakterystyczną raczej dla południowej Polski izbicę. Odmienność potęguje wysokie spiczaste zwieńczenie. Zarówno ściany wieży, jak jej zwieńczenie pokryte są gontem. Szczególnym elementem, będącym efektem przebudowy, jest należący do rzadkości w niewielkich wiejskich kościołach, trójnawowy korpus. Kościół w Leśnie ze względu na nietypowy styl architektoniczny, jak i zachowane zabytkowe wyposażenie jawi się jako niezwykle cenny zabytek drewnianej architektury sakralnej. Z elementów wyposażenia na uwagę zasługuje barokowa Grupa Ukrzyżowania z belki tęczowej oraz siedemnastowieczne ołtarze. Zachował się również interesujący prospekt organowy z początków XVIII wieku i ołtarz boczny z prezbiterium z połowy XVIII wieku.

4. Leśno. Ścieżka lichenologiczno-kulturowa. Ścieżka położona jest 2 km od wsi, na południe od jeziora Leśno Dolne. Znajduje się tam cmentarzysko z kręgami kamiennymi. Historia odkryć archeologicznych w Leśnie rozpoczęła się w latach 50-tych XX wieku, kiedy to miejscowy gospodarz odkopał w pobliżu swego domu brązowy kociołek oraz naczynie terra sigillata. Takich "przypadkowych odkryć" było więcej, dlatego od 1975 r. Ekspedycja Wykopaliskowa Uniwersytetu Łódzkiego pod kierunkiem dr Krzysztofa Walenty rozpoczęła badania wykopaliskowe. Najbardziej efektownie prezentuje się krąg kamienny o średnicy 26m z umieszczoną na szczycie stellą o cechach antropomorficznych. Stella ta jest zabytkiem unikalnym, nie spotykanym na Pomorzu i sąsiadujących terytoriach, świadczącym o powiązaniu Pomorza ze Skandynawią w pierwszych wiekach naszej ery. Wówczas to, według rzymskich źródeł pisanych, miała miejsce wędrówka Gotów ze Skandynawii nad Morze Czarne przez Pomorze. Prawdopodobnie jedno z plemion gockich osiedliło się w okolicach Leśna, czego widocznym śladem jest cmentarzysko kurhanowe oraz kręgi i wieńce kamienne. Odkryto także groby skrzynkowe z V-III w. p.n.e. - w ich niewielkich komorach umieszczano gliniane popielnice z prochami zmarłych. W południowej części cmentarzyska odkryto groby szkieletowe z okresu rzymskiego. Wybrane zabytki archeologiczne pochodzące z cmentarzyska w Leśnie znajdują się w Muzeum Historyczno - Etnograficznym w Chojnicach. Cmentarzysko ze względu na atrakcyjność kulturową zostało wpisane do rejestru zabytków archeologicznych ówczesnego województwa bydgoskiego. Celem utworzenia ścieżki była także ochrona dużej ilości porostów. Przypadkowemu obserwatorowi porosty wydają się "dziwacznymi" roślinkami. Badając je pod mikroskopem można zauważyć, że składają się z dwóch odrębnych organizmów: grzyba i glonu żyjących ze sobą w symbiozie. Porosty są bioindykatorami - wskaźnikami zanieczyszczenia powietrza. Nazywane też są "pionierami życia", gdyż zasiedlają ekstremalne siedliska (skały, wydmy).

Przejście ścieżki trwa ok. 40 minut, przed wejściem znajduje się parking. Po zwiedzeniu ścieżki można udać się w kierunku Czerska, najlepiej przez Brusy. Tam zaleca się spożyć obiad (patrz: dział - Gdzie jeść i spać).

5. Czersk, kościół p.w. Marii Magdaleny (obiekt Pomorskiej Pętli Szlaku Cysterskiego). Parafia w Czersku istniała już w XIV wieku, ale kościół p w. św. Marii Magdaleny jest budowlą stosunkowo młodą. Powstał w 1910 roku, ponieważ poprzedni obiekt był zbyt mały, by zaspokoić potrzeby dynamicznie rozwijającego się miasteczka. Murowany kościół wybudowano w stylu neogotyckim. Jego bryła z czerwonej cegły robi wrażenie na odwiedzających. Na czworobocznej, 40-metrowej wieży znajduje się zegar skierowany na cztery strony świata. Wewnątrz wieży umieszczono również cztery dzwony. Do kościoła prowadzi sześć wejść. Nad wejściem głównym znajduje się prawie dwumetrowa figura Marii Magdaleny. Kamienna podłoga trójnawowej świątyni, jej pięknie zdobiony malowidłami sufit, witrażowe okna, żyrandole, ciemne ławki i polichromowane łuki oddzielające nawę główną od bocznych tworzą specyficzną atmosferę. Jednak największą ozdobą jest tu renesansowy ołtarz główny z 1611 roku. Został on ufundowany przez opata Feliksa Kosa, który przeznaczył go do swojej rodzinnej kaplicy w Pelplinie. Do Czerska ołtarz trafił w 1845 roku i tu został rozbudowany. W jego centralnym miejscu umieszczono obraz Trójcy Świętej, którego autorem jest słynny pomorski malarz Herman Han. Warto obejrzeć również rokokowe i neobarokowe ołtarze boczne. Środkowa część ołtarza św. Krzyża, (w starym kościele pełnił funkcję ołtarza głównego) zawiera rzeźbę ukrzyżowanego Chrystusa i klęczącej św. Marii Magdaleny. W ołtarzu św. Michała znajduje się podobizna tego archanioła w otoczeniu aniołów, zabijającego smoka. W Ołtarzu św. Marii Magdaleny znajduje się jej obraz autorstwa Władysława Drapiewskiego. Jego dziełem jest również obraz matki Boskiej Nieustającej Pomocy w ołtarzu Najświętszej Marii Panny. Natomiast ołtarz św. Judy Tadeusza oraz św. Antoniego wykonał lokalny artysta z Czerska. Głównym budulcem tych dwóch ołtarzy jest piaskowiec. Najstarszym elementem wyposażenia świątyni jest jedna z dwóch kamiennych kropielnic znajdujących się przy głównym wejściu. Datuje się ją na przełom XII i XIII wieku. Po wyjściu z kościoła warto zwrócić uwagę na starą plebanię. Obiekt powstał w 1823 roku i jest prawdopodobnie najstarszym budynkiem w Czersku.

Przejazd do rezerwatu "Kamienne Kręgi".Wyjątkowo malowniczą trasą, prowadzącą poprzez lasy jest nowo oddaną do użytku droga asfaltowa Łąg - Zawada - Wieck - Wojtal.Zjazd - w centrum. Po drodze można zatrzymać się Łęgu, by obejrzeć neogotycki kościół z XIX wieku z późnobarokowym ołtarzem i pięknymi polichromiami.

6. Odry: Rezerwat archeologiczny "Kamienne Kręgi".
   To największy i najbardziej znany w Polsce, a drugi w Europie zespół kurhanów i kamiennych kręgów. Rezerwat chroni pozostałości cmentarzyska Gotów z ok. II w. n.e. Pośród sosnowego lasu znajduje się dziesięć pełnych kręgów i dwa fragmenty kręgów. Najmniejszy krąg ma średnicę 15 metrów, największy - 33 metrów. Składają się one z licznych (od 16 do 29) kamieni wystających z ziemi na 20 do 70 cm. Pośrodku każdego kręgu ustawiony jest jeden lub dwa kamienie. Oprócz kręgów na terenie rezerwatu znajduje się także około 30 kurhanów o średnicy 8-12 metrów. Wewnątrz kręgów i w kurhanach odkryto łącznie ponad 600 grobów. Podczas badań archeologicznych odnaleziono w grobach między innymi tradycyjne ozdoby oraz rzymską ceramikę. Przybycie Gotów na te tereny datuje się na 70 lata I wieku n.e., w okresie panowania wpływów rzymskich. Goci osiedlili się tutaj najprawdopodobniej w na okres około 150 lat. Pochówki przedstawicieli tej kultury odbywały się właśnie we wspomnianych kurhanach z nasypem kamiennym, w kręgach kamiennych i w części płaskiej cmentarzyska, gdzie wszystkie groby były początkowo oznaczone tzw. stelami, czyli płaskimi, postawionymi pionowo płytami. Trasa przez cmentarzysko oznakowana jest strzałkami. Idący tą trasą napotyka na kurhany i kręgi oraz na jedyny w swoim rodzaju lej, który Goci uważali za prowadzący w otchłań zaświatów. Odnalezione tu szczątki ludzkie należą zapewne do tych, którzy nie zasługiwali na tradycyjny pochówek. Kręgi stanowią również wartość przyrodniczą. Na głazach i kurhanach przyrodnicy odkryli ponad 40 gatunków porostów i 6 gatunków mchów. Na polodowcowych głazach narzutowych żyją kilkusetletnie porosty charakteryzujące się powolnym wzrostem. Ich wiek określa się na postawie rozmiaru plechy, znając jej roczny przyrost. Ciekawym zjawiskiem jest występowanie gatunków charakterystycznych dla najwyższych partii górskich i nie spotykanych na nizinach. Naukowcy część z nich oznaczyli jako występujące już we wczesnej epoce lodowcowej.
   Po zwiedzeniu rezerwatu powrót tą samą trasą do Czerska, skąd drogą 22 przejazd do miejscowości Rytel.

7. Rytel - Kanał Brdy - Fojutowo. Rytel znany jest jako miejscowość turystyczna przez którą przepływają rzeka Brda i Wielki Kanał Brdy. W tym miejscu warto kontynuować zwiedzanie szlakiem Wielkiego Kanału Brdy. Rozpoczyna się on niedaleko przejazdu kolejowego we wsi Rytel, na krótkim odcinku pokrywając się z żółtym szlakiem kasztelańskim. Dalej prowadzi przez tereny leśne i dociera do Ubogiej, a następnie do zabytkowego akweduktu w Fojutowie. Istnieje możliwość przebycia tego szlaku kajakiem.

8. Akwedukt w Fojtowie. Jest tomiejsce skrzyżowania dwóch cieków wodnych: Wielkiego Kanału Brdy oraz Czerskiej Strugi. Akwedukt został wzniesiony w latach 1845-49 w wyniku budowy kanału odprowadzającego cześć wód Brdy i był częścią systemu nawadniającego. Powstał na wzór rzymskich budowli o podobnym przeznaczeniu. Obecnie kanał wykorzystywany jest turystycznie. Można nim przepłynąć na kajaku lub rowerem wodnym. Akwedukt początkowo był budowlą drewnianą, później przebudowano go używając cegieł i lepiku. W latach 1979 - 1981 uzyskał nowe żelbetowe sklepienie, a następnie został obłożony płytkami cegłopodobnymi. Akwedukt ma długość 75 m i jest najdłuższym takim obiektem w Polsce. Różnica poziomów między dnem Wielkiego Kanału Brdy, a dnem płynącej pod nim Czerskiej Strugi wynosi około 11metrów. Fojutowo leży na 3 km na południe od Twarożnicy. Do tej niewielkiej śródleśnej osady najwygodniej dojechać gruntowym traktem odchodzącym na zachód od szosy Czersk - Tuchola (są znaki drogowe, skręt w prawo tuż przed wsią Legbąd). Przed kilku laty w Fojutowie powstał stylizowany na regionalne budownictwo borowiackie kompleks gastronomiczno-rekreacyjny oraz wieża widokowa. Niewątpliwie jest to jedna z ciekawszych atrakcji turystycznych w Borach Tucholskich, którą warto odwiedzić.

Po zakończeniu zwiedzania można udać się do pobliskiego Mylofu (nazwa administracyjna - Zapora), gdzie znajduje się zapora wodna na rzece Brdzie, oraz zabytkowe budowle hydrotechniczne. Na kolacje i spoczynek zaleca się powrócić do Chojnic.

Dzień 3.
Trasa: Park Narodowy "Bory Tucholskie" - Swornegacie - Widmo - Laska - Nierostowo i Parszczenica - Konarzyny - Chocimski Młyn - Charzykowy.

1. Park Narodowy "Bory Tucholskie". Obszar Parku Narodowego "Bory Tucholskie" położony jest na południowym skraju historycznego Pomorza, w krainie przyrodniczo - leśnej Bory Tucholskie. W ujęciu etnograficznym położony jest peryferyjnie w stosunku do Kaszub, a część którą zajmuje w tym podziale, stanowi Ziemię Zaborską. Natomiast w ujęciu fizycznogeograficznym położony jest głównie na Równinie Charzykowskiej, w swej południowo-wschodniej części w Borach Tucholskich, a w południowej części na Pojezierzu Krajeńskim.
   Historyczna zabudowa, na terenie Parku Narodowego i otuliny nielicznie zachowana, ma swoje odpowiedniki w sąsiadujących regionach etnograficznych, zaś w języku potocznym dzisiejszych mieszkańców można odnaleźć wiele elementów języka kaszubskiego. Miejscowa ludność wytworzyła pewne, tylko jej właściwe, cechy regionalne w środowisku kulturowym. Dotyczy to przede wszystkim stosowania drewna jako materiału budowlanego. Typową cechą dla tego obszaru jest nieduża skala zabudowy i skromne zdobnictwo.

2. Swornegacie. Jedna z największych wsi południa Kaszub, położona nad Brdą, między jeziorami Witoczno a Karsińskim. Oddalona od Chojnic o 25 km (na północ). Dziś to ważne centrum agroturystyczne i ośrodek kajakarstwa. Swornegacie to jedna z najstarszych miejscowości wymieniana w dokumentach dotyczących obecnego powiatu chojnickiego. Pierwsza wzmianka o nich pochodzi z 1272 r. Znajdował się tu wówczas klasztor augustianów. Neobarokowy kościół w Swornegaciach powstał w latach 1912 - 1916 wskutek aktywnej działalności ks. Franciszka Drapiewskiego. Autorem projektu był Fritz Kunst z Kolonii. Do roku 1980 obok murowanego kościoła stał drewniany kościółek z 1742 roku, w którym msze odprawiano sporadycznie. Kuria Biskupia przekazała go jednak do Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach Kiszewskich. Zapewne ze względu na fakt, że mieszkańcy Swornegaci zajmowali się rybołówstwem, patronką nowo wybudowanego kościoła została św. Barbara, szczególnie czczona przez rybaków. Swą sylwetką ceglany kościół nawiązuje do starej kaszubsko-pomorskiej tradycji architektonicznej. Hełm wieży, wykonany z miedzianej blachy, kształtem przypomina cebulę. Wchodząc do wnętrza warto zwrócić uwagę na polichromie, których autorem jest brat ks. F. Drapiewskiego - Władysław. Kolorystycznie nawiązują one do krajobrazów okolicy. Ciekawe są również trzy ołtarze i organy o bogatej dekoracji, które wykonali artyści z Bawarii. Uwagę przykuwają również wspaniałe żyrandole wykonane z drewna i rogu. W okresie letnim kościół zapełnia się nie tylko mieszkańcami, ale i turystami, uczestnikami obozów i spływów. Liturgia wówczas ma specyficzny wymiar, często międzynarodowy, uświetnia ją gra na gitarach i wielojęzyczny śpiew.

Dwa opcjonalne rozwiązania obiadowe w Swornegaciach to: regionalna kuchnia w restauracji Wagant (ul. Mestwina 14) albo posiłek w Restauracji Jeziorna (ul. Jeziorna 1).

3. Widmo. W miejscowości tej tradycyjnie w pierwszą sobotę sierpnia odbywa się festyn chleba. Wówczas wypieka się go w tradycyjny sposób. Na miejscu można zapoznać się z tradycyjnym piecem chlebowym oraz sposobem przygotowania tradycyjnego chleba.

4. Laska: rezerwat Jezioro Laska. W miejscowości tej znajdują się: zespół dworsko-folwarczny hrabiego Koenigsmarcka, ornitologiczny rezerwat Jezioro Laska o powierzchni 70,4 ha, ustanowiony w 1977 roku dla ochrony ostoi i żerowisk ptaków wodnych i błotnych, 400-letni dąb Łokietek - pomnik przyrody, stanowisko skrzypu olbrzymiego oraz grupa jałowców pospolitych w Dolinie Mnichów.

5. Nierostowo i Parszczenica. Przejeżdżając można tu obejrzeć tradycyjne budownictwo mieszkalne i gospodarcze Kaszub. Budynki pochodzą z wieku XIX lub też z pierwszych dziesięcioleci następnego stulecia.

6. Konarzyny: Kościół św. Piotra i Pawła. Zbudowano go w latach 1731-1744 w miejsce drewnianego kościoła z 1653 roku, który spłonął. Po wejściu do barokowej świątyni uwagę przykuwa pięknie malowany sufit oraz bogactwo obrazów okalających ołtarze boczne. Główny ołtarz zdobi ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus. Na szczególną uwagę zasługuje boczny ołtarz Świętego Józefa z obrazami św. Józefa i św. Rocha pochodzącymi z II połowy XVIII w. Ołtarz wykonał nieznany autor z drewna rzeźbionego i polichromowanego w stylu regencyjno-rokokowym (styl przejściowy pomiędzy barokiem a rokoko, późny barok). Podczas renowacji ołtarza znaleziono w nim zniszczone portrety patronów kościoła z 1718 roku. Warto również zwrócić uwagę na niedawno odnowiony ołtarz Najświętszego Serca Jezusa oraz belkę tęczową nad prezbiterium z krucyfiksem i figura Matki Bożej i św. Jana Apostoła - tzw. Grupą Ukrzyżowania). Na uwagę zasługuję także 600-set letni dąb, pomnik przyrody, rosnący przy kościele.
   Drugim proponowanym w Konarzynach dla zwiedzenia miejscem jest regionalna izba pamięci w starej, zabytkowej chacie, gdzie można zapoznać się z dawnymi narzędziami rolniczymi, wyposażeniem domu oraz obejrzeć stare zdjęcia.

7. Chocimski Młyn. Mała osada leśna położona nad rzeką Chociną, pomiędzy Konarzynami a Swornegaciami. Znajduje się tu pozostałość drewnianego tartaku, z kołem podsiębiernym oraz zniszczony już układ przepustów i nastawnica.

8. Charzykowy. To duża miejscowość letniskowa, usytuowana 6 km na północny zachód od Chojnic, przy południowym krańcu Jeziora Charzykowskiego, największe w powiecie chojnickim centrum turystyki. Dziś funkcjonuje tu znany w kraju i zagranicą ośrodek żeglarstwa i sportów wodnych. Tu powstał pierwszy w Polsce Klub Żeglarski (obecnie Chojnicki Klub Żeglarski). Do obejrzenia nowoczesna przystań jachtowa, promenada, siedziba Parku Narodowego Bory Tucholskie i Zaborskiego Parku Krajobrazowego.

Na zakończenie warto odwiedzić miejsce, gdzie po trudach weekendowej podróży można wypocząć nad wodą. W jednej z restauracji można się także posilić i wypocząć przed odjazdem (patrz: Dział - Gdzie jeść i spać). Z Charzyków powrót na główną drogę.
Wykorzystane portale turystyczne:
www.turystyka-chojnice.pl
www.kaszubybezbarier.pl
www.torun.lasy.gov.pl 

Nasi Partnerzy