Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 2 maja 2013, redaktor prowadzący numeru: Piotr Kociszewski

Numer 5/2013 (maj 2013)

Łukasz Bajda

1. Dane dotyczące przebiegu badania
Obszar badania: powiat sanocki
Lokalizacja: województwo podkarpackie
Zasięg: mikroregion
Metodologia: metoda oceny potencjału turystyczno-kulturowego mikroregionów zawarta w: Mikos von Rohrscheidt A., 2010, Turystyka kulturowa. Fenomen, potencjał, perspektywy (Wyd.2) Wyd. KulTour.pl, Poznań, s. 447-472
Okres badania: listopad - grudzień 2012
Data wypełnienia formularza: 20 stycznia - 25 luty 2013

2. Formularz waloryzacyjny mikroregionu.
Kategoria I: Potencjalne cele turystyki kulturowej
I.A: Zabytki:
I.A. a) Obiekty sakralne:
Historyczny zespół sakralny dużej wielkości Z, (6)
Zespół klasztorny oo. Franciszkanów w Sanoku, (6)
Historyczna znacząca świątynia innych religii ZD [24] (za pierwsze dwie) (6)
Prawosławny sobór archikatedralny p.w. Trójcy Świętej, (6)
Sanktuarium o znaczeniu ponadregionalnym bez historycznego kultu (za pierwsze dwa), (7)
Sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Strachocinie, (7)
Inne sanktuarium tej rangi lub sanktuarium o znaczeniu regionalnym bez historycznego kultu (za pierwsze dwa) (3)
Sanktuarium Matki Bożej Zagórskiej w Zagórzu, (3)
Inna historyczna stale dostępna świątynia innych wyznań i religii (4)
Cerkiew prawosławna p.w. Zaśnięcia Matki Bożej w Szczawnem (pierwotnie gr.-kat.), (4)
Inna świątynia innych wyznań i religii Z (2)
Cerkiew greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Rzepedzi, (2)
Inny obiekt sakralny o znacznych walorach architektonicznych (za pierwsze trzy) (4)
Ruiny zespołu klasztornego Karmelitów Bosych w Zagórzu, (4)
Klasztor ss. Nazaretanek w Komańczy, (4)
Dom Mansjonarzy w Sanoku (XVII w.), (4)
I.A. b)Zamki i pałace:
Zamek lub pałac historyczny, miejsce ważnych wydarzeń ZD (za pierwsze trzy) (5)
Zamek w Sanoku (siedziba Muzeum Historycznego), (5)
Zamek lub pałac stylizowany[28] D (za pierwsze dwa*) (2)
"Zamek" Gubrynowiczów w Porażu, (2)
I.A. c) Inne zabytkowe obiekty architektoniczne i techniczne:
Historyczny zespół urbanistyczny z rynkiem, zachowany we fragmentach (pierwsze dwa) (3)
Rynek w Sanoku i jego otoczenie, (3)
Czworoboczny rynek w Mrzygłodzie z ulicami wybiegającymi z narożników, (3)
Pojedyncze zabytki związane z dziejami innych grup etnicznych ZD (za pierwsze dwa*) (4)
Cerkiew w Smolniku nad Osławą (obecnie kościół rzymskokatolicki), (4)
Cerkiew greckokatolicka w Komańczy (przeniesiona z miejscowości Dudyńce, (4)
Częściowo zniszczone lub niedostępne obiekty związane z innymi grupami etnicznymi (pierwsze dwa) (1)
Budynek synagogi w Sanoku, (1)
I.A. d) Obiekty militarne:
Zachowana w dużej części, dostępna linia umocnień, ważna strategicznie (pierwsze dwie) (4)
Liczne schrony bojowe tzw. Linii Mołotowa, (4)
I.B. Miejsca historyczne lub znaczące:
I.B. a) Budowle historyczne i monumenty:
Monumenty (pomniki) o znaczeniu regionalnym [33] (do trzech) (2)
Pomnik Synów Ziemi Sanockiej Poległych i Pomordowanych za Ojczyznę w Sanoku, (2)
Pomnik Tadeusza Kościuszki w Sanoku, (2)
Pomnik Grzegorza z Sanoka w Sanoku, (2)
Miejsca związane z akcją utworów literackich o międzynarodowym znaczeniu (3)
Sanok (kilka miejsc), Nowy Łupków - "Przygody dobrego wojaka Szwejka, (3)
Miejsca związane z akcją utworów literackich o krajowym znaczeniu (za pierwsze trzy) (2)
Ruiny klasztoru Karmelitów Bosych w Zagórzu - "Grób Nieczui" Z. Kaczkowskiego, (2)
Miejsce po dworze w Kalnicy - "Mohort" Wincentego Pola, (2)
Sanok - powieści Bartłomieja Rychtera pt. "Kurs do Genewy" i "Złoty wilk", (2)
Miejsca związane z biografią osób o międzynarodowym znaczeniu (pierwsze trzy) (3)
Jeziorka Duszatyńskie - miejsce kilkakrotnie odwiedzone przez ks. Karola Wojtyłę, przyszłego papieża Jana Pawła II, (3)
Miejsca związane z biografią osób o krajowym znaczeniu (do trzech) ZD (2)
Klasztor SS. Nazaretanek w Komańczy - miejsce intern. ks. Prymasa S. Wyszyńskiego (2)
I.B. b) Cmentarze historyczne :
Inny cmentarz zabytkowy z ciekawymi obiektami sztuki sepulkralnej*** (do dwóch) ZD (1)
Cmentarz komunalny w Sanoku (obok Ronda Beksińskiego), (1)
Kirkut w Woli Michowej, (1)
I.C. Pojedyncze dzieła sztuki:
Pojedyncze obiekty sztuki o znaczeniu regionalnym (do trzech*) (3)
Obraz Zwiastowania NMP z 1530 r. w kościele w Zagórzu, (3)
Płyta nagrobna starosty sanockiego Sebastiana Lubomirskiego w kościele p.w. Przemienienia Pańskiego w Sanoku, (3)
I.D. Muzea i wystawy (w tym skanseny, galerie, muzea techniki)
Muzea o znaczeniu krajowym (do trzech) (8)
Muzeum Historyczne w Sanoku, (8)
Muzea typu skansenowskiego duże [41] o przynajmniej regionalnym zasięgu (10)
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, (10)
Zorganizowane w ostatnim roku wystawy czasowe o zasięgu regionalnym ( w sumie za pierwsze trzy) (2)
BWA Galeria Sanocka (mniej więcej co miesiąc inna wystawa) (2)
Przy wszystkich uwzględnionych powyżej muzeach i ekspozycjach dodatkowe punkty za:
Przewodnicy obiektowi stali (2)
Muzeum Historyczne w Sanoku, (2)
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku,(2)
Przewodnicy obiektowi na wcześniejsze zamówienie w przynajmniej 2 językach obcych (1)
Muzeum Historyczne w Sanoku, (1)
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku,(1)
Własny materiał informacyjny, wydany nie dawniej niż przed 5 laty (1)
Muzeum Historyczne w Sanoku, (1)
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku,(1)
Sklep muzealny otwarty w godzinach pracy muzeum (1)
Muzeum Historyczne w Sanoku, (1)
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku,(1)
Przy muzeach o znaczeniu krajowym dodatkowe punkty za:
Opis zbiorów w językach obcych (1)
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku (po angielsku),(1)
I.E. Eventy kulturowe:
Regularne eventy kultury wysokiej o znaczeniu krajowym (do dwóch) (6)
Festiwal Muzyki Wokalnej im. Adama Didura w Sanoku, (6)
Regularne eventy kultury masowej o znaczeniu krajowym (do trzech) (6)
Jarmark Ikon (MBL Sanok), (6)
Regularne eventy kultury masowej o znaczeniu regionalnym (do trzech) (4)
Święto Kultury nad Osławą w Mokrem, (4)
Radoszyckie Źródełko - spoktanie przy granicy, (4)
Rykowisko Galicyjskie w Zagórzu, (4)
Regularne działanie na terenie regionu [49] grup inscenizacji historycznej (za pierwsze 2) (5)
Bractwo Rycerzy Ziemi Sanockiej, (5)
Grupa Rekonstrukcji Historycznej "San", (5)
I.F. Funkcjonujące zakłady przemysłowe:
Brak obiektów z ofertą turystyczną czy kulturową
I.G. Kulturowo znacząca oferta przyrodnicza:
Park Krajobrazowy na terenie regionu (do trzech) (2)
Park Krajobrazowy Gór Słonnych, (2)
Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, (2)
Jaśliski Park Krajobrazowy, (2)
Rezerwat przyrody na terenie regionu (Poza Parkami Narodowymi i Krajobrazowymi) do trzech) (1)
Przełom Osławy pod Mokrem, (1)
Przełom Osławy pod Duszatynem, (1)
Rezerwat Polanki, (1)
I.H. Szlaki kulturowe:
Przebiegające przez region lub jego miejscowości materialne szlaki o znaczeniu krajowym (za pierwsze 3) (6)
Szlak Architektury Drewnianej, (6)
Szlak Chasydzki, (6)
Szlak Naftowy, (6)
Materialne szlaki turystyczne w regionie (własne) (za pierwsze trzy) (3)
Szlak rowerowy "Śladami Nadsańskich Umocnień", (3)
Szlak "Prawem i lewem po Ziemi Sanockiej", (3)
Szlak Ikon "Dolina Osławy", (3)
Materialne szlaki lub trasy w poszczególnych miejscowościach regionu (za pierwsze trzy) (3)
Oferta objazdu turystycznego w przewodnikiem na zamówienie (za pierwsze dwie trasy) (1)
"Granicą styku kultur" - Biuro Podróży "Bieszczader", (1)
"Traperska Przygoda" - Biuro Podróży "Bieszczader", (1)

Kategoria II: Elementy obsługi turystycznej:
II.A. Informacja turystyczna:
Informacja turystyczna na miejscu regularnie czynna (2)
Centrum Informacji Turystycznej w Sanoku, (2)
Przewodnicy miejscy lub terenowi na zamówienie (3)
Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych "Karpaty", (3)
II.B. Infrastruktura turystyczna:
Hotele 5,4,3,2,1-gwiazdkowe, hostele, schroniska, kwatery zorganizowane [56] - (za pierwsze dwa obiekty każdej kategorii) (2)
Hotele 5* -
Hotele 4* -
Hotele 3* - Hotel Jagielloński w Sanoku, (2); Hotel "Bona" w Sanoku, (2)
Hotele 2* - Hotel pod Trzema Różami, (2)
Hotele - Hotel Nad Osławą w Zagórzu, (2); Hotel Autosan-Sanlux w Sanoku, (2)
Schroniska: Schronisko PTTK w Komańczy, (2); Schronisko turystyczne w Łupkowie, (2)
Kwatery zorganizowane: Pensjonat "Wojtasiówka" w Osławicy, (2); Dom Turysty PTTK w Sanoku, (2)
Restauracje z autentyczną kuchnią regionalną, (za pierwszy obiekt) (3)
Karczma "Karpackie Jadło" w Sanoku, (3)
Inne restauracje (za pierwszy obiekt) (1)
Restauracja "Przy Kominku" w Komańczy, (1)
Dodatkowe punkty za restauracje otwarte po godzinie 22 (za pierwszą) (1)
Pizzeria-Restauracja "Soprano" w Sanoku, (1)
Bistra, bary (za pierwszy obiekt) (1)
Bar "Wanda" w Komańczy, (1)
Możliwość wynajęcia [62] na miejscu autokaru, minibusa, samochodu (za pierwsze dwie oferty) (2)
Przedsiębiorstwo Transportowe TARZAN, (2)
JUREX s.c. Międzynarodowy Przewóz Osób, (2)
II.C. Infrastruktura komunikacyjna:
Inny* dworzec kolejowy na miejscu (2)
Dworzec Kolejowy w Sanoku, (2)
Dworzec autobusowy [65] na miejscu (za pierwszy) (2)
Dworzec Autobusowy w Sanoku, (2)
Droga ekspresowa lub droga główna krajowa w odległości mniej niż 10 km (za pierwsze dwie) (2)
Droga krajowa nr 28 (Nowy Sącz-Medyka), (2)
Droga krajowa nr 84 (Sanok-Krościenko), (2)
Oferta powozów, bryczek i inna retro na zamówienie (za pierwszą ofertę) (1)
Radoszyce, Daniel Thoryk, (1)
II.D. Promocja turystyczna:
Samodzielny udział regionu lun innych podmiotów (jak wyżej) w krajowych targach turystycznych (za każde stoisko do trzech) (2)
Stoisko Gm. Sanok na Międzynarodowych Targach Turystycznych w Katowicach 2012, (2)

Kategoria III: Pozostała oferta czasu wolnego:
III.A. Instytucje kultury:
Kino stałe (za pierwszy obiekt) (2)
Kino w Sanockim Domu Kultury, (2)
III.B. Atrakcje krajobrazowe:
Góry ze znakowanymi szlakami turystycznymi na terenie regionu, (2)
Góry Sanocko-Turczańskie, Bieszczady, Beskid Niski, (2)
Pomniki przyrody (za pierwsze dwa) (1)
Dąb "Staruszek" w Łukowem (1)
Dąb w Kalnicy (1)
III.C. Oferta sportowa, edukacyjna i rekreacyjna:
Baseny kryte ogólnodostępne - (za pierwszy obiekt) (2)
Basen MOSiR w Sanoku, (2)
Stała oferta kursów językowych ogólnodostępnych (za pierwszą ofertę) (2)
Szkoła językowa PROMAR, (2)
Stałe centra sportowe z ofertą ogólnodostępną (za pierwszy obiekt) (2)
Ośrodek sportów zimowych Zakucie w Zagórzu, (2)
Stadiony sportowe (za pierwszy obiekt) (1)
Stadion MOSIR w Sanoku, (1)
Lodowiska ogólnodostępne stałe (za pierwszy obiekt) (2)
Arena Sanok, (2)

Kategoria IV: Inne czynniki wspierające turystykę kulturową:
IV.A. Instytucje w regionie:
Obecność innej wyższej uczelni w regionie (2)
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka w Sanoku, (2)
IV.B. Oferta turystyki zdrowotnej w regionie:
Sanatoria i ogólnodostępne ośrodki rehabilitacji [80] (punkty za pierwsze dwa obiekty)(2)
Ośrodek Rehabilitacji i Odnowy "Sanvit II" w Sanoku, (2)
Ośrodek Leczniczo-Rehabilitacyjny Nafta-Med, (2)
IV.C. Oferta turystyki biznesowej w regionie:
Całoroczne centra konferencyjne (za pierwszy obiekt) (3)
"Chutor Kozacki" hotel & spa (sala konferencyjna 144 m³) (3)
IV.D. Oferta shoppingu w regionie:
Brak
IV.E. Zagraniczne Partnerstwa Miast i Regionów:
Istnienie zagranicznych związków partnerskich regionu lub jego miejscowości (pierwsze cztery) (1)
Humenne (Słowacja) - Sanok (1)
Gynogyos (Węgry) - Sanok (1)
Kamieniec Podolski (Ukraina) - Sanok (1)
Drohobycz (Ukraina) - Sanok (1)

Suma punktów:
Kategoria I - 198
Kategoria II - 44
Kategoria III - 15
Kategoria IV - 13
Suma punktów wszystkich kategorii - 270

3. Wnioski z przeprowadzonej analizy potencjału
W wyniku przeprowadzonej procedury waloryzacyjnej ustalono, że powiat sanocki posiada średni potencjał turystyczno-kulturowy (198 pkt w kategorii I). Podobnie jak w powiatach leskim i bieszczadzkim, w opisywanym mikroregionie brakuje bardzo silnych atrakcji kulturowych. Sanok - choć jest największym ośrodkiem miejskim w całych Bieszczadach - nie jest miastem dużym. Jego najważniejsze atrakcje turystyczne stanowią dwie placówki muzealne - Muzeum Budownictwa Ludowego (skansen) i mieszczące się w dawnym zamku Muzeum Historyczne.
Wspomniane wyżej sanockie muzea zawierają zbiory o znaczeniu ogólnopolskim, a nawet europejskim. Tym samym najprężniej rozwija się w powiecie turystyka muzealna, jednakże jednocześnie jest ona ograniczona do zaledwie dwóch miejsc w stolicy mikroregionu. Z tego też powodu Sanok należy do najchętniej odwiedzanych i najbardziej rozpoznawalnych miejscowości województwa podkarpackiego. W raporcie z badania przyjazdowego ruchu turystycznego w województwie podkarpackim w 2009 r. zamieszczono wyniki sondażu dotyczącego miejsc cieszących się największym zainteresowaniem turystów. Sanok uplasował się na czwartym miejscu (za Soliną, Rzeszowem i Przemyślem)¹.
Powiat sanocki posiada znaczące walory krajobrazowe i przyrodnicze. Na jego terenie znajdują się fragmenty trzech pasm górskich: Bieszczadów, Beskidu Niskiego i Gór Sanocko-Turczańskich. W mikroregionie znajdują się fragmenty trzech parków krajobrazowych oraz kilkanaście rezerwatów i pomników przyrody. Jednakże bliskość Bieszczadów Wysokich (powiaty leski i bieszczadzki) z pasmem połonin i Bieszczadzkim Parkiem Narodowym powoduje, że szlaki turystyczne powiatu sanockiego są rzadziej odwiedzane przez turystów przyjeżdżających na ten kraniec województwa podkarpackiego.
Oferta przewodnicka w powiecie sanockim jest równie dobra, jak w dwóch pozostałych mikroregionach bieszczadzkich. Oprócz możliwości zamówienia przewodnika za pośrednictwem PTTK, można również skorzystać z usług członków Stowarzyszenia Przewodników Turystycznych "Karpaty" oraz lokalnych biur podróży nastawionych w dużym stopniu na turystykę przyjazdową. Brakuje jednak przewodników świadczących swoje usługi w językach obcych. Do poprawy tej sytuacji mogłoby się przyczynić zachęcenie większej grupy miejscowych nauczycieli języków obcych do odbycia szkolenia na przewodników: warto rozważyć częściową refundacje kosztów takiego kursu dla tej grupy pod warunkiem zobowiązania np. do przynajmniej sezonowego wykonywania obowiązków przewodnika w danej miejscowości czy przy obiekcie przez okres kilku następnych lat.
Usługi noclegowe, za wyjątkiem samego Sanoka, są słabiej rozwinięte niż w pozostałych dwóch powiatach leżących na terenie Bieszczadów. Liczne atrakcje turystyczne mikroregionu sanockiego często są odwiedzane przez turystów, którzy w ramach swojego pobytu w regionie wybrali bazę noclegową powiatu leskiego i bieszczadzkiego. Poza Sanokiem jest słabo rozwinięta infrastruktura gastronomiczna. W dodatku istniejące lokale powinny rozważyć wydłużenie czasu pracy w sezonie turystycznym i wprowadzenie w większym zakresie potraw kuchni regionalnej i tradycyjnej.
Podobnie jak w powiecie bieszczadzkim, na terenie opisywanego mikroregionu zachowały się liczne obiekty drewnianej architektury cerkiewnej. Jednakże - w przeciwieństwie do okolic Ustrzyk Dolnych - cerkwie w dorzeczu Osławy (okolice Komańczy) są w dużej części użytkowane przez ludność prawosławną i greckokatolicką. Oprócz nich istnieją również świątynie obu obrządków Kościoła Wschodniego zbudowane w ostatnich latach, co jest niespotykane w innej części Bieszczadów. Ten fakt generuje perspektywy dalszego rozwoju turystyki religijnej, a także turystyki sentymentalnej. Dużym problemem pozostaje dostępność obiektów architektury cerkiewnej. Często są zamknięte, a nie zawsze można znaleźć informację o kontakcie do osoby opiekującej się świątynią. W tej kwestii znaczącą poprawę przyniósłby szereg prostych, a mało kosztownych działań, np. wprowadzenie standardowej procedury udostępniania obiektów (powierzenie klucza godnym zaufania osobom w sąsiedztwie wraz zaopatrzeniem ich w telefon mobilny dla przyjmowania zamówień/próśb o otwarcie, wprowadzenie niewielkiej odpłatności, umieszczenie przy wejściu do obiektu tablicy z numerem telefonu kontaktowego i warunkami udostępnienia, umieszczenie takich samych informacji na stronie internetowej szlaku oraz na turystycznym segmencie strony internetowej miejscowości (gminy) lub/i parafii.
Za wyjątkiem eventów organizowanych przez MBL Sanok brakuje skutecznej promocji istniejących lokalnych i regionalnych sezonowych eventów kulturowych. Potencjał mikroregionu pozwala również na kreowanie nowych imprez, zwłaszcza w dziedzinie rekonstrukcji historycznych. W Sanoku działa od wielu lat Bractwo Rycerzy Ziemi Sanockiej oraz nieco młodsza, specjalizująca się w okresie II wojny światowej, Grupa Rekonstrukcji Historycznej "SAN". Stowarzyszenia te były dotychczas jedynie sporadycznie wykorzystywane do promocji miasta i regionu.
Od kilku lat podejmowane są próby tematyzacji oferty turystycznej powiatu sanockiego. Władze samorządowe i stowarzyszenia turystyczne czynią to przede wszystkim w oparciu o obiekty architektury cerkiewnej (Szlak Ikon) oraz, w mniejszym stopni, pozostałości radzieckich umocnień z drugiej wojny światowej - Linii Mołotowa. Niedawno powstał również Szlak "Prawem i lewem" po Ziemi Sanockiej. Brakuje jednak dobrych, aktualizowanych stron internetowych oraz materiałów promocyjnych na wysokim poziomie merytorycznym. Konieczne jest także opracowanie i wydawanie kolejnych przewodników tematycznych prezentujących propozycje nowych tras turystyczno-kulturowych po regionie.
Z terenem powiatu sanockiego związani byli liczni pisarze i poeci. Wśród nich warto wymienić często dziś zapomnianych, a tworzących w XIX w: Wincentego Pola, Jana Kantego Podoleckiego czy Januarego Poźniaka. W Sanoku urodzili się, bądź byli związani przez pewien okres swojego życia: Marian Pankowski, Kalman Segal czy wciąż mieszkający i tworzący tutaj poeta Janusz Szuber. Warto w tym miejscu, podobnie jak w przypadku raportów z waloryzacji pozostałych dwóch powiatów z terenu Bieszczadów zgłosić postulat utworzenia bieszczadzkiego szlaku literackiego który obejmowałby wszystkie trzy mikroregiony. Taki szlak mógłby ukazywać nie tylko związki twórców literatury z Bieszczadami, ale również przybliżałby dzieła, których akcja toczy się w tym regionie. Wydaje się jednak, że najważniejszym zadaniem jest lepsza promocja i większa dbałość o już istniejące szlaki kulturowe powiatu sanockiego.
Podobnie jak na całym obszarze Bieszczadów, Beskidu Niskiego i Pogórza z terenu powiatu sanockiego w latach 40-tych XX w. wysiedlono niemal w całości rdzenną ludność ruską/ukraińską. Do tej pory wiele wsi pozostaje niezamieszkanych (Choceń), a inne są jedynie niewielkimi osadami leśnymi założonymi w pobliżu miejscowości zniszczonych w latach czterdziestych (Prełuki, Duszatyn). O dawnych mieszkańcach przypominają liczne cerkwiska (miejsce po zniszczonej cerkwi), zdziczałe sady, zapomniane cmentarze czy relikty po zniszczonych zagrodach, jak podmurówki domów czy dawne piwnice. Powsia z reguły nie są dostępne dla przeciętnego turysty, a tym samym nie wykorzystuje się ich potencjału w zakresie turystyki kulturowej. Najlepszym przykładem udostępnienia pozostałości po zniszczonej wsi w powiecie sanockim jest Choceń. Teren dawnej miejscowości znajduje się pod opieką Nadleśnictwa Baligród. W 2007 r. rozpoczęto prace rewitalizacyjne, w ramach których odkryto i zabezpieczono dawne studnie, pobielono pnie drzew owocowych, odkopano fundamenty dzwonnicy i cerkwi, a cmentarz ogrodzono. Ponadto odsłonięto wejścia do kilku zachowanych piwnic i oznaczono podmurówki domów. Obecnie teren jest regularnie wykaszany, ustawiono również kilka tablic informacyjnych. Zachowanie i udostępnienie także innych reliktów nieistniejących wsi ułatwiłoby rozwój tanatoturystyki, a także turystyki sentymentalnej w powiecie sanockim.

Nasi Partnerzy