Szymon Czajkowski
Zarys dziejów Włocławka i okolic
Obecnie Włocławek liczy blisko sto dwadzieścia tysięcy mieszkańców i jest trzecim pod względem wielkości
ośrodkiem miejskim w województwie Kujawsko-Pomorskim. Miasto położone jest po obydwu brzegach Wisły,
na granicy dwóch krain geograficznych: Kujaw Wschodnich oraz Ziemi Dobrzyńskiej. Rozdzielone wzdłuż osi
najdłuższej rzeki w Polsce, te dwie jednostki charakteryzują się zróżnicowaniem geobotanicznym oraz odrębnością
historyczną, kulturową i etnograficzną [Kunikowski 2007, s.10].
Czasy przedhistoryczne.
Najważniejszym akwenem regionu jest - rzecz jasna - rzeka Wisła, przy
której na przestrzeni stuleci rozwijała się stolica Kujaw Wschodnich. Jednakże Włocławek oraz inne ośrodki
miejskie regionu związane są także z mniejszymi ciekami wodnymi, mianowicie z dorzeczem rzeki Zgłowiączki,
rozciągającym się na większość gmin powiatu. Właśnie ta rzeczka odcisnęła swoje piętno na najstarsze
osadnictwo człowieka na Kujawach. Obszar ten zaczął być stale zasiedlany ok. dziesięciu tysięcy lat p.n.e.,
po zakończeniu ostatniego zlodowacenia. Najciekawszych odkryć dotyczących osadnictwa prehistorycznego
dokonano na terenie gminy Brześć Kujawski. Około czterech i pół tysiąca lat p.n.e. na tych ziemiach wykształciło
się społeczeństwo brzesko-kujawskie kultury lendzielskiej. Zostało ono wyróżnione ze względu na wykorzystanie
tzw. długich chat. Budowano je wzdłuż osi północ - południe, na planie wydłużonego trapezu [Hoffman,
Krupa 2010, s. 16]. Omawianego odkrycia dokonał w 1938 roku Konrad Jażdżewski i to jemu wspomniane małe
miasteczko na wschodzie Kujaw zawdzięcza wpisanie na stałe do historii światowej archeologii. Dzięki
niemu w nauce pojawiło się określenie Brzesc Kujawski longhouses cechujące ten typ budownictwa
neolitycznego [za www.brzesckujawski.pl dnia 24.07.2012]. Inną gminą powiatu włocławskiego, którą warto
zaznaczyć na archeologicznej mapie Polskie jest Izbica Kujawska. Na terenie wsi Wietrzychowice w tej
gminie odnaleziono grobowce megalityczne, udowadniające istnienie w tym rejonie osad ludzkich już trzy
i pół tysiąca lat p.n.e.. Są one pozostałością po ludności kultury pucharów lejkowatych. Niezwykle urokliwe
i zachowane do dzisiaj kurhany zyskały nazwę grobowców kujawskich albo "polskich piramid". W okresie
dwudziestolecia międzywojennego, kiedy dokonano ich odkrycia stały się prawdziwą sensacją na skalę europejską
[Hoffman, Krupa 2010, s. 86-90].
Średniowiecze.
Początkowe losy stolicy opisywanego regionu wiążą się z okresem wczesnego średniowiecza.
Narodziny miasta Włocławek również związane są z rzeką Zgłowiączką. Pierwotna, otwarta osada powstała
połowie IX wieku przy jej ujściu do Wisły. W następnym stuleciu na jej miejscu powstał gród obronny.
Według Bogdana Ziółkowskiego został on założony przez księcia o imieniu Włodzisław, którego uważa on
za przodka (dziadka?) Mieszka I [Ziółkowski, 2003, s. 7]. W języku łacińskim nazwa grodu, a potem miasta
brzmi Vladislavia, z kolei na przestrzeni dziejów w stosunku do największego ośrodka na Kujawach
Wschodnich stosowano terminów: Włodzisław, Włocław, Włodzław oraz Włoczław. Tych nazw używano w okresie
średniowiecza, z kolei od czasów nowożytnych zaczęto używać określenia Wrocławek, a z początkiem
XIX wieku zaczęto stosować współczesną nazwę Włocławek [Kunikowski, 2007, s. 20].
Od początku ulokowanie Włocławka było bardzo korzystne. Położenie miasta na skrzyżowaniu ważnych szlaków
lądowych oraz dwóch spławnych rzek (Zgłowiączki i Wisły) powodowało, iż w X wieku osada bardzo szybko
się rozwijała. W tym okresie Włocławek miał liczyć między tysiąc a nawet trzy tysiące mieszkańców. Wydarzenia
z trzech następnych stuleci miały przynieść dalszy rozwój miasta.
Według historyków dalszy rozwój osad na Kujawach Wschodnich w czasach panowania dynastii piastowskiej
miał wiązać się z utworzeniem na tych terenach siedziby biskupstwa kujawsko-pomorskiego. Wśród większości
badaczy dominuje opinia, iż odbyło się to w roku 1123 [Kunikowski 2007, s. 20; Ziółkowski 2003, s. 10;
Karczewski, Kubiak 1971, s. 9]. Według tej koncepcji doszło wówczas do przeniesienia siedziby biskupa
do Włocławka z pobliskiej Kruszwicy. Z kolei według Gerarda Labudy, Bolesław Krzywousty miał ufundować
jednocześnie dwa znajdujące się w bliskiej odległości biskupstwa - w Kruszwicy i we Włocławku. Według
tej koncepcji powstały one jednocześnie w 1123 roku, a w 1157 doszło do połączenia tj. komasacji obydwu
biskupstw. Odtąd siedzibą diecezji kujawskiej miało zostać jedynie miasto Włocławek [Labuda 1968, s.
40-41].
W okresie rozbicia dzielnicowego ziemie dzisiejszego powiatu włocławskiego stanowiły (od roku 1194) odrębne
Księstwo Kujawskie [Hoffman, Krupa 2010, s. 40]. Ponieważ sam Włocławek stanowił wówczas wyłączną własność
biskupów kujawsko-pomorskich, polityczną stolicą regionu stał się pobliski Brześć Kujawski. Gród ten,
położony na wschód od Włocławka, uzyskał prawa miejskie już w roku 1250 z rąk Kazimierza, syna Konrada
Mazowieckiego, a w pięć lat później miała zostać doń przeniesiona siedziba kasztelanii. Do kolejnego
ważnego wydarzenia w historii Brześcia Kujawskiego miało dojść po kolejnych kilku latach. Według tradycji
historycznej to właśnie w tym mieście na świat miał przyjść późniejszy król Polski - Władysław I Łokietek.
Karierę polityczną rozpoczął on w 1285 roku, kiedy to objął władzę w swojej niewielkiej prowincji. Przez
niego to Księstwo Brzeskie, państewko o rzeczywiście "kieszonkowym" wymiarzemiało stać
się ośrodkiem, z którego rozpoczął się kolejny - w tym wypadku udany - proces jednoczenia i odbudowy
państwa polskiego [Baszkiewicz 1996, s. 238]. Sam Brześć Kujawski został w nim wkrótce stolicą województwa
brzesko-kujawskiego. Tej reformy administracyjnej dokonał kolejny monarcha Polski - Kazimierz III Wielki,
który został urodzony w 1310r. w innym mieście opisywanego mikroregionu - w Kowalu. [Hoffman, Krupa 2010,
s. 16].
Kilka lat po Brześciu Kujawskim, lokację na prawie magdeburskim uzyskuje także Włocławek (1256r.), będący
wówczas własnością kolejnych biskupów [Karczewski, Kubiak, 1971, s. 10]. To właśnie jeden z nich, Gerard,
miał w 1319 r. skutecznie zabiegać w Awinonie (ówczesnej siedzibie papieży) o koronę dla pochodzącego
z Kujaw Władysława I Łokietka [Kunikowski, 2007, s. 21].
Lata dwudzieste i trzydzieste XIV w. nie były jednak korzystnym okresem dla regionu. Stał się on areną
działań wojennych między Zakonem Krzyżackim władcami Polski. Po wielokrotnych najazdach dużym spustoszeniom
i zniszczeniom ulega Włocławek, dlatego w roku 1339 dochodzi do jego drugiej lokacji: tym razem na mocy
przywileju biskupa włocławskiego Macieja z Gołańczy [Morawski 2003, s. 13-14]. Z postacią tego duchownego
wiąże się także powstanie dwóch zachowanych do dziś najważniejszych zabytków architektury sakralnej Włocławka.
W 1330r. z jego fundacji został wzniesiony kościół pw. św. Witalisa. Z kolei w dziesięć lat później zainicjował
on budowę kościoła katedralnego, która trwała aż do roku 1411 [Kunikowski 2007, s. 44-46]. Lata po drugiej
lokacji miasta to okres rozrostu Włocławka w kierunku w wschodnim, wzdłuż brzegu Wisły. Wówczas ukształtowała
się przestrzeń miejska z jej centralnym placem (dzisiejszy Stary Rynek), tam też powstał - istniejący
do dziś - kościół pw. św. Jana Chrzciciela (1538r.) [Kunikowski 2007, s. 44-46]. Wykorzystywane bardziej
intensywnie jako szlak handlowy Wisła zaczęła wówczas jeszcze bardziej oddziaływać na życie miasta, jak
zresztą i całej okolicy.
Epoka nowożytna.
Wiek XVI to dla całej ówczesnej Rzeczpospolitej okres rozkwitu gospodarczego.
Wiązał się on głównie ze sprzedażą polskiego zboża poza terytorium kraju. Handel zbożem rozwijał się
przede wszystkim drogą morską, poprzez port w Gdańsku. Z kolei na wybrzeże produkty spożywcze trafiały
drogą rzeczną, głównie poprzez spław Wisłą. Dlatego miasta położone wzdłuż jej nurtu w omawianym okresie
bardzo zyskiwały na znaczeniu i szybciej rosły. Nie inaczej sprawa wyglądała przypadku Włocławka, tym
bardziej, iż od roku 1520 w mieście funkcjonowała komora celna. Szacuje się, iż w XVI wzdłuż miejskich
nabrzeży zatrzymywało się do dwóch tysięcy statków w ciągu roku.
W marcu 1568 w ramach wdrażania reformy Soboru Trydenckiego, kujawski synod diecezjalny uchwala powołanie
w stolicy diecezji seminarium duchownego. Do wprowadzenia decyzji w życie dochodzi rok później. Seminarium
powstało przede wszystkim z inicjatywy biskupa Stanisława Karnkowskiego i było trzecią na świecie, a
pierwszą w Polsce tego typu instytucją [Kunikowski 2007, s. 23-24]. Rozwój Włocławka w XVI wieku sprzyjał
też jego rozbudowie. Właśnie wtedy powstały tereny dzisiejszego pl. Wolności [Karczewski, Kubiak 1971,
s. 14-16]. Oczywiście zwiększa się również liczba ówczesnych mieszkańców miasta. Wpływ na ten wzrost
ma również przybywanie znacznej liczby osadników z zagranicy. W historiografii zaznacza się, iż liczna
w tym okresie w samym mieście oraz w jego okolicach była kolonia Szkotów. Parali się oni przede wszystkim
kupiectwem [Kunikowski 2007, s. 22-23].
XVI wiek to czas rozwoju także innych miejscowości regionu, m.in. nadal pełniącego funkcję stolicy województwa
Brześcia Kujawskiego, ale również lokowanego w roku 1442 Chodcza, a także posiadającego prawa miejskie
od roku 1509 Lubrańca, czy też Lubienia, w którego przypadku data nadania praw miejskich nie jest jednoznacznie
ustalona) [Hoffman, Krupa 2010, s. 16-122].
Koniec korzystnego okresu dla Włocławka i pobliskich ośrodków miejskich, wiąże się z wiekiem XVII. Zapowiedzią
nadchodzących kłopotów staje się dwukrotny pożar Włocławka, w 1613r. i 1620r., kiedy to poważnym uszkodzeniom
ulega tutejsza katedra oraz trzy czwarte ówczesnych budynków w mieście. Kolejnym ciosem dla miasta było
przeniesienie komory celnej na Wiśle do pobliskiej Nieszawy. Jednakże największe nieszczęścia były związane
z wojną polsko-szwedzką w latach 1655-1660, tzw. "potopem". Wtedy też miasto zostało niemal doszczętnie
spalone i spustoszone przez wojska Karola X Gustawa [Kunikowski 2007, s. 23]. Wraz z Włocławkiem zniszczeniom
uległy również inne ośrodki w regionie. Brześć Kujawski co prawda utrzymał status siedziby wojewódzkiej,
jednakże już na zawsze utracił swoje znaczenie ważnego ośrodka miejskiego. Z kolei zniszczony przez pożary
i grabieże Chodecz całkowicie zmienił swój charakter. Miasto, w którym dotychczas odbywały się regularne
i liczne jarmarki przeistoczyło się po wojnach szwedzkich w osadę rolniczą. Pobliski Lubień Kujawski
uległ wówczas całkowitemu zniszczeniu [Hoffman, Krupa 2010, s. 16-122].
Przez następne dekady region powoli podnosił się po nieszczęściach z połowy wieku. Niestety okres względnego
spokoju nie trwał długo Już na początku XVIII wieku, przez Kujawy wschodnie przetoczyła się kolejna wojenna
zawierucha. III wojna północna, toczona w latach 1700-1721, doprowadziła do dalszego upadku regionu.
Michał Morawski w swojej obszernej monografii Włocławka wspomina najazd wojsk rosyjskich na Włocławek.
Przytaczana relacja opisuje, jak 17 października 1707r. wojska rosyjskie (zagon kozacki) na statkach
z Nieszawy napadają na Włocławek od strony Wisły. Żołnierze carscy rabowali kolejne kościoły i domostwa.
Następnie cały łup mieli składować na okrętach, którymi odpłynęli zostawiając za sobą pogorzelisko niczym
średniowieczni wikingowie [Morawski 2003, s. 389-390]. Najazdy wojsk innych armii na region nie doczekały
się tak plastycznych opisów, wiemy jednak, że w czasie trwania wojny północnej Włocławek wielokrotnie
padał łupem kolejnych agresorów.
Przez cały wiek XVIII ani Włocławek, ani żadne inne z miast wchodzących w skład dzisiejszego powiatu
nie odzyskało świetności sprzed dwustu lat. Pewne nieznaczne ożywienie przypadało na ostatnie ćwierćwiecze
tego stulecia. Niestety rozbiory Polski przerwały ten krótki okres przyspieszenia rozwoju gospodarczego
regionu.
Kujawy Wschodnie oraz Ziemia Dobrzyńska weszły w skład państwa pruskiego podczas II rozbioru Polski w
1793 roku. Wkraczające do miasta wojska Szekelego dokonały przy okazji grabieży w miejscowej katedrze.
Przyłączenie Włocławka i okolic do Prus wiązało się - rzecz jasna - ze zmianami administracyjnymi na
przejętych terenach. Wtedy też, po czterech stuleciach Brześć Kujawski przestał być miastem wojewódzkim.
W przyszłości to kujawskie miasteczko nie będzie odgrywało już nigdy tak istotnej funkcji.
Krótki zryw niepodległościowy miał miejsce rok później. 20 sierpnia 1794r., w Wielkopolsce i na Kujawach
wybuchło powstanie związane z Insurekcją Kościuszkowską. Dwa dni później Włocławek stał się areną ważnych
wydarzeń dla przebiegu całego powstania. 22 sierpnia powstańcy kujawscy wsparci przez mieszkańców miasta
stoczyli walkę z garnizonem pruskim. W rezultacie zwycięstwa oddziały polskie przejęły dostawę broni
transportowaną do wojsk pruskich oblegających wówczas Warszawę. Nie tylko udało się wówczas wspomóc broniącą
się stolicę ostatniego skrawka państwa polskiego, to na dodatek powstańcom udało się przejąć olbrzymi
zapas broni i amunicji. Był on na tyle duży, iż polscy żołnierze nie byli wstanie zabrać ze sobą wszystkiego
i część uzyskanych zapasów zdecydowali się zatopić w Wiśle [Kunikowski 2007, s. 24; Morawski, Włocławek
2007, s. 379-380].
Wiek XIX.
Po upadku Insurekcji Kościuszkowskiej we Włocławku przeprowadzono sekularyzację klasztorów
i przejęto na rzecz państwa pruskiego liczne majątki kościelne. Po wielu stuleciach miasto nad Wisłą
przestało być także własnością tutejszych biskupów i dekretem króla pruskiego stało się własnością rządową.
Włocławek wszedł administracyjnie w skład rejencji bydgoskiej. W tym okresie mieszkańcy miasta nie mieli
żadnego przedstawicielstwa samorządowego i całkowicie podlegali biurokratycznemu zarządowi władz pruskich.
Na krótko samorząd został przywrócony w 1806r., kiedy to Kujawy Wschodnie znalazły się w granicach nowopowstałego
Księstwa Warszawskiego. Na wzór francuski we Włocławku utworzona została rada municypalna.
Po Kongresie Wiedeńskim Włocławek i okolice weszły w granice Królestwa Polskiego, połączonego wówczas
unią personalną z Cesarstwem Rosyjskim. Od tego czasu, na okres stu lat, Kujawy Wschodnie i Ziemia Dobrzyńska
znalazły się w granicach zaboru rosyjskiego [Morawski 2003, s. 190].
Mimo braku niepodległości okres zaborów był dla opisywanego regionu czasem ponownego wzrostu gospodarczego
i demograficznego. W tym czasie Włocławek stał się największym ośrodkiem miejskim na Kujawach Wschodnich.
Właśnie wtedy w mieście rozwinęła się wytwórczość spożywcza, metalowa, ceramiczna, chemiczna i papiernicza.
Za Stanisławem Kunikowskim wymienimy kilka najbardziej znanych włocławskich zakładów przemysłowych powstałych
w XIX wieku: były to fabryka cykorii F. Bohm & Co (zał. 1816r.), fabryka maszyn rolniczych W. Haacka
(zał. 1850r.), Fabryka Instrumentów i Aparatów Fizycznych H. Neumana (zał. 1860r.), fabryka fajansu B.
Boasa, D. Czamańskiego, Z. Kuchfelda i I. Szrejera (zał. 1873r.), fabryka celulozy I. i M. Cassirerów
(zał. 1895r.), fabryka farb i lakierów M. Sachnowskiego i M. i J. Kochanowiczów (zał. 1897r.)
[Kunikowski,
2003, s. 26]. W tym samym okresie w pobliskim Brześciu Kujawski powstaje największa w całym Królestwie
Polskim cukrownia (1894r.) [Hoffman, Krupa 2010, s.17].
W XIX wieku, po raz kolejny w swojej historii Włocławek zaczyna przyspieszać gospodarczo dzięki wykorzystaniu
transportu rzecznego. W mieście funkcjonowały dwa zakłady armatorskie, w tym jeden z własną stocznią.
W XIX wieku w całym regionie rozwijały się również inne elementy infrastruktury. W roku 1862 miasto zyskało
połączenie kolejowe z Bydgoszczą, Toruniem i Warszawą. Przeprowadzenie przez Kujawy warszawsko-bydgoskiej
linii kolejowej, sprzyjało rozwojowi innych ośrodków dzisiejszego powiatu włocławskiego, jak chociażby
Choceń, czy Chodecz. W tym samym roku, we Włocławku powstaje most na rzecze Zgłowiączce, a w następnym
roku miasto uzyskuje połączenie mostowe z drugim brzegiem Wisły [Karczewski, Kubiak 1971, s. 24; Kunikowski
2003, s. 26].
Mimo polepszenia warunków życia oraz rozwoju gospodarczego w czasie zaborów, na przestrzeni XIX wieku
Kujawy kilkukrotnie stawały się areną walk niepodległościowych. Co prawda jeszcze w roku 1831 mieszkańcy
regionu byli jedynie świadkami, jak pod Włocławkiem przez Wisłę przeprawiły się wojska moskiewskie, które
następnie skierowały się na Warszawę i - zdobywając miasto - przesądziły o losach Powstania Listopadowego.
Lecz już w dobie Powstania Styczniowego Włocławek stał się głównym ośrodkiem powstańczym dla całych Kujaw.
W trakcie samej insurekcji, w okolicach Włocławka powstańcy stoczyli z wojskami rosyjskimi kilka pomniejszych
bitew [Morawski 2003, s. 380-381]. W trakcie tych zajść Włocławek i okolice zyskały kilku lokalnych bohaterów.
Najwięcej uwagi w monografiach na temat historii tych rejonów poświęcanych jest włoskiemu pułkownikowi
walczącemu po stronie kujawskich powstańców, Stanisławowi Bechi’emu. Pamięć o oficerze z Italii
żywa jest po dziś dzień i na ulicach współczesnego Włocławka możemy znaleźć monument upamiętniający śmierć
Bechi’ego z rąk żołnierzy moskiewskich.
Wspominając postać włoskiego powstańca można płynnie przejść do innego zjawiska, mocno charakterystycznego
dla dziejów XIX wiecznych ziem polskich. Mianowicie ich wielokulturowość. Kujawy Wschodnie i Ziemia Dobrzyńska
przez stulecia kształtowane były przez mieszkańców różnych narodowości oraz wyznań i religii. Niemniej
dla XIX wieku posiadamy odpowiednie dane dla zilustrowania tego zjawiska. W 1863r., w Izbicy Kujawskiej
mieszkało 2127 osób, z czego 1141 stanowili żydzi, 670 było katolikami, a 316 ewangelikami. Dlatego okresu
znane są również przekazy informujące o żyjących tutaj Rosjanach [Hoffman, Krupa 2010, s. 88]. Dla zilustrowania
wielokulturowości opisywanych ziem na przestrzeni dziejów, specjalnie posłużyliśmy się przykładem Izbicy
Kujawskiej, gdyż na terenie tej gminy do dziś zachowały się liczne materialny ślady obecności Kujawiaków
innych wyznań niż katolicyzm i innej religii niż chrześcijaństwo. Wymieńmy chociażby znajdujący się w
mieście kościół ewangelicki oraz pobliską synagogę. Obydwie świątynie znajdują się dzisiaj w bardzo złym
stanie. Zdecydowanie lepszy jest stan cały czas funkcjonującego kościoła ewangelicko-augsburskiego we
Włocławku.
W roku 1908 we Włocławku powstaje funkcjonujące do dziś Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, wówczas
pod nazwą Muzeum Kujawskiego.
W latach pierwszej wojny światowej: 1914-1918, Kujawy Wschodnie i Ziemia Dobrzyńska znajdowały się z
dala od pozycji frontowych. Dlatego też Włocławek i okolice nie ucierpiały w trakcie I wojny światowej.
W tym czasie doszło do ponownej zmiany zaborcy. Już 10 listopada 1914r. Włocławek zostaje zajęty przez
wojska niemieckie i w latach 1915-1918 staje się siedzibą guberni. W 1918 po krótkich (dwudniowych) i
mało krwawych walkach (po stronie polskiej były dwie ofiary), w dniu 11 listopada wojska niemieckie opuściły
Włocławek i okolice.
Wiek XX.
Do groźniejszych starć niż wyżej wspomniane, doszło w roku 1920. Wtedy to, w dniach 13-17
sierpnia miasto broniło się przed najeźdźcą w trakcie wojny polsko-bolszewickiej. Dzięki wysiłkowi załogi
włocławskiej oraz mieszkańców miasta i okolic żołnierzom sowieckim nie udało się przedostać na drugi
brzeg Wisły [Morawski 2003, s. 385-386], co mogłoby mieć kluczowe znaczenie dla toczonej wówczas bitwy
warszawskiej i katastrofalne skutki dla jej rezultatu.
W latach dwudziestolecia międzywojennego Włocławek kontynuował szybki wzrost demograficzny i w przededniu
wybuchu II wojny światowej, liczba mieszkańców wynosiła już blisko siedemdziesiąt tysięcy. Lata 1918-1939
to również okres dalszego rozwoju gospodarczego miasta. W tym okresie funkcjonowało tu około stu pięćdziesięciu
zakładów przemysłowych i blisko tysiąc czterysta warsztatów rzemieślniczych. Jest to również okres rozwoju
życia kulturalnego i naukowego Włocławka. Warto wspomnieć, iż w tym czasie we Włocławku mieszkał i pracował
Stefan Wyszyński. Przybył do miasta w 1917r., pobierał nauki w tutejszym liceum ogólnokształcącym, a
później studiował w tutejszym seminarium, w którym następnie sam został wykładowcą. Pracował w nim aż
do roku 1939 [Kunikowski, 2003, s. 29-30 i 45].
Wojska hitlerowskie wkroczyły do Włocławka 14 września 1939r. i już w tym samym roku zaczynają się pierwsze
prześladowania miejscowej ludności pochodzenia żydowskiego oraz wywózki tutejszych inteligentów, w tym
licznych duchownych [Karczewski, Kubiak 1971, s. 45]. Większość terenów dzisiejszego powiatu włocławskiego
zostało wcielonych do Kraju Warty. W 1940 we włocławskiej dzielnicy Rakutówek utworzone zostało getto,
w którym zamknięto około piętnastu tysięcy Żydów z całego powiatu. Większość z nich zostało później przetransportowanych
do ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem. Z kolei w dzielnicy Słodowo utworzony został obóz jeniecki dla
żołnierzy brytyjskich. Oprócz szkód materialnych, okres II wojny światowej przyniósł również w straty
w ludziach [Kunikowski, 2003, s. 30]. W samym tylko roku 1944 w ramach zorganizowanej akcji wysiedleńczej
swoje domy na terenie Włocławka i powiatu musiało opuścić prawie dwadzieścia tysięcy osób. Do wyzwolenia
Włocławka spod okupacji niemieckiej doszło 20 stycznia 1945 roku. Tuż przed wkroczeniem wojsk radzieckich
z miasta wywiezione zostały urządzenia zakładów przemysłowych, ponownie w trakcie II wojny światowej
został też wysadzony w powietrze most na Wiśle [Karczewski, Kubiak 1971, s. 48].
Podobnie jak w przypadku lat po zakończeniu I wojny światowej, również po drugim konflikcie na skalę
światową następuje w mieście wzrost demograficzny. Jednocześnie jest to czas odbudowy miasta doświadczonego
przez lata okupacji hitlerowskiej. Największe inwestycje miały miejsce pod koniec lat sześćdziesiątych.
Wtedy w mieście i w jego okolicach rozpoczęły się największe budowy nowych zakładów przemysłowych. Do
najważniejszych zaliczamy powstałe w latach 1967-1972 zakłady azotowe oraz wybudowany w 1969r. stopień
wodny Włocławek. W tym miejscu, piętnaście lat później, w nocy z 19 na 20 października, śmierć
przez utopienie poniósł Jerzy Popiełuszko [Kunikowski, 2003, s. 30-32].
W ostatnich pięćdziesięciu latach dochodziło do kilku zmian administracyjnych, które objęły również Włocławek.
W latach 1945 miasto zostało siedzibą powiatu. Z kolei od roku 1975 stało się stolicą samodzielnego województwa.
Był to okres rozwoju kulturalnego miasta: w 1976roku zostało utworzone Dobrzyńsko-Kujawskie Towarzystwo
Kulturalne, w którego w skład weszło większość organizacji kulturowych z regionu. Z kolei od 1979 w województwie
działa Włocławskie Towarzystwo Naukowe.
Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte to również rozwój muzealnictwa w mieście. W 1972 powstaje Muzeum
Historii Włocławka, W 1975 w wyniku nowego podziału administracyjnego dotychczasowe Muzeum Kujawskie
przekształcono w Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej. W roku 1983 otwarta została jego filia w Nieszawie
- Muzeum im. Stanisława Noakowskiego. Z kolei 1986r. i w 1989r. Włocławek zyskał kolejne dwa ośrodki
wystawiennicze, kolejno: Muzeum Etnograficzne i Zbiory Sztuki
W ostatnich kilkunastu latach możemy zauważyć rozwój życia naukowego miasta. W 1995 roku założono Wyższą
Szkołę Humanistyczno-Ekonomiczną, od roku 2002 działa tu Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, a od 2006
- Wyższa Szkoła Techniki i Przedsiębiorczości.
Wraz z reformą administracyjna z 1999 roku Włocławek stał się ponownie miastem powiatowym dla okolicy.
W skład włocławskiego powiatu ziemskiego weszły następujące gminy: miejskie - Kowal, miejsko-wiejskie
- Brześć Kujawski, Chodecz, Izbica Kujawska, Lubień Kujawski i Lubraniec oraz gminy wiejskie -
Boruchowo,
Boniewo, Choceń, Fabianki, Kowal, Lubanie i Włocławek. Z kolei sam Włocławek jest od 1999 roku miastem
na prawach powiatu.
Bibliografia.
- Baszkiewicz Jan, Władysław I Łokietek [w:] Poczet królów i książąt polskich (red.)
Garlicki Andrzej, Warszawa 1996.
- Hoffman Aneta, Krupa Olga (red.), Piękno Dorzecza Zgłowiczanki, Włocławek 2010.
- Karczewski Zdisław, Kubiak Wojciech, Dzieje Włocławka. Kronika ważniejszych wydarzeń, Bydgoszcz
1971.
- Kunikowski Stanisław (red.), Włocławek i okolice, Włocławek 2007.
- Labuda Gerard, Początki diecezjalnej organizacji kościelnej, "Zapiski Historyczne", 1968,
t. 33, z. 3.
- Morawski Michał, Monografia Włocławka, Włocławek 2003.
- Ziółkowski Bogdan, Włocławek. Kalendarium dziejów miasta, Włocławek 2003.
|