|
Opracował na podstawie wybranych źródeł : Arkadiusz Ochmański
Dzień 1: Tarnowskie Góry: "gdzie król był przejazdem"
Dojazd autobusem KZK GOP linii 112 z Gliwic na przystanek Tarnowskie Góry PKP
Rynek Tarnogórski
Obecny Rynek uformował się w II połowie XVI wieku. Jego kształt jest nieregularny, trapezowaty, co wynika
z faktu prowadzenia w śródmieściu prac górniczych - gwarkowie budowali swoje domy obok szybów wydobywczych,
a nie według ustalonego porządku. Dwa szyby na Rynku zamieniono potem na miejskie studnie: jedna z nich
została odtworzona dzięki Stowarzyszeniu Miłośników Ziemi Tarnogórskiej i dziś zdobi płytę Rynku, stanowiąc
świadectwo przeszłości i atrakcję turystyczną. Rynek jest flankowany przez dwie wieże: ratuszową i kościelną
świątyni ewangelickiej. Choć ratusz jest dość młody (liczy niewiele ponad 100 lat) bez przesady może
być uznany za jeden z piękniejszych w Polsce. Dokładnie w miejscu jego lokalizacji znajdował się wcześniej
piętrowy budynek Urzędu Górniczego i Sądu wolnego miasta górniczego Tarnowskie Góry. We wnęce na froncie
ratusza można oglądać figurę dawnego górnika - gwarka. Do 1957 roku w tym miejscu stała kamienna postać
Jerzego, margrabiego brandenburskiego, następcy księcia Jana Opolskiego, założyciela miasta. Uwagę zwracają
też kartusze herbowe: pięć z nich zdobi narożnik, a jeden umieszczony jest od strony rynku pod niszą.
Budynek nadal czas pełni funkcję, do której go przewidziano - urzęduje tu burmistrz i mieści się Urząd
Stanu Cywilnego. Tu także obradują miejscy rajcy: na urokliwy balkonik widoczny z rynku wychodzi się
właśnie z sali sesyjnej. Narożne pomieszczenia z wejściem bezpośrednio od ulicy zajmuje Punkt Informacji
o Mieście. Warto zerknąć na ogłoszenia kulturalne widniejące w jego oknach (bieżąca informacja o wydarzeniach
kulturalnych znajduje się także tutaj) - być może właśnie odbywają się koncerty organowe w położonym
po północnej stronie rynku ewangelickim kościele Zbawiciela.
Ewangelicko-Augsburski kościół Zbawiciela z XVIII wieku (Rynek 12)
Tradycja ruchu luterańskiego na terenach Tarnowskich Gór sięga okresu przed lokacją miasta tj. roku 1529.
Odkryte w tym czasie bogate złoża srebronośne i powstający ośrodek górnictwa kruszcowego przyciągał liczne
rzesze osadników przybywających z nadzieją, że znajdą tu pracę i utrzymanie. Wśród przybyłych wielu było
zwolennikami idei reformacji przekazywanej w środowisku górniczym. Jej rozkwit w mieście i okolicach
nastąpił po przejściu miasta pod władanie gorliwego zwolennika ruchu, księcia Jerzego Hohenzollerna.
W tym okresie powstały kościoły ewangelickie w Tarnowskich Górach, a także przejmowano kościoły katolickie
w okolicznych wsiach. Sytuacja uległa zdecydowanej zmianie w latach 1620-1740, w okresie habsburskiej
kontrreformacji, kiedy na mocy cesarskiego edyktu w 1629r. ewangelików na Śląsku pozbawiono dotychczasowych
praw i przywilejów, a duchownych wygnano poza jego granice. Po roku 1707 ugoda zawarta na zamku w Altranstadt
narzuciła cesarzowi zwrot zabranych protestantom kościołów, co w znacznym stopniu poprawiło ich sytuację.
Po pruskiej aneksji Śląska władający Tarnowskimi Górami w roku 1742 hrabia Karol Erdmann Henckel von
Donnersmarck uzyskał zgodę króla Fryderyka II na powstanie niezależnej parafii i budowę kościoła ewangelickiego
w Tarnowskich Górach. Najpierw powstał tymczasowy dom modlitwy, który wkrótce nieszczęśliwie spłonął
w pożarze miasta 9 lipca 1746r. Po tym zdarzeniu jedna z bogatych rodzin tarnogórskich podarowała parafii
ewangelickiej dwa duże budynki w rynku, które zaadaptowano na plebanię i kościół. Kolejny pożar miasta
strawił część budowli, co spowodowało jej gruntowną przebudowę w 1780r. nadającą mu charakter barokowy.
Kościół Zbawiciela powstał w 1780 roku dzięki wsparciu finansowemu rodzin Henklów, Laryszów, Bohmów i
Schulzów. Budowniczymi świątyni byli architekt Christoph Worbs ze Strzelec oraz cieśla Jan Karol Henning
z Opola. W kolejnych latach następowały przebudowy świątyni, by podczas przebudowy w latach 1899-1900
nadać jej, zgodnie z projektem Adolfa Seiffharta, cechy stylu neoromańskiego. Wewnątrz znajdują się charakterystyczne
dla świątyń protestanckich empory. Ciekawym elementem wystroju jest ołtarz z umieszczoną nad nim charakterystyczną
kazalnicą i wolnostojąca chrzcielnica. W kościele znajdują się 16-głosowe organy zbudowane w 1904r. przez
firmę Schlag und Sine ze Świdnicy, które chętnie wykorzystują znani wykonawcy z kraju i zagranicy. Tu
między innymi organizowane są Tarnogórskie Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej.
Neorenesansowy Ratusz z końca XIX wieku (Rynek 4)
Do 1894 r. znajdował się w tym miejscu sąd okręgowy, a wcześniej - górnośląska szkoła górnicza, zasłużona
dla miasta i regionu placówka edukacyjna. W tymże roku magistrat zakupił parcelę sądową, stary budynek
sądu wyburzono, a w jego miejscu od 1896 r. architekt Carl Benjamin Szametike rozpoczął wznosić ratusz,
kolejny już w historii Tarnowskich Gór. Projektantem nowej siedziby władz miejskich był berliński architekt
Herman Guth, twórca szeregu obiektów administracyjnych i sakralnych (Jawor,
Celle, Spandau, Plauen, Malmö).
Pracom budowlanym towarzyszyło tragiczne wydarzenie: 19 listopada 1897 roku wskutek nieuwagi pracowników
spłonął doszczętnie hełm wieży, wznoszącej się prawie 40 metrów ponad płytą rynku. Mimo to kilka miesięcy
później nowy ratusz uroczyście oddano do użytku. Trójkondygnacyjny obiekt o fasadzie obłożonej lśniącą
cegłą klinkierową (zniszczoną w trakcie czyszczenia w 2. połowie XX w.), wykorzystywany był pierwotnie
w rozmaity sposób: na parterze zlokalizowano sklepy, na pierwszym piętrze biura magistrackie, na drugim
- mieszkanie burmistrza oraz salę posiedzeń rady miejskiej. W elewacji ratusza kontrastują trzy zastosowane
surowce: czerwona klinkierówka, śląski granit użyty do cokołu oraz piaskowiec (pochodzący z Warty Bolesławieckiej
na Dolnym Śląsku), z którego wykonane zostały m.in. herby i godła Donnersmarcków, Hohenzollernów, Śląska,
Prus, Rzeszy i Tarnowskich Gór, dłuta Matthiasa Carla Schellinga, nadwornego mistrza kamieniarskiego
z Berlina. Do 1957 roku frontową elewację zdobiła figura Jerzego von
Hohenzollern-Ansbach. Posąg ten,
dzieło wrocławskiego rzeźbiarza Heinricha Kiesewaltera, stanął w niszy ratuszowej elewacji w październiku
1899 roku, jako dar władz powiatu tarnogórskiego. Usunięty w 1934 roku, przywrócony (kopia) w czasie
okupacji, w 1957 roku, został usunięty po raz drugi i zastąpiony rzeźbą gwarka, dziełem Edmunda Halke
z Piekar Śląskich. Sala posiedzeń rady miejskiej, wyróżnia się ciekawym wystrojem: boazerią i drewnianym
sklepieniem, zbliżonym przekrojem do koniczyny. Jej ozdobą jest też piękne, duże okno. W 1899 roku w
niej właśnie odbył się pierwszy w dziejach Tarnowskich Gór zjazd reprezentantów Górnego Śląska. Wnętrze
ratuszowe często zmieniało swój wygląd, np. podczas II wojny światowej na ścianach klatki schodowej widniały
sceny z historii miasta (od aktu założycielskiego Jerzego Hohenzollerna po zajęcie miasta przez armię
niemiecką w 1939 roku), wykonane przez miejscowego malarza Józefa Machwitza. Piękna kuta balustrada z
wicią roślinną zachowała się w klatce schodowej do dziś.
Dom Sedlaczka z XVI wieku (Rynek 1)
Pierwotnie był siedzibą starostów ziemi bytomskiej. W 1805 roku został wykupiony przez czeskiego kupca
Jana Sedlaczka, który urządził w nim (istniejącą do dziś) winiarnię, do 1922 prowadzoną przez rodzinę
Sedlaczków. Jest to miejsce, gdzie zatrzymał się i biesiadował w 1683 Jan III Sobieski podczas swojej
wyprawy na Wiedeń. Potwierdzone historycznie są pobyty w tym miejscu także Augusta II Mocnego (1697),
Augusta III (1734), Johanna Wolfganga von Goethe (1790) czy Juliana Ursyna Niemcewicza (1821). Po drugiej
wojnie światowej budynek był w opłakanym stanie i groziło mu wyburzenie. Remontu podjęło się Stowarzyszenie
Miłośników Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej. Podczas trwania prac renowacyjnych odkryto renesansowy
strop z polichromią z I połowy XVII wieku. Budynek posiada więźbę dachową pokrytą gontem. W narożniku
budynku można zaobserwować kamienną głowę z XVII wieku. Na parterze zachowały się sklepienia kolebkowe
z lunetami, a piwnice są sklepione kolebkowo z lunetami oraz żaglasto. Nad wejściem do budynku znajduje
się pochodząca z 1786 ozdobna dekoracja z puttami podtrzymującymi kotarę oraz pierwszy herb miasta (będący
jednocześnie herbem górniczym). Na miejscu tego herbu między XVIII a II połową XX wieku znajdował się
czarny orzeł, herb Królestwa Prus. Wnętrza parteru zdobiły pierwotnie (nie zachowane) dziewiętnastowieczne
malowidła i płaskorzeźba z wizerunkiem Augusta Mocnego
Muzeum Miejskie w Tarnowskich Górach (Rynek 1)
Muzeum powstało w 1958 roku z inicjatywy Stowarzyszenia Miłośników Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej.
Starania o założenie muzeum regionalnego podejmowano już w okresie międzywojennym. W 1938 roku burmistrz
miasta, Fryderyk Antes, zwrócił się z odezwą do społeczeństwa o gromadzenie zbiorów dla przyszłego muzeum,
jednak prace zmierzające do jego otwarcia przerwał wybuch wojny. Dopiero w 1954 roku, w statucie powstałego
SMHiZZT znalazł się zapis o utworzeniu kopalni - muzeum oraz regionalnego muzeum górniczo-geologicznego.
Nawiązano do górniczej przeszłości miasta, na terenie którego od około 1490 roku do początku XX wieku
wydobywano rudy srebra i ołowiu. Wyremontowano zabytkową kamienicę Sedlaczka z myślą o przyszłym muzeum
i 6 września 1958 roku otwarto tu pierwszą ekspozycję. Początkowo w strukturze muzeum wyodrębniono działy
górnictwa, historii i etnografii. Obecnie posiada ono działy: historyczny (połączony z górniczym), etnograficzny,
sztuki i naukowo-oświatowy. Muzeum gromadzi zbiory związane z historią i kulturą Tarnowskich Gór oraz
powiatu, uwzględniając szersze tło kultury polskiej. Liczba eksponatów wynosi obecnie blisko 5 tysięcy.
Muzeum eksponuje swoje zbiory na wystawach stałych i czasowych. Reprezentacyjna sala renesansowa z polichromowanym,
XVII wiecznym stropem, mieści obok renesansowych i neorenesansowych mebli i skrzyń dworskich przede wszystkim
obrazy malarstwa europejskiego z kolekcji ks. Michała Lewka. Odbywają się tutaj koncerty, "Wieczory pod
renesansowym stropem" sesje i konferencje, lekcje muzealne. Do najciekawszych kolekcji należą: malarstwo
zachodnioeuropejskie, sobiesciana, masonica, (puchary, odznaki, rytualne fartuszki i szarfy), sztuka
cechowa XVII-XIX w., pamiątki związane z Bractwem Strzeleckim. Zbiór sobiescianów zebrany osobno w Domu
Siedlaczka tworzy ekspozycję prezentującą obrazy, grafiki, medale, uzbrojenie z czasów króla Jana Sobieskiego,
związanych z wiktorią wiedeńską, a także samym królem i jego potomkami. Muzeum było wielokrotnie nagradzane
za wystawy i publikacje.
Dom Cochlera (Rynek 5)
Piętrowy budynek, o klasycystycznej fasadzie pochodzi z XVIII wieku. Mieści najstarszą w mieście aptekę
"Pod Aniołem". Jej założycielem był zasłużony burmistrz Cochler. W przeszłości miasto utrzymywało aptekę
w ratuszu. Sprawiało to wiele problemów. Magistrat postanowił oddać ją w prywatne ręce. W roku 1790 zwrócił
się z tą propozycją do aptekarza Cochlera. Niestety, aptekarz odmówił, miał bowiem swoją aptekę. Był
to trudny okres wojen związanych z rewolucją francuską. Trudno jest ustalić samą datę założenia apteki
"Pod Białym Aniołem". Przypuszcza się, że powstała w latach 1786-1792. Cochler był człowiekiem bardzo
dynamicznym i obrotnym. Jako jeden z pierwszych w Niemczech wyrabiał w swojej fabryce… czekoladę.
Oprócz tego był również właścicielem fabryki wody sodowej. W roku 1792 został wybrany na burmistrza.
Urząd ten piastował do roku 1807. W roku 1839 roku z inicjatywy nadsztygara Carnalla w wynajętym pokoju
w aptece Cochlera otwarto dla 14 uczniów systematyczną szkołę górniczą. Roczny czynsz wynosił wtedy 40
talarów i było to dosyć sporym wydatkiem. Po kilku latach funkcjonowania szkoły zaczęło jednak brakować
miejsca dla stale zwiększającej się liczby uczniów. Z tego też względu w roku 1855 szkołę przeniesiono
z domu Cochlera na ulicę Gliwicką 25. Było już wówczas 45 uczniów. Aptekarz, a zarazem burmistrz Cochler
z pewnością zasłużył sobie na to, aby obecny budynek był nazywany jego imieniem. Po jego śmierci aptekę
prowadziło wielu kolejnych zarządców: Ludwik Buhla, Woltersdorf, Loewe, Theodor Behnscha czy Tadeusz
Bogdany. Cieszyła się ona zawsze dobrą opinią, a jej właściciele przeważnie starali się zatrudniać personel
polski, nawet w czasach, gdy było to niemile widziane. Budynek o siedmioosiowej elewacji frontowej z
figurą anioła nad wejściem posiada od strony ulicy Górniczej parterową przybudówkę z przełomu XIX i XX
wieku zwieńczoną attyką i ozdobnym szczytem. Bogato zdobione elewacje przybudówki posiadają m.in. pilastry
o głowicach z motywami roślinnymi. W pomieszczeniach apteki zachowały się sklepienia krzyżowe. Obecna
okładzina kamienna, pokrywająca elewację apteki, została wykonana w 1994 roku.
Dom Bernharda (Rynek 13)
Budynek pochodzi z XVII wieku i został prawdopodobnie wzniesiony na miejscu wcześniejszego drewnianego.
Początkowo był to piętrowy dom mieszczański o czteroosiowej elewacji. Na parterze znajdowało się, zachowane
częściowo, duże pomieszczenie sklepione kolebkowo z lunetami. W XVIII wieku dom został nadbudowany. W
1890 roku ponownie przebudowano go i wyposażono w nową sień, wydzieloną w części frontowej z fragmentu
wspomnianej izby. Ówcześnie był on dwupiętrowym, podpiwniczonym budynkiem z sienią w części frontowej
wydzieloną z dużego pomieszczenia sklepionego kolebkowo z lunetami. W pomieszczeniu na lewo od sieni
znajduje się sklepienie krzyżowo-kolebkowe. W części tylnej można zobaczyć węższe przejście wydzielone
z pomieszczenia sklepionego krzyżowo-kolebkowo. W wyjściu na podwórze w nadświetlu znajduje się krata
pochodząca z czasów budowy domu. Dom inaczej nazywany był "Domem
Wieprzowskiego", prawdopodobnie od nazwiska
jednego z właścicieli. W Kronice... Jana Nowaka odnajdujemy nazwisko Wieprzowski Rud. wraz z informacją
mówiącą o tym, że w przeszłości był właścicielem jednej z firm działających na terenie Tarnowskich Gór.
Drewniana Dzwonnica Gwarków z XIX wieku w Tarnowskich Górach (ul. Gliwicka )
Dzwonnica pochodzi z XIX w. i służyła pracownikom kopalni dolomitu w Bobrownikach Śląskich. W 1955r.
Z inicjatywy Stowarzyszenia Miłośników Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej została przeniesiona do
centrum. Zajęła miejsce dawnego domu zbornego gwarków. Dzwonnica w całości wykonana jest z drewna, a
jej sercem jest dzwonek szychtowy.
Dworek Goethego (ul. Górnicza 7)
Dworek zbudowany został w XVIII wieku jako rezydencja szlachecka. Jego nazwa upamiętnia pobyt w tym miejscu
Johanna Wolfganga von Goethego, który gościł tu w 1790 roku. Dworek odwiedził również w 1821 roku Julian
Ursyn Niemcewicz. Warto zwrócić uwagę na belkowy stron oraz klepkowe drzwi, które są charakterystyczne
dla tego budynku. Jego wnętrza zajmuje obecnie stylowa kawiarenka i galeria "Kałamarz", na piętrze zaś
mieści sie oddział PTTK Tarnowskie Góry.
Renesansowy zamek Wrochemów w Starych Tarnowicach z XVI wieku (ul. Pyskowicka 39)
Pierwsze miejsce obronne w Tarnowicach (obecnie dzielnicy Tarnowskich Gór) było gródkiem rycerskim -
prawdopodobnie siedzibą Adama de Tarnowice - najstarszego znanego z imienia mieszkańca osady. Stał on
w okolicy dzisiejszego kościoła parafialnego, gdzie zachowało się niewielkie wzniesienie. Zamek w stylu
renesansu z wewnętrznym dziedzińcem i krużgankami został wybudowany najpewniej w XVI wieku prawdopodobnym
jego fundatorem był Piotr Wrochem. Zamek był w następnych wiekach wielokrotnie przebudowywany.. W 1820
r. zamek wraz z okolicznymi dobrami kupił od Gottlieba von Büttnera hrabia Karol Łazarz Henckel von Donnersmarck
ze Świerklańca. Dobra tarnowickie wraz z m.in. repeckimi zostały przekształcone przez hrabiego Guido
w "fideikomis"(ordynację) dla jego młodszego syna Krafta. W 1916 r. odziedziczył on te dobra jako ostatni
z rodziny Hencklów. Po II wojnie światowej zamek i dobra tarnowickie zostały znacjonalizowane. Zamek
stał się własnością miejscowego PGR-u i w ciągu następnych dziesięcioleci coraz bardziej niszczał. W
2000 r. jego właścicielem stał się Rajner Smolorz, który podjął się całkowitej renowacji zamku i otoczenia.
Pod koniec 2010 zakończył się remont zamku oraz jego otoczenia (oranżerii, stodoły). W czerwcu 2011 nastąpiło
oficjalne otwarcie Centrum Sztuki i Rzemiosła Dawnego.
Późnobarokowy zespół pałacowo-parkowy w Rybnej z końca XVIII wieku
(ul. Powstańców Warszawskich 83)
W roku 1796 z inicjatywy rodziny Warkoczów powstał murowany pałac w stylu późnobarokowym (wysoki mansardowy
dach) oraz klasycystycznym (elewacja frontowa z wysuniętym ryzalitem i trójkątnym naczółkiem). W roku
1829 po śmierci Antoniny Warkoczowej pałac odziedziczyła rodzina Chrząszczewskich, a po krótkim okresie,
w roku 1856 pałac przeszedł na własność rodziny von Koschützkich (Kosickich), która poddała go niewielkiej
przebudowie. Rodzina Kosickich miała go w posiadaniu aż do roku 1922, w którym sprzedała majątek i wyjechała
do Niemiec. W latach trzydziestych XX wieku w pałacu znalazł siedzibę Związek Strzelecki. W czasie II
wojny światowej pałac przeszedł w ręce rodu Donnersmarcków z Brynka. Po roku 1945 w pałacu znajdowały
się mieszkania komunalne. Długotrwała eksploatacja doprowadziła budynek do całkowitej dewastacji. W latach
1974 - 1980 Zakłady Mechaniczne "Zamet" ze Strzybnicy przy współudziale Pracowni Konserwacji Zabytków
z Krakowa odbudowały pałac zgodnie z pierwowzorem. W 1983 roku władze miasta przekazały odrestaurowany
pałac Stowarzyszeniu Polskich Artystów Muzyków, utworzono tu Dom Pracy Twórczej. Organizowano wówczas
cotygodniowe koncerty pod nazwą: "Niedzielne Popołudnia", finansowane przez Ministerstwo Kultury i Sztuki,
podczas których występowali nie tylko znani artyści, ale promowano także młodych wykonawców. Zmiana sytuacji
politycznej w Polsce oraz sposobów finansowania przez państwo instytucji kulturalnych zmusiły SPAM do
rezygnacji z użytkowania obiektu. Obiekt przejęły władze miasta, powołując w 1991 roku Regionalne Centrum
Kultury - Pałac w Rybnej, które obok działalności artystycznej prowadziło również działalność komercyjną
w formie usług hotelarskich i gastronomicznych. Kontynuowano cykl "Niedzielne Popołudnia", a koszty koncertów
i festiwali pokrywano z wypracowanych środków własnych, sponsoringu firm i instytucji. Od 1998 roku Pałac
w Rybnej działał jako spółka z o.o., której jedynym udziałowcem była Gmina Tarnowskie Góry. W 2011 roku
po zakończeniu projektu "Rewitalizacja Pałacu w Rybnej wraz z otoczeniem na cele kulturalne", w czasie
którego odrestaurowano elewację oraz zabytkowe wnętrza, powołano instytucję kultury Pałac w Rybnej.
Dzień 2: Śladami Gwarków
Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach (ul. Szczęść Boże 52)
Po dawnym górnictwie tarnogórskim pozostał ogromny podziemny labirynt w postaci wyrobisk, korytarzy,
komór i chodników o łącznej długości około 150 kilometrów. Podziemia te od dawna budziły podziw i fascynacje
ludzi, dlatego usilnie starano się je udostępnić szerszemu społeczeństwu w formie (muzealnej) kopalni
pokazowej. Prace rozpoczęte w roku 1938 przerwała ostatnia wojna. Po jej zakończeniu inicjatywa zostaje
podjęta ponownie, w powstałe w 1954 roku Stowarzyszenie Miłośników Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej
uznaje ja za swój główny cel. Po dokładnych badaniach podziemi tarnogórskich wykupiono i zagospodarowano
teren pod nadszybie szybu "Anioł", a w ramach stowarzyszenia powołano społeczny komitet budowy. Powstała
własna brygada górnicza, z wybitnym fachowcem mgr inż. Franciszkiem Garusem na czele i przystąpiono do
prac górniczo - porządkowych w wyrobiskach. Powołany w 1960r. nowy skład Komitetu Odbudowy składał się
z naukowców, muzealników, historyków, zajął się on fachowo sprawami naukowymi, zagadnieniami konserwatorskimi
i eksploatacji muzealnej. Nawiązano współpracę z Polską Akademią Nauk, Akademią Górniczo - Hutniczą oraz
Muzeum Techniki w Warszawie. Równolegle z pracami własnej brygady górniczej roboty wykonywały inne branżowe
przedsiębiorstwa, zaś Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej jako inwestor starało się o pozyskanie
środków finansowych na budowę Kopalni Zabytkowej. Tempo prac zostało gwałtownie zatrzymane w wyniku nagłego
wypływu kurzawki, która z wielką siłą uderzyła w pracujących górników, powodując nawet śmiertelne ofiary.
Prace górnicze zatrzymano na pewien czas. Po długich latach odbudowy Kopalni Zabytkowej, przy ogromnym
zaangażowaniu społecznym 5 września 1976r. - w 450 rocznicę nadania praw miejskich Tarnowskim Górom -
przekazano społeczeństwu do użytku Kopalnię Zabytkową Rud Srebronośnych - unikalny Zabytek Górnictwa
Kruszcowego w Europie. Zwiedzanie Kopalni Srebra odbywa się w podziemnych korytarzach położonych 40m
pod powierzchnią ziemi. W Kopalni przez cały rok panuje stała temperatura ok. 10 C. Zwiedzanie odbywa
się w grupach z przewodnikiem, trwa około 90 minut. Oprócz podziemnych korytarzy na powierzchni znajduje
się muzeum oraz Skansen Maszyn Parowych. W muzeum istnieje możliwość rezerwacji przewodnika w językach:
niemieckim, angielskim, rosyjskim oraz czeskim.
Sztolnia "Czarnego Pstraga" w Tarnowskich Górach (ul. Jana Śniadeckiego 1)
Duża liczba sztolni odwadniających, ich znaczna długość, a także nadanie im właściwego - przy budowie
kierunku i spadku w niesprzyjających warunkach geologicznych budzi nawet dzisiaj zrozumiały podziw dla
ówczesnych umiejętności technicznych tarnogórskich górników. Przykładami rozwiązań technicznych i solidności
budowy mogą być sztolnie wydrążone w latach od 1547 do 1834: sztolnia "Św. Jakuba", sztolnia "Daru Bożego",
sztolnia "Krakowska", sztolnia "Pomagaj Bóg" pod Sowicami , sztolnia "Boże Dopomóż", sztolnia "Tarnogórska",
sztolnia "Wspomóż Bóg", sztolnia "Głęboka - Fryderyk". Ostatnia z wymienionych jest najmłodsza: jej drążenie
rozpoczęto w 1821r. i trwało ono niemal 14 lat. Początkowa długość sztolni wynosiła 4600m i udostępniła
złoże na głębokości 56,5 m. Do roku 1880 przedłużono bieg sztolni o dwa chodniki podstawowe o długości
10180 m. Była to więc najdłuższa sztolnia o łącznej długości około 15
km. Odprowadza ona do rzeki Dramy
wodę ze znacznego obszaru podziemi tarnogórskich. Dzisiaj ta sztolnia znana jest jako ciekawy obiekt
turystyczny pod nazwą "Sztolnia Czarnego Pstrąga". Znajduje się ona w środku Parku Repeckiego w Tarnowskich
Górach. Zwiedzanie odbywa się ruchem wahadłowym (informacja przy wejściu do szybów). Wewnątrz sztolni
panuje temperatura ok. 10 stopni C. Zwiedzanie polega na przepłynięciu łodziami 600 metrowego odcinka
sztolni. W przypadku rezerwacji dla większej grupy, zwiedzający indywidualnie są dołączani do grupy w
miarę wolnych miejsc w łodziach.
Skansen Maszyn Parowych w Tarnowskich Górach (Szczęść Boże 52)
Założony na terenie wokół kopalni, skansen został wraz z nią udostępniony do zwiedzania w roku 1976.
Wśród 31 eksponatów najliczniejszą grupę stanowią parowozy. Jednym z najstarszych jest wąskotorowy parowóz
z 1906 r. Ponadto stoją tu szybowe maszyny wyciągowe, pompy i inne pojedyncze urządzenia poruszane parą.
Wśród tych ostatnich znajdziemy kocioł lokomobilowy z 1910 r., walec drogowy z 1928 r. i platformę ze
zbiornikiem z 1884 r. W 1999 r. do skansenu trafił jego największy eksponat, jakim jest parowa maszyna
wyciągowa typu Koepe z 1907 r. - jej koło ma 7 m średnicy. Jedynym eksponatem nie będącym zabytkiem techniki
parowej jest drewniane koło wodne z XVII w., które napędzało niegdyś młot kuźni w
Strzybnicy.
Popołudnie
OPCJA A: Szlakiem Zabytków Techniki Ziemi Tarnogórskiej
Dojazd z Tarnowskich Gór Dworzec PKP do przystanku Zbrosławice Kościół linią autobusową 80,a następnie
przesiadka w autobus linii 20 do przystanku Zawada (Zbrosławice)Karchowice
Zabytkowa Stacja Wodociągów ZPW "Zawada" w Karchowicach (ul. Bytomska 6)
W latach 1894-1895 wzniesiono wolno stojące budynki: stacji pomp, kotłowni parowej i administracyjne.
Zainstalowano również konieczne zespoły pompowe o napędzie parowym oraz kotły do produkcji pary. Pierwsza
przebudowa zakładu nastąpiła w latach 1927-1929, kiedy to przebudowano halę maszyn (instalując w niej
nowe pompy i sprężarki), kotłownię, a także wzniesiono warsztat, łaźnię, magazyn, garaże, budynek straży
pożarnej i komin. Obiekty tworzące zespół zabudowań Zakładu Produkcji Wody "Zawada" wybudowano w stylu
modernizmu. W zakładzie zachowało się zabytkowe wyposażenie wnętrz. Choć Karchowice leżą na uboczu przemysłowego
centrum Górnego Śląska, pod koniec XIX wieku rozpoczęto o tu poszukiwania węgla kamiennego. Zamiast czarnego
kruszcu znaleziono jednak wydajne źródła wody pitnej, które zasiliły górnośląskie wodociągi. W efekcie
ponad 125 lat temu powstało w Karchowicach ujęcie wody pitnej dla aglomeracji górnośląskiej. Z najstarszego
okresu zachował się budynek biura, w którym eksponowana jest obecnie część zabytkowych dokumentów i zdjęć.
W czasie przebudowy zakładu 81 lat temu powstała modernistyczna ceglana pompownia, w której na dawnych
stanowiskach pracy zachowało się kompletne wyposażenie ruchu parowego stacji pomp. W ich składzie są
m.in.: zespoły pompowe, turbiny i kompresory z 1925 roku.
Dojazd z przystanku Tarnowskie Góry Dworzec PKP na przystanek Repty Śląskie Witosa autobusem linii
189
Szyb Staszic w Reptach Śląskich
Wasserwerk Adolfschacht - obecna nazwa: Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów Katowice. Oddział Produkcji
Wody Staszic. Choć ujęcie wody nosi nazwę Staszic już od 1922 roku, to jednak wśród okolicznej ludności
wciąż funkcjonuje uproszczona pierwotna nazwa zakładu, czyli "Adolfschacht". Od połowy XIX w. na Górnym
Śląsku występował deficyt wody. By zbadać ten problem władze pruskie powołały specjalną komisję. Stwierdziła
ona, że przyczyną jest działalność gospodarcza. Wzmożony rozwój górnictwa doprowadził do tzw. zjawiska
"tracenia się wody", czyli obniżania poziomu wód gruntowych, wysychania źródeł i studni. Jednocześnie
w błyskawicznie rozwijających się miastach lawinowo rosło zapotrzebowanie na wodę. Nie ratowały sytuacji
rozwiązania doraźne, jak chociażby dowożenie do Zabrza wody w cysternach kolejowych. Koniecznością stało
się stworzenie systemu wodociągów dla całego obszaru przemysłowego. W 1894 roku oddano wodociąg zaopatrujący
w wodę rejon Gliwic z ujęcia Zawada koło Pyskowic. Niewątpliwie jednak najstarszym wodociągiem na Górnym
Śląsku jest wodociąg miejski w Tarnowskich Górach.Intensywne prace górnicze w kopalni Fryderyk
spowodowały tutaj całkowity zanik wody w studniach miejskich, co zmuszało mieszkańców do organizowania
przywozu wody konnymi beczkowozami. To jednak nie wystarczało na codzienne potrzeby ludności. Brak wody
mógł się również okazać katastrofalny w razie pożaru. W tej sytuacji urząd górniczy zobowiązany został
do wybudowania wodociągu zaopatrującego miasto w wodę. Jego budowę rozpoczęto w 1832 r. Ujęcie wody powstało
na wzgórzu Redena - najwyższym punkcie miasta - skąd przez szyb Koehlera czerpano za pomocą potężnej
pompy parowej wodę ze sztolni "Boże wspomóż". Następnie, dzięki naturalnemu spadkowi, woda dopływała
rurami do zbiorników miejskich zwanych kaszniami, które umieszczono na rynku i w jego okolicach. 21 kwietnia
1835 r. urząd górniczy przekazał wodociąg władzom miasta dopłacając jednocześnie 8000 talarów na rozbudowę
sieci i konserwację urządzeń. W krótkim czasie doprowadzono wodę do większości budynków w mieście. Projekt
tarnogórskiego wodociągu wydawał się znakomity. Jednak miasto stale się rozrastało. Przybywało mieszkańców,
z wodociągiem łączono nowe dzielnice. Natomiast ze wzgórza Redena odchodziła tylko jedna rura, do której
dołączano wszystkie kolejne odgałęzienia. Z tego też powodu spadało ciśnienie, co szczególnie dotkliwie
odczuwali mieszkańcy wyższych pięter. Jednak prawdziwa katastrofa nastąpiła 22 marca 1893 r., kiedy przestał
funkcjonować sam wodociąg. Okazało się, że woda z szybu Koehlera uchodziła biegnącymi niżej sztolniami
kopalnianymi. Problem był poważny. Czym prędzej odszlamowano cały szyb oraz wybudowano tamy, mające zatrzymywać
wody. Następnie w miarę możliwości udoskonalano cały system, tak że w początkach XX wieku dostarczał
już około 45 litrów wody na dobę dla jednego mieszkańca. Ujęcie na wzgórzu Redena funkcjonuje do dziś.
Obszary wyrobisk górniczych w rejonie Tarnowskich Gór stanowią bardzo ważny rezerwuar dobrej wody pitnej
dla Górnego Śląska. Chociaż pochodzi ona głównie z opadów atmosferycznych, to przesiąkając przez kilkudziesięciometrowe
warstwy dolomitu zostaje znakomicie przefiltrowana. Woda z tarnogórskich podziemi, która była niegdyś
przekleństwem gwarków, stanowi dziś surowiec cenniejszy bodajże niż srebro i ołów, wydobywane tu przez
wieki. Do celów gospodarczych wykorzystano również "Głęboką Sztolnię Fryderyk", na której zbudowano drugie
ujęcie wodne. W wyniku opracowanej w roku 1873 ekspertyzy rząd pruski wyasygnował 750 tys. marek na budowę
stacji wodnej. Początkowo woda pompowana była do rurociągu bezpośrednio ze sztolni poprzez szyb "Adolf".
Obniżający się poziom wody oraz pogarszająca się jej jakość zadecydowały jednak o czerpaniu wody z większych
głębokości. W latach 1884 do 1903 wykonano 3 otwory wiertnicze do warstwy wodonośnej, zalegającej w formacji
pstrego piaskowca. W dniu 6 października 1884r oddane do użytku pierwszy na Górnym Śląsku międzygminny
wodociąg. Wodę tłoczono z wyrobisk kopalni rud srebrno-ołowiowych "Fryderyk" przez ujęcie na szybie Adolfa
w Reptach Nowych do Królewskiej Huty. Wodociąg był zasilany zespołem pompowym parowo-tłokowym firmy Starke
und Hoffman. Zespół ten pracował do lat 70 XX wieku, kiedy to został zastąpiony urządzeniami zasilanymi
elektrycznie. Zakład funkcjonował do czerwca 2001 roku. Niewykorzystana odtąd woda w ilości około 20
tys. m3/dobę - skierowana została do wylotu sztolni "Fryderyk". Podwyższony poziom wody w sztolni spowodował
na turystycznym odcinku tej sztolni (Sztolnia Czarnego Pstrąga), poważne perturbacje w ruchu turystycznym,
łącznie z jego zatrzymaniem na okres czterech miesięcy. Aktualnie, wylotem "Głębokiej Sztolni Fryderyk"
wypływa na powierzchnię w ciągu doby około 50 tys. m3 wody, a zbudowany sztolniowy system odwadniania
funkcjonuje sprawnie od prawie 200 lat po dzień dzisiejszy.
Dojazd z Tarnowskich Gór Dworzec PKP na przystanek Rojca Muzeum Chleba autobusami linii 94 i 173
Mini skansen górniczy i kaplica św. Barbary w Radzionkowie (ul. Zofii Nałkowskiej 51)
Zapomniana górnicza tradycja? Nie w Radzionkowie. O związanej z węglem przeszłości miasta przypomina
Mini Skansen Górniczy. Ciekawi zobaczą tutaj, jakimi maszynami przed laty wydobywało się "śląskie złoto".
Poza ciężkimi, nadszarpniętymi czasem wagonikami, które znalazły się tu w 2001 roku z inicjatywy Kopalni
Powstańców Śląskich, klimat wiekowej tradycji gwarków i górników tworzy też niesamowita kapliczka z czerwonej
cegły. I choć na pierwszy rzut oka ciężko w to uwierzyć, poświęcony patronce górników św. Barbarze budynek
z przełomu XIX i XX wieku służył niegdyś jako…transformator prądowy. Do jej wnętrza prowadzą nowoczesne
przeszklone drzwi, a w środku znajduje się ołtarz z figurą patronki. Do św. Barbary w powłóczystej szacie
z hostią w dłoni modlili się górnicy kopalni "Radzionków". Po likwidacji zakładu kupili stojącą w tutejszej
cechowni figurę. Poświęcona 4 grudnia 1953 roku trafiła do kapliczki w skansenie. W ścianę z cegieł wmurowane
są dwie pamiątkowe tablice: pierwsza ku czci poległego we wrześniu 1939 roku strażnika kopalnianego Mariana
Czerwińskiego, druga upamiętniająca pracujących w tym miejscu górników. Kapliczka została poświęcona
4 grudnia 2001 roku. Obecnie właścicielem kapliczki jest Urząd Miasta, zaś jej opiekunem członkowie NSZZ
"Solidarność" przy BSRK. Skansen jest dostępny dla wszystkich zwiedzających przez siedem dni w tygodniu.
OPCJA B Pałace i ogrody ziemi tarnogórskiej
Dojazd z Tarnowskich Gór PKP do przystanku Świerklaniec Centrum autobusami linii 173, 179
Zespół pałacowo-parkowy książąt Donnersmarcków w Świerklańcu (ul. Parkowa 30)
Pierwotnie założony w średniowieczu na planie owalnym przez piastowskich książąt śląskich na otoczonej
wodą wyspie, z dziedzińcem oraz wieżą, był przebudowywany przez kolejnych właścicieli. W 1475 r. król
Węgier Maciej Korwin zajął księstwo bytomskie, dając w 1477 r. w zastaw Janowi z Żerotina ziemię bytomską
i zamek w Świerklańcu. W 1498 r. ziemię i zamek kupił książę opolski Jan II Dobry. W 1513 roku budowla
w większej części była zbudowana z drewna dębowego a murowane były jedynie eliptyczny mur obwodowy i
piwnice. W 1526 r. zamek w Świerklańcu wraz z ziemia bytomską przeszedł na własność margrabiego Jerzego
Hohenzollerna, księcia Karniowa. Z kolei od 1623 r. zamek stał się główną siedzibą - pochodzącego ze
Spiszu - rodu Henckel von Donnersmarck, a po jego podziale na linie w 1671 r. był do 1945 r. własnością
linii świerklaniecko-tarnogórskiej, której członkowie przebudowali go w stylu neogotyckim. W 1876 roku
niedaleko starego zamku Guido Henckel von Donnersmarck wybudował jako prezent dla swojej żony Blanki
nową rezydencję w stylu Ludwika XIII, zwaną popularnie "Małym Wersalem". Pałac zaprojektował Hector Lefuel
(nadworny budowniczy Napoleona III). Autorem rzeźb na tarasie, które ocalały do dziś, był Emanuel
Fremiet.
Dwie pochodzące z parku pałacowego rzeźby lwów znajdują się w Zabrzu przy wejściu do parku przy ulicy
3 Maja, natomiast brama do pałacu zdobi dziś wejście do ogrodu zoologicznego w chorzowskim parku rozrywki.
Zamek w Świerklańcu (niem. Schloss Neudeck) - to obecnie ruiny dawnego zamku (starego pałacu) na mokradłach.
W 1945 roku zamek został rozgrabiony i zniszczony w 65-70%. Ruiny w 1957 roku Wojewódzki Konserwator
Zabytków wpisał do rejestru zabytków. W 1960 roku podjęto decyzję o rozbiórce spalonych w czasie wojny
części XIX wiecznych (nie uznawanych ówcześnie za cenne) i odrestaurowanie odsłoniętych w ten sposób
murów z okresu średniowiecza. W 1962 roku bez wiedzy ówczesnego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wysadzono
resztki ruin zamku. Z zespołu pałacowego do dzisiaj ocalały baseny, tarasy i fontanny, tzw. Pałac Kawalera
oraz kościół z grobowcami rodziny.
Dojazd z Tarnowskich Gór PKP do przystanku Brynek Technikum autobusami linii 129, 143,180, 742
Zespół pałacowo-parkowy w Brynku - pałac eklektyczny z XIX wieku (ul. Brynek Park 4)
Pałac wraz z całym przynależącym do niego zespołem parkowym i ogrodem botanicznym zbudowany został w
1829 r. przez Bernarda von Rosenthala z Wrocławia. W roku 1872 rozbudowany został o skrzydła. W 1904
r. pałac wraz z okolicznymi dobrami kupił hrabia Hugo I Henckel von Donnersmarck z Siemianowic. Ostatnia
przebudowa miała miejsce w roku 1905 wg projektu architekta z Wrocławia Karola
Grossera, w stylu eklektycznym.
Dojazd z Tarnowskich Gór PKP do przystanku Nakło Śląskie autobusami linii 5 i 192
Pałac Donnersmarcków w Nakle Śląskim wraz z założeniem parkowym, neogotycki z połowy XIX wieku (ul.
Parkowa)
Prawdopodobnie już w XVI wieku istniał w Nakle Śląskim murowany zamek rycerski. Pod koniec XVII w. Leon
Ferdynand Donnersmarck nabył tutejsze dobra rycerskie. W połowie XIX wieku Hugo von Donnersmarck wybudował
na miejscu starego murowanego zamku rycerskiego zamek neogotycki. Później budowla ta ostała przebudowana
przez Łazarza Henckel von Donnersmarck i w takiej postaci przetrwała do dziś. Obiekt, według pierwotnych
zamierzeń rodu, miał pełnić funkcję letniej rezydencji bytomsko-siemianowickiej linii Donnersmarcków,
ale później stał się ich główną siedzibą. W 1899 r. hrabia Łazarz Henckel von Donnersmarck założył tu
placówkę Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeuszka, która istnieje do dziś. Wraz z założeniem
parkowym pałac został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego
Pałac Baildonów, neoklasycystyczny z 1869 r. z aleją z kasztanowców, w Łubiu
Budynek został przebudowany w latach 1910 - 1919. Posiada fasadę z portykiem czterokolumnowym, dwukondygnacyjnym
w tympanonie kartusz herbowy w elewacji tylnej kolistą wieżę z hełmem stożkowym krytym łupkiem. Obecnie
w pałacu znajduje się Państwowy Dom Opieki dla Dorosłych. W tutejszym parku krajobrazowym o powierzchni
2 ha rosną interesujące okazy roślin, między innymi tulipanowiec, jesion wyniosły o obwodzie 400 cm,
grab pospolity (obw. 255 cm), buk pospolity (obw. 300 cm). Atrakcją parku są również fontanny oraz ruiny
"Świątyni Sybilli".
Dojazd z Tarnowskich Gór PKP do przystanku Miedary Kopanina autobusem linii 191
Neobarokowy pałac baronów von Furstenberg z 1889 roku, w Miedarach - Kopaninie
Neobarokowy pałac baronów von Fürstenberg z 1889 roku. w Miedarach - Kopaninie. Rodzina baronów von Fürstenberg
wywodzi się z Westfalii. Właścicielem okolicznych dóbr zostali w XIX w. Pałac otacza park krajobrazowy
o powierzchni ponad 6 ha. Obecnie w pałacu mieści się Dom Pomocy Społecznej.
OPCJA C: Szlakiem Pereł Sakralnych Powiatu Tarnogórskiego
XVI wieczny Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła z XVII wiecznymi płytami nagrobnymi i epitafiami
w Tarnowskich Górach (Plac Gwarków)
Kościółek i połączona z nim kaplica grobowa rodu Henckel von Donnersmarck zostały zbudowane według projektu
znanego wówczas architekta Juliusa Raschdorfa, w latach 1895 - 1897, według wzoru kościółka w berlińskim
Monbijou. Świątynia ta była przeznaczona dla urzędników książęcych wyznania ewangelickiego. Kaplica grobowa
połączona jest z kościółkiem krużgankiem. Mauzoleum zbudowane jest na planie krzyża otoczonego metalowym
ogrodzeniem. Pochowany w nim został między innymi Książę Guido Donnersmarck. W styczniu 1945 roku kościół
i kaplica grobowa zostały splądrowane i zniszczone. Odbudowano i poświęcono je ponownie w 1957 roku.
Kolejny remont świątyni miał miejsce w latach 1980 - 1983.W chwili obecnej kościółek stanowi filię parafii
rzymsko - katolickiej w Świerklańcu. Został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego.
Dojazd z Tarnowskich Gór PKP do przystanku Miasteczko Śląskie Rynek autobusami linii 87, 614, 145
Kościół drewniany Wniebowzięcia NMP z sobotami z XVII wieku wraz z drewnianą dzwonnicą z XVIII wieku
w Miasteczku Śląskim (ul. Dworcowa 6)
Drewniany kościółek p.w Wniebowzięcia NMP jest wyrazem czci, jaka darzyli Matkę Boską nasi przodkowie.
Przez ponad 100 lat od założenia miasta mieszkańcy Miasteczka Śl. chodzili do kościoła w Żyglinie. Rozległa
parafia żyglińska, jak wszystkie parafie ówczesnej ziemi bytomskiej, należała do diecezji krakowskiej.
Własny kościół Miasteczkowianie wybudowali dopiero w 1666 r. Przez dzwonnicę wiodło jedyne wejście na
teren kościoła, przy którym był cmentarz (używany do 1815 r.). W XVIII w. kościół przebudowano; m. in.
ustawiono boczny ołtarz "z obrazem N. M. Panny Bolesnej, Łaskami Słynący, do której lud tak z Cesarskiej,
jak i też Polskiej Strony szczególniejsze ma nabożeństwo". W latach 1666-1849 był to kościół filialny,
w którym proboszczowie żyglińscy odprawiali nabożeństwa co drugą niedzielę. Po roku 1815 parafię włączono
do diecezji wrocławskiej. Od 29 lipca 1871 r. przez 22 lata posługę duszpasterską pełnił tu świątobliwy
ks. Teodor Christoph, który m.in. założył w Miasteczku klasztor Sióstr Służebniczek
N.M.P. Kościół restaurowano
w latach 1927-28 oraz 1964-66.
Dojazd z Tarnowskich Gór PKP do przystanku Księży Las autobusem linii 191
Drewniany kościół św. Michała Archanioła w Księżym Lesie
Kościół został wybudowany w 1498 roku przez właściciela majątku Johanna Sławeckiego . W latach 1570-1629
był wykorzystywany jako zbór protestancki. W XVIII wieku dobudowano boczną kaplicę, w 1905 - murowaną
kruchtę. Znacznie zniszczony w 1945 r., odbudowany w 1955 r. W 1960 przebudowano wieżyczkę z zakończonej
iglicą na baniastą. Protokół wizytacyjny z 1720 r. wymienia wolnostojącą dzwonnicę, która nie zachowała
się do czasów dzisiejszych, a dzwony zawieszone są obecnie w górnej części ceglanej przybudówki. Dzisiejszy
kościół jest późnogotycki, orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej, wzniesiony na podmurówce z
kamienia i cegły. Ściany i dachy kościoła pokryte są zewnątrz gontem. Soboty znajdują się obecnie tylko
od północy, choć według protokołu wizytacyjnego z 1678 r. okalały cały kościół. Prezbiterium i nawa są
zbudowane na planie niemal kwadratowym. Do nawy od południa przylega kapliczka, a od zachodu - murowana
kruchta. Ołtarz główny jest neobarokowy i przedstawia św. Michała Archanioła, a po jego bokach znajdują
się figury: Serce Marii i Serce Jezusa.
Kościół filialny p.w. Św. Jana Chrzciciela z ok. 1670 r. w Bruśku
Drewniany kościółek stoi na skraju wioski. Do dzisiaj nie wiadomo, kiedy wybudowano pierwszą świątynie
w tej miejscowości - prawdopodobnie było to w XV wieku w miejscu dzisiejszego kościółka. Nie wiemy także,
co się stało z pierwotnym kościołem, być może po prostu "zestarzał się" i trzeba go było zastąpić nowym.
Dzisiejszy kościółek został zbudowany w połowie XVII wieku, a na pewno przed 1670 rokiem. W latach 1675
- 1758 pochowano w części prezbiterialnej około 10 osób zasłużonych dla tego kościoła. Również pod wieżą
znajduje się grób byłego dozorcy huty Liszczyka, który zabił się spadając z wieży kościelnej. Zapewne
już od XV wieku znajduje się przy kościele cmentarz, na którym grzebano robotników bruśkowskiej kuźnicy
i trzech sąsiednich hut: z Drutarni, Pustej i Plaplińskiej oraz członków ich rodzin. Groby zmarłych ozdabiano
odlanymi w hucie krzyżami, które jeszcze dziś można spotkać na cmentarzu. Inne ciekawe metalowe krzyże
umieszczono na wieżach kościoła. Kościółek zbudowany jest z drewna, w konstrukcji zrębowej, jest orientowany.
Wieża słupowa, szalowana deskami znajduje się w zachodniej części kościoła. Prezbiterium: krótkie, zamknięte
ścianą prostą, od strony północnej styka się z małą prostokątną zakrystią. Nawa zbudowana na planie zbliżonym
do kwadratu. Mały chór muzyczny, z niewielkimi organami, wsparty jest na dwóch drewnianych słupach. Dachy
siodłowe są pokryte gontami, podobnie ściany nawy, prezbiterium i zakrystii. Pozostałe ściany kościoła
szalowane deskami. Nad nawą sześciokątną umieszczona jest wieżyczka przeznaczona na sygnaturkę z latarnią
o baniastym kształcie. Wnętrze kościoła w roku 1693 Wawrzyniec Grochowski ozdobił polichromią szablonową.
W kościółku znajduje się mały ołtarz z obrazem św. Jana Chrzciciela z połowy XVIII wieku, drewniana chrzcielnica
z datami 1400 i 1882. W kościółku znalazły także po II wojnie światowej schronienie dwie bardzo stare
rzeźby z XVI wieku przedstawiające św. Annę i Matkę Boską (rzeźby te zostały prawdopodobnie wyrzucone
z rosyjskiego transportu w 1945 roku. Budowniczymi i fundatorami bruśkowskich kościółków byli właściciele
kuźnic. Właściciele kuźnic i dóbr koszęcińskich byli zawsze patronami kościoła, na których ciążył obowiązek
utrzymania obiektów sakralnych i służby kościelnej.
Opcja D: Zabytki militarne ziemi tarnogórskiej
Muzeum Instytutu Tarnogórskiego (ul. Juliusza Ligonia 7)
Muzeum Instytutu Tarnogórskiego utworzono w 1997 roku. Dr inż. arch. Marek Wroński przeznaczył swoją
prywatną kolekcję na zalążek sal muzealnych. Wiele eksponatów pozyskał także Piotr Madej z Toronto. Inne
pamiątki historyczne ofiarowali płk Przemysław A. Szudek (Londyn), Michał Gałusza - oficer 1 Dywizji
Pancernej (Toronto) orz Zofia Proszek - żołnierz AK (Toronto). Rocznie muzeum jest odwiedzane przez około
cztery tysiące osób. Pierwsza wystawa stała dotyczyła Pułku 3. Ułanów Śląskich (do 2004) - ilustrowała
ona dzieje ułanów poczynając od XIX w. oraz m.in. losy żołnierzy związanych z tym oddziałem od 1917 r.
do 1947 r. Obecnie ekspozycja ta została rozszerzona o drugi regiment tarnogórski - 11 Pułk Piechoty.
Druga ekspozycja poświęcona jest Polskim Siłom Zbrojnym na Zachodzie i ukazuje m. in. losy Ślązaków walczących
w szeregach oddziałów sformowanych na obczyźnie oraz tradycje śląskich jednostek. Organizowane są również
wystawy czasowe, w głównej mierze związane z wydawaniem kolejnych publikacji Instytutu Tarnogórskiego.
Dotychczas zaprezentowano 28 takich wystaw. Muzeum oprócz wystaw stałych organizuje każdego roku od 3
do 6 wystaw czasowych, sesje naukowe, wykłady, otwarte lekcje muzealne. Instytut Tarnogórski i Muzeum
jest placówką działającą społecznie bez dotacji.
Schron bojowy Regelbau 116 Pozycji "Górnośląskiej" w Zbrosławicach (ul. Pogodna 1)
Dojazd z Tarnowskich Gór PKP na przystanek Rokitnica Andersa autobusem linii 83
Dopiero w 1939 roku Niemcy wiedząc o powstałym po drugiej stronie granicy polskim systemie fortyfikacji
Obszaru Warownego "Śląsk", rozpoczęli prace nad umocnieniami po swojej stronie Górnego Śląska. Powstało
wtedy zaledwie dwadzieścia sześć schronów bojowych na odcinku granicy długości ponad 45
km. Z braku oryginalnej
dokumentacji po wojnie przyjęto dla tej linii fortyfikacji nazwę "Oberschlessien-Stellung", czyli Pozycja
Górnośląska. Umocnienia te stworzone w ramach przygotowań do wojny, miały na celu nie tylko udział w
ewentualnych działaniach wojennych, lecz także propagandowe oddziaływanie na stronę polską i zniechęcenie
jej do działań zaczepnych. Obiekty wzniesione przez Niemców to adaptacje czterech typowych niemieckich
projektów do czechosłowackich pancerzy (dostępnych po aneksji przez hitlerowskie Niemcy terenu Czech).
Budowano również obiekty zaprojektowane specjalnie dla czeskich kopuł, które występują jedynie na Górnym
Śląsku. Są to tzw. "Sonderkonstruktion" (konstrukcja specjalna). Wykorzystanie zdobycznych elementów
w niemieckich fortyfikacjach na taką skalę to ewenement. Opisywane obiekty nie zostały całkowicie wykończone,
m.in. nie osadzono większości z planowanych kopuł pancernych i ani jednej płyty pancernej dla armat przeciwpancernych.
Wnętrza schronów także nie zostały w pełni wyposażone. Schrony bojowe były zgrupowane w punktach oporu,
z których największy i najciekawszy znajduje się w Zbrosławicach. Wzdłuż linii kolejowej wybetonowano
dziewięć schronów bojowych. Osiem z nich znajduje się w Zbrosławicach, natomiast jeden wysunięty jest
na północ w kierunku miejscowości Miedary (administracyjnie Tarnowskie Góry). Wykorzystano tutaj wszystkie
stosowane na Pozycji Górnośląskiej typy schronów bojowych ( S-K, R-106, R-107, R-111, R-116), z których
dwa znajdują się jedynie na terenie Zbrosławic. Większość obiektów nie została ukończona, a w niektórych
można nawet zobaczyć nie usunięte elementy szalunków. Tylko w jednym schronie została osadzona czechosłowacka
kopuła pancerna (jedna z trzech wykorzystanych na Górnym Śląsku przez Niemców). Zbrosławice zostały tak
silnie ufortyfikowane ze względu na to, że były zagrożone uderzeniem jednostek 23 Dywizji Piechoty, stacjonujących
w polskich Tarnowskich Górach. Regelbau 116 (tzw. budowla regulaminowa) jest jednym z typowych projektów
niemieckich schronów bojowych wprowadzonych w 1939 roku. Na Górnym Śląsku był on wykonywany w formie
dostosowanej do czechosłowackich elementów. R-116 to schron bojowy dla armaty przeciwpancernej i broni
maszynowej do ognia bocznego. Na Pozycji Górnośląskiej występuje on w dwóch podtypach - wersji "a" oraz
"b". Wersja "a" miała posiadać kopułę pancerną, natomiast "b" w tym miejscu posiada jedynie otwór w stropie
dla wysunięcia peryskopu. W Zbrosławicach wszystkie obiekty wykonano w wersji "a". Regelbau-116 to konstrukcja
żelbetowa o ścianach zewnętrznych i stropie grubości 2 m., a jej wnętrze skrywa w sumie dziesięć pomieszczeń.
Po wykończeniu obiekt miał mieć możliwość hermetycznego zamknięcia i zasysania przefiltrowanego powietrza.
Załogę miało stanowić dwunastu żołnierzy, z których każdy miał otrzymać osobną pryczę w izbie załogi.
Główne planowane uzbrojenie obiektu to armata ppanc. PAK 35/36 kal. 37 mm., jednak płyta pancerna (485P2
), za którą miała zostać ustawiona, nie została osadzona, a w Zbrosławicach nie wykonano nawet betonowego
postumentu dla obrotowej podstawy. Zamontowano natomiast pancerze czeskie. Ostatni czeski element pancerny
znajduje się w izbie załogi i chroni strzelnicę do bezpośredniej obrony strefy wejścia. Schron może być
otwarty po telefonicznym uzgodnieniu.
Dzień 3: "Chleba naszego powszedniego…"
Dojazd z Tarnowskich Gór Dworzec PKP na przystanek Rojca Muzeum Chleba autobusami linii 94 i 173
Muzeum Chleba w Radzionkowie z warsztatami pieczenia chleba (ul. Zofii Nałkowskiej 5)
Twórcę Muzeum Chleba Piotra Mankiewicza należy zaliczyć do pasjonatów kolekcjonerstwa najwyższego szczebla.
Jak zawsze wszystko zaczęło się od "zbieractwa" i kupowania eksponatów na targach staroci, gdy jednak
zbiory zaczęły zajmować coraz większą przestrzeń, pojawiła się myśl o stworzeniu muzeum. Zrodził się
nawet pomysł, by umieścić je w starej zabytkowej kamienicy zbudowanej przez rzemieślnika-piekarza w Bytomiu
przy ul. Jainty. Ostatecznie nie doszło do realizacji a kamienica - zabytek - z pięknym frontonem i zabytkowym
piecem w sklepie i piekarskim na zapleczu nadal niszczeje. Z tej przyczyny Muzeum znalazło swoje miejsce
w Radzionkowie. Po zbudowaniu części muzeum od podstaw i zaadaptowaniu istniejących hal magazynowych
w 2000r. nastąpiło otwarcie Muzeum Chleba, w obecności władz miejskich wojewódzkich i przedstawiciela
wicepremiera Leszka Balcerowicza. Założeniem twórcy muzeum było udostępnienie piekarzom i cukiernikom
miejsca na gromadzenie starych, zabytkowych narzędzi pracy. Stało się jednak inaczej. Muzeum Chleba gromadzące
kolekcjonerskie zbiory Piotra Mankiewicza stało się ogólnie dostępną placówką oświatową, przede wszystkim
przeznaczona dla dzieci i młodzieży. Można się tu zapoznać z historią chleba, z szacunkiem dla niego,
jak i z maszynami i urządzeniami wykorzystywanymi do jego produkcji. Zbiory obejmują już kilka tysięcy
eksponatów w postaci maszyn i urządzeń, pocztówek, zdjęć, obrazów, grafik, publikacji czy książek. Nie
wszystkie mogą być już udostępnione zwiedzającym. Muzeum ulega ciągłym zmianom. Udostępniono salę "bacówkę"
utrzymaną w góralskim stylu i wykonaną przez autentycznych górali. Muzeum jest również otwarte na inne
propozycje wykorzystania swoich pomieszczeń np. dla spotkań grup społecznych, narad czy kameralnych występów
artystycznych, charytatywnych.
Dojazd z przystanku Tarnowskie Góry Dworzec PKP na przystanek Tarnowskie Góry Park Wodny autobusem
linii 191
Park Wodny w Tarnowskich Górach (ul. Obwodnica 8)
Od 2000 r. obiekt odwiedzają mieszkańcy okolicy i szeregu dużych miast Aglomeracji Górnośląskiej. Na
ofertę parku składają się baseny: sportowy z widownią (25 m), z falą morską, do nauki pływania, zewnętrzny,
z solanką oraz basen - rzeka. Uzupełniają je: brodzik relaksowy i brodzik do masażu z jaskinią i kaskadą
wodną oraz whirlpool i trzy zjeżdżalnie. Na terenie obiektu funkcjonują jeszcze: sauny (rzymska i fińska),
siłownia, sala do ćwiczeń, gabinety odnowy biologicznej. Całkowita powierzchnia lustra wody wynosi ponad
1150 m2. Zimą przy parku działa odkryte lodowisko dla 150 osób. W najbliższym czasie w nieodległym sąsiedztwie
powstanie Hala Sportowa, której budowę miasto Tarnowskie Góry już rozpoczęło. Obydwa obiekty mają szanse
w przyszłości utworzyć kompleks usług sportowo-rekreacyjnych nie mający dla siebie konkurencji w tej
części regionu.
Literatura:
Jeziorski H., Kościoły i parafie rzymskokatolickie na ziemi tarnogórskiej, Stowarzyszenie Miłośników
Ziemi Tarnogórskiej, Tarnowskie Góry 2006
Kucia W., Wroński M., Tadeusz B., Hadaś T., Tarnowskie Góry i okolice : przewodnik, Polskie Towarzystwo
Turystyczno Krajoznawcze, Tarnowskie Góry 1994
Praca zbiorowa pod red. Mariana Brońca ,Przewodnik Tarnowskie Góry, Stowarzyszenie Miłośników
Ziemi Tarnogórskiej, Tarnowskie Góry 2009
Strony internetowe:
www.tarnowskiegory.pl (data dostępu: 22.09.2012)
www.powiat.tarnogorski.pl (data dostępu: 22.09.2012)
www.muzeum-chleba.pl (data dostępu: 22.09.2012)
www.muzeumtg.pl (data dostępu: 22.09.2012)
http://www.kopalniasrebra.pl/ (data dostępu: 22.09.2012)
http://www.kopalniasrebra.pl/sztolnia/sztolnia.php
(data dostępu: 22.09.2012)
http://zwiedzajmy.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=46&Itemid=98
http://www.zabytkitechniki.pl/pl (data dostępu:
22.09.2012)
http://www.gpw-zawada.pl/ (data dostępu: 22.09.2012)
|
