Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 1 czerwca 2012, redaktor prowadzący numeru: Agnieszka Matusiak

Numer 6/2012 (czerwiec 2012)

Sylwia Szymańska

Zarys Dziejów Wielkopolskiej Drogi Świętego Jakuba

1. Osoba św. Jakuba w historii i chrześcijańskiej tradycji
Św. Jakub Apostoł, zwany Większym lub Starszym, był synem Zebedeusza i Salome, bratem Jana Ewangelisty¹. Był rybakiem z nad jeziora Galilejskiego. Pochodził z Galilei, prawdopodobnie z Betsaidy. Razem ze św. Piotrem był najbardziej z zaufanych uczniów Jezusa. Zgodnie z relacją Ewangelii miał być świadkiem wielu wydarzeń z publicznego życia Jezusa, m.in. wskrzeszenia córki Jaira² i modlitwy w Ogrójcu³. W ikonografii przedstawiany jest jako starzec w długiej tunice i płaszczu, lub jako pielgrzym w kapeluszu. Jego atrybutami są: bukłak, kij pielgrzyma, księga, miecz, muszla, torba, turban turecki oraz zwój pisma w ręku.
Święty Jakub uważany jest za pierwszego męczennika z grona apostołów. Według relacji Dziejów Apostolskich, miał on zostać ścięty mieczem za panowania Heroda Agrypy I w 44 r.⁴. Jego śmierć miała być karą za głoszenie Ewangelii na terenie Judei, a szczególnie w samej świątyni jerozolimskiej. Jedna ze starszych tradycji hagiograficznych podaje, że przed ścięciem Jakub miał ucałować swojego oprawcę, który później nawrócił się na chrześcijaństwo i również zmarł śmiercią męczeńską.
Według legendy Jakub Starszy miał prowadzić prace misjonarską w Hiszpanii, po czym powrócić do Jerozolimy. Z kolei po jego śmierci uczniowie Jakuba, Teodor i Atanazy mieli przewieźć jego ciało do iberyjskiej Galicji gdzie zostało ono pochowane⁵. Legenda podaje dalej, że w następnych wiekach zapomniano już niemal o grobie, który w IX w. przypomniało cudowne doprowadzenie tu (przez gwiazdy), świętobliwego pustelnika o imieniu Pelayo. Tenże powiadomił o swoim odkryciu biskupa Teodomira, który w odkrytym na wzgórzu marmurowym sarkofagu zidentyfikował szczątki św. Jakuba. Miało to mieć miejsce między rokiem 788 a 838.
Święty Jakub Starszy uznawany jest za patrona Hiszpanii i Portugalii, a także patrona pielgrzymów i ludzi opiekujących się pielgrzymami. Jest też patronem wielkiego benedyktyńskiego klasztoru w Cluny we Francji, który to konwent zainicjował i rozpowszechnił pielgrzymowanie do jego grobu. Jakub Starszy uchodzi za patrona umierających i skazanych na powieszenie, a także kowali i żebraków.

2. Geneza, symbolika i zarys dziejów europejskiej Drogi Świętego Jakuba
Nazwa Santiago de Compostela wywodzi się od Campus Stellae - pole gwiazd, tzn. od światła gwiazdy, która średniowiecznemu "odkrywcy" miała wskazywać miejsce grobu świętego. Santiago zaś to słowo wywodzące się z języka hiszpańskiego oznaczające imię Apostoła: "Święty Jakub". Na początku IX w. biskup Teodomir nad grobem św. Jakuba wzniósł kościół, został on jednak zniszczony w 997r. Obecnie istniejącą w Composteli katedrę rozpoczęto budować w 1075r., a ukończono ok. 1124r. Znajduje się w niej kolumna z siedzącą postacią św. Jakuba jako pielgrzyma. W jednej ręce trzyma on laskę podróżną, w drugiej banderolę z napisem "Me missit Dominus" ("Pan mnie posłał"). W przeszłości każdy pielgrzym przybywający do katedry miał obowiązek dotknąć kolumny swoją dłonią oraz otrzymywał tu uderzenie rózgą w plecy - jako pokutne upomnienie. Do najcenniejszych obiektów znajdujących się w sanktuarium należy m.in. monumentalna rzeźba św. Jakuba z XIII w. z kijem pielgrzymim w jednej dłoni. W drugiej trzyma on taśmę z napisem "Hic est corpus divi Jacobi Apostol et Hispaniarum Patroni" ("Tu znajduje się święte ciało Jakuba Apostoła i Patrona Hiszpanii"). Jego ramiona okrywa płaszcz wykonany ze srebrnej blachy przyozdobiony cennymi klejnotami. W zwyczaju jest, aby pielgrzym objął rękoma i ucałował figurę św. Jakuba. Pod ołtarzem znajduje się krypta ze srebrnym sarkofagiem, we wnętrzu którego umieszczone są relikwie Apostoła oraz jego uczniów - św. Teodora i św. Atanazego. Znanym elementem wyposażenia katedry jest gigantyczna kadzielnica, powoli poruszająca się w jej głównej nawie (dawniej jej drugim, obok symbolicznego zadaniem było odświeżanie powietrza w kościele). W roku 1122 przyznano kościołowi compostelańskiemu prawo obchodzenia Jubileuszu Roku Świętego. Ma on ma miejsce w latach, w których dzień 25 lipca (święto Apostoła Jakuba Starszego) przypada w niedziele.


Fot. 1 Katedra w Santiago de Compostela. Źródło: www.wikipedia.pl - wolna galeria

Na wybrzeżach Galicji (na ostatnim odcinku Drogi) występowało dużo małż, wyjątkowego, rzadko spotykanego gatunku "pecten maximus L", dlatego ich muszla stała się z czasem symbolem miejsca i całego szlaku. W symbolice chrześcijańskiej muszla jest jednym z symboli Maryi. W tym kontekście interpretuje się muszlę jako Maryję, która nosiła w swym łonie Jezusa - "cenną perłę".⁶ Muszla św. Jakuba wiąże się z pielgrzymowaniem. Jest ona biała z czerwonym krzyżem lub żółta na tle skrzyżowanych mieczy, albo żółte linie ułożone w kształcie muszli. W związku z tym, że jej pochodzenie ma związek z wodą, jej symbolika odnosi się przede wszystkim do wody potrzebnej pielgrzymom i wędrowcom.⁷ Muszla ta miała służyć min. za miskę, do której pielgrzymującemu nakładano posiłek. Pątnicy mieli też do niej zbierać jałmużnę. Muszla jest symbolem odnowy duchowej. Dawniej muszle były wyryte na kamiennych słupach. Badacze symboliki twierdzą, że muszle nie tylko były znakiem pielgrzyma, ale wręcz uniwersalnym symbolem chrześcijańskiej pielgrzymki.⁸ Stanowiły one talizmany chroniące pątnika przed nieszczęściami, a jednocześnie były symbolem określającym osobę noszącą taką muszlę jako przynależną do "wspólnoty św. Jakuba".
Fot. 2. Muszla Pecten Maximus, nazywana tez "musza pielgrzymów".

Źródło: : www.wikipedia.pl - wolna galeria

Przez wieki muszle tego gatunku, zbierane na galicyjskim wybrzeżu Atlantyku po dojściu do Composteli były dowodem dla pielgrzymów, że faktycznie ukończyli oni swoja pielgrzymkę w Santiago. Muszle te przynosili oni do swoich domów. Po śmierci niektórych pielgrzymów chowano ich w płaszczach pielgrzymich, do których te muszle były przymocowane - lub po prostu wkładano im je do grobu. Dziś zdobią one ich plecaki, a turyści odwiedzający Compostelę mogą je tam nabyć. Dowodem dla pielgrzyma, że przeszedł "camino" jest "compostela" - specjalny certyfikat, który mogą otrzymać ci, którzy swą drogę udokumentują. Muszą się oni jednak wykazać przejściem pieszo lub przejechaniem konno minimum 100 km, albo przynajmniej 150 km na rowerze. Dlatego w miejscu rozpoczęcia pielgrzymki otrzymuje się "credencial", czyli pielgrzymi paszport. Upoważnia także do noclegów w schroniskach dla pielgrzymów.
Pielgrzymki do grobu św. Jakuba rozpoczęły się już w IX wieku. Pierwszym znanym z imienia pielgrzymem, który przybył do Composteli był w roku 951 Godescalco, biskup pirenejskiego Le Puy. Szczególne nasilenie pielgrzymek przypadło na XII - XIVw., kiedy to Compostela - na równi z Rzymem i Jerozolimą - stała się jednym z trzech głównych celów pielgrzymek chrześcijan z wielu krajów Europy⁹, - wtedy to do Composteli przybywało w ciągu roku ponad 200 tys. pątników, a niektórych latach (ogłaszanych jajo tzw. święte") liczba ta powiększała się nawet do około 500 tys. pielgrzymów. Do sanktuarium prowadzi wiele szlaków pielgrzymkowych z Francji, Holandii, Niemiec, Włoch, Anglii. Łączyły się one w punktach węzłowych, które stały się nawet zaczątkiem wielu miast, a w każdym razie je popularyzując. Tym samym znana z opowiadań pielgrzymich i pisemnych relacji Droga stała się swoistym "szkieletem Europy". Napisany w roku 1139 przez mnicha Aimerico Picaud (a przypisywany nawet samemu papieżowi Kalikstowi V) przewodnik dla pielgrzymów - "Liber Sancti Jacobi" dawał im m.in. wskazówki ułatwiające dotarcie do Santiago. Zawarty jest w nim opis czterech szlaków z terenów Francji prowadzących przez Pireneje do grobu św. Jakuba w Galicji, opis mijanych miejscowości i tamtejszych miejsc kultu oraz niezbędne informacje praktyczne¹⁰. Jest on świadectwem, jak szlak stopniowo "obrastał" w obiekty wyspecjalizowane w obsłudze pątników: kościoły pielgrzymkowe, klasztory z noclegowniami, szpitale, cmentarze, a nawet kantory i punkty handlowe. Z czasem na niektórych najbardziej uczęszczanych odcinkach w północnej Hiszpanii, gdzie schodziły się poszczególne "ścieżki" Drogi, pojawiły się nawet całe gałęzie i lokalne konwenty zakonów, specjalizujące się w udzielaniu pielgrzymom usług (noclegowych i żywieniowych) i posług (duchowych): przodowali w tym dziele franciszkanie i duchacze¹¹. Wzdłuż szlaku rozwijała się kultura: jej widocznym materialnym śladem są po dziś dzień zabytki (głównie romańskiej) architektury sakralnej, rozprzestrzeniały się także przenoszone przez wędrujących w tę i powrotem pielgrzymów nowe idee i zdobycze cywilizacyjne średniowiecza. Z czasem zresztą szlak fizycznie przetarty przez tysiące wędrujących zaczął w niektórych fragmentach służyć także jako droga handlowa, łącząc poszczególne miejscowości na pielgrzymiej trasie.
W czasach Reformacji ruch na drogach Św. Jakuba ustał, nie sprzyjał mu nagły religijny podział kontynentu i spowodowany nim okres konfliktów. Jednak pamiętali o nim wybitni europejscy humaniści. Johann Wolfgang von Goethe twierdził na początku XIX wieku, że na tym szlaku "rodziła się Europa", a ludzi którzy podążali tą drogą, łączyło poczucie przynależności do wspólnoty europejskiej, jaką wtedy reprezentowała religia chrześcijańska.
W 1982 r. Santiago de Compostela odwiedził Jan Paweł II tym samym na nowo wzbudzając zainteresowanie pielgrzymów miejscem pochówku świętego. Papież zwołał tu właśnie, "u stóp św. Jakuba" Światowe Dni Młodzieży (1982 r., 1989 r), a o wielkim znaczeniu tej drogi pielgrzymiej dla kultury europejskiej mówi w ogłoszonym w 1982 roku Akcie Europejskim "Pielgrzymki do Santiago były jednym z przemożnych czynników, jakie sprzyjały wzajemnemu zrozumieniu tak różnych ludów europejskich, jak ludy romańskie, germańskie, celtyckie, anglosaskie i słowiańskie. Pielgrzymowanie zbliżało, umożliwiało kontakt i jednoczyło ludy, do których z upływem wieków docierało przepowiadanie świadków Chrystusa i które przyjmowały Ewangelię, a równocześnie - można powiedzieć - kształtowały się jako ludy i narody (…) ZSantiago kieruję do ciebie Europo wołanie pełne miłości: odnajdź siebie samą! bądź sobą! odkryj swoje początki. Tchnij życie w swoje korzenie! […] w te autentyczne wartości…"¹².Także wydanie książki Paulo Coelho "Pielgrzym" rozsławiło ten średniowieczny pątniczy szlak. Rada Europy uznała znaczenie szlaku dla rozwoju kultury naszego kontynentu. W 1987 r. ogłosiła go pierwszym kulturowym szlakiem europejskim¹³, zaś samo Santiago - Europejską Stolicą Kultury. Dzięki apelowi skierowanemu przez Radę Europy do władz, instytucji oraz obywateli o przyczynianie się do odnawiania zabytków i pomników przyrody znajdujących się w pobliżu dróg św. Jakuba zostały one odtwarzane w wielu krajach Europy. Drogi św. Jakuba zostały także w 1993 r. wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO¹⁴.
Sanktuarium i postać św. Jakuba w Santiago de Compostela mimo długiej i niewygodnej drogi, znów fascynuje i przyciąga rzesze wiernych¹⁵ - w ostatnim roku tych zarejestrowanych, którzy spełnili wymogi pielgrzymki było 183 tysiące, z czego już prawie 30 tysięcy na rowerze. Miejsce to tworzy niezwykłą legendę, która znowu łączy i jednoczy pielgrzymów z całego Starego Kontynentu i świata.

3. Droga Świętego Jakuba na ziemiach polskich.
Kult św. Jakuba stosunkowo szybko rozwinął się w naszym kraju. Już w XII w. pierwsze kościoły pod jego wezwaniem pojawiły się w Małopolsce, na Śląsku i w Wielkopolsce. Według przypuszczeń historyków kultu, potwierdzonych w niektórych miejscach starymi zapisami, usytuowanie przynajmniej części z tych świątyń miało związek z ruchem pielgrzymim, zmierzającym ku Composteli z różnych dzielnic Królestwa Polskiego. Pielgrzymki z terenu Polski ku grobowi Św. Jakuba najstarsze historyczne potwierdzenie dla okresu przełomu wieków XIII/XIV, choć niektóre znaleziska mogłyby wskazywać, że ten punkt mógłby zostać przesunięty na okres jeszcze nieco wcześniejszy¹⁶
Przez ostatnie cztery wieki ruch ten praktycznie zamarł także na ziemiach polskich, co mogło mieć związek z trudnościami wiążącymi się z przemierzaniem niegościnnych dla pielgrzymów terytoriów protestanckich na odcinkach tras w Niemczech. Został on na nowo pobudzony w ramach ogólnoeuropejskiego impulsu pod koniec XX wieku. Pierwszym odcinkiem, który został odtworzony i uroczyście otwarty 24 lipca 2005 roku, była
Ryc. 1. Schemat Dróg Św. Jakuba w Polsce , Stan na marzec 20122, 

Źródło: [www.camino.net.pl/drogi 2012 ]

Dolnośląska Droga Świętego Jakuba, wiodąca od Głogowa przez Jakubów do Zgorzelca, gdzie łączy się ona z niemiecką Drogą Pielgrzymią św. Jakuba (Ekumeniczny Szlak Pątniczy - "Okumenischer Pilgerweg"). Kolejnym krokiem było przedłużenie trasy - już w roku 2006 - przez Leszno i Poznań do Gniezna (pod nazwą Wielkopolska Droga Świętego Jakuba) oraz oznaczenie i otwarcie odcinka ze Zgorzelca do Pragi (od miasta Zittau nazwano go Drogą Żytawską). Po długich przygotowaniach w tym samym roku 2006 r. otwarto pierwszy odcinek tzw. Drogi Polskiej z Olsztyna do Gietrzwałdu, który w następnym roku został przedłużony do Torunia, zaś w 2009 r. do Trzemeszna. W następnej kolejności otwarto odcinki Drogi Lubuskiej (z Murowanej Gośliny do Słubic), Drogi Świętego Jakuba "Via Regia" (Góra św. Anny - Brzeg - Wrocław - Zgorzelec), Drogi Lęborskiej (Sianowo - Lębork - Smołdzino), Drogi Jeleniogórskiej (Via Cervimontana - szlak dojściowy z Jeleniej Góry do Lubania), Ślężańskiej Drogi św. Jakuba (Ślęża - Sobótka - Środa Śląska), Drogi św. Jakuba w powiecie lubińskim (Ścinawa - Lubiń - Chocianów) oraz Nyskiej Drogi św. Jakuba (Głuchołazy - Nysa - Skorogoszcz). W sumie, w latach 2004-2009 przygotowano dla pielgrzymów w Polsce około 1700 km oznakowanych odcinków Camino de Santiago. Dzięki aktywności Stowarzyszenia "Przyjaciele Dróg św. Jakuba w Polsce" ta liczba stale się powiększa. Ich aktualny stan prezentuje Rycina 1.

4. Wielkopolska Droga Św. Jakuba
Z Wielkopolski do grobu św. Jakuba pielgrzymowano przynajmniej od końca XIII - początku XIV wieku, choć niektóre przesłanki, m.in. muszla z Ostrowa Lednickiego (jeśli jest prawidłowo datowana), mogą przesuwać ten czas na nieco wcześniejszy okres. W czasie wykopalisk prowadzonych na Ostrowie Lednickim przed II wojną światową, na terenie dawnego cmentarza odnaleziono muszlę pielgrzymią z otworami umożliwiającymi jej zawieszenie na szyi lub przyczepienie do odzieży pątnika. Znalezisko to, przechowywane obecnie w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie (w Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy znajduje się kopia muszli) potwierdza wykorzystywanie traktu z Gniezna do Poznania także przez pielgrzymów do Santiago.¹⁷ Inną muszlą znalezioną na obszarze Wielkopolski w wykopaliskach dnia 14 lipca 2000 roku jest muszla znaleziona na poznańskim Ostrowie Tumskim na terenie kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Obecnie znajduje się ona w Instytucie Prahistorii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Datowana jest ona na XVw.¹⁸ Wielkopolski odcinek szlaku jest odzwierciedleniem jego pierwotnego przebiegu z połowy XVI w., opisywanego przez Jorga Gaila jako jedna z 95 dróg europejskich do Santiago de Compostela. Drogami tymi wędrowali dyplomaci, kupcy, rzemieślnicy, rycerze, pielgrzymi - ludzie, którzy przez wieki kształtowali oblicze tej ziemi.

Fot.3 Tabliczka informacyjna Wielkopolskiej Drogi Św. Jakuba. 
 
Fot. Sylwia Szymańska

Na ziemi wielkopolskiej dla uczczenia św. Jakuba budowano kościoły pod jego wezwaniem, np. w Murowanej Goślinie. Latem 2006 r. wyznaczono szlak "Droga świętego Jakuba - odcinek Wielkopolski". Został oznakowany w lipcu twego roku specjalnymi naklejkami lub tabliczkami o wymiarach 10 x 10 cm na których na niebieskim tle widnieje biała muszla z czerwonym krzyżem. Tabliczki te znajdują się w miejscowościach, w których zlokalizowane są kościoły pod wezwaniem św. Jakuba, obrazy z nim związane oraz sanktuaria maryjne, do których ludzie pielgrzymują.
Szlak ten oznaczony jest tylko w jedną stronę - na zachód. Wykonawcą oznaczeń terenowych Wielkopolskiej Drogi Świętego Jakuba była Fundacja Wioski Franciszkańskiej (z siedzibą w Janicach), a umożliwiło je dofinansowanie przez Narodowe Centrum Kultury ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przekazane w 2006 r. Znacznego wsparcia projektowi udzielił wówczas Ośrodek Kulturalny "Sołek" z Poznania, głównie jego kierownik, Andrzej Bolewski. W celu popularyzacji i utrzymania tego Szlaku powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie na Rzecz Drogi św. Jakuba Gniezno - Zgorzelec - Praga. Wielkopolski odcinek szlaku św. Jakuba liczy 235 km.

Fot. 4 Muszla św. Jakuba na oznaczeniu Wielkopolskiej Drogi

Fot. Sylwia Szymańska

5. Zarys historii kluczowych obiektów Wielkopolskiej Drogi św. Jakuba
5.1. Kościół św. Jakuba Apostoła w Murowanej Goślinie
Dokładna data erygowania parafii i fundacji pierwszego kościoła nie jest znana. Przyjąć należy, że parafia i kościół powstały w XII lub XIII wieku. Późnogotycki kościół stał już w roku 1628. Wizytacja kanoniczna z 1727 roku podaje wiadomość : "Ecclesia consecrata" bez daty. W latach1830-1831 ksiądz proboszcz Aleksy Urbański rozbudował kościół. W 1860 roku zbudowaną dzwonnicę, która została rozebrana przez okupanta w czasie II wojny światowej. W 1890 roku dobudowano zakrystię. W czasie II wojny światowej , w latach 1941-1945, kościół zamieniony był na magazyn. W latach 1958-1965 kościół odnowiono i regotyzowano. Świątynia początkowo była drewniana, jednakże wcześnie dostawiono do niej wieżę z ciosów kamiennych, która przetrwała aż do 1831 roku., rozebrano kamienną wieżą. Pozyskane ciosy kamienne wmurowano w nową, zachodnią ścianę kościoła. Kościół przetrwał w niezmienionym kształcie do wybuchu II wojny światowej , kiedy to został zamknięty przez okupantów. Po wojnie przywrócono mu funkcje religijne, a sama świątynia została w latach 1958-1965 gruntownie wyremontowano.

 
Fot. 5 Kościół p.w. św. Jakuba Apostoła w Murowanej Goślinie. Fot. Sylwia Szymańska

Kościół jest budowlą jednonawową. Do wschodniej, późnogotyckiej części nawy przylega węższe i niższe prostokątne prezbiterium, dobudowane w latach 1725-1726. według projektu znanego architekta Pompeo Ferrariego. Wyposażenie kościoła pochodzi przeważnie z okresu baroku. Do najważniejszych elementów wystroju kościoła należy znajdujący się przy wschodniej ścianie nagrobek Urszuli z Ostrorogów Lwowskich Potulickiej, małżonki ówczesnego właściciela Murowanej Gośliny Piotra Potulickiego, wojewody kaliskiego, wykonany po 1583r. Stanowi on zabytek niezwykle interesujący pod względem artystycznym - jest bowiem przykładem sztuki protestanckiej doby XVI w. w Polsce, z czasów gdy goślińska świątynia użytkowana była przez braci czeskich.. Na przełomie XVI i XVII w. nagrobek Urszuli Potulickiej zakopano na cmentarzu przykościelnym. Ponownie wydobyto go i umieszczono w przestrzeni sakralnej dopiero w XIX w. Kościół św. Jakuba jest uznawany za najcenniejszy zabytek architektoniczny ziemi goślińskiej.

Fot.6 Tablica przed goślińską farą

Fot. Sylwia Szymańska

5.2. Kościół św. Jakuba Apostoła w Poznaniu-Głuszynie
Kościół parafialny p.w. św. Jakuba Apostoła w Poznaniu- Głuszynie jest jedną z najstarszych zachowanych świątyń Archidiecezji Poznańskiej. Powstał prawdopodobnie między rokiem 1250-1280. Według kronik diecezjalnych już w roku 1296 stał się kościołem kolegiackim z prepozytem i trzema kanonikami. W 1522 roku został inkorporowany do kolegiaty Wszystkich Świętych w Poznaniu, a w 1720 roku biskup poznański Krzysztof Szembek włączył obydwie kapituły kolegiackie do kolegiaty św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Styl świątyni jest wczesnogotycki w zasięgu szkoły toruńskiej, co można poznać po wysokiej i wąskiej formie okien oraz ostrołukowatym i żebrowanym sklepieniu nad chórem i prezbiterium. Składa się z trzech leżących w jednej linii naw. Nawa środkowa (właściwa) otrzymała pierwotnie romańską formę drewnianego sufitu polichromowanego. Po I Wojnie Światowej zastąpiono go sklepieniem gotyckim. Jego budowa nie zniszczyła jednak dawnego stropu, którego konstrukcja datowana jest na początek XVI w. Mury kościoła są niezwykle szerokie, sięgające niekiedy powyżej metra. Dach kościoła jest stożkowaty, nad zakrystią powłóczysty. Zakrystia jest dawną gotycką kaplicą. Do końca wieku XIX wieku kościół przetrwał w stanie surowym. Dopiero w XX wieku wnętrze otynkowano. W 2009 roku przeprowadzono kapitalny remont dachu. Liczący około 300 lat ołtarz główny stanowi charakterystyczny przykład połączenia południowo-włoskiego i północnego baroku z ornamentacją muszlową. Portal kościoła nawiązuje do architektury hellenistycznej.

Fot. 7 Kościół św. Jakuba w Głuszynie

Fot. Sylwia Szymańska

Bryła kościoła, zbudowana w stylu gotyckim. pochodzi z XIII wieku i posiada znakomicie zachowany wątek wendyjski. Ołtarz główny powstał w drugiej połowie XVIII w. W kościele znajdują się rzeźby św. Kazimierza i św. Floriana, pochodzące z pierwszej połowy XVIII w., obraz w wielkim ołtarzu przedstawia św. Jakuba Apostoła z XIX w na tle wioski Daszewice oraz na tle rzeki Głuszynki. W prawym bocznym ołtarzu znajduje się zasuwany obraz Matki Boskiej z XVIII w. W kościele zachowały się dwie, prawdopodobnie XIII-wieczne, kropielnice w formie kielichowej, kute w kamieniu oraz barokowa chrzcielnica. Ambona zbudowana jest w stylu klasycznym z charakterystycznym nadgłowiem. Do najcenniejszych zabytków kościoła należy zaliczyć organy piszczałkowe, zbudowane przez jednego z najbardziej znanych mistrzów swojego czasu - Friedricha Ladegasta z Weissenfels. Instrument ten przedstawia wysoką wartość jako zabytek kultury muzycznej XIX stulecia. Parafianie głuszyńscy otrzymali organy 16 grudnia 1884 r. Niewątpliwym atutem organów jest ich oryginalny, nienaruszony stan zachowania, co jest ogromną rzadkością. Większość instrumentów z XIX w. była przerabiana lub uległa zniszczeniu - tutejsze organy przetrwały upływ czasu.

5.3. Kościół p.w. św. Jakuba Większego Apostoła w Żabnie
Nieprzypadkowo Żabno stało się siedzibą oddziału Bractwa Jakubowego. Od momentu odtworzenia Wielkopolskiej Drogi św. Jakuba, z inicjatywy ówczesnego proboszcza, ks. Edmunda Kołaty, pielgrzymom udzielano tu noclegów i poczęstunku oraz otaczano opieką duszpasterską.
Parafia wzmiankowana jest po raz pierwszy w I połowie XV wieku. W 1436 roku Żabno i Żabinko zostały wydzielone z parafii brodnickiej i otrzymały własny kościół parafialny, wystawiony i wyposażony przez Stanisława Rogalińskiego z Żabna i Krajkowa. Dokument erekcyjny wystawił bp Stanisław Ciołek, a potwierdził bp Andrzej Bniński. Pierwotny kościół był pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i Świętych Trzech Króli oraz Archanioła Gabriela. W roku 1526 nocą w Wielkanoc kościół wraz z całym sprzętem spłonął doszczętnie. Zapiski w roku 1685 wspominają, że za kolatora Wacława Zaleskiego, chorążego łęczyckiego, stał kościół drewniany p.w. Trzech Króli.
W roku 1789 Jakub Byliński - właściciel Żabna, Krajkowa i Baranowa, wzniósł obecny kościół, który w roku 1792 poświęcił oficjał poznański Józef Rokossowski, dedykując go św. Jakubowi Większemu Apostołowi. W latach 1955-1958 kościół wewnątrz został gruntownie odnowiony i przyozdobiony polichromią
Świątynia posiada konstrukcję sumikowo-łątkową, od zewnątrz jest oszalowana, zwrócona prezbiterium ku północy, posiada transept. Jej krótkie prezbiterium jest wielobocznie zamknięte. Za nim od pólnocy znajduje się zakrystia przedłużona w 1958 r. ku wschodowi. Od pólnocy przylega kwadratowa wieża z kruchtą w przyziemiu, odnowiona w 1948 r. Wewnątrz strop z fasadą ujęte są w profilowane gzymsy. W środku, nad chórem znajduje się napis i data budowy kościoła "1789". Okna są prostokątne, odrzwia zamknięte łukiem odcinkowym. Obok stoi też trzykondygnacyjna wieża z zegarem od frontu oraz z kruchtą w przyziemiu, nakryta nowym blaszanym hełmem z dużą latarnią i krzyżem. W wieży umieszczone są cztery dzwony, z których jeden posiada nieczytelny napis wykonany cyrylicą, drugi wyrytą datę 1799 r. Dwu i trzyspadowe dachy zostały w roku 1974 pokryte gontem. Wyposażenie kościoła jest jednolite, z ornamentami barokowymi i wczesnoklasycystycznymi, pochodzi ono z około 1790 roku. Prezbiterium zostało przebudowane i zmodernizowane w roku 1976 według wymogów liturgii posoborowej.
W kościele znajdują się trzy ołtarze: główny, z obrazami św. Jakuba Większego i św. Katarzyny z końca XVIII wieku, oraz boczne: w lewym skrzydle z obrazem Matki Bożej Pocieszenia, w prawym: św. Józefa - obydwa barokowe. Ambona i odpowiadająca jej analogiczna chrzcielnica z rzeźbami Mojżesza i św. Jana Chrzciciela na baldachimach, utrzymane są w stylu empire. Na ścianach znajdują się rzeźby figuralne: w prezbiterium dwóch świętych papieży (póżnorenesansowe), w nawie czterech świętych (późnobarokowe, umieszczone przy ostatnim odnowieniu kościoła).

Fot.8 Kościół św. Jakuba w Żabnie

Fot. Sylwia Szymańska

6. Pełna lista obiektów Wielkopolskiej drogi Św Jakuba ¹⁹
Obiekty kluczowe szlaku:

1. Murowana Goślina, kościół p.w. św. Jakuba Apostoła ,

2. Poznań - Głuszyna, kościół p.w. św. Jakuba Większego Apostoła,

3. Żabno, kościół p.w. św. Jakuba Apostoła,

Pozostałe obiektu szlaku:

4. Gniezno- Bazylika Prymasowska Wniebowzięcia NMP,

5. Ostrów Lednicki- Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy,

6. Dąbrówka Kościelna- kościół pielgrzymkowy p.w. Wniebowstąpienia NMP,

7. Owińska- klasztor p.w. św. Jana Chrzciciela,

8. Wierzenica k/Poznania- Nekropolia rodziny Cieszkowskich,

9. Manieczki- Muzeum Józefa Wybickiego,

10. Błociszewo- kościół p.w. Michała Archanioła,

11. Lubiń- Opactwo, klasztor benedyktynów,

12. Leszno- rynek, kościół p.w. św. Mikołaja,

13. Święciechowa- kościół p.w. św. Jakuba Większego Apostoła,

14. Niechłód- kościół p.w. św. Michała Archanioła,

15. Wschowa- Cmentarz ewangelicki, Klasztor Franciszkanów,

16. Konradowo- kościół p.w. św. Jakuba Apostoła,

17. Zamysłów- kościół p.w. św. Marii Magdaleny

Przebieg Wielkopolskiej Drogi Św. Jakuba w przestrzeni fizycznej obrazuje Rycina 2.

Ryc. 2. Schemat Wielkopolskiej Drogi Św. Jakuba  

Źródło: Opracowanie własne według www.camino.net.pl/drogi 2012

1 Ewangelia wg Św. Mateusza, 4, 21-22

2Ewangelia wg Św. Marka, 5, 21-43

3 Ewangelia wg Św. Mateusza, 26, 36-46

4 Dzieje Apostolskie, 12, 1-2

5 K. Herbers, Via peregrinalis ad sanctum Jacobum, [w:] The Santiago de Compostela Pilgrim Routes, Conceil of Europe, Strassbourg 1989, s. 9

6 Feuillet 2006, s. 81

7 Cirlot 2006, s. 261

8 Rębkowski 2002, s. 226

9 Por. K. Herberts, art. Cyt, s. 9-10

10 UNESCO, 2012,World Heritage List, Descrpition of the St. James Route (www.whc.unesco.org/en/list/669)

11 Xacobeo 2010, The English Way. The Pilgrims’ Ways to Santiago in Galicia, s. 5.

12Jan Paweł II, Akt Europejski Santiago de Compostela 9, listopada 1982 (za: www.swjakub.pl)

13 Por. Góralczyk 2012, s. 4

14 UNESCO, World Heritage List, 2012, Descrpition of the St. James Route.

15Informe estadístico Año 2011 Oficina del Peregrino, Compostela, s. 2.

16 Por. Wyrwa A.M., "Ad limina Apostolorum". Patron pielgrzymów - Św. Jakub starszy, apostoł i pielgrzymki do "jego grobu" w Santiago de Compostela. Szkice do problemu, [w:] "Studia Periegetica", Nr 1, 2007, s.19

17 Mendyk E., "Droga św. Jakuba Gniezno-Zgorzelec- Praga część Polska", Janice 2006, s.28

18 Wyrwa A., "Święty Jakub Apostoł", Lednica-Poznań 2009, s.47

19 Lista została zestawiona na podstawie literatury i konsultacji z koordynatorem
 

Nasi Partnerzy