|
Zbigniew Mroczek, Jarosław Uglis*
Zarys dziejów Milicza i powiatu milickiego
Uwagi wstępne
Powiat milicki położony jest w północno-wschodniej części województwa dolnośląskiego przy granicy z Wielkopolską. Tworzą go trzy gminy: Cieszków, Krośnice i Milicz. Północna część powiatu leży na południowym skraju Wysoczyzny Kaliskiej, co stanowi od strony geograficznej integralna część Wielkopolski. Obejmuje ona ciąg niewysokich wzniesień nazywanych Wzgórzami Cieszkowskimi lub Wzniesieniami Sułowsko-Krotoszyńskimi. Pozostała część położona jest na obszarze wschodniej części Obniżenia Milicko-Głogowskiego, której centralną część zajmuje Kotlina Milicka. Od zachodu, południa i wschodu otaczają ją Wzgórza Krośnickie – część Wzgórz Twardogórskich, i Ostrzeszowskie. Pomiędzy Wzgórzami Krośnickimi i Wzniesieniami Sułowskimi teren się zwęża i przywiera formę doliny. Tak znaczna różnorodność krajobrazowa sprawia, że powiat jest ciekawą i niepowtarzalną destynacją w Polsce i Europie.
Prehistoria i starożytność
Najstarsze ślady bytności człowieka na ziemiach powiatu milickiego datuje się na ok. 10 000 p.n.e. w okolicy Wierzchowic osiedliły się, przejściowo, grupy myśliwych polujących m.in. na renifery. Stopniowo klimat się zaczął się ocieplać, co doprowadziło do napływu ludności na te tereny. Potwierdzają to badania, które wskazują że ok. 8 000 p.n.e. w rejonie Brzostowa przebywały ludzkie gromady posługujące się małymi wyrobami krzemiennymi, typowymi dla tzw. kultury tardeonaskiej. Na przełomie mezolitu i neolitu obszar powiatu zaludnia się. W okolicach Kotlarki, Milicza, Kaszyc Milickich przebywały wtedy ludzkie gromady trudzące się myślistwem i zbieractwem. W okresie neolitu (4200 – 1700 p.n.e.) nastąpiły ogromne zmiany w zachowaniu pradziejowych społeczności – pojawiły się początki osiadłego trybu życia. Jednakże niesprzyjające warunki dla rozwoju rolnictwa powodują, że nadal myślistwo i rybactwo stanowiły podstawę utrzymania mieszkańców omawianego terenu. W okres neolitu w rejonie nadbaryckim rozwijała się kultura pucharów lejkowatych. Ślady osadnictwa tej kultury odkryto w rejonie Brzostowa i Kaszowa, tam odkryto również grób z uszkodzoną amforą, którą znawcy przedmiotu wiążą z kulturą ceramiki sznurowej.
W środkowym okresie epoki brązu na Śląsku dokonał się proces przeobrażenia kultury przedłużyckiej w łużycką. Badania archeologiczne wskazują, że na terenie dzisiejszego Cieszkowa zamieszkiwała ludność należąca do kręgu kultury łużyckiej, o czym świadczy wykorzystywane przez co najmniej 400 lat cmentarzysko z tego okresu odkryte przy dzisiejszej ulicy Piastowskiej. Prehistoryczni cieszkowianie czcili siły natury, trudnili się zbieractwem, myślistwem i uprawą roli, a ciała swych zmarłych poddawali kremacji, chowając je w glinianych urnach, niekiedy wyposażając groby w naczynia i drobne przedmioty codziennego użytku. Ludzie ci utrzymywali ożywione kontakty ze światem zewnętrznym, nawet tym odległym, korzystając z bliskości Szlaku Bursztynowego. Poświadcza to znaleziony w jednej z mogił fajansowy amulet egipskiego boga Ptaha- potaikos, jedyne takie znalezisko na północ od Karpat.
W okresie cesarstwa rzymskiego, aż do Wędrówki Ludów, osiadło na tych terenach- podobnie jak na dużej części Dolnego Śląska- germańskie plemię Wandalów, po których nie zachowały się żadne istotne świadectwa materialne ich życia. Wandalowie budowali bowiem swe proste domostwa z drewna, a trudnili się przeważnie myślistwem, nie zabawiając zbyt długo w jednym miejscu.
Z tego czasu pochodzą też znalezione w Jaworze i Trzebicku artefakty z basenu Morza śródziemnego: złota moneta z czasów Dioklecjana i medalion z wizerunkiem cesarza Konstantyna. Z kolei w Miliczu i Sułowie odkryto kabłąk wiadra rzymskiego, denar Wespazjana i zapinkę brązową. Znany jest również skarb złotych monet rzymskich z Krośnic.
Okres średniowiecza
Wiek VIII- IX to czas zasiedlenia ziem powiatu milickiego przez Słowian. Śladem ich bytności są relikty wczesnośredniowiecznych grodzisk. Pozostałości wałów ziemno- drewnianych można obejrzeć dziś w okolicach wsi Góry (ok. 3 km od Cieszkowa). Czas ich świetności przeminął wraz z najazdem Brzetysława (1038r.), kiedy zostały spalone przez czeskich najeźdźców zdążających ku Gnieznu.
Najstarsza pisana wzmianka o tych terenach pochodzi z roku 1136, kiedy to w bulli Innocentego II zwanej „Bullą Gnieźnieńską”, wymieniony zostaje Milicz, jako Miliche. Wspomniana bulla potwierdza przynależność kasztelanii milickiej do biskupstwa wrocławskiego. Milicz wymieniony został również w wystawionej w 1155 r. bulli protekcyjnej papieża Hadriana IV dla biskupstwa wrocławskiego. Wymieniona bulla nie mówi już o dziesięcinach z kasztelani milickiej przypisanych Gnieznu, co oznacza usamodzielnienie się biskupstwa wrocławskiego. Na terenie kasztelanii milickiej w XII w. lokowano Wodników Górny i Wrocławice oraz na początku wieku XIII zaistniały Łazy.
Dekret biskupi z roku 1223 określa Milicz jako siedzibę parafii, której proboszczem był niejaki Prawota.
Z kolei Cieszków zyskuje najprawdopodobniej w początkach XIII w za czasów Henryka I- syna Bolesława Wysokiego- status warowni książęcej i staje się elementem (wraz w Miliczem i Nowym Zamkiem) umocnień granicznych miedzy Śląskiem a Wielkopolską. Zaświadcza o tym pochodzący z roku 1328 dokument. Osada była w tym czasie własnością biskupów wrocławskich.
Natomiast Krośnice wymienione są dopiero w dokumentach z XIV w. jako Kraśnice. Kolejne wzmianki o Krośnicach pochodzą z 1609 r. jako wsi należącej do rycerza Postolskiego, a od roku 1700 do Ernesta Gotfryda von Berge.
W tym miejscu warto wspomnieć o etymologii nazwy Milicz, Krośnice i Cieszków. Nazwę Milicz utworzono od imienia Milik poprzez dodanie przyrostka +jb i brzmiała Milikjb. Toteż Milicz to „gród Milika”. Natomiast nazwa Kraśnice (Krośnice) najprawdopodobniej pochodzi od słowa „krasny” – piękny lub „krasić” – zdobić. Z kolei nazwa Cieszków powstała w wyniku powojennej działalności Komisji Ustalania Nazw Miejscowych (1946- 1950) pod przewodnictwem prof. Stanisława Srokowskiego. W odróżnieniu od wielu nazw okolicznych historycznie poświadczona nazwa miejscowości Freyhan ma bowiem rodowód niemiecki, co zapewne było wynikiem prowadzonej na Śląsku w okresie średniowiecza polityki kolonizacyjnej. Etymologia słowa „Freyhan” jest do dziś sporna i można ją wywodzić zarówno od słów „frei” (wolny- wola, ligota) oraz „Hahn”(kogut) jak i wiązać ze określeniem terenów pokrytych zaroślami- „Hain”. Tak więc w zależności od przyjętych założeń można zaklasyfikować nazwę miejscowości do odimiennych (Cieszków= gród Cieszka, Ciechana), kulturowych (frey Hahn- Ligota Kogucia) lub, co najbardziej prawdopodobne- topograficznych (frey Hain- w Mittelhochdeutsch- chaszczowa wola/ligota).
Kolejnym ważnym dokumentem w historii Milicza była bulla papieża Innocenta IV wystawiona w 1245, w której wymieniono targ w Miliczu, co oznaczało, że posiadał status miasta, gdyż osady targowe pełniły funkcje miast.
Wiek XIII to okres rozwoju gospodarki stawowej w dolinie Baryczy. Przypuszcza się, że stawy milickie pochodzą właśnie z tego okresu. Jako budowniczych stawów przyjmuje się zakon cystersów, mimo że ziemie milickie nigdy do nich nie należały.
Strategiczne położenie Milicza dostrzegł król czeski Jan Luksemburczyk, który w 1339 r. zajął Milicz siłą i uczynił swoją własnością. Wyprawę tą wspomagali mieszczanie wrocławscy, którzy w zamian otrzymali liczne przywileje. W reakcji na zajęcie milickiego grodu biskup Nanker rzucił klątwę na króla czeskiego. Biskup Nanker nie doczekał zwrotu Milicza, którego dokonał Karol IV w 1342 r. biskupowi Przecławiowi z Pogorzeli. Za zgodą króla czeskiego Karola IV w 1358 r. biskupstwo wrocławskie sprzedaje kasztelanię milicką księciu Konradowi I Oleśnickiemu. Za panowania Piastów oleśnickich wybudowano w Miliczu ceglany zamek otoczony głębokimi fosami (obecnie ruiny zamku).
Ponadto książe Konrad Biały nadał Miliczowi znaczące przywileje (1445) m.in.: przywilej handlu solą i jej sprzedaży w obrębie trzech mil od miasta, prawo wyszynku wina i piwa, prawo wolnego wypasu bydła na pastwiskach książęcych, możliwość funkcjonowania łaźni miejskich, przywilej handlu w kramach z chlebem, mięsem, obuwiem oraz urząd wójta.
Natomiast w roku 1489 Cieszków/Freyhan został lokowany na prawie niemieckim przez marszałka dworu oleśnickiego Wilhelma Mosche jako miasto. Od tego czasu aż do roku 1841 datują się jego dzieje jako miasteczka.
Po śmierci ostatniego z książąt oleśnickich w 1492 r., na mocy prawa lennego, ich ziemie przeszły w ręce Władysława Jagiellończyka króla Czech, który przekazał je Zygmuntowi von Kurzbachowi. W ten sposób powstaje wolne państwo stanowe Milicz (1494), bezpośrednio zależne od króla czeskiego.
XVI – XVII wiek – panowanie Kurzbachów i Maltzanów
W lach 1492 – 1590 ziemie milickie wolnego państwa stanowego należą do rodu Kurzbachów. W roku 1514 ich częścią stał się również Cieszków.
Po śmierci Zygmunta von Kurzbacha jego synowie w 1521 r. dzielą wolne państwo stanowe Milicz na dwa, niezależne od siebie, w ten sposób utworzono baronat milicki i żmigrodzkie. W tym czasie mieszkańcy przyjmują naukę Lutra., a w roku 1555 powstaje przy miejscowym zborze p.w. św. Anny pierwsza szkoła ewangelicka.
Panowanie rodu Kurzbachów zakończyło się, kiedy ostatnia z rodu Ewa Popiela wyszła za Joachima III von Maltzana. Warto w tym miejscu podkreślić, że dominium milickie pozostało w rękach Maltzanów do 1945 r.
W roku 1628 Cieszków staje się stolicą wolnego państwa stanowego, pozostając we władaniu jednego z braci von Maltzan- Wilhelma. Podział ten zostaje oficjalnie potwierdzony 28 kwietnia 1657 roku przez sąd cesarski we Wrocławiu.
XVII wiek to dla tutejszej ludności okres wojny trzydziestoletniej, rabunków, kontrybucji, chorób zakaźnych i postępującego upadku gospodarczego. Szczególnie w pamięci miejscowych zapisała się epidemia czarnej ospy z 1625 roku uwieczniona w balladzie Ewalda Selingera „Die Pest in Freyhan”. Zgodnie z zasadą „cuius regio, eius religio” pojawiają się próby rekatolicyzacji Cieszkowa i parafii Trzebicko (1654), co powoduje opór miejscowej ludności, w owym czasie już w przeważającej mierze ewangelickiej i niemieckojęzycznej. Pod koniec XVII i w początku XVIII wieku, w czasach wojen śląskich, w atmosferze niepewności i konfliktów zbrojnych, powstaje na terenie Cieszkowa pierwsze bractwo kurkowe, które istniało aż do 1945 roku. Przypomina o tym dawny Schutzenhaus (dom strzelecki)- obecnie siedziba Gminnego Centrum Kultury oraz pozostałości dawnej strzelnicy w lesie na obrzeżach miejscowości.
W roku 1691 umiera bezpotomnie Wilhelm II – ostatni z cieszkowskich Maltzanów, a sama miejscowość przechodzi we władanie Renate Beate von Nowack, secundo voto von Geist und Hagen, która też w roku 1695 w miejscu istniejącego tu zapewne zamku stawia barokowy pałac. W I połowie XVIII wieku, w krótkich odstępach czasu, tutejsze dobra stają się kolejno własnością Gerharda Wilhelma von Strattmann, a po nim wdowy po Marszałku Rzeszy Flemmingu- Tekli Wiśniowieckiej, od której z kolei Cieszków nabywa Katarzyna Ludwika Sapieha- bezsprzecznie najwybitniejsza z postaci, które zaznaczyły swą obecność w dziejach miejscowości. Pod koniec XVII w. miliccy Maltzanowie uzyskują tytuły hrabiowskie.
XVIII w. do 1918 r.
Na początku XVIII w. aktywnie włączył się w działania na rzecz budowy ewangelickiego kościoła hrabia Joachim Wilhelm von Maltzan, który zobowiązał się do pokrycia części kosztów budowy. W kwietniu 1709 r. zgodę na budowę kościoła łaski wyraził cesarz Austrii - Józef I, jest to jeden sześciu śląskich kościołów łaski (obecnie kościół rzymsko-katolicki p.w. Andrzeja Boboli). Z pierwotnego wystroju wnętrza kościoła ewangelickiego zachowały się jedynie trzy kondygnacje empor. Obok kościoła wybudowano trzy budynki, które stanowiły siedziby: superintendenta, szkoły ewangelickiej i plebani.
Z inicjatywy władz pruskich utworzono w 1741 r. powiat milicko-żmigrodzki jako nowa jednostka terytorialna, w skład której wchodziło pięć państw stanowych: Milicz, Żmigród, Cieszków, Nowe Grodzisko i Sułów. Ponadto z inicjatywy króla Prus Fryderyku II powstał w Miliczu w 1745 r. garnizon wojskowy, którego utworzenie przyczyniło się do rozkwitu grodu (dostawy żywności, koni itd.).
W latach 60. XVIII w. z fundacji Sylwiusza i Zofii Burghausów wybudowano w Sułowie barokowy kościół p.w. MB Częstochowskiej na planie ośmioboku. Z kolei w latach 70. z fundacji Reichenbachów wybudowano ewangelicki kościół w Wierzchowicach. Warto również wspomnieć, że po wojnie 7-letniej przeniesiono siedzibę dominium Nowy Zamek właśnie do Wierzchowic. Głównym ośrodkiem wolnego państwa stanowego stał się więc pałac, rozbudowany w 1751 r. przez hrabiego Reichenbach (obecnie budynek nie istnieje).
W latach 1797 – 1798 w Miliczu powstaje klasycystyczny pałac z parkiem angielskim. Pałac stanowi rodową siedzibę Maltzanów. Pałac wybudowano w oparciu o projekt Karola Geisslera, natomiast założenie parkowe projektował inspektor budowlany Schaetzel. W tym miejscu warto pokreślić, że był to pierwsze na Dolnym Śląsku założenie tego rodzaju. Park milicki stał się też wzorowym przykładem nowego stylu w sztuce parkowej na Śląsku.
W latach 1745- 1779 Freyhan/ Cieszków staje się własnością wspomnianej wcześniej księżnej Katarzyny Ludwiki Sapieha oraz jej męża- Pawła Żywnego- późniejszego grafa von Lilienhof und Adelstein. Sapieżyna kupiła tę majętność w atmosferze skandalu spowodowanego wpierw jej rozstaniem z mężem, a później poślubieniem kamerdynera, właśnie owego wspomnianego już Pawła Żywnego. Chcąc nabyć dla męża szlachectwo, a zarazem uwolnić się od atmosfery oskarżeń i pomówień, Katarzyna Ludwika przeprowadza się ze swoich dóbr rawickich do Cieszkowa i wszczyna na dworze austriackim, a później również pruskim, starania o nobilitację Żywnego i zrodzonych z tego małżeństwa dzieci. Polska księżna zapisuje się na trwałe w dziejach miejscowości, fundując wpierw miejscowym ewangelikom, zasilonym przybyłymi z okolic Rawicza poddanymi kościół zwany od jej imienia Katharinakirche, a w roku 1753 erygując świątynię katolicką pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny- najważniejszy dziś obok siedemnastowiecznego drewnianego kościoła pw. Świętego Macieja w Trzebicku zabytek na terenie gminy. Projektuje go znany architekt Marcin Franz, a kamień węgielny zostaje wmurowany 25 listopada 1753 roku, w dzień wspomnienia świętej Katarzyny Aleksandryjskiej- patronki księżnej. Ta piękna, acz niewielka rozmiarami świątynia, staje się po śmierci mauzoleum fundatorki, choć już za jej życia poprzez różnorodne elementy wystroju wnętrza, kartusz herbowy nad portalem oraz zwieńczenie wież herbami Sapiehów- Lisem czyli strzałą dwukrotnie przekrzyżowaną, głosi wielkość rodu pani na Cieszkowie oraz jej koligatów i antenatów.
Za czasów Katarzyny Ludwiki Cieszków przeżywa okres ożywienia gospodarczego, czego nie omieszkał dostrzec nawet Fryderyk II, ślący pozdrowienia i wyrazy uznania „drogiej cioteczce, Katarzynie”.
15 czerwca 1768 roku na położonych w pobliżu miasteczka piaszczystych pagórkach morenowych, tzw. „Sindrach” dochodzi do potyczki konfederatów barskich z rosyjskimi oddziałami generała Drewicza, w wyniku czego Polacy zostają rozbici i zmuszeni do ucieczki na Śląsk. Udziela im schronienia żywo zainteresowana sprawami Ojczyzny księżna Sapieha.
Po śmierci księżnej Katarzyny Ludwiki (1779), w 1781 r. od jej spadkobierców cieszkowskie dobra odkupuje hrabia Hans Karol Gottlib Sandretzky, ten zaś odstępuje je von Zedlitzom. W początkach XIX wieku miejscowość staje się własnością rodziny von Teichmann, a w roku 1826 przeżywa największą katastrofę w swych dziejach- wielki pożar, który trawi prawie całe miasto z wyjątkiem pałacu, kościoła katolickiego oraz sześciu domów. Gmina ewangelicka traci przy tym swój zbór fundowany przez Sapieżynę.
Początek XIX wieku to okres w którym w Miliczu konsekrowano katolicką świątynię p.w. św. Anny (1808) oraz odbudowano kościół p.w. Michała Archanioła (1821), w którym znajduje się chrzcielnica z 1561 r. i krypta podziemna, w której pochowani zostali Joachim III von Maltzan i Ewa von Maltzan z d. Lobkowitz.
W omawianym okresie w Krośnicach osiedlił się hrabia Adelberdt von der Recke-Volmerstein, który w 1860 r. założył fundację, która dała początek lecznicy dla chorych nerwowo, nieuleczalnie chorych dzieci, ślepych i sparaliżowanych. W grudniu 1862 r. rozpoczyna budowę zakładu leczniczego. Personel lecznicy stanowili diakoni i diakonise, bracia i siostry miłosierdzia wyznania protestanckiego. W kolejnych latach w trakcie rozbudowy powstał szpital, dwa oddziały zakaźne i pawilony dla chorych na gruźlicę.
Na uwagę zasługuje również fakt, że jak podają kroniki w połowie wieku XIX w Wierzchowicach osadnicy z Wirtembergii zajmowali się uprawą winorośli. Obecnie na zboczach wierzchowieckich znajdują się sady owocowe. Współcześnie dowodem potwierdzającym fakt uprawy winorośli na tym terenie są motywy roślinne dekoracji snycerskich w pobliskim kościele. Po śmierci ostatniego hrabiego z rodu Reichenbach w 1819 r. dominium wierzchowieckie przejął Jan Henryk X von Hochberg z Książa. W 1855 r. baronat wierzchowiecki odziedziczył Jan Henryk XIV Bolko von Hochberg. Ród Hochbergów zarządzał włościami dominium do 1945 r.
Druga połowa XIX wieku to okres ożywienia gospodarczego Milicza i okolic. W tym okresie uruchomiono połączenie kolejowe (1875): Oleśnica – Milicz – Krotoszyn – Gniezno, co przyczyniło się do wzrostu wymiany handlowej Śląska z Królestwem Polskim. Dwadzieścia lat później dokonano otwarcia linii wąskotorowej: Prusice – Żmigród – Sułów – Milicz – Sulmierzyce. Ponadto infrastruktura miasta wzbogaciła się o nowy wodociąg, zmodernizowaną kanalizację oraz wybudowaną gazownię, dzięki której zyskano możliwość instalacji gazowego oświetlenia ulic.
1918- 1945 -między wojnami i okres wojenny
Po pierwszej wojnie światowej Cieszków pozostaje, pomimo czynionych przez powstańców z pobliskiej Wielkopolski prób aneksji, we władaniu niemieckim. W grudniu 1918 r. powstaje tu placówka Grenzschutzu. W początku stycznia 1919 roku w pobliżu Cieszkowa miały miejsce starcia polsko - niemieckie w pobliżu miejscowości Chachalnia, Ujazd i Zduny. Cieszków (Freyhan) pozostaje w granicach Niemiec do 1945 roku. Powstaje przejście graniczne, a wraz z nim zachowane do dziś budynki straży granicznej i dom celników przy ulicy Krotoszyńskiej oraz pozostałości szlabanów granicznych w lesie w pobliżu Zdun. W tym czasie w Cieszkowie funkcjonuje dobrze prosperująca wytwórnia win owocowych Kehrera odwiedzana chętnie przez turystów nawet z odległego Wrocławia.
W okresie międzywojennym miasteczko żyje w cieniu wielkich wydarzeń. Na ogół przyjazna koegzystencja przygraniczna między Polakami i Niemcami pogarsza się jednak wraz z dojściem Hitlera do władzy. W Cieszkowie powstaje oddział SA (die Sturmabteilungen der NSDAP).
Lata 30. XX w. to okres nasilonej walki z polskością obszaru, w 1936 roku ulegają oficjalnej germanizacji dawne słowiańskie nazwy miejscowości. Trzebicko (Strebitzko) zostaje przemianowane na Hochrode, Ujast na Kreisau, Góry na Konradshöch, Bogusławice (dziś Pakosławsko) na Altmühlgrund, a Guzowie (Kuschwitz) na Hellenfeld.
1 wrzesnia 1939 roku artyleria niemiecka ostrzeliwuje Zduny z pozycji w okolicach stacji kolejowej w Cieszkowie. Pociski trafiają w tamtejszy kościół ewangelicki, który ulega częściowemu zniszczeniu. W pobliżu stanowisk ogniowych dochodzi do eksplozji amunicji, czego niemym świadkiem jest pokaźny lej- efekt wybuchu.
Niemiecka piechota dokonuje równocześnie okrężnego ataku z rejonu Ujastu przez Chachalnię na Krotoszyn, jednakże atak kończy się niepowodzeniem.
W czasie wojny na terenie powiatu milickiego przebywali dość licznie Polacy - robotnicy przymusowi z Krotoszyna i Rawicza. Ponadto w 1944 r. na terenie powiatu pracowało 1000 więźniarek z ewakuowanego KL Auschwitz. Jedna grupa pracowała w Gruszeczce a druga w Wierzchowicach. Z kolei jeńcy ze Stalagu VIII B w Łambinowicach pracowali we wsi Jankowa. Grupa jeńców francuskich i rosyjskich przebywała także na terenie koszar w Miliczu. Natomiast grupy przymusowych robotników przebywały w Krośnicach, Praczach, Sławoszowicach, Miliczu, Sułowie, Łąkach. Pracowali głównie przy fortyfikacjach i w rolnictwie.
W poniedziałek 22 stycznia 1945 r. do Milicza wkraczają czołgi ze zwiadowczej kompanii kpt. Kuźmina, wchodzące w skład 4. Armii Pancernej gen. Płk. Dimitrija Leluszenki. Żołnierze radzieccy zdobywają stacje kolejową, pocztę i ratusz. Milicz staje się wolny. Natomiast 23 stycznia 1945 roku do Cieszkowa wkraczają wojska radzieckie. Niemcy nie stawiają tu, w przeciwieństwie do Milicza, oporu.
23 styczna rozpoczyna urzędowanie w Miliczu wojenny komendant miasta kpt. Izjunow.
Znaczącym wydarzeniem w historii powiatu było przejęcie 7 czerwca Milicza przez władze polskie. W ramach ładu pojałtańskiego Milicz i obszar powiatu został przyznany Polce jako rekompensata za utracone Kresy Wschodnie.
Powiat milicki po 1945 roku
Rok 1945 przyniósł wraz z nadejściem wojsk sowieckich największą w historii tych ziem wymianę ludności, a wraz z nią przerwanie ciągłości kulturowej tworzonej przez kilkaset lat w tyglu kultury polskiej, austriackiej i niemieckiej. Dotychczasowi niemieckojęzyczni i ewangeliccy mieszkańcy zostali wysiedleni, a w ich miejsce napłynęli Polacy z różnych stron Rzeczypospolitej. Okres powojenny to czas napływu na „Ziemie Odzyskane” ludności z różnych stron kraju. W większości byli to przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i mieszkańcy centralnej Polski. Do grudnia 1945 r. przez Punkt Etapowy w Miliczu przewinęło się 14 480 przesiedleńców i prawie 1 000 więcej migrantów wewnętrznych. Akcję zasiedlania ziem powiatu milickiego zakończono w roku 1947.
Nie odbyło się to bez dramatycznych incydentów, tak między Rosjanami a Niemcami, Niemcami i Polakami, jak i między Polakami a Rosjanami. Świadectwem tych czasów jest tablica upamiętniająca śmierć polskiego żołnierza zastrzelonego przez żołnierzy radzieckich przy ulicy Kolejowej w Cieszkowie oraz pozostałości pałacu spalonego przez pijanych Rosjan, następnie rozgrabionego przez szabrowników, a ostatecznie rozebranego na cegły, które przekazano „na odbudowę stolicy”.
Freyhan zyskuje na krótki czas miano Frejna a następnie Cieszkowa, a niemiecki Militsch przechodzi w Milicz.
We wrześniu 1945 r. powstaje I LO w Miliczu, jego pierwszym dyrektorem został Stanisław Dąbrowski. Natomiast jesienią tegoż roku uruchomiono kino „Capitol”.
W Cieszkowie w 1946 roku powstaje szkoła (jej pierwszym kierownikiem był Józef Staniecki) i polska parafia (miejsce proboszcza Otto Hoppego zajmuje ksiądz Żak).
Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych wybudowana zostaje nowa szkoła, a w roku 2001 gimnazjum i sala gimnastyczna. Warto nadmienić, iż do wmurowania kamienia węgielnego pod budynek gimnazjum użyto historycznej kielni Katarzyny Sapiehy z roku 1753. Historia zatacza koło.
W 1963 r., z pewnymi zmianami w roku 1973, utworzono ornitologiczny rezerwat przyrody „Stawy Milickie” (o powierzchni 5325 ha) obejmujący największe w Europie Środkowej kompleksy stawowo – łąkowe - leśne, stanowiące miejsce lęgowe i odpoczynku w czasie przelotów wielu gatunków ptaków wodnych i błotnych. Z kolei w 1995 r., został wpisany do spisu obszarów wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu w ramach Międzynarodowej Konwencji o Obszarach Wodno-Błotnych sporządzonej w Ramsar. Został także objęty programem ochrony „Living Lakes”, obok takich akwenów jak jezioro Bodeńskie, jezioro Bajkał i Morze Martwe.
W 1996 r. utworzono Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy”, który ma charakter ponadregionalny, leży na terenie dwóch województw: dolnośląskiego (80%) i wielkopolskiego (20%).
W wyniku reformy administracyjnej z 1 czerwca 1975 r. zlikwidowano powiat milicki, albowiem nowy ład administracyjny opierał się na dwustopniowym podziale (gmina, województwo). Kolejna reforma administracyjna z 1999 r. powróciła do trójstopniowego podziału i w ramach reformy utworzono powiat milicki. Tworzą go trzy gminy: miejsko-wiejska Milicz i dwie wiejskie: Cieszków i Krośnice. W granicach powiatu leży 140 miejscowości wiejskich i miasto Milicz. Łączna powierzchnia powiatu to 715 km2 i zamieszkuje go ponad 37 tys. mieszkańców (stan 31.12.2009).
Położenie geograficzne oraz zasoby krajoznawcze predysponują obszar powiatu do rozwoju turystyki. Obecnie realizowaną inwestycją prze władze powiatu z zakresu turystyki jest budowa zalewu rekreacyjnego w Miliczu. Natomiast w Krośnicach realizowana jest budowa kolejki parkowej.
Bibliografia:
Domańska J., Gołubkow J., Materiały z cmentarzyska ciałopalnego kultury łużyckiej w Cieszkowie woj. Wrocław, Silesia Antiqua, 1975- 1979
Domański J., „Dolina Baryczy”, Sport i Turystyka, Warszawa 1963.
Kittelmann M., Freyhaner Chronik, Deutscher Verein für ländliche Wohlfahrts- und Heimatpflege, Berlin 1925.
Kogut M., Historia Kościoła okręgu milickiego, Milicz 1999.
Kosiński D., Śliwa J., An egyptian amulet from Cieszków, Przegląd Archeologiczny, vol.32, pp 61-67, 1984
Kowalski I. (red.), Dolina Baryczy: legendy, zabytki, kultura. Gottwald, Milicz 1999.
Kowalski I., Kozica K., Dolina Baryczy. Wspólne dziedzictwo, Milicz 2007
Ranoszek W., Przewodnik po Dolinie Baryczy, Gottwald, Milicz 2004.
Ranoszek E., Ranoszek W., Park krajobrazowy "Dolina Baryczy": przewodnik
przyrodniczy. Gottwald, Milicz 2004.
Rumiński A., Fundacje księżnej Katarzyny Ludwiki z Sapiehów w Cieszkowie k. Milicza
Studium środowiska kulturowego gminy Cieszków, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu, Wrocław 2009.
Wrabec J., Kościół dworski w Cieszkowie, [w:] Barokowe kościoły na Śląsku, Wrocław 1986.
Przy opracowaniu wykorzystano następujące strony internetowe
www.krosnice.pl
www.cieszkow.pl
www.milicz.pl
*Zbigniew Mroczek - pasjonat historii, opracował historię gminy Cieszków.
Jarosław Uglis dziękuje redakcji „Głosu Milicza” za udostępnienie materiałów dotyczących historii Milicza i okolic autorstwa Pana Edwarda Kańskiego, które ukazały się na łamach gazety.
|
