|
Arkadiusz Ochmański
Ze względu na różnorodność walorów atrakcyjnych dla turystów kulturowych we Wrocławiu, na drugi, w założeniu
weekendowej wizyty jedyny pełny dzień pobytu zostało opracowanych pięć opcji tematycznych. Po zapoznaniu
się z nimi nietrudno będzie dokonać wyboru, zgodnego z osobistymi preferencjami indywidualnych gości
lub ściślej odnoszącego się do profilu albo bardziej sprecyzowanego celu danej grupy wycieczkowiczów.
Dzień 1: "WrocLove!"
Przed południem: Rynek i Okolice
Rynek
Ratusz (ze zwiedzaniem Muzeum Sztuki Mieszczańskiej)
Wrocławski Ratusz jest jednym z najlepiej zachowanych obiektów tego rodzaju w Europie.
Jest to
także jeden z najważniejszych zabytków miasta, pochodzących z epoki średniowiecznej. Jego dziś dwukondygnacyjny,
późnogotycki gmach powstawał w kilku etapach przez prawie 250 lat, od końca XIII stulecia aż po wiek
XVI. Ratusz kilkakrotnie przechodził gruntowne renowacje - ostatnią przeprowadzono kilka lat temu. Konserwatorzy
oczyścili stare, średniowieczne cegły, uzupełnili braki w kamiennych ozdobach fasad, wykuszy i przybudówek,
a także na podstawie przedwojennych zdjęć odtworzyli rzeźby rajców, które uległy zniszczeniu w trakcie
walk o miasto w styczniu 1945 roku. W północno-zachodnim narożu ratusza wznosi się wieża zegarowa o wysokości
66 metrów. Na samej górze, tuż pod renesansowym dachem hełmowym, znajduje się
XIV-wieczny dzwon zegarowy,
który wybija kwadranse oraz ogłasza pełne godziny. Jego dźwięk słychać w każdym zakątku Starego Miasta.
Wieczorami, gdy zgiełk uliczny przycicha, dzwon ratuszowy jest słyszalny nawet kilka kilometrów od historycznego
centrum. Przemawia do wrocławian zgodnie ze starą maksymą wypisaną po łacinie na płaszczu dzwonu: "Spójrz,
ja dzwon rzadko dzwonię na próżno. W noc i za dnia ogłaszam czas i godzinę".
Do wrocławskiego
Ratusza można podejść tylko z trzech stron: od wschodu przez placyk z pręgierzem, od południa, gdzie
znajduje się wejście do Piwnicy Świdnickiej (oraz pomnik - fontanna niedźwiadka), oraz od zachodu - wystarczy
minąć kamienne ławki z małymi drzewkami i pomnik Aleksandra Fredry, by znaleźć się przy zachodniej fasadzie
gmachu, przed głównym wejściem do budynku. Północnej fasady ratusza nie można ani zobaczyć, ani dotknąć.
Od tej strony do zabytku przylegają zabudowania z uliczki Sukiennice. W Ratuszu, w dawnych salach
rady miejskiej, znajduje się oddział wrocławskiego Muzeum Miejskiego - Muzeum Sztuki Mieszczańskiej.
W przyziemiu są to: olbrzymia Hala Mieszczańska, Sala Sądowa, Kancelaria i Izba Rady oraz Kancelaria
i Izba Wójta. Znaczną część piętra zajmuje trójnawowa Wielka Sala, której sklepienie ozdobione jest 161
rzeźbionymi zwornikami. Jej dekoracja miała zadanie obrazować polityczną potęgę miasta. Do Wielkiej Sali
przylegają pomieszczenia wykuszy i kaplica, częścią tego piętra są ponadto pomieszczenia Kancelarii i
Izby Ławy, Skarbiec oraz Izba Seniora. W zabytkowych salach odbywają się często oficjalne uroczystości
z udziałem dostojników, a także wystawy sztuki oraz koncerty muzyki kameralnej. W podziemiach Ratusza
mieści się Piwnica Świdnicka, najstarsza karczma miejska w Europie, która pierwszych biesiadników przyjęła
w 1332 roku i czynna jest niemal nieprzerwanie do dnia dzisiejszego. Dużą atrakcją Ratusza jest wykonana
z brązu miniatura zabytku, który znajduje się na postumencie, kilka metrów na prawo od schodów prowadzących
do głównej bramy Ratusza. Model pozwala poznać dotykiem wszystkie elementy budynku: bryłę główną, wykusze
z rzeźbami dawnych mieszczan, spadziste dachy ze sterczynami, strzelistą wieżę zegarową, bramy i wszystkie
okna. Tuż obok modelu umieszczono tabliczki z historią Ratusza, spisaną w alfabecie Braille'a.
Kamienice "Jaś i Małgosia" (ul. Św. Mikołaja 1 i 2)
Dwie średniowieczne kamieniczki przy północno-zachodnim narożniku wrocławskiego
Rynku, połączone są ze sobą arkadą. Wybudowane najprawdopodobniej w XV wieku, stanowiły wówczas część liczniejszej grupy domów altarzystów (duchownych zobowiązanych do codziennego odprawiania Mszy) z farnego kościoła św. Elżbiety. Między kamieniczkami, pod arkadą, znajdowało się wejście na cmentarz (zlikwidowany w XVIII wieku), o czym przypomina napis na kartuszu "Mors Ianua Vitae" - "Śmierć bramą życia". Na kamieniczkę "Jaś" (nieco niższą, od ul. św. Mikołaja 1) składają się właściwie dwa dawne domy: oprócz trzyokiennego i trzykondygnacyjnego zachowanego w całości - jednookienny i także trzykondygnacyjny fragment następnej kamieniczki (ul. św. Mikołaja 2), nieco wyższej od głównej części "Jasia". Stanowiły one część południowego obramowania znajdującego się obok kościoła cmentarza. Obecną wysokość trzech kondygnacji i dwuspadowy dach kamieniczki zyskały pod koniec XVI wieku. Po dalszych remontach i przebudowach obie części stanowią wspólną całość i otynkowane są obecnie na biało. Kamieniczka "Małgosia" (nieco wyższa, ul. Odrzańska 39/40) powstała także w XV wieku, na wschodnim obrzeżu ówczesnego cmentarza, a gruntownie przebudowana została w 1564. Podczas tej przebudowy zyskała trzecią kondygnację oraz dwuspadowy dach z trzema szczytami od wschodu (od ul. Odrzańskiej). Elewację od strony południowej zwieńczono wysokim manierystycznym szczytem z kamiennymi sterczynami. Wtedy także powstały kamienne obramienia wszystkich okien, a w oknie na parterze - krata z godłem przedstawiającym skrzyżowane klucze, młotek i napis "D 1564 H". Także "Małgosia" składa się dziś z dwóch dawnych budynków: przylega do niej pozostałość następnego z domków altarystów (ul. Odrzańska 39), obecnie stanowiąca wraz ze swą sąsiadką wspólną funkcjonalną całość, otynkowaną na czerwonobrązowo. Bramę pomiędzy kamieniczkami przebudował w stylu barokowym architekt Christoph Hackner (1663-1741), a ostatni z barokowych remontów kamienic przeprowadzono w 1740. Współczesną nazwę - "Jaś i Małgosia" - nadali kamieniczkom polscy osadnicy po II wojnie światowej, nawiązując do dwóch postaci trzymających się za ręce: mniejszego Jasia i większej Małgosi ze znanej bajkibraci Grimm. W latach 1959-1960 podczas remontu odkryto renesansowe elementy zdobienia kamienic. W latach 60-tych XX wieku kamienice przekazano Towarzystwu Miłośników Wrocławia, którego siedzibą są do dziś. Kolejny remont kamieniczek przeprowadzono w latach 1972-1975. W 1995 "Jaś" został wydzierżawiony wrocławskiemu artyście grafikowi i profesorowi Akademii Sztuk Pięknych
Eugeniuszowi Getowi-Stankiewiczowi, który urządził tam warsztat miedziorytu i prowadzi warsztaty ze studentami.
Bazylika św. Elżbiety Węgierskiej (plac pomiędzy Kiełbaśniczą, Odrzańską, Św. Mikołaja, Św.
Elżbiety)
Dzisiejszy Kościół Garnizonowy p.w. św. Elżbiety jest jedną z najstarszych i największych świątyń Wrocławia.
Budowę świątyni rozpoczęto na początku XIV w. Fundatorem był książę Bolesław III. Kościół był pierwotnie
we władaniu krzyżowców z czerwoną gwiazdą (Braci Szpitalnych) prowadzących hospicjum Św. Elżbiety, a
następnie został jednym z dwóch parafialnych (obok kościoła Św. Magdaleny) kościołów miejskich. Od konsekracji
w roku 1257 do roku 1387 świątynia miała za patronów Św. Wawrzyńca i Elżbietę. W następnych latach wezwaniem
Św. Wawrzyńca uhonorowano budowaną wieżę kościoła, poświęcono mu również ołtarz główny. W połowie XV
w. wzniesiona została wyjątkowo wysoka wieża, przylegająca niesymetrycznie do południowo-zachodniego
narożnika kościoła. Wieża ta, o kształcie iglicowym miała wówczas wysokość 130 m i - jak pisali ówcześni
kronikarze - była najwyższa i najpiękniejsza na Śląsku. W okresie Reformacji kościół Św. Elżbiety przejęli
protestanci, a patronat nad świątynią objął 6 kwietnia 1525 r. pastor Ambrosius Moiban, przyjaciel Lutra.
W 1598 r. przełożono dach i pokryto go nową dachówką typu "mnich-mniszka", ułożoną we wzór zielono-czerwonej
szachownicy (po pożarze w 1976 r. kościół znów pokryto tego typu dachówką). Podczas zdobywania Wrocławia
przez wojska francuskie na przełomie lat 1806/1807 ostrzał artyleryjski uszkodził hełm wieży, dach kościoła
i kaplicy oraz spowodował znaczne szkody w bibliotece. Naprawa zniszczeń trwała do roku 1858, przy czym
w trakcie prac w 1856 r. runęły południowe arkady wraz z częścią sklepień nawy południowej. W 1946 r.
świątynia została przejęta na potrzeby duchowe wojska i w ten sposób otrzymała status Kościoła Garnizonowego.
Aż do trzeciego i najtragiczniejszego w skutkach powojennego pożaru z roku 1976 na wyposażeniu kościoła
były monumentalne organy, wykonane w latach 1750-1761 przez Michaela i Beniamina Englerów oraz Gottlieba
Zieglera. W XIX w. były one kilkakrotnie przebudowywane. Ostatni remont miał miejsce w latach 1939-1941.
Organy liczyły wówczas 91 głosów i były uznawane za zabytek klasy europejskiej. W okresie zdobywania
miasta przez Armię Czerwoną organy nie doznały większego uszczerbku. Po przejęciu kościoła w 1946 r.
przez wojsko, organy naprawiono i przestrojono. Wykorzystywano je nie tylko do celów liturgicznych, realizowano
także koncerty z okazji różnych imprez i uroczystości m.in. "Wratislavia Cantans", "Dni Organowych i
Klawesynowych". Pożar z 9 czerwca 1976 r. rozpoczął się od organów, które całkowicie spłonęły. W sumie
wskutek pożarów kościół utracił taras widokowy oraz dzwony, organy główne oraz niemal cały dach, z kolei
pod wpływem wody znacznemu zniszczeniu uległy ławki, krzesła, wystrój wnętrza, w tym ołtarze boczne i
epitafia. Dziś w kościele św. Elżbiety trwają dalsze prace remontowe. Restauruje się kaplice, zabytki
ruchome i nieruchome, szczególnie epitafia zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz świątyni. Kończy się także
remont biblioteki znajdującej się w zachodniej części kościoła. W następnej kolejności przewiduje się
budowę nowych organów. Z uwagi na olbrzymie koszty, prace potrwają jeszcze wiele lat. Kościół św. Elżbiety
we Wrocławiu to nie tylko gotycka architektura z przełomu XIV i XV wieku oraz niemal stumetrowa wieża.
To również wspaniałe kamienie nagrobne wmurowane w zewnętrzne ściany świątyni. Na szczególną uwagę zasługują
płaskorzeźby na południowej ścianie świątyni. Płyta znajdująca się tuż obok wejścia na wieżę kościoła
ukazuje aniołów, dźwigających strącony przez wichurę w 1529 roku hełm wieży. Kolejny kamień przedstawia
scenę zwiastowania NMP. Tuż pod nim, na wysokości klatki piersiowej, znajdują się misternie wykonane
barokowe napisy i wzory. Ślady pożarów z lat 70-tych XX wieku nosi popękana, osmolona płyta, zdobiona
po bokach roślinnymi motywami. Charakterystyczna jest również położona tuż obok jedyna płaskorzeźba opisana
łaciną, a nie - jak pozostałe kamienie - szwabachą. Wzbogacono ją o antyczny motyw kolumn doryckich.
Płaskorzeźby pochodzą prawdopodobnie z dawnego cmentarza przykościelnego.
Jatki (ul. Jatki - wejście od ul. Odrzańskiej)
Przemierzając zakamarki wrocławskiej Starówki, turysta trafi na Jatki, czyli dawne miejsce handlu mięsem.
Uliczka jest bardzo wąska, wchodzi się na nią przez bramę z żelaznymi wrotami. Z jednej strony ich przestrzeń
ogranicza drewniany płotek ciągnący się do połowy zaułka. Z drugiej stoją kamieniczki, gdzie na wysokości
pierwszego piętra z muru wzdłuż całej jego długości wystają drewniane daszki Jatek. Kamieniczki mieszczą
dziś galerie sztuki i pracownie artystyczne. Dla upamiętnienia przeszłości umieszczono na brukowanym
podłożu odlane z brązu pomniki zwierząt naturalnej wielkości. Zwierzyniec tworzą dwie świnie, koza, gęś,
kaczka oraz królik, ten unikalny pomnik opisuje tabliczka: "Ku czci Zwierząt Rzeźnych - Konsumenci".
Na murku przy wejściu stoi dumny kogut. Po przeciwnej stronie, pod daszkiem, można też dostrzec jednego
z wielu wrocławskich krasnali- tym razem dzierżącego rzeźnicki topór oraz kawał mięsa z kością.
Dawne więzienie miejskie (ul.Więzienna 9)
Pierwsze wrocławskie więzienie miejskie wybudowane zostało w wieku XIII, a pierwsza wzmianka o nim pochodzi
z roku 1450. Obecny kształt nadały mu przebudowy w XVI i XVII wieku. Najstarszą częścią budynku jest
czternastowieczne skrzydło północne, mieszczące niegdyś nie zachowaną do dziś kaplicę. Pozostałe dobudowano
ok. 1500 r. W połowie XVI wieku wzniesione zostało skrzydło południowe mieszczące warsztaty pracy więźniarek
przetrzymywanych w skrzydle zachodnim. Część piwniczna skrzydła północnego to dawniejsze główne pomieszczenia
więzienia dla nisko urodzonych i groźnych przestępców, odsiadujących karę jednego roku i 6 niedziel.
Dolna sala, którą można zwiedzić, bo mieści się w niej dziś klub "Pracoffnia" była najprawdopodobniej
przeznaczona dla osób bogatych i wyżej postawionych. W części wschodniej podziemi, na wprost wejścia
na dziedziniec, znajdowała się izba przesłuchań i tortur, również zajmowana dziś przez klub. W roku 1733
budynek mógł pomieścić około stu więźniów. Między sławnymi postaciami, które odsiadywały tu swe wyroki,
należy wspomnieć m.in. Wita Stwosza. Rzeźbiarz, oskarżony o podrobienie weksla, spędził tu okrągły rok.
Budynek przestano użytkować jako więzienie około roku 1818. Mieściły się tu później instytucje filantropijne
oraz lombard. Dziś jest to siedziba Oddziału Wrocławskiego Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Główny Gmach Uniwersytetu Wrocławskiego z Aulą Leopoldina i Wieżą Matematyczną
(ul. Plac Uniwersytecki 1)
Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego uchodzi za jeden z najważniejszych materialnych śladów epoki
baroku na Śląsku i w całej Polsce. Uczelnia, której kompleks od chwili budowy służy za siedzibę, została
ufundowana 21 października 1702 roku przez Leopolda I Habsburga jako akademia jezuicka z dwoma wydziałami:
teologicznym i filozoficznym. Jej historia mogła się wprawdzie rozpocząć już 200 lat wcześniej, bo w
roku 1505 Władysław Jagiellończyk, król czeski i węgierski, wydał w Budzie dokument fundacyjny uczelni
we Wrocławiu. Został on jednak oprotestowany przez… uniwersytet krakowski, któremu udało się przekonać
papieża Juliusza II do odmowy potwierdzenia dokumentu. Uniwersytet Wrocławski powstał, więc dopiero nieco
ponad trzysta lat temu, co czyni z niego najstarszą szkołę wyższą na Śląsku i jedną z najstarszych uczelni
w Polsce. Kamień węgielny pod Dzisiejszy Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego wmurowano 6 grudnia,
1728 r. w miejscu wyburzonego wcześniej średniowiecznego zamku piastowskiego. Budowa została w całości
sfinansowana przez cesarza Leopolda I i jego następców. Pierwotny projekt zakładał powstanie barokowego
budynku długiego na ponad 200 metrów. Z planowanych trzech wież powstała tylko niższa, zwana Wieżą Matematyczną,
natomiast jej bliźniaczej odpowiedniczki oraz najwyższej wieży centralnej nie wybudowano z powodu kłopotów
finansowych, wynikłych po wybuchu wojny siedmioletniej. Wchodzących przez główny portal do sieni Uniwersytetu
uderza przepych wnętrz, szczególnie przepiękne freski. Na lewo od wejścia, w Sali Longchamp można oglądnąć
ekspozycję poświęconą historii Uniwersytetu. Na prawo od schodów mieści się sala muzyczna, Oratorium
Marianum, częściowo zniszczone w czasie ostatniej wojny, odrestaurowane na przełomie XX i XXI wieku.
Prawdziwa perła baroku znajduje się jednak na I piętrze: to Aula Leopoldina, nazwana tak na cześć fundatora
Uniwersytetu - reprezentacyjna sala olśniewająca swym przepychem. Nad audytorium wielki alegoryczny fresk
autorstwa Johanna Christopha Handke przedstawia apoteozę Mądrości Bożej oraz personifikacje nauk i sztuk.
Mniejsze freski we wnękach okiennych przedstawiają wybitnych uczonych żyjących od starożytności po XVII
w. Okazały fresk nad podium ukazuje poświęcenie Uniwersytetu Matce Boskiej. Nad podium góruje również
wyrzeźbiona z rozmachem grupa postaci: w centrum na tronie siedzi cesarz Leopold I, po obu jego stronach
znajdują się personifikacje cnót: starzec z lustrem (roztropność) i kobieta z ulem (zapobiegliwość),
poniżej cesarza zaś widnieją dynamicznie ukazane w trakcie upadku odrzucone przez niego wady: zwada (kobieta
z włosami w nieładzie) i głupota (młodzieniec z oślimi uszami). Po obu stronach podium, pod kolumnami
są rozmieszczone posągi synów Leopolda I, a także cesarzy Józefa I oraz Karola VI. Aulę zdobi również
szesnaście portretów osób zasłużonych dla zakonu jezuitów oraz w trakcie budowy i działalności uczelni.
Osiem z tych portretów zostało skradzionych w 1997 r., odzyskano tylko jeden, resztę zaś zastąpiono kopiami.
Warto również zwrócić uwagę na bogato zdobiony portal wejściowy Auli z pięknie rzeźbionym drzwiami. Część
zabytkowych wnętrz, szczególnie Sala Senatu i gabinet Rektora, nie jest dostępna dla publiczności, warto
jednak przejść na drugi koniec budynku do kawiarni uniwersyteckiej, niegdyś apteki klasztornej, by podziwiać
przepięknie rzeźbiony drewniany portal wejściowy oraz malownicze freski w samym klubie.
Obiad z degustacją piwa w "Piwnicy Świdnickiej" na Rynku
Po południu:
Polskokatolicka katedra św. Marii Magdaleny (ul. Szewska 10)
Pierwszy kościół w tym miejscu został wzniesiony w XI wieku. Do rangi parafialnego został wyniesiony przez biskupa Laurencjusza (Wawrzyńca) w 1226 r. Niestety już kilkanaście lat później został doszczętnie spalony i zniszczony podczas najazdu mongolskiego. Odbudowa świątyni przypadła na lata 1242-1248. Gdy w połowie XIV wieku pożar strawił dużą część obiektu, postanowiono wybudować w tym miejscu większą, późnogotycką świątynię. Bazylikowy kościół bez transeptu posiada sześcioprzęsłową nawę oraz prosto zamknięte prezbiterium bez obejścia. Nawy zamyka sklepienie krzyżowo-żebrowe, prezbiterium - gwiaździste, a przedłużone nawy boczne - trójdzielne. Łęki przyporowe znajdują się wysoko, ponad dachami naw bocznych. Ogólny kształt architektoniczny kościoła jest zapewne echem ukończonej w tym samym okresie wrocławskiej katedry: szczególnie szersze przęsła wzniesionego przez mistrza Pieszkę prezbiterium, przypominają jej centralne przęsło. Kościół ma łączną długość 62,8 m, a jego szerokość wynosi 32,1 m przy wysokości murów nawy głównej 22,9 m, a bocznych 9,4 m. Od roku 1386 w południowej wieży znajdował się odlany przez Michaela Wildego Dzwon Grzesznika - największy dzwon
Śląska o obwodzie 6,30 m i wysokości wewnątrz 1,80 m. Do jego rozkołysania potrzeba było 37 sekund, używany był przy największych świętach. W portalu głównym umieszczono wykonaną w 1440 rzeźbę wyobrażającą patronkę kościoła, zaś w 1447 kolejną - przedstawienie Chrystusa i Marii. W XV i XVI w. wzniesiono otaczające kościół kaplice, w 1546 przeniesiono tu romański portal główny z wyburzonego kościoła opackiego na Ołbinie i wmurowano w elewację południową. W roku 1512 Kościół posiadał 16 kaplic i 58 ołtarzy. W XV wieku ukończono wieże, a w portalu głównym umieszczono rzeźbę przedstawiającą patronkę kościoła, Chrystusa i Marię. Zgodnie z tradycją protestancką 23 października 1523 roku pierwsze na Śląsku ewangelickie kazanie wygłosił tu Johannes Heß, który też wkrótce został tutejszym proboszczem. Odtąd będący własnością rady miejskiej kościół był świątynią protestancką. 23 marca 1887 r., podczas obchodów urodzin cesarza Wilhelma I zapaliła się od fajerwerków północna wieża. W 1945r. kościół stracił w pożarze hełmy wież i dach nawy. Mury zachowały się w stosunkowo dobrym stanie choć wybuch miny rozerwał wieżę południową - jej północna połowa runęła, niszcząc również mostek między wieżami, ścianę szczytową i portal główny. Całkowita odbudowa obiektu miała miejsce w latach 60. XX wieku, zaś pierwsze nabożeństwo polskokatolickie odprawiono tu 27 maja 1972r. Katedra św. Marii Magdaleny jest głównym kościołem diecezji wrocławskiej Kościoła Polskokatolickiego.
Panorama Racławicka ( ul. Purkyniego 11)
Muzeum Sztuki we Wrocławiu, Oddział Muzeum Narodowego, w specjalnym kompleksie budynków eksponuje gigantyczny cykloramiczny obraz "Bitwa pod Racławicami", namalowany w latach 1893-1894 pod kierunkiem Jana Styki i Wojciecha Kossaka. Obraz olejny przedstawia bitwę pod Racławicami (1794), jeden z epizodów insurekcji kościuszkowskiej, zakończoną zwycięstwem wojsk polskich pod dowództwem Tadeusza Kościuszki nad wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez gen. Aleksandra Tormasowa. Obok Panoramy Siedmiogrodzkiej, "Golgoty" oraz "Męczeństwa Chrześcijan w Cyrku Nerona" - jest to jedna z czterech XIX wiecznych panoram namalowanych pod kierownictwem Styki i Kossaka, u których z okazji 100-lecia powstania kościuszkowskiego zamówiła je rada miasta Lwowa jako główną atrakcję na otwarciu Powszechnej Wystawy Krajowej we Lwowie w 1894. W okresie powstawania dzieła w Europie panowała moda na tworzenie panoram, przy czym szczególną popularnością cieszyła się tematyka historyczna, batalistyczna oraz religijna. Ich popularność opierała się na spotęgowanych monumentalnością i owalnym kształtem efektach iluzji, które twórcy uzyskiwali przy pomocy środków artystycznych. Dzięki połączeniu obrazu olejnego z elementami dekoracyjnymi leżącymi u jego podnóża artyści zacierali granicę między widzem, a dziełem i publiczność odczuwała wrażenie uczestnictwa w uwiecznionych wydarzeniach. Obraz namalowano na płótnie żaglowym sprowadzonym z Belgii w czternastu kawałkach o długości 15 metrów, które zszyto w jedną całość i rozpięto na specjalnym, stalowym rusztowaniu wykonanym przez wiedeńską firmę Gridla. Panorama namalowana jest na cylindrycznym płótnie rozpiętym wewnątrz rotundy. Ekspozycja, prócz samego obrazu, obejmuje sztafaż ustawiony przed nim i oświetlony tak, aby widz oglądający rozwinięte wokół niego i zamknięte w pierścień malowidło nie był w stanie odróżnić, gdzie kończą się ustawione na podłodze przed obrazem obiekty, a zaczyna sam obraz. Kształt hiperboloidy obrotowej, jaki nadano panoramie potęguje efekt zacierania się granicy między powierzchnią płótna a przestrzenią przed nim.
Kolacja - zalecana w restauracji "Bierhalle" na Rynku
Dzień 2: Wrocław licznych wrażeń
Dojazd z centrum Wrocławia tramwajami 2,4,10 PRZYSTANEK: Hala Stulecia
Przed południem: Dziedzictwo techniki i piękno przyrody w mieście
Hala Stulecia (ul. Wystawowa 1)
Powstanie Hali, najsłynniejszego dzieła wrocławskiego modernizmu, związane było z setną rocznicą wydania we Wrocławiu przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III odezwy "Do mojego ludu" z 17 marca 1813 roku, wzywającej do powszechnego oporu przeciwko Napoleonowi. Rocznicę postanowiono uczcić wystawą prezentującą historię i gospodarczy dorobek Śląska, by jednocześnie zapewnić miejsce do częstszego odbywania się wielkich wystaw i imprez przemysłowych, kulturalnych czy sportowych. Zaplanowana została wielka Wystawa Stulecia, której organizację powierzono Karlowi Masnerowi, dyrektorowi Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytnego. Miasto wygospodarowało na ten cel tereny położone na skraju Parku książąt Hohenlohe (dziś: Szczytnickiego), w pobliżu założonego około 40 lat wcześniej i cieszącego się rosnącą popularnością wrocławskiego Ogrodu Zoologicznego, na miejscu czynnego do 1907 roku toru wyścigów konnych. Rozpisano konkurs na zagospodarowanie terenu, w którym spośród 43 zgłoszonych projektów Pomimo kontrowersyjnego charakteru zaakceptowany został projekt miejskiego architekta Wrocławia, Maxa Berga, który 28 czerwca 1911 roku uzyskał formalne zezwolenie na budowę. W momencie powstania Hala stanowiła obiekt wyjątkowy, posiadając żelbetowe przekrycie o największej rozpiętości na świecie - większe rozmiary osiągały wówczas tylko nieliczne konstrukcje stalowe. Hala ma 42 m wysokości, a nakrywająca ją kopuła ma 67 m średnicy. Maksymalna szerokość wnętrza Hali wynosi 95 metrów, a dostępna powierzchnia to 14 tys. m². Prócz samej centralnej hali w budynku zaplanowano jeszcze 56 innych pomieszczeń wystawienniczych, obszerne okrążające główną salę kuluary, a całość obliczona była na 10 tysięcy osób. Budowę Hali ukończono w grudniu 1912 roku, półtora miesiąca przed zaplanowanym terminem. W trakcie jej budowy wybudowano na otaczających ją terenach liczne inne obiekty wystawowe, w tym Pawilon Czterech Kopuł, Pergolę, obiekty rekreacyjne itp. W Hali umieszczono specjalnie dla niej zaprojektowane i wykonane przez (nadal istniejącą) frankfurcką firmę Sauer organy o 16706 piszczałkach, naówczas największe na świecie. Obecnie organy te częściowo wykorzystywane są w archikatedrze wrocławskiej. Otwarcie Hali nastąpiło 20 maja1913, wówczas to nadburmistrz Paul Matting w patriotycznym przemówieniu nazwał ją "pomnikiem wyzwolenia ojczyzny i przestrogą dla przyszłych pokoleń". Przemówienia wysłuchało ponad pięć tysięcy gości, którzy mogli się przekonać o doskonałej akustyce obiektu[2]. Po zakończeniu Wystawy Stulecia tereny wystawowe wokół Hali kilkakrotnie jeszcze rozbudowywano, a w samej Hali również dokonywano pewnych przeróbek i adaptacji (m.in. wejścia głównego i klatek schodowych); autorem tych projektów był najczęściej Richard Konwiarz. Przed II wojną światową Hala, prócz wystaw i przedsięwzięć na mniejszą skalę, kilkakrotnie jeszcze była miejscem wielkich masowych imprez, w tym między innymi publicznych wystąpień najważniejszych funkcjonariuszy NSDAP z Adolfem Hitlerem na czele. Obiekt przetrwał II wojnę światową bez poważniejszych uszkodzeń, jednak znacznie ucierpiały organy. Tereny wystawowe wokół Hali oraz ją samą po raz pierwszy po wojnie wykorzystano na większą skalę od lipca do września 1948 jako miejsce Wystawy Ziem Odzyskanych i podczas towarzyszącego jej (25-28 sierpnia) Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju. W czasach PRL nie przeprowadzono w Hali żadnych poważniejszych prac, które w istotny sposób zmieniłyby jej charakter. 31 maja1997 w czasie szóstej wizyty w
Polsce Jan Paweł II poprowadził w Hali Ludowej modlitwę ekumeniczną w ramach kongresu eucharystycznego. W roku 2006 Halę, jako wybitny i pionierski przykład modernistycznej architektury wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO, co automatycznie nadaje jej także rangę najważniejszego zabytku Wrocławia.
Pergola (Tyły Hali Stulecia obok Fontanny Multimedialnej)
Pergolę w kształcie połowy elipsy wybudowano na początku XX wieku wokół sztucznego (również pół-eliptycznego) stawu z fontanną na terenach wystawowych we wschodniej części Wrocławia. Wystawa Stulecia, planowana w stulecie zwycięskiej dla Prusbitwy pod Lipskiem (1813) była częścią obchodów upamiętniających wzrost znaczenia państwa pruskiego w Europie. Pergolę umiejscowiono przy północno-wschodniej stronie Hali Stulecia wraz z innymi obiektami towarzyszącymi (m.in. Pawilonem Czterech Kopuł). Prace budowlane ukończono w 1913. Wg danych oficjalnych długość pergoli wynosi 640 metrów i liczy ona łącznie 750 słupów. W roku 2009 uruchomiono tu Fontannę Multimedialną, wyposażoną w blisko 300 dysz i wykorzystującą efekty świetlne oraz dźwiękowe. W bezpośrednim sąsiedztwie wrocławskiej Pergoli znajduje się Ogród Japoński i pozostała część Parku Szczytnickiego.
Iglica (naprzeciwko Hali Stulecia)
Charakterystyczny stalowy słup o wysokości 96 metrów ustawiono 3 lipca 1948 na terenach wystawowych koło Hali Ludowej (Stulecia) we Wrocławiu w związku z rozpoczynającą się tam wówczas "Wystawą Ziem Odzyskanych". Czterdziestoczterotonową wieżę zaprojektował
prof. inż. Stanisław Hempel, a wykonała firma "Mostostal". Tuż po ustawieniu Iglicy, jeszcze przed inauguracją pokazów świetlnych przechodząca nad Wrocławiem 20 lipca burza z piorunami zniszczyła lustrzaną konstrukcję zrzucając na ziemię kilka ze zwierciadeł i wygięła zakończenie Iglicy. W 1964 Iglicę obrócono do pozycji poziomej w celu konserwacji oraz skrócenia jej czubka; od tej pory wysokość jej wynosi 96 metrów. Następną konserwację, również w pozycji leżącej, wykonano w kwietniu 1979. W czasie trwania stanu wojennego na Iglicę wspiął się śmiałek i zawiesił sztandar zdelegalizowanego NSZZ Solidarność. W listopadzie 2007 Iglicę zamieniono w najwyższą w Europie choinkę bożonarodzeniową. Wrocławska Iglica, obok Hali Ludowej i ratusza, jest obecnie jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów architektonicznych miasta; jej żebrowana konstrukcja w mniej lub bardziej stylizowanej formie występuje w znakach firmowych licznych wrocławskich organizacji, a nazwa "Iglica" pojawia się w nazwach szeregu wrocławskich firm.
Fontanna Multimedialna (Tyły Hali Stulecia)
Multimedialna fontanna jest największą fontanną w Polsce i jedną z największych w Europie. Fontanna ma powierzchnię około 1 ha. W jej niecce (o wymiarach 115x108 m) umieszczono 300 dysz wodnych różnego rodzaju (gejzery, dysze pieniące, dynamiczne, mgielne, punktowe, palmowe, wodne), które mogą tryskać wodę na wysokość 40 metrów oraz 3 dysze ogniowe. Na dnie umieszczono 800 punktów świetlnych. Wszystko to stanowi część multimedialnych pokazów wodnych odbywających się w rytm muzyki. Uzupełnieniem przedstawienia są projektory i kolorowe światła laserowe. Koszt budowy fontanny wynosił 20 mln złotych. Otwarcie fontanny odbyło się 4 czerwca 2009 roku. W okresie zimowym niecka fontanny służy za lodowisko o powierzchni ok. 4700
m².
Park Szczytnicki (Wejście od ulicy Mickiewicza)
Park Szczytnicki to największy i najbardziej znany teren zielony Wrocławia. Jego początki sięgają roku
1783, kiedy książę Ludwig von Hohenlohe-Ingelfingen, właściciel wsi Szczytniki oraz ówczesny komendant
Wrocławia, rozpoczął budowę letniej willi. W miarę powiększania areału powstał w 1789 r. park romantyczny
liczący 16,5 ha, poprzecinany krętymi ścieżkami i strumieniem. Jego głównymi elementami były trzy polany,
grupy starych drzew oraz Wężowe Wzgórze. Wśród zieleni znajdowała się świątynia Sybilli, domek tahitański
oraz drewniane i gipsowe kopie rzeźb antycznych, m.in. Marsa, Wenus, Hermafrodyty i grupa Laokoona. Ze
względu na liczne popiersia pruskich władców i generałów, pomnik Fryderyka II oraz wzorowaną na trojańskiej
kolumnę Fryderyka Wilhelma II, ówczesna prasa określiła ogród, mianem "miejsca pięknych wspomnień i uświęcenia
miłości ojczyzny". Otwarcie ogrodu nastąpiło w 1789 r. W czasie wojny prusko-francuskiej w 1806 zniszczony
został także Wrocław, przy czym wojska francuskie spustoszyły dobra generała Hohenlohe. W 1815 r. kariera
księcia załamała się i doszło do licytacji jego dóbr na Szczytnikach. Położyło to kres świetności ogrodu.
Zainteresowanie Szczytnikami ponownie wzrosło, gdy w 1833 r. na pobliskim Dąbiu ulokowano wyścigi konne.
Jednak w 1854 r., niszcząca Wrocław powódź nie oszczędziła terenów szczytnickich, zmuszając ludzi do
sprzedawania ziem. Postanowiono także wówczas w związku z zagrożeniem kolejnymi kataklizmami przeznaczyć
teren na park. Do dziś na jego terenie pozostały wały zabezpieczające miejsca najbardziej narażone na
działanie wody. W 1860 r. botanik H. R. Göppert, podsunął pomysł stworzenia tu parku krajobrazowego.
Projekt jego urządzenia powierzono w 1861 r. P. J. Lennemu, królewskiemu ogrodnikowi z Berlina. Na potrzeby
parku założono szkółkę leśną. W latach 1870-1874 dodano do niego lasek położony dalej na południe, a
następnie obszar wokół toru wyścigów konnych. W 1886 r. wybudowano na Wężowym Wzgórzu sztuczny wodospad,
a w 3 lata później założono Szkolny Ogród Botaniczny z ogrzewaną szklarnią i arboretum. Udostępniony
publiczności w 1913 r. Park Szczytnicki zaprojektowano w stylu angielskim, naturalnym, co oznacza, że
wykorzystano naturalne warunki miejsca, w którym usytuowano park, nie ustawiano sztucznych ogrodzeń,
a ich rolę pełniły żywopłoty, głazy czy strumienie. To szczególnie lubiane przez wrocławian miejsce jest
również cenione w Europie, gdyż park zaklasyfikowano jako czwarty pod względem walorów estetycznych na
naszym kontynencie. Jest to spowodowane niezwykłym bogactwem flory i fauny. W Parku Szczytnickim można
odnaleźć 320 gatunków i odmian roślin pochodzących z Europy, Ameryki Północnej i Azji.
Ogród Japoński (ul. Mickiewicza-skrzyżowanie z Aleją Dąbską)
W 1913 r. w ramach Wystawy Stulecia na obrzeżach parku zorganizowano Wystawę Sztuki Ogrodowej, której trwałym śladem jest do dziś Ogród Japoński. Przyciąga on uwagę unikatowymi formami bonsai oraz pięknymi czerwonolistnymi klonami japońskimi. Malownicze strumienie wodne rzeźbią pagórkowaty teren ogrodu. Liczne drewniane budowle (mosty, pawilon herbaciany, bramy) wraz z oryginalnymi japońskimi latarniami i misami nadają orientalny charakter całemu założeniu.
W Ogrodzie Japońskim można napotkać m.in. różaneczniki, krzewy tawuły, berberysu, krzew modrzewnicy, cisy, miłorząb, modrzewnik, wierzby. Tuż za ogrodem można spacerować aleją kasztanowców zwyczajnych i podziwiać rosnące nieopodal rzadkie gatunki drzew: perełkowca japońskiego, cyprysika nutkajskiego, żywotnika olbrzymiego, orzesznika pięciolistnego, platana klonolistnego. W pobliżu, obok zabytkowego kościółka, rośnie sosna himalajska. Równie blisko ogrodu japońskiego można napotkać grupę różaneczników, dąb szkarłatny i urodziwą kosodrzewinę. W latach 1996-1997, przy współpracy Ambasady Japonii oraz ogrodników polskich i japońskich z miasta Nagoja, przeprowadzono prace przywracające ogrodowi japoński charakter. Dwa miesiące po uroczystym otwarciu, w lipcu 1997 podczas powodzi stulecia, Ogród znalazł się na trzy tygodnie pod wodą. Ok. 70% roślinności wymagało wymiany. Ponowne otwarcie nastąpiło w październiku 1999. Obecny kształt ogród zawdzięcza pracy polskich i japońskich specjalistów, którymi na etapie projektowym kierował prof. Ikuya Nishikawa. Japońscy specjaliści budowy ogrodów, wraz z firmami polskimi, stworzyli w ciągu dwóch lat piękny zakątek o typowo japońskim charakterze. Dzięki ich pracy wszystkie elementy, w najdrobniejszych szczegółach są zgodne z oryginalną japońską sztuką ogrodową. Ogród, nawiązujący do założeń historycznych z 1913, zyskał jednocześnie wiele nowych elementów nadających mu niepowtarzalny charakter. Jest celem wycieczek i spacerów wrocławian.
Obiad" polecany w barze "multifood" STP w centrum handlowym "Pasaż Grunwaldzki" przy Placu Grunwaldzkim.
Po obiedzie przy dobrej pogodzie polecany rejs statkiem białej floty po Odrze
Po południu: Wrocław a la carte
Opcja A "1000 Lat Wrocławia"
Archikatedra św. Jana Chrzciciela (Plac Katedralny 18)
Jakkolwiek pod wpływem zapisów średniowiecznych dawniej forsowano tezę, że najstarszą katedrę wrocławską wzniesiono z drewna już w roku1000, to badania prowadzone po II wojnie światowej dowodzą, że już pierwsza katedra była murowana. Ponadto w czasie wykopalisk archeologicznych prowadzonych w latach 1996-1997 odkryto w tym miejscu fundamenty jeszcze starszego kościoła. Musiał on powstać jeszcze w połowie X wieku, zatem i inicjatorami jego budowy mogli być albo władcy z czeskiej dynastii Przemyślidów, albo nieznany lokalny władca plemienny. Świątynia była zbudowana z kamieni polnych na zaprawie wapiennej, na planie krzyża łacińskiego, była jednonawowa i posiadała transept oraz apsydę. Po roku 1000, w związku z założeniem biskupstwa, ten pierwszy kościół zastąpiono większą budowlą przedromańską w formie trójnawowej bazyliki filarowej. Za jej fundatora uznaje się Bolesława Chrobrego, dzięki którego staraniom erygowano diecezję wrocławską. W latach 50. i 60. XI wieku z inicjatywy Kazimierza Odnowiciela zbudowano w tym samym miejscu nową katedrę. Była ona utrzymana w formach wczesnoromańskich, trójnawowa z krótkim transeptem, posiadała jednonawowe prezbiterium zamknięte apsydą, pod którym mieściła się trójnawowa sklepiona krypta. Zapewne nie miała wież. Do dziś z tej katedry zachowały się nieliczne kamienne detale, gdyż dużą część budulca wykorzystano przy budowie kolejnej katedry. Budowę okazalszej, romańskiej
katedry dla biskupstwa wrocławskiego podjął na wrocławskim Ostrowie Tumskim w
1158 biskupWalter z Malonne, wykorzystując mury poprzedniego kościoła. Trójnawową bazylikę z transeptem ukończono w 1180. Z tej budowli w Muzeum Archidiecezjalnym przechowywane się liczne fragmenty, a pod posadzką prezbiterium zachowały się pozostałości jej krypty. W następnych dziesięcioleciach nastąpiła realizowana w kilku etapach gotycka przebudowa. W latach 1244-1272 biskup Tomasz I rozbudował katedrę od wschodu o prosto zamknięty ceglany chór z obejściem w stylu gotyku katedralnego, nad narożami obejścia ulokowano dwie niewielkie wieże, które pozostały nieukończone do dziś. Pożar z roku1540 strawił dach, dzwony i hełm wieży północnej. Odbudowano go 16 lat później, ale już w stylu renesansowym. Kolejny pożar z 1759 zniszczył hełmy wież wraz z dzwonami, dach nad nawami, zakrystię, mały chór i organy. Zniszczenia stopniowo odbudowywano przez następne 150 lat, wieże otrzymały proste daszki namiotowe, zaś zawalony szczyt zachodni zastąpiono skromniejszym o formach klasycystycznych. W drugiej połowie wieku XIX dokonano przebudowy wnętrza katedry i elewacji zachodniej z przedsionkiem w stylu neogotyckim. Podczas oblężenia "twierdzy Wrocław" przez Armię Czerwoną uległo zniszczeniu aż 70% katedry. Zrujnowane zostały hełmy, dachy, sklepienia głównej nawy, spłonęły organy i część malowideł. Zniszczeniu uległy również stalle i ołtarz główny. Część zachowanego wyposażenia wywieziono. Wstępna odbudowa pod kierownictwem Marcina Bukowskiego trwała do 1951. Odbudowana katedra jest obecnie trójnawową, gotycką, orientowaną
bazyliką z obejściem (ambitem) i czworobocznie zakończonym chórem o dł. 100 m. i szer. 44, 5 m. Katedra posiada trzy wejścia: główne, od zachodu, prowadzące przez domek portalowy oraz dwa boczne, od północy i południa. Kościół otoczony jest wieńcem kaplic pochodzących w większej części z okresu gotyku. Posiada ponadto cztery różnej wielkości kaplice barokowe. W 1991 roku ustawiono dwa siedemnastotonowe smukłe hełmy na wieżach katedry. Każdy z nich ma 37 m wysokości i od tej pory obie wieże liczą sobie mają po ok. 97 m. W wieży północno-zachodniej wbudowano windę umożliwiającą wjazd na galeryjkę widokową. Elewacje wszystkich barokowych kaplic poddano w 1997 renowacji, nadając im intensywne barwy, zbliżone do tych, jakie posiadały
pierwotnie.
Kościół św. Marcina we Wrocławiu (ul. Św. Marcina 13)
Ten niewielki gotycki kościółek znajduje się w zachodniej części wrocławskiego
Ostrowa Tumskiego. Jest jedną z najstarszych istniejących budowli kościelnych we Wrocławiu. Obecny kościół św. Marcina stanowi jedyną ocalałą budowlę, należącą do dawnego zespołu książęcego zamku piastowskiego we Wrocławiu. Powstał zapewne jako kościół fundacji klasztornej Henryka Probusa pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Zbudowano go z cegły prawdopodobnie w latach 80-tych XIII wieku. Kościół był budowlą dwupoziomową -obecnie wobec podniesienia się przez kilkaset lat poziomu otaczającego jego poziom dolny jest silnie zagłębiony poniżej terenu i ma charakter krypty. W okresie międzywojennym (1921-1939) kościół służył wrocławskiej Polonii. Odbywały się tutaj nabożeństwa w języku polskim. Ostatnie nabożeństwo odprawił pochodzący z Opola ks. Józef Sikora 17 września 1939 r. (!). W czasie II wojny światowej kościół został w ok. 80% zniszczony. Do lat 70. XX wieku niesłusznie (jak się wydaje) uważano, że pełnił on niegdyś funkcję kaplicy zamkowej rezydujących we Wrocławiu książąt piastowskich (obecnie lokalizuje się ją w północnej części zamku). Odbudowano go w latach 1957-1960 w silnie zmienionej formie, ponieważ przywiązywano dużą wagę do tradycji piastowskiego Wrocławia W roku 1968 odtworzono zarys dawnych przypór, budując też nową posadzkę południowej części dawnego terenu zamkowego. Na zachód od kościoła wzniesiono pomnik papieża bł. Jana
XXIII. Kościół św. Idziego (ul. Kapitulna 3)Na Ostrowie Tumskim, obok katedry stoi niewielki kościółek św. Idziego, ciekawy przykład rzadkiej w Polsce romańskiej architektury ceglanej. Świątynia zachowała się w swoim pierwotnym kształcie - to jednonawowa budowla z prezbiterium zamkniętym wielobocznie, zbudowana z cegły w układzie wendyjskim. Zachowały się tu oryginalne otwory okienne oraz ceglane dekoracje ścian - fryz z przenikających się arkadek i fryz ząbkowy. Do środka prowadzi mocno zniszczony portal o płaskim tympanonie. Wystrój kościoła wewnątrz jest bardzo surowy - gołe, ceglane ściany prezbiterium, otynkowane ściany nawy. Filar wewnętrzny, arkady i półkolumienki podtrzymujące sklepienie są bardzo proste. Będąc we Wrocławiu na pewno warto tu zajrzeć - to niepozorna, ale jedyna zachowana w całości romańska bryła w mieście, bogatym we fragmentarycznie zachowane zabytki z tej
epoki.
Most Tumski
Dwuprzęsłowy stalowy, nitowany most nad północną odnogą Odry pomiędzy Ostrowem Tumskim a Wyspą Piasek zbudowano w roku 1889 na miejscu wcześniejszego mostu drewnianego. Poprzednie konstrukcje, funkcjonujące w tym miejscu, co najmniej od XII wieku, wyznaczały granicę pomiędzy jurysdykcją miejską (na Wyspie Piaskowej) i kościelną (na Ostrowie Tumskim). Most był wielokrotnie niszczony i naprawiany, zachował się m.in. przekaz opisujący katastrofę z roku 1423 podczas przejścia przezeń
procesji Bożego Ciała. W roku 1945 most przeszedł remont kapitalny. Usunięto wówczas najpoważniejsze uszkodzenia, jakich doznał w czasie oblężenia Festung Breslau. Pomimo to na niektórych elementach widać ślady ostrzału i trafień odłamkami. Ostatni kapitalny remont most przeszedł w 1992 roku. W roku 1976 wpisano go do rejestru zabytków. Przy Moście Tumskim znajdują się ręcznie obsługiwane i sprawne zabytkowe lampy gazowe. Ze względu na jego zabytkowy charakter ruch pojazdów samochodowych bez zezwoleń jest na nim
zakazany.
Kościół NMP na Piasku (ul. Katedralna 21)
Dawny klasztorny kościół Kanoników Regularnych św. Augustyna jest położony na odrzańskiej
wyspie Piasek. Jego łacińskie wezwanie brzmi: Sancta Maria in Arena i pochodzi od rzymskiego kościoła św. Marii zbudowanego w miejscu dawnego cyrku, jednak przyjęło się tłumaczyć termin "arena" na piasek, co dało w końcu nazwę wyspie. Pierwotny romański
kościół i klasztor zostały ufundowane prawdopodobnie wojewodę Piotra Włosta, jego żonę Marię i ich syna Świętosława w 1. połowie XII wieku i ukończone przed 1148. Krótko po 1150 przybyli na Piasek kanonicy regularni. Przekazany im wówczas kościół o długości zewnętrznej ok. 35 m był znacznie mniejszy od obecnego gotyckiego i nieco mniejszy od powstałej w podobnym czasie katedry "walterowskiej" na Ostrowie Tumskim. Znajdował się w miejscu, dzisiejszej środkowej części nawy głównej i nawy południowej. Kościół zbudowany był z granitu, miał krótki transept i wydłużone prezbiterium, węższe od naw lub nawy, z kaplicami z obu stron i kryptą. Od zachodu znajdowały się dwie wieże z łączącą je emporą. Jeszcze w XIII w. wydłużono w konstrukcji ceglanej prezbiterium w kierunku wschodnim o około 10 m. W tej postaci romański kościół przetrwał zapewne do roku 1334. Wtedy to w jego miejscu rozpoczęto wznoszenie nowej, gotyckiej, trójnawowej świątyni halowej bez transeptu. Budowę zainicjował opat Konrad z Oleśnicy, kościół został zaś konsekrowany w 1369 przez biskupa Przecława. Do 1430 roku ukończono wieżę południową; północna pozostała nieukończona. Pierwotny gotycki hełm z galerią obronną został zastąpiony później barokowym, ten zaś, gdy spłonął jeszcze w 1730, został zastąpiony tymczasowym daszkiem namiotowym, którego forma zachowała się do dziś. W 1390 ukończono pierwszą z kaplic bocznych - Świętej Rodziny, zaś w 1666 zbudowano wedle projektu Antonio Caldina kaplicę św. Krzyża - najstarszy obiekt barokowy we Wrocławiu. W czasie oblężenia Wrocławia pod koniec II wojny światowej kościół i klasztor zostały silnie zniszczone, największe zniszczenia zaszły w Wielkanoc 1945 - 1 i 2 kwietnia. Przeważająca część dawnego wyposażenia kościoła uległa zniszczeniu. Z bogatej niegdyś dekoracji malarskiej wnętrza zachowały się tylko nieliczne pozostałości. Rozważano nawet pozostawienie zespołu poklasztornego w formie trwałej ruiny. Ostatecznie jednak kompleks odbudowano, w tym kościół w latach 1946-1948 i 1961-1963 z przywróceniem form gotyckich, wtedy to wyposażono go ołtarzami ze zniszczonych w wojnie kościołów śląskich. Nowoczesne witraże w kościele wykonała Teresa Maria Reklewska.
Po sekularyzacji zakonu w roku 1810 budynki klasztorne były wykorzystywane, jako biblioteka. Zniszczony w czasie wojny budynek poklasztorny został w latach 1956-1959 odbudowany, skrzydło dawnej biblioteki klasztornej rozebrano jednak, m.in. w celu pozyskania gotyckiej cegły. Obecnie mieści się tu oddział Biblioteki Uniwersyteckiej.
Architektura kościoła prezentuje formy gotyku redukcyjnego, jest zwarta i masywna. Zbudowany z cegły kościół jest halą z dwiema wieżami w elewacji zachodniej, z czego ukończono tylko południową, północna zaś nie wznosi się ponad poziom murów naw. Wysokość kościoła do kalenicy wynosi 41 m. Wieże nakryte są daszkami namiotowymi. W przyziemiu wieży znajduje się bogato zdobiona późnogotycka kamienna chrzcielnica z lat 1464-1472. Do kamiennego detalu architektonicznego wnętrza zaliczają się ponadto rzeźbione konsole, na których oparte są sklepienia oraz znajdujące się poniżej ustawione na dalszych konsolach pełnopostaciowe przedstawienia aniołów i proroków pod baldachimami. Z początkowej romańskiej świątyni pozostały natomiast nieliczne spolia, przede wszystkim cenny tympanon fundacyjny, umieszczony obecnie nad wejściem do zakrystii. W kościele znajduje się też barokowy (XVII wiek) obraz Matki Boskiej Zwycięskiej, przywieziony po wojnie z Mariampola na Podolu, koronowany w 1989.W kaplicy w przyziemiu zachodniego skrzydła budynku poklasztornego, dostępnej z południowej nawy kościoła wystawiona jest ruchoma szopka, przyciągająca przez cały rok turystów, a zwłaszcza najmłodszych.
Dawny zamek królów pruskich (Pałac Królewski) (ul. Kazimierza Wielkiego 35)
Najstarsza część pałacu została w 1719 zrealizowana przez Peintnera według planów Erlach, jako rezydencja barona Heinricha Gottfrieda von Spätgen (jego rokokowy nagrobek znajduje się w pobliskim kościele św. Doroty). W 1750 została wykupiona od jego spadkobierców przez króla Prus Fryderyka II Wielkiego; od tego czasu nosiła miano pałacu królewskiego, zwanego czasem też fryderycjańskim. Obok (ok. 50 m wzdłuż ul. Kazimierza Wielkiego w kierunku zachodnim) znajduje się
ewangelicki kościół dworski. Pałac, początkowo utrzymany w formach klasycyzującego baroku, stanowił położony w głębi parceli, między placem a ogrodem zwarty budynek, stanowiący obecne skrzydło środkowe. O atrakcyjności położenia stanowił fakt, że znajdował się on na osi widokowej ulicy prowadzącej z Rynku, zwanej tradycyjnie Zamkową (od lat 80 tych - Gepperta). Po wykupieniu pałacu przez króla Prus otoczono dziedziniec honorowy niskimi oficynami, od strony ogrodu natomiast dobudowano w latach 1796-1797 według projektu Carla Gottharda Langhansa długie i wąskie skrzydło południowo-zachodnie, sięgające aż do fortyfikacji na obecnym pl. Wolności. Na końcu skrzydła, nad przejazdem bramnym poprzecznej do niego ulicy, znajdowały się sypialnia i gabinet królewski, dzięki czemu monarcha mógł obserwować manewry. To w tym miejscu Fryderyk Wilhelm III Hohenzollern10 marca1813 ustanowił najbardziej znane niemieckie odznaczenie wojenne: Krzyż Żelazny. Po wyburzeniu fortyfikacji nastąpiła dalsza rozbudowa pałacu: około 1845Friedrich August Stüler wzniósł w stylu włoskiego neorenesansu skrzydło południowe, rozciągające się równolegle do fosy i przylegające poprzecznie do południowo-zachodniego, zakończone obustronnie otwartymi arkadowymi pawilonami, z czasem przeszklonymi. Ponadto do zachodniego pawilonu przybudowano pawilon kuchni. W latach 1858-1868 Stüler przebudował też dziedziniec honorowy — po zburzeniu sąsiednich kamienic powstały obszerne klasycystyczne skrzydła północno-wschodnie i południowo-wschodnie, tworzące ze skrzydłem centralnym spójną całość. Pałac stał się wówczas głównym elementem nowo utworzonego placu Ćwiczeń, zwanego też Zamkowym (obecny plac Wolności), którego ramy tworzyły ponadto monumentalne gmachy Teatru Miejskiego, komendantury, sądu oraz Zgromadzenia Stanów Prowincji Śląskiej. Plac stanowił miejsce defilad i symbol potęgi Prus. Po I wojnie światowej i ogłoszeniu w Niemczech republiki przekształcono pałac w muzeum. W tym czasie istniały liczne plany przekształcenia architektury pałacu i placu, m.in. proponowano przebicie przejazdu bramnego pod skrzydłem centralnym w celu usprawnienia komunikacji. Podczas II wojny światowej południowe i południowo-wschodnie skrzydło spłonęły i w latach 50.zostały wyburzone, pozostał jedynie budynek kuchni i zachodni pawilon arkadowy (używany następnie przez towarzystwo kulturalne wrocławskich Greków, potem tymczasowa siedziba muzeum etnograficznego). Pozostałe budynki pałacu odbudowano ze zniszczeń wojennych w czasie obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego ze składek na Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy i Kraju. Skrzydło północno-wschodnie przedłużono o jedną oś okienną i stworzono nową elewację od strony nowego przejazdu. W ostatnich latach w głównym budynku pałacu królewskiego (adres: Kazimierza Wielkiego 35) mieściły się wrocławskie muzea etnograficzne i archeologiczne. 19 kwietnia 2009 po kilkuletnim remoncie w pałacu otwarte zostało Muzeum Miejskie z barokowym ogrodem. Część budynku zajmują drobiazgowo odrestaurowane komnaty królewskie. Dwa skrzydła gmachu zajmuje wystawa "1000 lat Wrocławia". Na wystawie prezentowanych jest prawie trzy tysiące eksponatów, wiele z nich pochodzi ze zbiorów polskich i niemieckich kolekcjonerów oraz Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, skarbca katedry św. Jana i Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu.
OPCJA B "Szlakiem Czterech Wyznań"
Sobór prawosławny (ul. św. Mikołaja/Wszystkich Świetych)
Cerkiew nosi tytuł Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy jest katedrą świątynią prawosławnej diecezji wrocławsko-szczecińskiej. Jest to dawny kościół św. Barbary, powstały na przełomie XV i XVI wieku jako kościół filialny i pogrzebowy miejskiej parafii św. Elżbiety. Zbudowana w stylu gotyckim trójnawowa bryła z cegły ma od strony zachodniej dwie wieże o kwadratowej podstawie, ale tylko jedną z nich (południową) dokończono wg planowanej wysokości, druga nie przewyższa murów kościoła. W 1526 kościół przeszedł w ręce ewangelików. Zniszczenia z okresu II wojny światowej sięgnęły 70%, kościół stracił całe swoje wyposażenie i średniowieczne polichromie, spłonęły dachy, runęły sklepienia. Zabezpieczony tuż po wojnie, został odbudowany w latach 1959-1961. Przekazany Kościołowi prawosławnemu został ustanowiony katedrą
diecezji wrocławsko-szczecińskiej.
Synagoga Pod
Białym Bocianem(ul. Św. Antoniego 35 - w podwórzu)
W 1790 roku pruski minister Śląska, hrabia Karl Georg Heinrich von Hoym wysunął propozycję budowy ogólnodostępnej synagogi we Wrocławiu, która służyłaby całej gminie żydowskiej, i jednoczesne zamknięcie wszystkich rozproszonych po mieście prywatnych bożnic i domów modlitwy. Plan nie został jednak wówczas zrealizowany ze względu na brak zainteresowania ze strony ortodoksyjnych Żydów. W sierpniu1819 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w imieniu króla
Fryderyka Wilhelma III wysłało list, w którym wyraźnie zażądano budowy dużej, ogólnodostępnej synagogi, a także zamknięcia małych domów modlitwy nie posiadających ważnych koncesji. Zarząd gminy po długich konsultacjach i debatach odmówił wykonania królewskiego żądania. Problemem był brak funduszy na budowę, a także nieuregulowanie kwestii dotyczących wyznawców judaizmu w konstytucji pruskiej, zapowiadane w edykcie z 1812 roku. W odpowiedzi rząd stanowczo zażądał wzniesienia w ciągu dwóch lat nowej synagogi. Wkrótce więc przystąpiono do zbiórki pieniędzy, którą wspierał rabin Salomon Tiktin, a której sprzeciwiała się większość ortodoksów. Ponieważ uzyskane fundusze nie były na tyle duże, by rozpocząć budowę, w grudniu1820 roku rozpisano ratalną sprzedaż miejsc siedzących w przyszłej synagodze. Budowę rozpoczęto na działce budowlanej kupca Silbersteina, na której wcześniej stała gospoda Pod Białym Bocianem - stąd nazwa synagogi. W 1821 roku zarząd gminy żydowskiej zawiesił budowę synagogi ze względu na opór części jej członków - zapewne spowodowany znacznym zróżnicowaniem poglądów W 1826 roku zamiar budowy reprezentacyjnej synagogi odrodził się, tym razem wśród członków liberalnego Pierwszego Towarzystwa Braci. Powodem było wygaśnięcie w 1817 roku dzierżawy reformowanej (haskalowej) synagogi Tempel, służącej w większości członkom towarzystwa. Prace budowlane rozpoczęto w 1827 roku zrealizowane według stworzonego w 1819 roku projektu architektonicznego autorstwa niemieckiego architekta Carla Ferdinanda Langhansa, który wzorował się na śląsko-pruskim
XVIII-wiecznym stylu budowli sakralnych. Inwestorem został Jakob Philip Silberstein, właściciel działki, członek gminy z zapewne również Towarzystwa. 23 kwietnia1829 roku nastąpiło uroczyste otwarcie synagogi. Od tego czasu funkcjonowała ona jako prywatna synagoga członków towarzystwa. Pierwszy wystrój malarski był dziełem malarza Raphaela Biowa i jego syna. W 1847 roku gmach stał się główną i ogólnodostępną synagogą liberalnej frakcji wrocławskiej gminy żydowskiej. W 1872 roku - po wybudowaniu Nowej Synagogi przy ulicy Podwale, synagogę przejęli Żydzi konserwatywni. Przeprowadzono wtedy prace remontowe, które zakłóciły harmonijną kompozycję budowli, m.in. dodano trzy zewnętrzne klatki schodowe, prowadzące na galerie dla kobiet. W 1905 roku gruntownie przebudowano wnętrze synagogi, dodano m.in. nowe, żelbetowe, neoromańskie
galerie dla kobiet, które zastąpiły drewniane empory wsparte na 12 filarach. Na przełomie 1928 i 1929 roku - w setną rocznicę istnienia, synagoga przeszła gruntowny remont, po którym bardzo się unowocześniła. Odnowiono elewacje i wnętrze, dodano elektryczne oświetlenie, zamontowano centralne ogrzewanie oraz wybudowano pośrodku jedną z najważniejszych elementów synagogi -bimę, którą zaprojektował A. Grotte. Podczas "nocy kryształowej" z 9 na 10 listopada1938 roku, bojówki hitlerowskie zdewastowały wnętrze synagogi oraz podarły na strzępy znajdujące się w niej zwoje Tory. Jednak ze względu na bliskie sąsiedztwo innych budynków nie została ona podpalona, co uchroniło ją od całkowitego zniszczenia, (które spotkało okazałą Nową Synagogę). Po tych wydarzeniach synagogę prowizorycznie odnowiono i równocześnie służyła ona Żydom konserwatywnym i liberalnym, choć nabożeństwa odbywały się osobno i w różnym czasie. Po wybuchu II wojny światowej obiekt użytkowano do 1943 roku, po czym naziści przerobili wnętrze synagogi na warsztat samochodowy oraz magazyny zrabowanego mienia żydowskiego. Wówczas część oryginalnego wyposażenia uległa zniszczeniu bądź rozproszeniu. Na dziedzińcu synagogi urządzono jedno z miejsc zbiórek dla deportowanych do obozów zagłady wrocławskich Żydów. Fakt ten przypomina tablica pamiątkowa. 13 sierpnia1945 roku Komitet Żydowski w (polskim już) Wrocławiu zwrócił się do prezydenta miasta Aleksandra Wachniewskiego o zwrot synagogi, którą wówczas zajmowała milicja przemysłowa. Po odzyskaniu przez Kongregację Wyznania Mojżeszowego we Wrocławiu została ona wyremontowana oraz z powrotem dostosowana do potrzeb kultu religijnego. W latach 60-tych dochodziło do notorycznego wybijania szyb w synagodze, których dokonywali nieznani sprawcy. Mimo licznych interwencji kongregacji w Wydziale do Spraw Wyznań oraz na milicji nie podjęto żadnego przeciwdziałania. Od tego czasu stan synagogi znacznie się pogorszył. W 1984 roku budynek synagogi został zakupiony przez Centrum Kultury i Sztuki, które wystawiało tu dzieła różnych artystów. W tym czasie doszło do dwóch pożarów. W 1989 roku budynek przejęła Akademia Muzyczna we Wrocławiu, która chciała przebudować go na salę koncertową. Podczas prac zdjęto dach - i na tym się skończyło. Pozostawiony na pastwę losu budynek coraz bardziej popadał w ruinę, mury nasiąkały wilgocią, a tynk i dekoracje zaczęły odpadać. 24 września1995 roku po raz pierwszy od lat w zrujnowanej synagodze odbyło się nabożeństwo z okazji święta Rosz ha-Szana, w którym udział wzięło około 400 osób. Wówczas po raz pierwszy zaśpiewał chór Synagogi pod Białym Bocianem. 10 kwietnia1996 roku przywrócono pełne prawo własności synagogi Gminie Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu. Obecnie synagoga należy do ortodoksyjnego odłamu judaizmu. W roku 1996 rozpoczęto prace remontowe. 7 maja2005 roku powołane zostało w synagodze Centrum Kultury i Edukacji Żydowskiej działające w ramach wrocławskiego oddziału Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP a administrowane przez Fundację Bente Kahan. 9 grudnia2008 roku synagogę odwiedził duchowy przywódca Tybetańczyków, Dalajlama XIV.
Ewangelicko-augsburski
kościół Opatrzności Bożej; (ul. Kazimierza Wielkiego 29)
Poświęcenie nowego, wybudowanego prawdopodobnie według planów Friedricha Arnolda i Johanna Boumanna Starzego,
kościoła odbyło się w roku 1750. Zlokalizowany w sąsiedztwie Pałacu Królewskiego kościół służył jako
dworski i tak był też nazywany. Uderzająca jest biel ścian i wyposażenia podkreślona matowym światłem
dość dużych okien i złoceniami obramień płycizn parapetów empor, fragmentów prospektu organowego przyciągającej
wzrok ołtarzo-ambony. Dla zwiedzających przyzwyczajonych do bogatego, kapiącego kolorem, a wyposażenia
i stosunkowo ciemnego oświetlenia kościołów katolickich w pierwszym momencie kościół ten czyni wrażenie
oschłego, wręcz przesadnie oszczędnego i surowego. Jego jednonawowa sala nakryta jest pozornym sklepieniem
sferycznym. Unikatową cechą wnętrza są wypełniające prostokątną salę dwie kondygnacje empor, przerwanych
jedynie w miejscu ambony-ołtarza, które wykreślają owalną nawę. W czasach powstania świątyni było to
rozwiązanie wielce nowatorskie. Na empory prowadzą schody zlokalizowane w czterech rogach kościoła. Na
parterze ustawiono 12 podwójnych rzędów ławek, co wraz z miejscami na emporach daje 1000 miejsc siedzących.
Wnętrze kościoła wielokrotnie było poddawane gruntownym zabiegom renowacyjno-porządkowym. W czasie II
wojny światowej budowla została zniszczona zaledwie w 10% (głownie okna i poszycie dachu). Ostatni remont
przeprowadzono w latach 1999÷2000 roku. Zaowocował on m.in. odkryciem trzech pamiątkowych płyt epitafijnych:
dwie z nich upamiętniają poległych na frontach I wojny światowej, najstarsza (po lewej) poległych w okresie
wojen napoleońskich.
Rzymskokatolicki
kościół św. Antoniego z Padwy (ul. Św. Antoniego 30)
Kościół zbudowano w latach 1685-92 pod kierunkiem Mateusza Bienera według projektu nieznanego architekta włoskiego. Świątynia jest wkomponowana w ciąg kamienic i przez to trudna do dostrzeżenia. Jej kwadratowa w rzucie wieża nie jest wysoka, a ponieważ znajduje się w głębi, przy chórze, trudno ją dostrzec z ulicy. W kościele znajdują się 17-głosowe organy pneumatyczne, zbudowane w 1997 r. przez wrocławskiego organmistrza Antoniego Szydłowskiego. Wykorzystują one oryginalny prospekt z pierwotnego instrumentu, będącego dziełem Josepha Eberhardta ze Zgorzelca z lat 1750-52.
OPCJA C "Wrocław-Stolica Dolnego Śląska"
Muzeum Narodowe (ul. Purkyniego 27)
W Muzeum prezentowanych jest kilka wystaw stałych. Sztuce średniowiecznej poświęcone są dwie ekspozycje
- Śląska Rzeźba Kamienna XII-XVI w. (parter) i Sztuka Śląska XIV-XVI w. (I piętro). Późniejsze dokonania
artystów z tego regionu pokazano na wystawie: Sztuka Śląska XVI-XIX w. (I piętro). Wystawę Sztuki Polskiej
XVII-XIX w. oraz Polskiej Sztuki Współczesnej można oglądać na II piętrze. Dzieje poszczególnych obiektów
składających się na kolekcję Sztuki Śląskiej XII-XVI w. i XVI-XIX w. oraz historia jej gromadzenia i
udostępniania są równie skomplikowane i burzliwe, jak losy samego regionu. Śląsk rządzony był kolejno
przez Piastów, królów czeskich, Habsburgów, później znalazł się w granicach Prus, od 1871 - zjednoczonych
Niemiec, by po II wojnie światowej stać się częścią państwa polskiego. W 1945 Śląsk znalazł się w granicach
Polski. Powołany we Wrocławiu, już w maju tego roku, Referat Muzeów i Ochrony Zabytków zajął się m.in.
zabezpieczeniem pozostałości dawnych zbiorów muzealnych. Ówczesne władze dążyły do zatarcia śladów niemieckich
na Śląsku. Duże fragmenty kolekcji sztuki śląskiej, uratowane z pożogi wojennej, decyzją administracyjną
trafiły do muzeów Warszawy, Krakowa i Poznania. Z czasem jednak, zwłaszcza po roku 1989, coraz liczniejsze
zespoły zabytków zaczęły wracać na Śląsk. Dzieje kolekcji Sztuki Polskiej XVII-XIX w. natomiast wiążą
się z przekazaniem do Wrocławia w 1946 grupy dzieł ze zbiorów muzealnych Lwowa i Kijowa. Otwarcie w roku
1948 w nowo powstałym Muzeum Państwowym Galerii Malarstwa Polskiego, jako jednej z pierwszych, miało
w ówczesnej rzeczywistości społeczno-politycznej symboliczne znaczenie. Dla powojennych mieszkańców miasta,
zwłaszcza dla wysiedlonych z dawnych kresów Rzeczpospolitej, wystawa była swoistym zadośćuczynieniem,
namiastką utraconej "małej ojczyzny". Muzeum Narodowe we Wrocławiu ma jedną z największych kolekcji sztuki
nowoczesnej w kraju. Stała Wystawa Polskiej Sztuki Współczesnej jest prezentacją dzieł twórców, którzy
odegrali istotną rolę w rozwoju plastyki XX wieku Kolekcja obejmuje prace powstałe od XV do początku
XX wieku. Wśród najcenniejszych należy wymienić m.in. obraz Madonna z Jezusem i św. Janem manierysty
włoskiego Angelo Bronzino, Pejzaż zimowyz łyżwami i pułapką na ptaki z pracowni Pietera
Brueghela Młodszego oraz rokokowy Portret chłopca, przypisywany Jeanowi Chardinowi.
Muzeum Poczty i Telekomunikacji (ul. Zygmunta Krasińskiego 1)
Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu jest jedyną w Polsce placówką muzealną gromadzącą i chroniącą
zabytki stanowiące świadectwo działalności poczty na ziemiach polskich, w tym Poczty Polskiej, założonej
przez króla Zygmunta Augusta w 1558 r. Muzeum, utworzone w 1921 r. w Warszawie, od 1956 r. mieści się
w zabytkowym gmachu Poczty Głównej we Wrocławiu. Zbiory gromadzone są w działach: Pocztowym, Filatelistycznym,
Telekomunikacyjnym i Archiwum. W Muzeum czynne są wystawy: "Historia Poczty Polskiej", "Szyldy i skrzynki
pocztowe’, "Polskie znaczki pocztowe", "Konne pojazdy pocztowe", "Telegraf i telefon" oraz "Radio
i telewizja". Pokazy dyliżansów i strojów pocztyliońskich stanowią atrakcje wielu imprez plenerowych
odbywających się w różnych regionach Polski. W ekspozycji "Konne pojazdy pocztowe" obok akcesoriów związanych
z dawnymi środkami transportu pocztowego, można zobaczyć dwa konne pojazdy pocztowe: dwukabinowy dyliżans
z XIX w., mieszczący 23 pasażerów i dwie osoby obsługi oraz furgon do przewożenia listów i paczek z 1925
r. Wystawę wzbogaca angielska litografia przedstawiająca scenę związaną z podróżowaniem dyliżansem i
pocztową mapę komunikacyjną Europy z roku 1856.
OPCJA D "Festung Breslau"
Arsenał Miejski i Muzeum Militariów (ul. Cieszyńskiego 9)
Wrocławski arsenał powstał wcześniej niż podobne do niego obiekty w Krakowie, Warszawie, Berlinie czy Wiedniu. Istniejąca od 1459 roku budowla ulokowana została w pobliżu Bramy Mikołajskiej i nazywana jest czasem Arsenałem Mikołajskim. Budynek początkowo służył, jako spichlerz do gromadzenia zapasów zboża w razie oblężenia miasta. Od XVI wieku przeniesiono do niego skład broni, nie mieszczący się już w piwnicach Ratusza, w budynku Małej Wagi na Rynku i na murach miejskich. Budynek zaczęto nazywać Zeughaus (cekhauz) i przechowywano w nim m.in. działa, kule, broń palną ręczną oraz drzewcową. W obrębie dziedzińca, między spichlerzem a XIV-wiecznymi murami wznoszone były stopniowo kolejne obiekty - wozownia, kuźnia i rusznikarnia. Na terenie cekhauzu nie przechowywano prochu - trzymany był w specjalnie wybudowanej do tego celu baszcie. Obecny wygląd cekhauz uzyskał w latach dwudziestych XVII wieku. Jako ostatni wzniesiono trzyosiowy budynek bramny, który wypełnił przestrzeń pomiędzy skrzydłem wschodnim a spichlerzem. Z tego okresu pochodzi także kamienna, manierystyczna obudowa studni na dziedzińcu. Krótko po przejęciu Śląska, bo już w styczniu 1742 roku, król pruski Fryderyk II ogłosił Wrocław twierdzą i zadecydował o przekształceniu arsenału w magazyny wojskowe. Murki i stalowe ogrodzenie odtwarzają zarys trójskrzydłowego, czterokondygnacyjnego budynku, który przetrwał do bombardowań Wrocławia zimą 1945 roku. Arsenał jest obecnie oddziałem Muzeum Miejskiego Wrocławia. W północnym i wschodnim skrzydle znajduje się Muzeum Militariów, w starym spichlerzu od 2001 roku ma swoją siedzibę Muzeum Archeologiczne i Archiwum Budowlane Muzeum Architektury. W czworobocznej baszcie mieści się siedziba Bractwa Kurkowego Miasta Wrocławia. Arsenał jest też miejscem organizowania imprez kulturalnych, m.in. festiwalu muzyki kameralnej Wieczory w Arsenale.
Wzgórze Polskie - były Bastion Ceglany (ul.Purkyniego)
Jest to pozostałość po dawnym Bastionie Sakwowym, elemencie systemu miejskich fortyfikacji miasta Wrocławia, na którego miejscu, po zburzeniu murów na rozkaz francuskich okupantów z 1807 roku, powstało najpierw rekreacyjne Wzgórze Sakwowe, które po wybudowaniu na nim w 1867belwederu oraz wieży przemianowano na Liebichs Höhe. Na południowo-zachodnim zboczu Wzgórza ustawiono w roku 1932pomnik poświęcony żołnierzom poległym w niemieckich koloniach: Afryce Wschodniej, Afryce Południowo-Zachodniej, Togo, Chinach i wyspach Oceanii. W 1945 pomnik zburzono, a Wzgórze Liebicha przemianowano najpierw na "Wzgórze Miłości", a w 1948 na "Wzgórze Partyzantów". Na szczyt Wzgórza można dotrzeć zarówno ścieżkami od strony północnej lub zachodniej jak i reprezentacyjnymi schodami od strony południowej, od ul. Piotra Skargi. Schody te stały się w 1967 miejscem publicznie komentowanej katastrofy budowlanej. Obiekty, wchodzące w skład kompleksu Wzgórza Partyzantów przez kilkadziesiąt lat po zakończeniu wojny pozostawały niezagospodarowane lub użytkowane w bardzo ograniczonym stopniu. M. in. w budynku stojącym na szczycie wzgórza, zwieńczonym pozostałością po dawnej wieży widokowej, zlokalizowane było małe planetarium i siedziba Towarzystwa Miłośników Astronomii, a w dawnych kazamatach (od strony ul. Nowej) przez krótki czas znajdował się oddział Muzeum Historycznego. Po roku 1990 przywrócona została ich dawna rola: od tego czasu znajdują w nich kluby i restauracje, których profil i właściciele, co pewien czas zmieniają się. W budynku na szczycie, po Towarzystwie Miłośników Astronomii, znajdował się przez kilka lat klub dla biznesmenów. W obiekcie z wejściem od ul. Piotra Skargi funkcjonowało przez kilka lat kasyno, przekształcone w klub nocny, a potem w restaurację. W kazamatach miejsce znalazł klub muzyczny (dyskoteka). Wzgórze służy też okazjonalnie jako plenerowa scena różnego rodzaju koncertów i przedstawień operowych.
OPCJA E "Industrialne oblicze Odry"
Dojazd autobusem linii 146 z przystanku Dworzec Główny PKP należy wysiąść na przystanku BARTOSZOWICE
Jaz Opatowicki
To spiętrzenie wody Odry wybudowano w 1916 roku. Jest to jaz trójprzęsłowy, długość całkowita konstrukcji wynosi około 104 metrów. Został wykonany w technologii
żelbetowej i jest wyposażony w każdym przęśle w zamknięcie sektorowe. W korpusie jazu przebiega podwodna galeria dla potrzeb jego obsługi. Konstrukcję wyposażono w kilka systemów: odmrażania, wentylacyjny, odwadniania i płukania. Inne elementy jazu to budynek, w którym znajduje się sterownia, przepławka dla ryb oraz most jazowy udostępniony dla ruchu pieszego i rowerowego, zapewniający komunikację z Wyspą Opatowiecką.
Otwarte Muzeum Odry (ul. Wybrzeże Wyspiańskiego 27)
W 1998 r. Biuro Studiów i Dokumentacji Zabytków Techniki, wespół z Fundacja Otwartego Muzeum Techniki,
podjęło odbudowę i eksploatację holownika parowego "Nadbór" (1949) w nowych rolach statku - laboratorium,
statku - szkoły, statku - muzeum. Czerpiąc z tych doświadczeń Fundacja zakupiła w 2002 r. dźwig pływający
"Wróblin" (1939) i w ciągu roku urządziła na nim lektorium, sam zaś dźwig odbudowała i we współpracy
z miejskim sztabem antykryzysowym Wrocławia przywróciła do stanu umożliwiającego udział jednostki w akcjach
ratowniczych na Wrocławskim Węźle Wodnym. W 2003 r. flotylla FOMT poszerzyła się o kolejny zabytek -
barkę towarową, krytą "Ż-2107"(1936). Na pokładach "Nadbora" i "Wróblina" działa od 2000 r. Międzywydziałowe
Studenckie Koło Naukowe PWr "Ochrony zabytków techniki HP Nadbór" - patronujące Studenckiemu Warsztatowi
Konserwatorskiemu oraz Fanklub Fundacji "Bractwo Mokrego Pokładu" - zrzeszający od 2003 r. ok. 60 czynnych
zawodowo i emerytowanych kapitanów żeglugi śródlądowej, hydrotechników, specjalistów w zakresie gospodarki
wodnej etc, służących Fundacji nie tylko doradztwem czy ekspertyzą, również wszechstronną pomocą logistyczną
i budujących wokół Fundacji również wyjątkowe "lobby". Barka towarowa w trakcie odbudowy i adaptacji
do nowych zadań, podobnie, jak Nadbór i Wróblin służy, jako laboratorium i warsztat, w którym studenci
poznają tajniki robót konserwatorskich zabytków techniki, doskonalą własne doświadczenia zawodowe i zyskują
motywację dla własnych działań na polu ochrony dziedzictwa kulturowego kraju.
Most Grunwaldzki
Most wiszący konstrukcji stalowej, nitowanej; elementy nośne wsparte są na pylonach murowanych z cegły
i oblicowanych granitem, o wysokości około 20 m. Zbudowany w latach 1908-1910 most powstał w ramach budowy
nowej trasy (obecnego pl. Grunwaldzkiego) stanowiącej diagonalne połączenie między centrum miasta a projektowanymi
osiedlami na północnym wschodzie. Początkowo nazywany był mostem Cesarskim (Kaiserbrücke), następnie
mostem Wolności. Projektantem architektury mostu był miejski radca budowlany Richard Plüddemann. Most
otwarto 10 października 1910 w obecności cesarza Wilhelma II. Po zniszczeniach wojennych (m.in. uszkodzony
jeden z zespołów taśm nośnych) został odbudowany bez rekonstrukcji niektórych elementów (hełmy na pylonach,
niektóre płaskorzeźby).Przez most przebiegają linie tramwajowe, używające wbudowanego w jezdnię torowiska.
Przy okazji ostatniego remontu mostu (2005) poszerzono nieco jezdnie zwężając przy tym chodniki.
Most Szczytnicki
Wobec planowanej w końcu XIX w. budowy nowego szlaku żeglugowego i portu rzecznego we Wrocławiu zaszła konieczność poszerzenia koryta Starej Odry. W związku z tym postanowiono zastąpić dotychczasowe przestarzałe i drewniane jeszcze mosty nad nim przebiegające, aby umożliwić przepływanie większych jednostek pływających. Nowy most, zaprojektowany przez kierowany przez Alexandra Kaumanna miejski zarząd instalacji podziemnych otrzymał - podobnie jak zbudowany kilka lat wcześniej most Oławski - konstrukcję murowaną. Dwa położone w nurcie rzeki filary, wzniesione z granitowych ciosów, wsparto na 26 studniach fundamentowych wypełnionych betonem. Niosące pomost jezdni łuki wymurowano z cegły klinkierowej na zaprawie cementowej. Most otrzymał ozdobne licowanie oraz balustrady. W czasie budowy mostu zbudowano obok tymczasowy most. Wkrótce po otwarciu mostu uruchomiono przebiegającą przez niego linię tramwajową. W latach 1933-1934 most, który w międzyczasie wobec powstania osiedli Zacisze, Zalesie, Sępolno oraz Stadionu Olimpijskiego stał się za wąski dla potrzeb komunikacyjnych, poddano przebudowie. Kolejną gruntowną przebudowę przeprowadzono w latach 2006-2008.
Kolacja: zalecana: w "Karczmie Lwowskiej" na wrocławskim Rynku.
Dzień 3: "Wycieczka w pradzieje Śląska"
Dojazd do Sobótki PKS lub autobusy linii POLBUS z dworca PKS przy ul. Suchej we Wrocławiu
Rezerwat Archeologiczny w Będkowicach
Rezerwat obejmuj Rezerwat archeologiczny Będkowice utworzony został w latach 70-tych XX wieku, aby chronić
zespół osadniczy Ślężan, który istniał tutaj w VIII-IX wieku. Najcenniejszym obiektem rezerwatu jest
cmentarzysko z zachowanymi kurhanami. Natomiast rekonstrukcje chat i osady (zresztą przez wielu archeologów
uważane za niedokładne) stanowią miły dla oka i wielce edukacyjny element rezerwatu. Miłośnicy historii
urządzają w skansenie szereg imprez przybliżających życie w dawnej wiosce Ślężan.
W Będkowicach znajduje
się też dwór obronny z XVI wieku z fosą wypełnioną wodą z dobrze zachowanymi strzelnicami i renesansową
kamieniarką tereny dobrze zachowanego zespołu osadniczego Ślężan, który funkcjonował od VIII do XIII
w. Na powierzchni około 50 ha obejmuje grodzisko i cmentarzysko kurhanowe. Grodzisko ma wymiary 65 x
75 m, posiada elipsowaty kształt, otoczone jest wałem obronnym. Na grodzisku urządzono skansen osadniczy
w postaci dwóch chat z okrąglaków i studni. Na zachód od grodziska znajduje się miejsce spotkań archeologicznych
z wiatą, paleniskiem i ekspozycją wystawienniczą. Po pn. stronie grodziska jest niewielki krąg kultowy,
grobla ze średniowiecznym stawem oraz wał zewnętrzny. Cmentarzysko kurhanowe liczy około 7 kurhanów -
stożkowych kopców ziemnych niekiedy zwieńczonych kamieniami. Część kurhanów zrekonstruowano i ogrodzono.
Wejście główne do rezerwatu znajduje się na kulminacji drogi między Strzegomianami a Będkowicami i prowadzi
przez bramę w palisadzie z drewnianymi postaciami wojów piastowskich.
Muzeum Ślężańskie w Sobótce
Muzeum Ślężańskie powstało w roku 1962, kontynuując niejako, aczkolwiek bez zbiorów, tradycje Heimatmuseum
istniejącego w Sobótce od 1926 roku. Ulokowano je w przedwojennej siedzibie, czyli w tzw. Domu Opata,
budynku szpitalnym wzniesionym przez augustianów w 1568 roku. Od początku istnienia Muzeum Ślężańskiego
założono, że będą w nim eksponowane zabytki związane z kulturą duchową w
pradziejach. Pierwszą wystawę
stałą "Wierzenia dawnych Słowian" udostępniono w 1966 roku. Po rozszerzeniu jej ram chronologicznych
w 1974 roku otwarto wystawę "Śladami dawnych wierzeń". Do roku 1970 Muzeum było placówką samodzielną,
a w latach 1971 - 1992 oddziałem Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu, by od 1993 roku stać się muzeum
samorządowym, podległym władzom Sobótki. Z inicjatywy władz miejskich w 1992 r. nadano Muzeum Ślężańskiemu
imię Stanisława Dunajewskiego, najaktywniejszego z jego założycieli i pierwszego opiekuna. Większość
zbiorów Muzeum to zabytki archeologiczne pochodzące w głównej mierze z własnych badań. Pokaźna jest również
kolekcja skał, minerałów i skamielin. W zbiorach znajdują się również dwa skarby monet zawierające monety
numizmaty od XVI do XVIII wieku oraz stale uzupełniana kolekcja map regionu (najstarsza z XVI wieku)
oraz kart pocztowych druków i wydawnictw poświęconych miastu i regionowi. Od 1995 roku funkcjonuje Galeria
Muzeum Ślężańskiego prezentująca twórczość współczesnych artystów polskich i zagranicznych. Wystawiali
tu swoje prace m.in. Wiesław Ochman, Edward Lutczyn, Jerzy Duda-Gracz, Stasys Eidrigevicius, Franciszek
Maśluszczak, Tomasz Sętowski oraz wielu innych uznanych artystów. Ożywiona działalność wydawnicza Muzeum
to wiele małych i dużych katalogów towarzyszących wystawom artystycznym oraz książki: monografia "Dzieje
Sobótki", drugi tom "Funeraliów Lednickich" poświęcony zagadnieniu czarownic, pierwszy naukowy katalog
teki graficznej z lat 1913 - 1916 "Ślężańskie krajobrazy" oraz przygotowywany do druku "Leksykon artystów
i twórców rzemiosła artystycznego Ziemi Ślężańskiej od XVI wieku do współczesności".
Ślęża (718 m. n.p.m.)
Góra stanowiła ośrodek pogańskiego kultu solarnego miejscowych plemion, którego początki sięgają epoki brązu, a upadek przypada na początki chrystianizacji tych obszarów na przełomie wieków X i XI. Rozkwit miejsca kultu związany jest z osadnictwem
celtyckich Bojów. Na szczycie góry odnaleziono fragmenty kamiennych wałów, o szerokości ok. 12 m, układanych z odłamków kamieni oraz zagadkowe posągi z charakterystycznym symbolem ukośnego. W pierwszej połowie XII wieku, za panowania Bolesława Krzywoustego, Piotr Włostowic ufundował na szczycie
klasztor augustianów. Ze względu jednak na znaczne oddalenie od ludzi klasztor został później (w 1134 lub 1149 r.) przeniesiony do pobliskiej wsi Górka, a wkrótce potem (w 1153 r.) - do Wrocławia. W okresie nazistowskim niemiecką nazwą Ślęży było Siling - od plemienia Silingów. Od 1954 roku Ślęża jest objęta ochroną, jako Rezerwat Krajobrazowo-Geologiczny i Historyczny Góra Ślęża (powierzchnia 141, 4 ha). Kultowe rzeźby w okolicy góry Ślęży - oznaczone znakiem ukośnego krzyża, powstały najpóźniej w okresie 700 - 400 lat p.n.e. Na szczyt prowadzi kilka szlaków turystycznych z Sobótki. Znajduje się tam także Dom Turysty PTTK im. Romana Zmorskiego z ofertą gastronomiczną i noclegową.
Kultowe rzeźby w Masywie Ślęży
Wszystkie rzeźby kultowe są dziełem miejscowej ludności okresu kultury łużyckiej, która stawiała swoim
bóstwom pomniki wykuwając z miejscowego granitu kamienne ciosy lub figury ludzi i zwierząt. Należą do
nich:
"Niedźwiedź", często nazywany misiem ślężańskim - kamienna rzeźba o doskonale uchwyconej charakterystyce
gatunku zwierzęcia stojąca na szczycie Ślęży obok kościoła. Na brzuchu ma znak ukośnego krzyża.
"Postać z rybą" lub też "panna z rybą" - kamienna rzeźba pozbawiona głowy i nóg, przedstawia człowieka
odzianego w długą szatę, oburącz trzymającego wielką rybę. Na ciele ryby widnieje ukośny znak. Ustawiona
jest w połowie drogi wiodącej z Sobótki na szczyt góry Ślęży przy czerwonym
szlaku.
"Niedźwiedź", z utrąconymi przednimi łapami - znajduje się obok postaci z rybą. Ślad ukośnego
krzyża wyryty na grzbiecie rzeźby.
"Grzyb" lub "tułów mnicha"- to fragment kamiennej rzeźby stojącej przy wschodniej ścianie Sanktuarium
Św. Anny w Sobótce. Najprawdopodobniej jest to dolna część postaci człowieka w długiej szacie. Wyraźnie
widoczny znak ukośnego krzyża.
"Mnich" - kamienna rzeźba o kształcie przypominającym kręgiel lub wysmukłego naczynia.
Obiad - zalecany w Domu Turysty PTTK "Pod Wieżycą" w Sobótce (ul. Armii Krajowej).
Po obiedzie powrót do Wrocławia lub podróż powrotna do miejsca zamieszkania.
Opracowanie zostało wykonane na podstawie materiałów zebranych z następujących źródeł:
Literatura:
Antkowiak Z., Kościoły Wrocławia, Wydawnictwo Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu, Wrocław 1991
Czerwiński J, Wrocław. Przewodnik turystyczny, Wydawnictwo Dolnośląskie,. Wrocław 2004
Łagiewski M., Mosty Wrocławia, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1989
Encyklopedia Wrocławia. Wyd. 3., Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006
Internet:
www.halaludowa.wroc.pl (data dostępu: 29.12.2011)
www.spacerownikwrocławski.eu (data dostępu: 29.12.2011)
www.przyroda.wrocław.pl (data dostępu: 29.12.2011)
www.archidiecezja.wroc.pl (data dostępu: 29.12.2011)
www.wrocław.hydral.com.pl (data dostępu: 29.12.2011)
www.sobotka.pl (data dostępu: 3.01.2011)
www.nadbor.pwr.wroc.pl (data dostępu: 3.01.2011)
www.wroclawnadodra.pl (data dostępu: 3.01.2011)
|
