Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 1 kwietnia 2011, redaktor prowadzący numeru: Karolina Buczkowska

Numer 4/2011 (kwiecień 2011)

Zarys dziejów ziemi czarnkowsko-trzcianeckej

Szymon Czajkowski

Od czasów najdawniejszych do początków dynastii piastowskiej
Korzystne warunki geograficzne ziem nadnoteckich sprawiały, że człowiek osadzał się na tych terenach już od czasów najdawniejszych. Archeologie odnajdują ślady bytności ludzi pochodzące nawet z okresu mezolitu¹. Oczywiście, natrafiamy na dowody obecności człowieka również w późniejszych epokach, przez cały okres przedhistoryczny. Prócz tego, istnieją przesłanki by uznać, że przez te tereny przebiegała jedna z odnóg słynnego szlaku bursztynowego².
Najdłuższą tradycję osadniczą mają m. in. Czarnków i Wieleń. Słowiańskie grody pojawiły się na tych terenach jeszcze przed panowaniem Mieszka I. Już w tamtych czasach Czarnków stał się najważniejszą osadą na tym regionie. Było to spowodowane przede wszystkim jej korzystnym położeniem geograficznym: było to wówczas najdogodniejsze miejsce do przeprawy przez Noteć. Jednakże, historycy mają problemy z podaniem dokładnej daty powstania Czarnkowa, jak i Wielenia. Niewiadomą jest również to, czy były to grody polskie czy też pomorskie. Gdyż znajdowały się one na pograniczu tych dwóch terytoriów i niejednokrotnie przechodziły w posiadanie jednej bądź drugiej strony. I właśnie w takim kontekście po raz pierwszy na łamach kart historii pojawia się Czarnków. Właśnie w takim kontekście Czarnków po raz pierwszy pojawia się na kartach polskiej historii. Możemy otóż przeczytać w Kronice polskiej Anonima zwanego Gallem: „A niestrudzony Bolesław ponownie wkroczył na Pomorze i przystąpił z wielkimi siłami do oblężenia grodu Czarnkowa. Sporządziwszy [zaś] machiny różnego rodzaju i wzniósłszy wieże wynioślejsze od obwarowań grodowych, tak długo orężem i tymi przyrządami atakował miasto, aż je zmusił do poddania się i włączył do swego państwa.³.
Powyższy fragment odnosi się do roku 1108 i wojny Bolesława III Krzywoustego prowadzonej przeciwko Pomorzanom. Zatem mamy potwierdzenie o istnieniu Czarnkowa już na początku XII wieku, a jednocześnie analizując informację o licznych maszynach oblężniczych użytych w celu jego zdobycia mamy prawo przypuszczać iż był to gród niemały i silnie obwarowany. Ponadto z przytoczonego tego fragmentu można wywnioskować, iż Czarnków w okresie monarchii pierwszych Piastów był grodem o znaczeniu strategicznym: Bolesławowi Krzywoustemu zależało bowiem na jego zdobyciu, a nie na zniszczeniu.

Od czasów rozbicia dzielnicowego do końca I Rzeczpospolitej
W czasach rozbicia dzielnicowego Czarnków umacniał swoją rolę najważniejszej osady w regionie. Istotne znaczenie w ówczesnym czasie posiadał również Wieleń. Obydwa ośrodki uzyskały status kasztelani, jednakże w czasie swojej historii nieraz przechodziły w ręce prywatne, potem zaś powracały pod zarząd książęcy bądź królewski.. Niestety zarówno w przypadku Czarnkowa jak i Wielenia nie znamy pewnej daty lokacji miejskiej. W przypadku Czarnkowa dokument lokacyjny najprawdopodobniej został wydany w czasach panowania Władysława Łokietka bądź Kazimierza Wielkiego⁴. Z osobą Kazimierza Wielkiego łączą się losy bodajże najsłynniejszego mieszkańca Czarnkowa, mianowicie Janka z Czarnkowa (1320-1387), syna starosty czarnkowskiego Bogumiła, archidiakona gnieźnieńskiego, podkanclerzego na dworze królewskim ostatniego z Piastów i kronikarza, prywatnie zaś - właściciela grodu w Lubaszu, położonego w opisywanej okolicy.
W przeciwieństwie do Czarnkowa i okolic o wiele gorzej znane są nam losy północnych rejonów dzisiejszego powiatu czarnkowsko – trzcianeckiego. Ma to najprawdopodobniej związek z trudnymi warunkami osadniczymi na tych terenach w opisywanym okresie. Ponadto, ziemie te stanowiły rolę swoistego buforu pomiędzy Wielkopolską a Brandenburgią. Później te tereny rozdzielały posiadłości Krzyżaków od ich pruskiego państwa co w kontekście licznych konfliktów polsko-krzyżackich i związanego z nimi ryzyka najazdu również nie sprzyjało kolonizacji⁵. Rozwój tych ziem łączy się z ich przejściem pod władanie rodziny Czarnkowskich – odłamu możnego i rozgałęzionego wielkopolskiego rodu Nałęczów. Analizując wpływy rodu Nałęczów na ziemie nadnoteckie należy przede wszystkim przyjrzeć się ich roli w samym Czarnkowie.
Przejęcie praw własności do tego miasta przez ród Nałęczów datuje się na wiek XIV. Ciekawszym faktem jest to iż żeby uzasadnić swoje prawa do tych terenów, rodzina niejednokrotnie posłużyła się falsyfikatami, który najstarszy z nich pochodzi rzekomo z roku 1102 bądź 1192⁶. Jednakże te podróbki zyskały królewskie potwierdzenie, a Czarnków nowych właścicieli na wiele lat. Niemniej sfałszowane dokumenty wprowadzają sporo zamieszania przy próbie odtworzenia dziejów Czarnkowa w tym okresie. W każdym bądź razie wiemy, że w latach trzydziestych XIV wieku Czarnków należał już do rodu Nałęczów⁷, którzy później przyjęli od tego miasta nazwisko Czarnkowskich. Miasto jak i pobliskie tereny pozostało w rękach rodziny aż do roku 1727. Mimo tego, iż Nałęczowie posługiwali się sfałszowanymi dokumentami, to dostarczają nam one informacji co do niektórych miejscowości, które wraz z Czarnkowem były wymieniane w owych aktach. Niestety ze względu na zawirowania związane z wiarygodnością owych przekazów, nie wiemy czy mamy do czynienia ze stanem rzeczy z wieku XIV, XV czy XVI.
Takie same są źródła niepewności przy próbach odtworzenia początków miasta Trzcianka. W ramach badań nad tym tematem, historycy niejednokrotnie bowiem powoływali się właśnie na zapisy akt przedstawianych przez ród Nałęczów. Dzięki temu powstało co najmniej kilka hipotez dotyczących genezy Trzcianki. Niektóre z nich datują powstanie miejscowości nawet na wiek XIII⁸. Jednakże pierwsze wzmianki o Trzciance pochodzą z 1561 roku⁹. Dlatego powstanie tego ośrodka należy najprawdopodobniej wiązać z XVI wiekiem. Losy północnych terenów dzisiejszego powiatu czarnkowsko – trzcianeckiego są w ogóle słabo udokumentowane w źródłach. Wiąże się to z ówczesnym niskim poziomem zaludnienia na tych terenach, co powodowało niewielkie zainteresowanie ówczesnych dziejopisów tymi ziemiami. Taki stan rzeczy utrzymywał się do mniej więcej połowy XVI wieku, kiedy to tymi terenami zainteresowała się rodzina Czarnkowskich. Z jej inicjatywy rozpoczęło się tu na większą skalę osadnictwo olęderskie, powstał także szereg wsi sołtysich¹⁰. To z kolei niejako potwierdza w/w tezę, przesuwającą datę powstania Trzcianki, jako gospodarczego ośrodka tych dóbr na wiek XVI. Wśród ośrodków, które wywodzą się z czasów, osadnictwa olęderskiego, warto wymienić dzisiejszy Krzyż Wielkopolski. Samo miasto rozwinęło się co prawda dopiero w wieku XIX wokół węzła kolejowego, ale powstało ono na miejscu właśnie olęderskiej wsi Łokacz, która obecnie jest częścią Krzyża Wielkopolskiego. W kontekście napływu niepolskich grup etnicznych należy wspomnieć o licznym osadnictwie żydowskim na opisywanym terenie. Nie wiadomo dokładnie, kiedy na tych ziemiach pojawili się pierwsi wyznawcy judaizmu, jednak największy wzrost ich liczebności datuje się na wiek XVII. Z kolei najprawdopodobniej dopiero w 1759 roku wzniesiono w Czarnkowie synagogę¹¹.
Także w XVIII wieku miało też miejsce inne wydarzenie istotne dla ziemi czarnkowsko-trzcianeckiej. 7 września 1761 roku ukończono przebudowę kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny w Lubaszu w kształcie, który znamy do dzisiaj. W latach późniejszych przy świątyni dobudowano jeszcze dzwonnicę (1856r.) oraz otoczono sanktuarium murem (1900r.). Na ten sam czas co budowa obecnego kościoła w Lubaszu, przypada też rozwój ruchu pielgrzymkowego z całego regionu do tego miejsca. Z kolei pierwsze odnotowane odwiedziny cudownego obrazu Matki Boskiej Śnieżnej przez pątników datują się na lata osiemdziesiąte XVII wieku.
Nowożytność to czas rozwoju ziem nadnoteckich. Nieliczne wówczas działania wojenne na tym terenie (jak potop szwedzki) nie przyczyniały się znacznie do sytuacji gospodarczej w regionie, który zaczął słynąć z zakładów tkackich i wyrobów sukienniczych. W tym okresie, w roku 1731 Trzcianka uzyskała prawa miejskie¹². Niestety pod koniec okresu przynależności Czarnkowa i okolicy do I Rzeczpospolitej, ziemie dzisiejszego powiatu czarnkowsko - trzcianeckiego uległy zniszczeniu przez przechodzące tędy kilkukrotnie w okresie wojny siedmioletniej (1756-63) wojska rosyjskie i pruskie. Walnie przyczyniło się to do gospodarczego załamania miasta i regionu¹³. Niniejszą część narracji warto podsumować słowami Karola Olejnika. Co prawda dotyczą one tylko Czarnkowa, ale jako że było to najważniejsze miasto regionu, cytat dobrze obrazuje dzieje całości owych ziem: Z ogólnego zestawienia wielu informacji można przyjąć, że Czarnków co najmniej przez dwa stulecia, tzn. XVI i XVII, aczkolwiek był miastem raczej średniej wielkości, należał do miast zamożniejszych. Wyraźnie nachylił się ku upadkowi dopiero w wieku XVIII.¹⁴

Od pierwszego rozbioru Polski do roku 1918
13 września 1772 nadnotecka część Wielkopolski została zajęta przez Prusy¹⁵. Od pierwszych lat zaboru, władze pruskie rozpoczęły nasilony proces lokowania na tych terenach osadników niemieckich . Proceder ten został przerwany 29 lipca 1807 roku, kiedy to Czarnków i jego okolice zostały włączone do Księstwa Warszawskiego. Na osiem lat ziemie nadnoteckie znów znalazły się pod polskim panowaniem. Wtedy też tereny, tradycyjnie dotąd związane z ośrodkiem administracyjnym w Poznaniu, stały się częścią Departamentu Bydgoskiego¹⁶. Był to krótki okres, kiedy Czarnków i okolice były administracyjnie włączone do innego regionu niż Wielkopolska.
Po ponownym przejściu pod panowanie pruskie w wyniku ustaleń Kongresu Wiedeńskiego (1815), z dniem 1 lipca 1816 roku utworzono powiat czarnkowski¹⁷, obejmujący swoim zasięgiem znaczne terytorium w północno zachodniej części Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Jednakże, już w 1818 dokonano zmiany podziału administracyjnego, w wyniku czego powiat czarnkowski utracił m. in. Piłę, Chodzież, Ujście oraz Budzyń na rzecz nowo powstałego powiatu chodzieskiego. Dalszemu rozdrobnieniu administracyjnemu uległy te ziemie w 1887 roku, kiedy podzielono je na powiat czarnkowski i wieleński¹⁸. Był to krótki okres, kiedy Wieleń pełnił funkcje miasta powiatowego – trwało to do roku 1918¹⁹.
Trzeba uznać, że okres zaborów przyniósł pewne korzyści dla regionu. Powstały wtedy liczne i dobre jakościowo drogi, a przede wszystkim linie kolejowe. Ułatwiało to podróżowanie i zwiększało atrakcyjność gospodarczą regionu. W XIX wieku, miasto Czarnków zachowało swój trój-kulturowy charakter, na który składały się żywioł polski, niemiecki oraz żydowski. Istniały wówczas w tym mieście zarówno szkoła katolicka, ewangelicka jak i szkoła dla dzieci wyznania mojżeszowego. Również na mapie XIX-wiecznej Trzcianki możemy zauważyć kościół katolicki, ewangelicki oraz synagogę, ulokowane w centrum miasteczka, niedaleko siebie. Jednakże należy zaznaczyć, że czas zaborów to dla Czarnkowa i okolic, okres w którym stopniowo rosły liczba i wpływy miejscowych Niemców.
Losy ziem nadnoteckich w latach XIX wieku przypominały losy innych rejonów Wielkopolski. Z jednej strony był to czas ich ekonomicznego rozwoju oraz powstawania nowych ośrodków miejskich w regionie. Najbardziej efektownym przykładem może być tutaj Krzyż (dzisiejszy Krzyż Wielkopolski), który powstał na skrzyżowaniu dwóch ważnych zbudowanych wówczas linii kolejowych: Poznań-Szczecin (1848r.) i Berlin-Bydgoszcz (1851r.). Swoja nazwę to najmłodsze miasto powiatu wywodzi właśnie od kolejowego węzła. Z drugiej strony postępowała marginalizacja czynnika polskiego na tych terenach, co skutkowało pogłębiającą się walką z organizowaną germanizacją i z wynarodowieniem.
Z okresem XIX wieku wiąże się też geneza najbardziej znanego zakładu przemysłowego regionu, mianowicie browaru w Czarnkowie. Został on zbudowany już w początkach XIX wieku na miejscu starego zamku Czarnkowskich – Nałęczów. W roku 1893 browar przeszedł w posiadanie niemieckich przedsiębiorców – rodziny Koeppe, i w ich rękach pozostał aż do roku 1945.

Od początków II Rzeczpospolitej do końca II wojny światowej
Krótko po zakończeniu I wojny światowej w pozostającej pod rządami niemieckimi Wielkopolsce doszło do zbrojnego zrywu na rzecz przyłączenia tej ziemi na powrót do Polski. Już jego drugiego dnia, 28 grudnia 1918 roku²⁰, Polacy ziem Czarnkowskich przyłączyli się do powstania. W samym Czarnkowie powstańcom udało się przejąć kontrolę już 5 stycznia roku następnego²¹. W tym samym czasie północ regionu (w tym Trzcianka) pozostawały pod panowaniem niemieckim. Dlatego na tych terenach dochodziło do licznych potyczek pomiędzy walczącymi stronami. Największe starcie miało miejsce 4 lutego 1919 roku we wsi Wrzeszczyny i zostało rozstrzygnięte na korzyść powstańców. Przynależność Czarnkowa i okolic na wschód i południe od niego do terytorium Rzeczpospolitej została potwierdzona przez konferencję w Wersalu. Lecz należy zaznaczyć, że część dzisiejszego powiatu czarnkowsko – trzcianeckiego (w tym Krzyż i Trzcianka) znalazła się w granicach państwa niemieckiego, a Wieleń stał się miastem granicznym. W międzywojniu, największe znaczenie na ziemiach nadnoteckich miały: Czarnków, który był stolicą powiatu po polskiej stronie oraz Trzcianka, która pełniła analogiczną rolę po stronie niemieckiej.
Okres międzywojenny to czas zmian w składzie narodowościowym na terenie dzisiejszego powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego. Na polskiej części ziem nadnoteckich zarysował się wyraźny wzrost liczby polskiej ludności. Znaczna część populacji żydowskiej zdecydowała się na migrację, głównie do Stanów Zjednoczonych. W 1919 w Czarnkowie mieszkało 440 Żydów, z kolei w 1923 roku 298, a w 1938 roku już tylko 115. Z kolei liczni Niemcy z polskiej części ziemi nadnoteckiej przenosili się w głąb Rzeszy. Jeszcze w 1919 roku w Czarnkowie istniała przewaga liczebna ludności niemieckiej, natomiast w roku 1929 Niemcy stanowili już tylko 17,2% mieszkańców miasta²². Nie zmienił się natomiast charakter ekonomiczny Czarnkowa i jego okolic. Nadal (oprócz rolnictwa) ludność zajmowała się głównie handlem i rzemiosłem²³. Nie doszło także w tym okresie do większych inwestycji przemysłowych.
Pogorszył się natomiast status tej części ziemi nadnoteckiej, która znalazła się w granicach państwa niemieckiego. Tereny te, jako iż stały się wówczas strefą przygraniczną nie były atrakcyjne dla niemieckiego handlu czy przemysłu. Trzcianka utraciła łączność z Wielkopolską, która od wieków była głównym rynkiem zbytu dla miejscowych towarów. Krzyż Wielkopolski również utracił na znaczeniu. Ośrodek do tej pory rozwijał się ze względu na to, iż był ważnym węzłem regionalnym, położonym na skrzyżowaniu ożywionych dotąd większych połączeń był miejscowością żyjącą z kolei i kolejarzy. Wraz ze zmianą granic liczba pociągów kursujących przez Krzyż uległa znacznej redukcji²⁴. Nie przeszkodziło to jednak w uzyskaniu przezeń praw miejskich w 1936 roku. Warto zaznaczyć, że w tym właśnie okresie (w roku 1924) z inicjatywy miejscowego pastora Ryszarda Hesslera na terenie Trzcianki powstało Muzeum Ziemi Nadnoteckiej.
Granica nad Notecią została przekroczona przez Wehrmacht 1 września 1939 roku. Mimo oporu polskich oddziałów, Czarnków został zajęty przez oddziały niemieckie już 3 września 1939 roku²⁵, a 8 października - wraz z całą Wielkopolską - formalnie wcielony wcielony do Rzeszy²⁶. Mieszkańcy ziemi czarnkowskiej znosili w czasie II wojny światowej niedolę, która stała się udziałem całej tej dzielnicy. W latach II wojny światowej liczni polscy mieszkańcy regionu byli przetrzymywani w obozie internowanych w Lipce (Internierungslager). Niektórzy padli ofiarami terroru m. in. jako więźniowie obozów koncentracyjnych, jak np. ksiądz Mikołaj Poraj-Świnarski, proboszcz parafii w Czarnkowie. Już w 1939 roku cześć żołnierzy polskich spotkała się z akcjami odwetowymi za udział w obronie kraju. W tej liczbie było również dwóch mieszkańców Czarnkowa – Lucjan Alkiewicz i Mieczysław Matczyński - najpierw aresztowani, a zaraz później zamordowani w potajemnej egzekucji²⁷. Zakończyła się również wielowiekowa obecność Żydów na tym obszarze. W samym Czarnkowie wyburzono Synagogę, zniszczono żydowski cmentarz, a ludność wyznania mojżeszowego przesiedlono do łódzkiego getta. Potem czarnkowscy Żydzi podzielili tragiczny los jego mieszkańców: zginęli niemal wszyscy.
Warunki do prowadzenia konspiracji na ziemi czarnkowsko-trzcianeckiej były bardzo trudne ze względu na zastosowana przez okupanta w Kraju Warty nieporównywalnie wyższą skalę inwigilacji oraz ograniczeń swobody poruszania, dotyczących Polaków, niż miało to miejsce w Generalnym Gubernatorstwie. Jednakże możemy natrafić na ślady takiej działalności. Najaktywniejsze komórki ruchu oporu rozwinęły się w Krzyżu i był związany z osobą ppor. Edmunda Marona (pseudonimy: Marwicz, Mur), który początkowo był związany z ZWZ. Najprawdopodobniej w czerwcu 1943 roku zapadła decyzja o utworzeniu Obwodu AK Czarnków, na czele którego stanął właśnie ppor. Maron. Oddziały AK działały na tych terenach do rozwiązania Armii Krajowej przez Komendę Główną, 19 stycznia 1945 roku²⁸. Również w styczniu 1945 nastąpiło wyzwolenie ziem nadnoteckich przez Armię Radziecką, poprzedzone wcześniejszą ucieczką znacznej części ludności niemieckiej w głąb Rzeszy.

Czasy najnowsze
Sam Czarnków został wyzwolony spod okupacji okupacji nazistowskiej 24 stycznia przez żołnierzy 12. gwardyjskiego korpusu pancernego – 2. gwardyjskiej armii pancernej I Frontu Białoruskiego. Już następnego dnia nadzór nad miastem objął major Tichow, który stanął na czele radzieckiej komendantury wojennej²⁹. Z kolei z Trzcianki oddziały niemieckie zostały wyparte 27 stycznia 1945 roku³⁰.
Pierwsze lata po II wojnie światowej nie przyniosły spokoju byłym żołnierzom Armii Krajowej, którzy - represjonowani przez nowe władze - nieraz decydowali się na powrót do walk partyzanckich, tylko że tym razem przeciwnikiem nie były oddziały niemieckie. Jedna z takich biografii związana jest z okolica Czarnkowa. Z góry przegraną walkę przeciwko polskim władzom komunistycznym podjął mianowicie po wojnie lokalny bohater ruchu oporu, ppor. Edmund Maron³¹. Był on dowódcą ugrupowania „Dąb-Mur”, które działało w ramach WSGO „Warta”³². Tym razem obszarem działania ppor. Marona były okolice Drawska. Edmund Maron został skazany w roku 1948 na siedem lat więzienia za działalność w AK. Wyrok został później złagodzony do 2 lat. Jednakże już w 1953 roku Maron został ponownie skazany, tym razem na karę śmierci. Miało to związek z likwidacją przez jego grupę w czerwcu 1945 roku Karola Gletta: wówczas aktywisty PPR-u, który współpracując z UB denuncjował byłych żołnierzy AK³³, a wcześniej jako volksdeutsch współdziałał z hitlerowcami. Według badań Instytutu Pamięci Narodowej ppor. Maron został jednak zwolniony z więzienia w dniu 16 września 1956 roku. Zmarł w 1960 roku w Chodzieży³⁴. Warto dodać, że w roku 1996 doszło do unieważnienia obydwu wyroków i pełnego zrehabilitowania ppor. Edmunda Marona.
Okres powojenny to dla ziemi nadnoteckiej czas odbudowy oraz unifikacji ziem do tej pory rozdartych pomiędzy dwoma różnymi państwami. Przesuniecie granicy na zachód poprawiło sytuację gospodarczą mikroregionu. Okolica, która nie była już strefą przygraniczną, stała się o wiele bardziej atrakcyjna dla przemysłu. Jednocześnie ziemie, które od wieków były połączone różnymi zależnościami gospodarczymi ponownie znalazły się granicach jednego państwa. Początkowo, jak i przez większość czasu w latach PRL, na tych ziemiach działały dwa ośrodki administracyjne średniego szczebla – powiat czarnkowski i trzcianecki, które istniały w latach 1945 – 1946 i 1959 – 1975. Oprócz najbliższych okolic Czarnkowa, do powiatu czarnkowskiego należały także gminy: Drawsko, Lubasz, Połajewo i część dzisiejszej gminy Wieleń. Z kolei w granicach powiatu trzcianeckiego znajdowały się gminy Trzcianka, Krzyż Wielkopolski oraz prawobrzeżne (od Noteci) części dzisiejszych gmin Czarnków i Wieleń.
Reforma tzw. gierkowska z połowy lat siedemdziesiątych zlikwidowała powiaty, a tereny nadnoteckie przyłączyła do utworzonego wówczas województwa pilskiego.
Ziemie nadnoteckie przez większość swojej historii były raczej związane z drobną wytwórczością i handlem niż z dużymi zakładami przemysłowymi. Okres PRL wpłynął na rozwinięcie się na tych terenach nowych zakładów produkcyjnych, związanych z różnymi gałęziami przemysłu, jak przemysł aluminiowy w Trzciance czy produkcja piwa, płyt pilśniowych i mebli w Czarnkowie, w tym również mebli produkowanych do statków i okrętów budowanych w stoczniach całej Europy. 10 czerwca 1998 roku w Czarkowie nastąpiło otwarcie miejscowego Muzeum Ziemi Czarnkowskiej,
Z dniem 1 stycznia 1999 roku, w ramach kolejnej reformy podziału administracyjnego przywrócono w Polsce powiaty. Na ziemiach nadnoteckich powstał wtedy powiat czarnkowsko – trzcianecki. Jest on drugi pod względem powierzchni w województwie wielkopolskim, a w jego skład wchodzi 8 gmin: miasto Czarnków, gmina Czarnków, gmina Drawsko, miasto i gmina Krzyż Wielkopolski, gmina Lubasz, gmina Połajewo, miasto i gmina Trzcianka oraz miasto i gmina Wieleń. Jego duży obszar nie powinien dziwić, skoro ustawodawca zdecydował się na połączenie dwóch wcześniejszych powiatów w jeden organizm administracyjny. Powstał nowy powiat łączący tradycje dwóch poprzednich, o dość nietypowej, dwuczłonowej nazwie.
Ziemia Czarnkowska była związana z państwem polskim niemal od samego jego początku. Przez niemal dziesięć wieków dzieliła ona jego losy. Niektóre ślady szeregu wydarzeń, związanych ze zmiennymi dziejami tej ziemi możemy odnaleźć na obszarze całego dzisiejszego powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego. Dzięki temu powiat może być interesującym obszarem pod względem turystycznym, także pod względem turystyki kulturowej.

1 L. Sieradzki, Z dziejów Trzcianki i jej okolic, [w:] Powiat trzcianecki, wczoraj i dziś, pod red. Stanisławy Zajchowskiej, Poznań 1961, str. 63.
2 I. Barczyńska, W. Maszewski, Powiat Czarnkowsko – Trzcianecki - więcej niż powiat, [w:] Ziemia nadnotecka, wczoraj dziś jutro, pod. Red. A. M. Wyrwa, W. Gapski, Poznań 2004, str. 195.
3 Anonim tzw. Gall, Kronika polska, przełożył R. Grodecki, Wrocław 1982, str. 109
4 K. Olejnik, Lokacja i rozwój miasta Czarnkowa, [w:] Dzieje Czarnkowa na przestrzeni wieków, S. Kowal, K. Olejnik, M. Rutkowska, Czarnków 1994, str. 39 – 40.
5 M. Hlebionek, Studia z dziejów Trzcianki i ziemi trzcianeckiej, Trzcianka 2005, str. 11.
6 K. Olejnik, Lokacja i rozwój, str. 28 – 29.
7 Ibid, str. 29.
8 M. Hlebionek, Studia z dziejów, str. ??
9 Ibid. str. ??
10 L. Sieradzki, Z dziejów Trzcianki, str. 78.
11 K. Olejnik, Początki osadnictwa, str. 46.
12 Powiat Trzcianka, inwentaryzacja, str. 12.
13 K. Olejnik, Lokacja i rozwój str. 53
14 Ibid. str. 54
15 S. Kowal, Czarnków okresie zaborów i Księstwa Warszawskiego, [w:] Dzieje Czarnkowa na przestrzeni wieków S. Kowal, K. Olejnik, M. Rutkowska, Czarnków 1994, str. 61
16 S. Kowal, Czarnków w okresie zaborów, str. 63.
17 Inwentaryzacja, str. 2
18 S. Kowal, Czarnków w okresie zaborów, str. 73.
19 Inwentaryzacja, str. 16
20 S. Kowal, Czarnków w odrodzone Polsce, [w:] Dzieje Czarnkowa na przestrzeni wieków S. Kowal, K. Olejnik, M. Rutkowska, Czarnków 1994, str. 120.
21 Ibid. str. 121.
22 S. Kowal, Czarnków w odrodzonej Polsce, str. 129 – 131.
23 Ibid. str. 141.
24 L. Sieradzki, Z dziejów Trzcianki, str. 105.
25 M. Rutowska, Lata okupacji hitlerowskiej, [w:] Dzieje Czarnkowa na przestrzeni wieków S. Kowal, K. Olejnik, M. Rutkowska, Czarnków 1994, str. 154.
26 Przypis o dekrecie Hitlera.
27 M. Rutkowska, Lata okupacji, str. 160 – 163.
28 Ibid, str. 169 – 174.
29 Ibid. str. 175.
30 L. Sieradzki, str. 108.
31 M. Rutkowska, Miasto w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, [w:] Dzieje Czarnkowa na przestrzeni wieków S. Kowal, K. Olejnik, M. Rutkowska, Czarnków 1994, str. 185.
32 Wielkopolska Samodzielna Grupa Ochotnicza „Warta” - polska, antykomunistyczna organizacja bojowa, dzialająca konspiracyjnie na terenie Wielkopolski w roku 1945
33 M. Rutkowska, Miasto w okresie, str. 185.
34 Za M. Rutkowska, Miasto w okresie, str. 185.
 

Nasi Partnerzy