Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 29 grudnia 2010, redaktor prowadzący numeru: Armin Mikos v. Rohrscheidt

Numer 1/2011 (styczeń 2011)

Armin Mikos v. Rohrscheidt, Arkadiusz Ochmański

Z rozkładu punktacji uzyskanej w trakcie waloryzacji w poszczególnych kategoriach wynika, że na terenie powiatu gliwickiego potencjał turystyczno-kulturowy koncentruje się głównie na turystyce eventowej, turystyce muzealnej (kilka placówek o znaczeniu krajowym oraz regionalnym), turystyce tematycznej (przez region przebiega szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, a także szlak Architektury Drewnianej Górnego Śląska), turystyce obiektów przemysłowych i technicznych (w tym w ramach znanego szlaku industrialnego), turystyce historycznej i archeologicznej oraz turystyce żywej historii (dwa historyczne zamki, kilka stanowisk archeologicznych, liczne inscenizacje historyczne), turystyce militarnej, w tym także w jej aspekcie tanatoturystycznym,a także w mniejszej skali: turystyce hobbystycznej, religijnej i pielgrzymkowej (siedziba diecezji, sanktuarium diecezjalne), turystyce kulinarnej, etnicznej, kulturowo-przyrodniczej (park krajobrazowy trzy rezerwaty, kilka ścieżek przyrodniczych) i regionalnej. Poniżej zamieszczono bardziej szczegółowy opis obiektów i imprez, tworzących w największym stopniu ten rozpoznany potencjał.

Turystyka eventowa
W Gliwicach odbywa się corocznie kilka festiwali kultury wysokiej, a także kultury masowej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym, a także szereg innych imprez artystycznych, gdzie występują artyści zarówno z kraju jak i zagranicy. Do najważniejszych eventów kultury wysokiej należy zaliczyć Międzynarodowy Festiwal Muzyki Dawnej w Gliwicach – „ALL\' Improvisso”, którego rangę podkreśla udział licznych artystów z zagranicy, reprezentujących różne kultury. Istotną rolę w tej kategorii odgrywa również odbywający się corocznie w lipcu Międzynarodowy Festiwal Bachowski (impreza kilkudniowa) ściągający miłośników muzyki poważnej, a także artystów z całego kraju. Mniejszą rolę odgrywają pozostałe festiwale, z których do najważniejszych zaliczyć należy odbywający się w gliwickich kościołach, co roku na początku maja Międzynarodowy Festiwal Dni Muzyki Organowej, a także Gliwickie Spotkania Teatralne, odbywające się w Teatrze Muzycznym w Gliwicach, podczas których można zobaczyć występy artystów z najlepszych polskich teatrów. Istotną rolę odgrywają również eventy kultury masowej. Głównym tego wydarzeniem w kalendarzu imprez miasta jest Międzynarodowy Festiwal Artystów Ulicy „Ulicznicy”, który odbywa w okresie wakacji. W czasie festiwalu można zobaczyć m. in. występy światowej sławy żonglerów i bębniarzy, rozmaite happeningi, a także spektakle teatralne i filmowe. Na terenie powiatu gliwickiego odbywa się także szereg imprez o znaczeniu regionalnym, które koncentrują się głównie w sezonie wiosenno-letnim na zamku w Chudowie. Na początku wakacji, co roku organizowany jest Festiwal Błota-jedyna tego typu impreza w Europie. Podczas trwającego 1 dzień festiwalu główną atrakcją są zabawy w basenie wypełnionym błotem borowinowym. Uczestnikami wydarzenia są głównie licznie przybyli mieszkańcy powiatu. Odpowiednie działania w dziedzinie promocji tego unikatowego wydarzenia mogłyby sprawić, że impreza przyciągnęłaby większą liczbę turystów z kraju i bliskiej zagranicy (Czechy). Do innych ciekawych imprez organizowanych cyklicznie na chudowskim zamku zaliczyć należy również odbywający się każdego roku w połowie sierpnia Jarmark Średniowieczny, do którego głównych atrakcji należą m. in. pokazy starego rzemiosła, pokazy konne oraz turnieje rycerskie.

Turystyka muzealna
W Gliwicach znajduje się pięć placówek muzealnych. Potencjał miasta w tej kategorii należy określić jako duży. Trzy placówki na terenie miasta ze względu na unikatowość swoich zbiorów mają znaczenie krajowe. Są to Muzeum Historii Radia i Sztuki Mediów przy Radiostacji Gliwickiej, Muzeum Techniki Sanitarnej, znajdujące się na terenie Centralnej Oczyszczalni Ścieków w Gliwicach oraz Muzeum Odlewnictwa Artystycznego. W tym ostatnim od października 2010 roku można oglądać jedną z pierwszych nowoczesnych, interaktywnych i multimedialnych ekspozycji muzealnych na Górnym Śląsku pt. „Słusznie słyną dziś Gliwice…” - wystawa prezentuje XIX i XX wieczne odlewy artystyczne pochodzące z gliwickiej huty żelaza. Jest to również jeden z trzech oddziałów muzeum w Gliwicach - założonej w 1905 roku najstarszej placówki muzealnej na Górnym Śląsku. Znaczenie placówek wzrosło, od kiedy zostały one w 2006 roku włączone na listę obiektów Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Dwa pozostałe oddziały gliwickiego muzeum - Zamek Piastowski oraz Villa Caro - mają znaczenie regionalne. W zamku znajduje się kilka stałych ekspozycji dotyczących m. in. pradziejów regionu śląskiego oraz historii miasta. W kolekcji muzeum znajdują się również zbiory etnograficzne, prezentujące kulturę wsi regionu gliwickiego. Potencjał muzealny pozostałych miejscowości powiatu gliwickiego ma zaledwie lokalne znaczenie: tworzą go: Muzeum Miejskie w Pyskowicach oraz dwie izby regionalne: Izba Tradycji Górniczej Kopalni Węgla Kamiennego „Knurów” i „Izba Łod Starki” w Chudowie. Zbiory pierwszej z nich ukazują historię górnictwa w powiecie gliwickim, natomiast w drugiej znajdują się zbiory prezentujące tradycje i obyczaje mieszkańców Górnego Śląska. Placówki muzealne mikroregionu są dobrze promowane. W celu podniesienia atrakcyjności gliwickich i powiatowych muzeów konieczna wydaje się jednak ich „mutimedializacja”, a także rozbudowa oferty mikroeventów na ich terenie, włącznie z ofertami interaktywnymi, jak np. z możliwością wykonania przez zwiedzających odlewu z żelaza w Muzeum Odlewnictwa Artystycznego czy uczestnictwo w przygotowaniu i degustacja potraw regionalnych w Izbie „Łod Starki” w Chudowie.

Turystyka tematyczna
Przez mikroregion przebiegają dwa szlaki tematyczne, a także kilka wirtualnych tras tematycznych. Na terenie Gliwic zlokalizowane są trzy obiekty należące do Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, który dzięki przemyślanej koncepcji i odpowiedniemu przygotowaniu stał się „magnesem” oferty turystycznej Górnego Śląska. Dynamiczny wzrost liczby turystów zwiedzających poszczególne obiekty sprawił, że jego znaczenie w ostatnim czasie wzrosło do rangi ogólnokrajowej. Obiekty szlaku leżące na terenie Gliwic są obecnie głównym „magnesem” przyciągającym turystów do miasta. Przez teren powiatu przebiega również regionalny Szlak Architektury Drewnianej Górnego Śląska. Na odcinku przebiegającym przez badany mikroregion znajduje się 10 wiejskich kościołów, z czego do najciekawszych należą: XVII-wieczny kościół Wniebowzięcia NMP w Gliwicach oraz XVII- wieczny kościół św. Michała w Żernicy.
Duży potencjał stanowią również wirtualne trasy tematyczne przebiegające przez region. Znaczący, choć słabo wykorzystany potencjał historyczny mają: Szlak Husarii Polskiej i Szlak Powstańców Śląskich. Odpowiednie przygotowanie infrastruktury turystycznej szlaków, a także stworzenie oferty wycieczek tematycznych oraz szerokie działania promocyjne mogą sprawić, że staną się one kolejnymi wizytówkami turystycznymi regionu.
Na terenie Śląska znajduje się kilkanaście średniowiecznych zamków. Stworzenie szlaku kulturowego przebiegającego przez teren całego regionu historycznego, którego tematem przewodnim będą średniowieczne zamki Śląska mogłoby przyczynić się do wzrostu zainteresowania znajdującymi się w mikroregionie obiektami w Toszku i Chudowie.

Turystyka obiektów przemysłowych i technicznych
Najważniejszym obiektem w tej kategorii jest wieża nadawcza Radiostacji w Gliwicach. Zbudowana z drewna modrzewiowego wieża nadawcza ma 111 metrów wysokości i jest najwyższą drewnianą konstrukcją na świecie. Obiekt jest unikatem inżynieryjnym w skali światowej. Stanowi także zwykle pierwszy cel wycieczek turystów przybywających do miasta. Na terenie Gliwic i okolic znajduje się także kilkanaście innych zabytków poindustrialnych. Do najciekawszych przykładów należą wieża ciśnień w Toszku z 1927 roku, będąca zabytkiem techniki wodociągowej. Interesujące, są również czynne śluzy na Kanale Gliwickim w Dzierżnie i Rudzińcu. W mikroregionie działa również kilkanaście zakładów przemysłowych o bogatych tradycjach.
Wielki potencjał w tej dziedzinie jest jak dotychczas tylko w niewielkim stopniu wykorzystany. Możliwe jest stworzenie oferty turystycznej na terenie szeregu kolejnych, w tym funkcjonujących zakładów przemysłowych. Z klei rewitalizacja kilku dawnych zakładów i wzbogacenie i oferty turystycznej o szereg mikroeventów, a także odpowiednia ich promocja oraz włączenie do Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego mogłaby znacząco zwiększyć skale wizyt turystów industrialnych na terenie powiatu.

Turystyka historyczna i archeologiczna, turystyka żywej historii
Mikroregion posiada duży potencjał historyczny. Na jego terenie znajduje się średniowieczny zamek w Toszku, będący unikatowym gotyckim obiektem, stanowiącym ważny element dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska. W powiecie gliwickim znajduje się również kilkanaście zabytkowych pałaców i dworów, zbudowanych w okresie od XVIII do XIX wieku. Część z nich - głównie ze względu na zły stan konserwacji oraz status własności prywatnej - ma bardzo ograniczoną dostępność. W kilku obiektach mieszczą się siedziby władz (pałac w Przyszowicach i Gierałtowicach, dwór w Pilichowicach) a także inne instytucje (Pałac w Sośnicowicach - dom pomocy społecznej). Do najpiękniejszych tego typu zabytków należą: neomanierystyczny pałac w Pławniowicach i zbudowany w stylu romantycznym z elementami neorenesansu dwór w Kotliszowicach: obydwa obiekty powstały w drugiej połowie XIX wieku.
Znaczący jest również potencjał archeologiczny mikroregionu jest. W miejscowości Świbie znajduje się cmentarzysko z okresu kultury łużyckiej, gdzie podczas wykopalisk znaleziono m. in. krzemienne narzędzia i broń, a także liczne odpadki produkcyjne w postaci wiórów i łupków. Innym ciekawym obiektem archeologicznym są pozostałości grodzisk stożkowatych z XIV wieku. Znajdują się one na terenie aż 9 miejscowości (Chechło, Ciochowice, Pniów, Widów, Kozłów, Gliwice-Łabędy, Rudno, Chudów, Żernica, Pilichowice).W Sośnicowicach i Rudzińcu znajdują się dwa krzyże pokutne, datowane na wiek XIII. Na terenie Gliwic znajduje się niewielki rezerwat archeologiczny, gdzie eksponowane, są fragmenty Bramy Raciborskiej z czytelnym dnem fosy oraz fragmentami średniowiecznego mostu.
Powiat Gliwicki jest jedną z najważniejszych destynacji turystyki żywej historii na Górnym Śląsku. Odbywające się, co roku liczne inscenizacje historyczne na zamkach w Chudowie i Toszku przyciągają tłumy widzów z terenu powiatu i jego okolic. Stanowią one również jeden z najatrakcyjniejszych punktów w kalendarzu powiatowych imprez. Do najciekawszych imprez tego typu zaliczyć należy: odbywający się co roku w połowie sierpnia Jarmark Średniowieczny na Zamku w Chudowie, podczas którego odbywają się turnieje i bitwy rycerskie, z występami grup rekonstrukcji historycznej z kraju i zagranicy. W samym mikroregionie aktywnych jest kilka takich grup, m. in. Korpus Artylerii Najemnej z Knurowa, odgrywający inscenizacje XVII wiecznych bitew z czasów Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
Rewitalizacja założeń pałacowych i dworskich, a także przystosowanie dla potrzeb turystyki obiektów, może sprawić, że staną się one jedną z najważniejszych destynacji turystycznych na terenie mikroregionu. Stworzenie trasy tematycznej obejmującej wszystkie stanowiska archeologiczne, a także budowa oferty wycieczek tematycznych może sprawić, że mikroregion stanie się destynacją pasjonatów tej dziedziny nauki. Organizacja festynów archeologicznych z pewnością przyczyniłaby się do popularyzacji archeologii wśród mieszkańców regionu.

Turystyka militarna
Najważniejszym obiektem z punktu widzenia tej formy turystyki jest historyczna radiostacja gliwicka, miejsce, w którym naziści - realizując operację „Himmler” - dokonali 31 sierpnia 1939 słynnej prowokacji, mającej uzasadnić napaść na Polskę i rozpętanie II Wojny Światowej. Na terenie Gliwic i powiatu gliwickiego znajduje się także kilkanaście mogił pojedynczych i zbiorowych Powstańców Śląskich oraz żołnierzy zamordowanych w czasie działań II wojny światowej. W miejscowości Dąbrówka znajduje się miejsce pamięci zwane „Śląskim Katyniem” jest to leśna polana, gdzie 26 września 1946 roku dokonano mordu ok. 200 osób, w większości partyzantów działających w Polsce po 1945 roku. Jego okoliczności do dziś są niewyjaśnione.
Znaczący potencjał turystyczno-militarny może posłużyć do stworzenia oferty edukacyjnej dla dwóch grup potencjalnych konsumentów. Radiostację Gliwicką można włączyć w historyczno-militarny szlak o zasięgu krajowym, tematyzowany na wydarzenia drugiej wojny światowej i podjąć jego międzynarodową promocję, skierowaną do zainteresowanych dziejami tego konfliktu zbrojnego. Z kolei mogiły powstańców i miejsca pamięci mogą stać się podstawą do poprowadzenia lokalnej trasy tematycznej.

Turystyka kulinarna
Dziedzictwo kulinarne Górnego Śląska należy do najbogatszych w Polsce. W mikroregionie gliwickim znajduje się kilkanaście restauracji, oferujących w menu szereg potraw kuchni śląskiej. Również na mapie powiatowych eventów na stałe zagościło kilka imprez kulinarnych: Są to m. in. odbywająca się we wrześniu KARTOFLADA - festiwal ziemniaka na zamku w Chudowie, lokalny element festiwalu ŚLĄSKIE SMAKI - prezentacja potraw i wypieków regionalnych w ramach Śląskich Dni Regionu (sierpień) w Wielowsi oraz PIKNIK OGÓRKOWY (sierpień) w Wilczy gdzie odbywa się degustacja różnych potraw z ogórka.
Duży potencjał kulinarny umożliwia stworzenie na terenie Gliwic i okolic karczm z menu opartym na starych recepturach, z regionalnym wystrojem, oraz z obsługą mówiącą gwarą śląską i ubrana w stroje nawiązujące do śląskiego folkloru. Ważnym elementem byłaby również oprawa muzyczna restauracji, którą powinny stanowić nagrania śląskich zespołów folklorystycznych (najlepiej tych aktualnie działających na terenie mikroregionu). Dodatkowym elementem promocyjnym mogłoby być również organizowanie w takich lokalach regularnie lub przynajmniej na zamówienia grupowe występów artystów, reprezentujących gatunek muzyki biesiadnej.

Turystyka hobbystyczna
W Gliwicach oraz na terenie powiatu, co roku odbywa się kilka imprez ściągających pasjonatów różnych dziedzin z całego kraju. Na terenie aeroklubu gliwickiego organizowane, są zawody Modeli Szybowców Termicznych (maj) oraz odbywający się w sierpniu Piknik Militarno-Lotniczy, gdzie można zobaczyć m. in akrobacje lotnicze, popisy spadochronowe, a także prezentacje szybowców i balonów. Z kolei na zamku w Chudowie organizowany jest zlot starych samochodów i motocykli (maj) oraz Ogólnopolski zlot pojazdów militarnych (lipiec).

Turystyka religijno-pielgrzymkowa
Gliwice są siedzibą biskupią rzymskokatolickiej diecezji gliwickiej. W ramach jej działalności co roku w Gliwicach odbywa się szereg wydarzeń. Organizowane, są m. in. rekolekcje dla różnych środowisk społecznych oraz konferencje naukowe o charakterze teologicznym. Działające przy diecezji Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Diecezji Gliwickiej co roku jest jednym z organizatorów Ogólnopolskiego Festiwalu Piosenki Religijnej „Cantate Deo”, podczas którego mają miejsce występy artystów chrześcijańskich z całego kraju. Event przyciąga do miasta kilka tysięcy widzów z obszaru całego regionu i kraju.
W Gliwicach funkcjonują także dwa sanktuaria, gdzie znajdują się słynące łaskami obrazy: Matki Boskiej Kochawińskiej (czczony w diecezji lwowskiej od połowy XVII w. do czasów II wojny światowej) oraz Matki Boskiej Łyseckiej (czczony tu od końca XVIII wieku). Znaczenie sanktuariów ma rangę regionalną, są one celem odwiedzin pielgrzymów będących szczególnie zainteresowanych kultem maryjnym.

Turystyka etniczna
Gliwice i okolice są interesującym celem dwóch niepolskich grup etnicznych: Niemców oraz Żydów. W mikroregionie znajdują się liczne ślady kultury materialnej obu tych grup. Niemcy są szczególnie zainteresowani zwiedzaniem centrum miasta, gdzie znajduje się duża liczba obiektów zbudowanych przez ich przodków. Do najciekawszych zaliczyć należy znajdujący się przy ulicy Zwycięstwa Dom Tekstylny Weichmanna - jeden z najważniejszych obiektów niemieckiego modernizmu na terenie Polski. Obecnie w tym budynku znajduje się siedziba banku. Turyści pochodzenia żydowskiego mogą być szczególnie zainteresowani zwiedzaniem cmentarzy, gdzie mogą zobaczyć groby swoich przodków, a także podziwiać liczne dzieła sztuki sepulkralnej. Szczególnie ciekawym obiektem istotnym dla tej grupy etnicznej będzie zbudowany na początku XX wieku imponujący neogotycki dom przedpogrzebowy według projektu wiedeńskiego architekta Maxa Fleischera. Zważywszy na straty, związane z niszczeniem śladów kultury żydowskiej przez nazistów podczas ostatniej wojny, stanowi on bezcenny zabytek kultury żydowskiej. Warto wspomnieć, że cmentarz żydowski przy ul. Poniatowskiego do dnia dzisiejszego pozostaje otwarty dla celów grzebalnych i jest jedną z trzech czynnych żydowskich nekropolii w województwie śląskim. Do cenniejszych i ciekawszych obiektów kultury judaistycznej na Górnym Śląsku należy także cmentarz żydowski w Wielowsi, gdzie zachowało się ok. 250 macew.
Istniejące miejsca, obiekty i pozostałe ślady mogłyby być podstawą do stworzenia wirtualnych tras tematycznych, poświęconych obecności ludności niemieckiej i żydowskiej na terenie Gliwic i całego powiatu. Skupiać się one powinny przede wszystkim na pozostałościach kultury materialnej, przy czym ich punktem centralnym mogłyby stać się wystawy o tematyce etnicznej w jednym z muzeów powiatu.

Turystyka przyrodnicza i edukacyjno-przyrodnicza
Jej miłośników może przyciągnąć do Gliwic m. in. trzecia co do wielkości Palmiarnia Miejska: znajduje się tutaj ok. 6000 okazów roślin rozmieszczonych w czterech pawilonach tematycznych: roślin użytkowych, tropiku, historycznym, sukulentów. Można tam obejrzeć m. in. kanaryjskie palmy daktylowe, palmy podzwrotnikowe, rośliny użytkowe, a także akwaria z żółwiami, gady w terrariach czy egzotyczne papugi i kanarki. Najstarsze okazy roślin liczą ponad 100 lat. Ekspozycja jest stale wzbogacana o szczególnie ciekawe i rzadkie gatunki. W mikroregionie znajduje się także park krajobrazowy „Cysterskie Kompozycje Rud Wielkich” gdzie ochronie podlegają pozostałości naturalnych lasów łęgowych i grądowych, typowych dla doliny górnej Odry oraz stawy – tereny lęgowe ptaków i siedliska rzadkiej roślinności błotnej i wodnej. Na potencjał przyrodniczy powiatu składają się również trzy rezerwaty przyrody („Hubert” w Dąbrówce, ”Las Dąbrowa” w Gliwicach i Sośnicowicach, a także „Płużnica” w nadleśnictwie Rudziniec). Ich głównym celem jest ochrona kompleksów leśnych, stanowiących fragment otuliny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Na terenie powiatowych nadleśnictw odbywa się szeroka edukacja przyrodnicza dzieci i młodzieży. Z myślą o zapotrzebowaniu edukacyjnym wybudowano kilka ścieżek przyrodniczo-leśnych w Gliwicach, Toszku, Rachowicach, Smolnicy oraz Łączy (z wieżą widokową). Powstało również kilka ścieżek dydaktycznych na terenie Knurowa i Gierałtowic. Do najciekawszych należy ścieżka przyrodniczo-leśna "Pożarzysko" w Łączy, przebiegająca przez dawne pożarzysko powstałe na wskutek wielkiego pożaru mającego miejsce w tutejszych lasach pod koniec sierpnia 1992 roku. Trasa przebiega obok wieży obserwacyjnej zaopatrzonej w taras widokowy, z którego można oglądać największe pożarzysko w Europie oraz sposób zagospodarowania spalonej powierzchni.

Regionalna turystyka kulturowa
Liczne z wymienionych powyżej obiektów i wydarzeń, znajdujących się lub odbywających na terenie Gliwic i w ich okolicach, mogłyby stać się elementami multitematycznego regionalnego szlaku kulturowego, eksponującego bogatą w wydarzenia historię oraz kulturową różnorodność Śląska. Na pewno w przestrzeni takiego szlaku powinny się znaleźć: zamek w Toszku lub w Gliwicach, jako obiekt reprezentujący piastowską historię tych ziem, oddział Odlewnictwa Artystycznego gliwickiego muzeum, odnosząca się do historii najnowszej Radiostacja Gliwicka, przynajmniej jeden z regularnych eventów kulinarnych (np. w Wielowsi lub Chludowie) i jeden z żydowskich lub niemieckich cmentarzy położonych na terenie powiatu.
 

Nasi Partnerzy