Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 29 stycznia 2010, redaktor prowadzący numeru: Paulina Ratkowska

Numer 2/2010 (luty 2010)

Elżbieta Wendlandt

Zarys dziejów Gostynia i okolic

I. Pradzieje.

Pierwsi mieszkańcy dzisiejszej ziemi gostyńskiej pojawili się tutaj ok. 8 tys. Lat temu. Była to ludność koczownicza. Grupy te osiedliły się nad Rawą. Na czas niedługo późniejszy datowane są ślady pobytu ludzi w liczniejszych lokalizacjach tej okolicy. Zdaniem badaczy prehistorii grupa ludzi osiadłych wówczas na tym terenie pochodziła z terenów dzisiejszej Wielkopolski. Mieszkańcy okolicy posiedli m.in. umiejętność wytwarzania ozdób z brązu. Potwierdzają to znaleziska dokonane w roku 1959. W czasach późniejszych stałe osady powstały m.in. na terenie Starygrodu czyli dzisiejszego Gostynia Starego, Krobi (dzisiejsza Krobia Stara), Pońca, Pudliszek, Niepartu i Gogolewa. W miejscowości Grobonóg, zostało odkopane grodzisko i cmentarzysko, które liczy ponad 100 grobów. Dzięki różnorodności odnalezionych w wyniku wykopalisk reliktów osad można stwierdzić, jakie ludy zamieszkiwały dzisiejszą ziemię gostyńską. Zgodnie z badaniami archeologicznymi można wskazać okres od 200 p.n.e do 400 n.e jako czas bardzo licznych wędrówek znacznych grup ludności. Wszystkie te wydarzenia doprowadziły do znacznego ograniczenia stałego osadnictwa na opisywanym terenie. Okres ok. 500 n.e. to czas, kiedy ludność osiadła zaczyna bronić się przed najazdami w sposób zorganizowany. Powstało wówczas około 30 grodów rozmieszczonych na terenie całego dzisiejszego powiatu. Ważnym etapem rozwojowym był moment przyjęcia organizacji rodowej. Zjednoczona w takiej formie grupa ludności stopniowo opanowała wszystkie powstałe wcześniej grody. Był to również zapewne czas kiedy pojawiły się nazwy własne miejscowych lasów, wód czy pól, odtąd identyfikujących tę okolicę, jak np. Borek, Niepart, Zalesie i wiele innych.

Początkowo wykształciły się tylko cztery wspólnoty terytorialne, które obejmowały powstałe grody. Głównymi ośrodkami poszczególnych wspólnot były: Poniec, Krobia (Stara), Grabonóg oraz Starygród (Gostyń Stary). Każda z powstałych wspólnot posiadała również mniejsze grody warowne. Tak powstały poszczególne „opola”, odgrywające później rolę najmniejszych obszarów administracyjnych. W VII wieku wspólnoty terytorialne nie mogły już zapewnić odpowiedniego bezpieczeństwa indywidualnym właścicielom, osiedlonym poza obszarami grodów w wyniku czego zaczęły powstawać większe organizmy w postaci państw plemiennych. Na terenie dzisiejszego powiatu gostyńskiego przebiegała granica pomiędzy obszarami kontrolowanymi przez plemiona Ślężan i Polan. W okresie państwa plemiennego przez ziemię gostyńską biegły trzy szlaki handlowe: z Wrocławia przez Poniec do Śremu a dalej do Poznania, następnie z Kalisza przez Pępowo do Ponieca, wreszcie z Wrocławia przez Niepart, Potarzyce. Rogowo i Szelejewo do Pyzdr.

II. Od okresu wczesnopiastowskiego do roku 1793

W II połowie X wieku, kiedy pojawiło się zorganizowane „Państwo Gnieźnieńskie” a potem polskie, jednostką administracyjną obejmująca omawiany obszar była tzw. kasztelania krobska, która swoją siedzibę miała w Krobi Starej. Obok grodu w Krobi ważną rolę odgrywał również gród w Poniecu. Znajdowała się tam warowna osada rzemieślniczo – handlowa, w formie owalnicy. Zgodnie z najwcześniejszymi świadectwami na początku XI wieku znaczna część terytorium dzisiejszego powiatu należała do możnego rodu Awdańców. Za czasów Mieszka II ziemia gostyńska stała się najprawdopodobniej sceną buntów przeciw władzy centralnej oraz narzuconej nowej religii.

Na terenie dzisiejszego powiatu gostyńskiego bardzo wcześnie kształtowały się zręby feudalnego systemu społecznego. Stosunkowo wcześnie także powstawały miasta na prawie niemieckim. Najstarszym miastem tej okolicy, lokowanym na podgrodziu znacznie wcześniejszego ośrodka obronnego i administracyjnego, był Poniec. Otrzymał on prawa miejskie w 1270 r. Natomiast lokacja Gostynia nastąpiła w roku 1278, miasto za zgodą Przemysła II lokował jeden z najbliższych współpracowników monarchy, Mikołaj Przedpełkowic. Założenie Gostynia to pierwsza udana lokacja miasta prywatnego na terenie Wielkopolski. Nazwa „Gostyń” (a także jej niemiecka forma „Gosthin”) pochodzi prawdopodobnie od imienia Gostek lub Gostoń. Miasto dość szybko zostało otoczone obwarowaniami drewniano- ziemnymi. W pierwszym okresie swojego rozwoju miasto było zamieszkane w przeważającej liczbie przez ludność pochodzenia niemieckiego, sprowadzoną tutaj w procesie lokacji: pierwszym burmistrzem miasta był niejaki Ludwik, którego imię jednoznacznie świadczy o niemieckim pochodzeniu. Ponieważ Gostyń powstał „na surowym korzeniu” możliwe było wyznaczenie regularnego układu ulic. W pierwszym okresie rozwoju w mieście dominowali rzemieślnicy i drobni kupcy, potem pojawili się w większej liczbie tkacze i piwowarzy. Na początku XV wieku wśród cechów miejskich Gostynia występują także rzeźnicy, kowale, szewcy, krawcy i sukiennicy – pojawienie się tych ostatnich wskazuje na pojawienie się nowej wiodącej gałęzi gospodarki w samym mieście i jego okolicy. Z pozostałych ważnych ośrodków późniejszej ziemi gostyńskiej Krobia powstała jako miasto w roku 1285 w wyniku nadania praw starszej osadzie targowej, natomiast już w XIV w. powstało miasto Zdzież. Król Władysław Jagiełło po pożarze Zdzieży ulokował ją na nowym miejscu i nadał nową nazwę Zdzież- Borek.

Po śmierci Przemysła II ziemia gostyńska - pozostająca wówczas we władaniu rodu Przedpełkowiców - była terenem zbrojnego konfliktu pomiędzy Władysławem Łokietkiem a Henrykiem Głogowskim o schedę po królu. Na podstawie zawartej w Krzywiniu umowy w 1296 r. książę Henryk Głogowski otrzymał dwie części tego terytorium i utworzył tam jednostki administracyjne w Krobi i Poniecu. Od 1337 r. miasto posiadało szereg przywilejów, które zostały mu nadane przez Mikołaja Przedpełkowica. Mieszkańcy miasta otrzymali m.in. przywilej handlu solą oraz prowadzenia karczem. Na ten sam okres w Gostyniu poświadczone jest funkcjonowanie pierwszych cechów: piekarzy i sukienników.

W 1337 r. Kazimierz Wielki wprowadził w Wielkopolsce nowy podział administracyjny. Zostały utworzone powiaty , a zachodnia część późniejszej ziemi gostyńskiej znalazła się w powiecie kościańskim. Pozostałe tereny wchodziły w skład powiatu pyzdrskiego (okolice Borka, Pogorzeli i częściowo Pępowa). Za czasów panowania Andegawenów (1370-1384) na tym terytorium toczyły się walki wielkopolskiej wojny domowej pomiędzy rodem Grzymalitów i Nałęczów. Doprowadziło to m.in. do zniszczenia zamku w Pępowie, który został w kilka lat później odbudowany przez króla Władysława Jagiełłę. Po kilkudziesięcioletnich rządach rodziny Wezenborgów od połowy XV w. datuje się przynależność ziemi gostyńskiej do rodu Borków (używających od 1444 roku nazwiska Gostyńskich). Wiek XV i XVI to okres znacznego rozwoju gospodarczego i zarazem kulturalnego dla tej okolicy. M.in. w roku 1515 szkoła w Gostyniu otrzymała status gimnazjum (Gymnasium alias Schola Gostyńskie). Wielu kończących ją przedstawicieli okolicznych elit studiowało wtedy na Uniwersytecie Jagiellońskim. W tym okresie wzniesiono w okolicach Gostynia kilka znaczących gotyckich świątyń. Między innymi została wybudowana fara w Gostyniu, kościoły w Pępowie i Gostyniu Starym.

Jeszcze w okresie panowania Władysława Jagiełły (do 1434) na tym nieodległym od ówcześnie czeskiego Śląska obszarze pojawiły się wpływy husyckie, wyrażające się w ostrej krytyce Kościoła. Idee husytyzmu, objęły całą ziemię gostyńską. Ich głównymi ośrodkami stały się Poniec, Gostyń, a także magnacka rezydencja w Rokosowie. Także w okresie późniejszym znaczenie tego terytorium dla polskiej Reformacji nie zmalało. Podkreśla je fakt odbytego tutaj w roku 1565 synodu innowierców. Jego celem było zawarcie ugody pomiędzy poszczególnymi grupami wyznaniowymi i ustalenie wspólnej strategii obrony praw religijnych grup niekatolickich. W tym samym czasie, gdy Gostyń pełnił rolę ważnego ośrodka innowierców, natomiast Krobia, która w pierwszej połowie XVI wieku przeszła na własność biskupów poznańskich - stała się jednym z punktów oparcia wielkopolskiej kontrreformacji (m.in. odbył się tu synod katolików dla całej południowej Wielkopolski).

Wieki XVI i XVII to dla ziemi gostyńskiej jednocześnie czas konfliktów religijnych i społecznych, towarzyszących przemianom społeczno- gospodarczym. W połowie XVII wieku wśród miejscowych chłopów dał się dostrzec wzrost nastrojów antyfeudalnych, który wyraził się m.in. szeregiem zbrojnych buntów w roku 1651. W czasie walk polsko-szwedzkich, toczonych na terytorium Wielkopolski w latach 1655-56, najeźdźcy zniszczyli zamki warowne na ziemi gostyńskiej, m.in. w Pępowie oraz w Nieparcie, a także zamki obronne wzdłuż Odry i Dąbroczny. Podczas tej kampanii miejscowa szlachta i chłopi licznie stanęli do walki u boku Krzysztofa Żegockiego, starosty wschowskiego, określanego w późniejszej historiografii mianem pierwszego polskiego partyzanta. W okresie stabilizacji politycznej i gospodarczej pomiędzy dwoma wielkimi wojnami (1660 i 1701) następowała stopniowa odbudowa zniszczonych rezydencji i świątyń oraz podniesienie miast z upadku spowodowanego walkami i kontrybucjami. W tym właśnie okresie względnego spokoju, w roku 1675 Adam Konarzewski - ówczesny właściciel Gostynia i Pępowa - rozpoczął budowę monumentalnego zespołu sakralnego na Świętej Górze w Głogówku, w którym osadził zakonną Kongregację Filipinów. Początek XVIII wieku to dla całej południowej Wielkopolski czas kolejnej długotrwałej wojny, tzw. III Wojny Północnej , w trakcie której była pustoszona przez liczne pochody wojsk obcych (szwedzkich, saskich, rosyjskich) i własnych W wyniku licznych klęsk głodowych i zarazy doszło do znacznego zmniejszenia liczby ludności. Na spustoszone i wyludnione tereny ich właściciele sprowadzali kolonistów ze Śląska i Czech, Saksonii, Bawarii, a nawet z Holandii, W wyniku tej kolonizacji powstał szereg nowych wsi.

W ostatnich latach I Rzeczypospolitej na tym terenie, a zwłaszcza w granicach Biskupizny (z Krobią jako jej centralnym ośrodkiem) zaznaczyła się aktywna działalność delegatów Komisji Edukacji Narodowej, w wyniku której doszło do uporządkowania szkolnictwa i jego upowszechnienia. Powstało szereg nowych szkół: w tym 5 szkół miejskich oraz 18 szkół wiejskich.

III. Pod pruskim zaborem.

Wiosną 1793 ziemia gostyńska została zajęta przez wojska pruskie w trakcie II rozbioru Polski. Podczas krótkiego epizodu Powstania Kościuszkowskiego oddziały pruskie opuściły ten teren, jednakże po jego klęsce okręg został ponownie przez nie zajęty. Okolica wraz z całą Wielkopolską weszła wówczas w skład prowincji tzw. „Prus Południowych” W ramach tej prowincji Znaczna część ziemi gostyńskiej (miasta Gostyń, Krobia, Poniec i Piaski, około 70 wsi i kilkadziesiąt dominiów dworskich) weszła w skład nowoutworzonego powiatu krobskiego (z siedzibą w Rawiczu). Z kolei miasta Borek i Pogorzela wraz z otaczającymi je wsiami i kluczami ziemskimi znalazły się w granicach powiatu krotoszyńskiego. Kilka wsi weszło w skład powiatów śremskiego i kościańskiego. Taki podział terytorialny obowiązywał do końca pierwszego okresu władania Prus w roku 1806, na tych terenach został on także w pełni przywrócony po roku 1815, już w graicach Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Powiat krobski uchodził w Prusach Południowych za najbardziej „polski”, czyli posiadający najsłabszy żywioł ilościowo niemiecki.

Mieszkańcy ziemi gostyńskiej jako ochotnicy licznie brali udział w powstaniu listopadowym w Królestwie Polskim. Wielu z nich walczyło do samego końca pod własnymi dowódcami: generałem Umińskim z Czeluścina, generałem Morawskim z Pudliszek i Węsierskim z Podrzecza. Także po nieudanym postaniu i mimo licznych strat, jakie dotknęły najbardziej patriotyczne warstwy ludności, życie narodowe w powiecie nie zamarło.

Przełomowym dla niego i historycznym w skali Wielkopolski wydarzeniem było utworzenie w 1835 r. z inicjatywy ziemianina Gustawa Potworowskiego Kasyna Gostyńskiego. Była to pierwsza z instytucji polskiego życia kulturalnego i społecznego, które wywarły decydujący wpływ na kształtowanie się postaw narodowych w okresie germanizacji. Kasyno posiadało swój statut, który precyzował jego cele. Funkcjonowało w ramach trzech wydziałów: rolniczo- przemysłowego, dobroczynnego oraz literackiego. W późniejszym okresie poszerzyło swoją działalność także o kwestie oświatowe i pozostałe zagadnienia gospodarcze. Kasyno Gostyńskie znalazło wielu naśladowców w miastach Wielkopolski. Wśród członków tej zasłużonej instytucji warto wyróżnić takie postacie jak Edmund Bojanowski, Dezydery Chłapowski, Józef Lompa, Karol Marcinkowski oraz Celestyn Mrongowiusz. Kasyno gostyńskie istniało do roku 1845, kiedy to rząd pruski zawiesił jego działalność. Wtedy to budynek ten został oddany do urzynku zakonnikom, którzy wykorzystali go jako szpital.

W roku 1836 Gostyń mocą dekretu królewskiego przestał być miastem prywatnym i przeszedł już w całości pod bezpośrednią jurysdykcją państwa pruskiego.

Mieszkańcy ziemi gostyńskiej szczególnie odznaczyli się podczas wielkopolskich wydarzeń związanych z Wiosną Ludów (1848). Został tu utworzony Powiatowy Komitet Narodowy, który zorganizował cztery obozy wojskowe, m.in. w lesie kosowskim i w lasach Siedmiorogowa. Mieszkańcy ziemi gostyńskiej brali licznie udział w potyczkach w ramach tego zrywu, zaś na samym terenie dzisiejszego powiatu doszło do dwóch znaczniejszych bitew: 19 kwietnia 1848 r. w Gostyniu oraz w ostatnich dniach kwietnia pod Klonami. Powstańcy z ziemi gostyńskiej brali także udział w walkach o Książ, Śrem, Miłosław i Wrześnię. Wydarzenia tej wiosny, w tym wyczyny tutejszych włościan, znalazły swoje literackie odbicie w książce Stanisława Helsztyńskiego „Pluton kosynierów”. Wielu przywódcom powstania został później wytoczony proces.

W okresie wzmożonej germanizacji w Wielkopolsce w powiecie trwała nasiliła się walka ekonomiczna ze wspieranym przez władze pruskie żywiołem niemieckim. Redutami w trakcie tych zmagań były polskie banki ludowe w Gostyniu, Borku, Krobi oraz Poniecu. Ze wspólnych funduszy polskiej ludności została także otwarta cukrownia w Gostyniu oraz mleczarnia utworzono także kółka rolnicze i spółdzielnie rolnicze.

W roku 1884, oddano do użytku linię kolejową z Leszna przez Garzyn, Krzemieniewo i Gostyń do Jarocina, a pięć lat później także z Leszna przez Pawłowice, Poniec, Krobię, Krotoszyn do Ostrowa. Lokalna kolej powiatowa, utworzona w roku 1902, połączyła Pakosław, Gostyń i Kościan. Tym samym zakończył się proces pełnego włączenia ziemi gostyńskiej w sieć gospodarczą regionu.

W roku 1887 władze pruskie utworzyły odrębny powiat gostyński. W jego skład weszła większa część dotychczasowego powiatu krobskiego (w tym Gostyń, Krobia, Poniec oraz Piaski), Nowy powiat był niewielki: jego ludność liczyła około 38 tys. mieszkańców a terytorium nieco ponad 600 kilometrów kwadratowych. Borek i Pogorzela wraz z okolicami weszły natomiast w skład powiatu koźmińskiego. Utworzenie powiatu wpłynęło na przyspieszenie rozwoju miasta Gostynia, w którym pojawił się szereg budynków i instytucji publicznych, obsługujących ludność nowej jednostki administracyjnej. Krótko przed wybuchem I Wojny Światowej oficjalne dane podawały dla tego powiatu 86 procent ludności polskiej.

IV. Powstanie Wielkopolskie i okres międzywojenny.

Przełom roku 1918 i 1919 przynosi ziemi gostyńskiej wyzwolenie. Już w październiku 1918 r. utworzony został w mieście tajny Powiatowy Komitet Obywatelski, z ks. Stanisławem Grzęda na czele. W Polowie listopada 1918 został on przekształcony w jawną Powiatową Radę Ludową. Dnia 2 stycznia 1919 r. przejęła ona na tym obszarze władzę. Mieszkańcy miasta i powiatu tłumnie zasilili szeregi uczestników Powstania Wielkopolskiego. Z inicjatywy samych gostynian doszło do utworzenia całego batalionu powstańczego w sile około 400 ludzi, który 7 stycznia 1919 pod dowództwem porucznika Bernarda Śliwińskiego wyruszył stąd do walki, i stał się kluczowym oddziałem frontu Grupy Leszno. Z jego walnym udziałem dokonało się zamknięcie ważnego odcinka frontu wielkopolskiego.

Po odzyskaniu niepodległości na terenie powiatu uległa znaczącej zmianie struktura narodowościowa ludności: Po roku 1919 miała miejsce masowa (dobrowolna) emigracja ludności niemieckiej, która w samym mieście objęła ponad 600 osób. W dwudziestoleciu międzywojennym Gostyń i okolice opuściła także znaczna większość miejscowych (zupełnie w XIX wieku zgermanizowanych) Żydów. Nie zaszły natomiast znaczące zmiany o charakterze społecznym i gospodarczym. Na ziemi gostyńskiej nie funkcjonowały zakłady kluczowe dla rozwoju ówczesnego przemysłu, toteż zachowała ona charakter rolniczy. Z ważniejszych inwestycji tego okresu należy wymienić zakład przetwórstwa w Pudliszkach oraz Hutę Szkła w Gostyniu. Natomiast w październiku 1924 roku w Gostyniu zostało otwarte gimnazjum (wówczas szkoła posiadająca jako jedyna prawo do przeprowadzania matury), które było najlepiej wyposażone i urządzone w całej Wielkopolsce. Okres międzywojenny to czas powstania pierwszego kina gostyńskiego. Nosiło on nazwę "Pod Kopułą" i jest czynne do dnia dzisiejszego. Głównym ośrodkiem dynamicznej działalności kulturalnej było Polskie Towarzystwo Kultury i Sztuki im. Aleksandra Fredry- „Fredreum”, które organizowało przedstawienia, przygotowywało koncerty i wykłady, a także prowadziło amatorski teatr i czasopismo „Kronika Gostyńska”. W okresie dwudziestolecia międzywojennego zmianom ulegały granice powiatu gostyńskiego. Ostateczny kształt powiatu został nadany w roku 1934. W tym samym roku w ramach reformy administracyjnej został zniesiony status miejski Piasków. Natomiast Pogorzela nadal utrzymywała się w obrębie powiatu krotoszyńskiego. Na krótko przed wybuchem II Wojny Światowej wojny w powiecie gostyńskim mieszkało około 61 tys. mieszkańców, z czego Az 96 procent to Polacy, natomiast niemal wszyscy pozostali (prawie 4 % ogółu) byli narodowości niemieckiej.

V. Okupacja hitlerowska.

W dniach 5 i 6 września 1939 r. powiat został zajęty przez oddziały niemieckie, a od 15 września rozpoczęły się akcje represyjne w stosunku do Polaków czynnych w Powstaniu Wielkopolskim oraz osób zajmujących ważne stanowiska w administracji albo będących działaczami narodowymi i kulturalnymi. Na teren powiatu przybyła specjalnie sformowana grupa karna SS-Einsatzkommando 15, dowodzona przez Franza Sommera, która w odwecie za śmierć niemieckich dywersantów (zabitych podczas walk z oddziałami polskimi i próby ucieczki z miejsca internowania na początku września) dokonywała masowych egzekucji. W jesieni 1939 w samym Gostyniu zostało rozstrzelanych 30 obywateli, w Krobi 15, a w Poniecu 3. Inni skazańcy byli wywożeni do lasów między Golą a Klonami oraz do żwirowni Starogostyńskiej. Terror pierwszego okresu okupacji miał zgodnie z planem nazistów za zadanie zastraszyć ludność, toteż na terenie powiatu zdarzały się także przypadki niczym nieuzasadnionych mordów na przypadkowych osobach: kilkunastu z nich dokonano m.in. przy drogach, na rynkach i ulicach, czy w obejściach gospodarczych. Bardzo wielu mieszkańców zostało wywiezionych do obozów pracy, do pracy przymusowej w niemieckich fabrykach i gospodarstwach rolnych, pena grupa podejrzanych o działalność konspiracyjna trafiła do obozów koncentracyjnych. Nieliczni obywatele narodowości żydowskiej stracili życie w miejscach masowej zagłady. Począwszy od 4 grudnia 1939 znacznie ponad cztery tysiące Polaków zostało w latach 1939-1941 wysiedlonych do powiatów Generalnej Guberni, przy czym akcja ta realizowana była z zastosowaniem dodatkowych szykan. Wypędzanym nie pozostawiano czasu nawet na spakowanie rzeczy: mogli oni zabrać tylko kilka ubrań, bieliznę. Rzadko zabierano pamiątki rodzinne. Biżuteria i kosztowności musiały zostać w domach które następnie zajmowane były przez niemieckie rodziny. Wysiedleni mieszkańcy przewożeni byli najpierw do zamkniętego klasztoru Filipinów na Świętej Górze i tam czekali na transport do Generalnego Gubernatorstwa. Ludzie przewożeni byli przy tym w wagonach towarowych wszystko to zaś w zimowych warunkach. Pierwszy transport opuścił Gostyń dnia 8 grudnia 1939 r., ostatnie większe grupy wysiedlono wiosną 1941. Duży odsetek wypędzanych stanowiły kobiety z dziećmi. Podróż trwała od 2 do 3 dni bez zapasu żywności i wody. W wyniku działań władz nazistowskich w trakcie okupacji ucierpiały także dzieci. Wiele z nich próbowano germanizować a około 15 starszych z nich, które w roku 1942 w ośrodku germanizacyjnym w Bruczkowie odmówiły „współpracy”, zostało rozstrzelanych na osobisty rozkaz namiestnika „Warthelandu” Greisera w okolicy Poznania. Dla przeciwdziałania akcjom okupanta został utworzony lokalny ruch oporu pod nazwą „Czarny Legion”. Jego inicjatorami byli pracownicy gostyńskiej huty szkła. Organizacja została rozbita w wyniku wpadki i masowych aresztowań a 12 jej członków stracono w niemieckich więzieniach (m.in. w Dreźnie). Natomiast dopiero w 1943 r. powstał obwód Armii Krajowej pod kryptonimem „Gil”. Obwód ten był podległy Inspektoratowi Rejonowemu w Lesznie. Poza akcjami małego sabotażu i akcjami propagandy oraz regularnego rozpowszechniania informacji o sytuacji na frontach nie udało się jednak doprowadzić do znaczniejszych działań zbrojnych przeciw okupantowi. Powiat gostyński został oswobodzony bez większych zniszczeń (poza tajemniczą eksplozją w budynku gimnazjum) w dniach 24-27 stycznia1945 r., w trakcie wielkiej zimowej ofensywy Armii Radzieckiej. Podczas potyczek i walk na terenie powiatu gostyńskiego w dniach 26-28 stycznia 1945 r. poległo ok. 120 żołnierzy sowieckich.

VI. Po roku 1945.

W roku 1945 na terenie powiatu gostyńskiego w okolicy Krobi i Borku działały grupy WIN i NSZ opozycyjne wobec nowych porządków. Zostały one rozbite przez zmasowane akcje milicji i natężenie działań służb bezpieczeństwa.

W roku 1975 powiat gostyński uległ likwidacji w wyniku reformy administracji i wprowadzenia dwustopniowego podziału kraju na województwa i gminy. W okresie 1975-1998 wszystkie gminy stanowiące dotychczasowy powiat gostyński weszły w skład województwa leszczyńskiego. Dopiero na skutek kolejnej reformy, przywracającej trójstopniowy podział administracyjny, odrodzony w styczniu 1999 r. powiat gostyński powrócił na mapę jako część województwa wielkopolskiego. Została do niego przypisana Pogorzela. Obecnie powiat gostyński posiada 810,3 kilometrów kwadratowych powierzchni i składa się z pięciu miast-gmin (Gostyń, Pogorzela, Krobia, Poniec i Borek) oraz 2 gmin wiejskich: Piaski i Pępowo. Powiat zamieszkuje około 76 tys. osób.

VII. Biskupizna.

W bogatej historii ziemi gostyńskiej nie można pominąć kultury biskupińskiej, która również odegrała znaczącą rolę w życiu mieszkańców okolicy. Dzięki Biskupiznie ziemia gostyńska uchodzi za jeden z najsilniejszych rejonów etnograficznych Wielkopolski. Biskupizna, której centralnym ośrodkiem historycznym i kulturowym pozostaje miasteczko Krobia, rozciąga się na południe od Gostynia i obejmuje jeszcze dwanaście innych miejscowości na terenie powiatu gostyńskiego: Bukownicę, Chumiętki, Domachowo, Grabianowo, Posadowo, Potarzycę, Rębowo, Sikorzyn, Starą Krobię, Sułkowice, Wymysłowi i Żychlewo. Nazwa pochodzi od biskupów poznańskich, którzy przez wieki byli właścicielami tego terenu. Okolica została uwłaszczona na wiele lepszych warunkach niż otaczające ziemie, jej mieszkańcy podlegali także mniejszym obciążeniom feudalnym, co pozwoliło im szybko osiągnąć względny dobrobyt. Dzięki długiej odrębności administracyjnej i gospodarczej na ziemi krobskiej wytworzyły się elementy odrębnej kultury regionalnej, która wyrażała się w muzyce ludowej, stroju, pieśniach, zwyczajach i tańcach. Pojęcie „Biskupiny” wiąże się z tradycją, patriotyzmem, konsekwencją oraz przywiązaniem do ziemi. Biskupizna jest wciąż nie wyczerpanym materiałem dla naukowców, znawców obrzędów, zwyczajów, muzyki oraz tańca. Wystawy i pojedyncze eksponaty etnograficzne, nawiązujące do dziejów i folkloru Biskupian można spotkać nawet w Stanach Zjednoczonych. Z kolei znany polski zespół „Mazowsze” tańczy fragmenty biskupińskich tańców na terenie całej Europy oraz we wszystkich miejscach, dokąd podróżuje z występami. Należy także wspomnieć, że Biskupinie posiadają swój własny hymn pt. Pieśń o pługu”. Już w roku 1936. została opracowana i wydrukowana monografia związana z folklorem ziemi krobskiej, pt. „Biskupianie”. Powstało wiele opracowań, artykułów prasowych, filmów i wystaw na temat Biskupiny na ziemi krobskiej. W Domachowie od wielu lat działa Biskupiański Zespół Regionalny „Biskupianie”, a elementy tradycyjnych strojów biskupiańskich stanowią jedną z cenniejszych .kolekcji gostyńskiego muzeum oraz placówki muzealnej w Grabonogu.

BIBLIOGRAFIA:

1. Anders P., Miejsca Pamięci Powstania Wielkopolskiego, wyd. WBP, Poznań 1993r.
2. Czub R., Dzieje Gostynia w średnich wiekach, wyd. Muzeum w Gostyniu, Gostyń, mps
3. Czub R., Od Wiwata Do Wiwata, wyd. Muzeum w Gostyniu, Gostyń 2009.
4. Powiat gostyński,„Głos Wielkopolski”, [w] Nasza Wielkopolska, nr 1, Gostyń 1991.
5. Hanyż A., Ziemia Gostyńska, wyd. Poznańskie, Poznań [b. r.].
6. Kosmanowie B. i M., Sylwetki Wielkopolan”, wyd. Poznańskie, Poznań 1988.
7. Łęcki W., Gostyń, wyd. WBP, Poznań 1997.
8. Skorupski G., Gostyń dawny niedawny, wyd. Południowa Oficyna Wydawnicza, Gostyń 2005
9. Skorupski G., Wędrówki w przeszłość. Gostyń i okolice., wyd. Muzeum w Gostyniu, Gostyń 2009.
10. www.muzeum.gostyn.pl, z dnia 23.11.2009 r.

Nasi Partnerzy