|
Marcin Gorączko
Poniżej zestawiono i skomentowano te formy turystyki kulturowej, które wydają się mieć w analizowanym powiecie najlepsze warunki rozwojowe oraz mają w ocenie autorów szansę stanowić główny cel wizyty turysty kulturowego spoza regionu lub urozmaicenie jego pobytu.
Turystyka przyrodniczo-kulturowa
Powiat świecki obejmuje obszary o dużym zróżnicowaniu geomorfologicznym i wysokościowym. Nisko położone, szerokie i niemal płaskie dno doliny Wisły sąsiaduje z pagórkowatymi terenami wysoczyzny, z licznymi zagłębieniami wytopiskowymi zajętymi przez jeziora lub torfowiska. Tym co wyraźnie odróżnia analizowany mikroregion od innych położonych wzdłuż dolnej Wisły jak np. powiaty chełmiński, grudziądzki, kwidzyński czy tczewski to jego ponadprzeciętna lesistość (około 36% dla całego powiatu ale np. przekraczająca 70% w przypadku gminy Osie) związana z występowaniem na jego obszarze dużego fragmentu kompleksu leśnego Borów Tucholskich. Obecność lasów, jezior oraz Wdy, której malownicza dolina stanowiąc oś regionu stwarza bardzo korzystne warunki do wypoczynku wakacyjnego (na przykład dla mieszkańców Bydgoszczy) jak również rozwoju turystyki aktywnej i rekreacyjnej. Ich uprawianiu sprzyja gęsta i zróżnicowana pod względem długości i stopnia trudności sieć szlaków pieszych (Centrum Nordic Walking w Tleniu), rowerowych i wodnych wyposażona w odpowiednia infrastrukturę i oznakowania. Obszar powiatu w znacznej części znajduje się w zasięgu ochrony krajobrazowej w ramach Zespołu Parków Krajobrazowych nad Dolną Wisłą oraz Wdeckiego Parku Krajobrazowego. Na ich terenie znajduje się szereg rezerwatów, w których ochronie podlega wiele różnorodnych elementów środowiska biotycznego i abiotycznego. Warto zauważyć, że tuż przy granicy powiatu (już na terenie powiatu tucholskiego) znajduje się niezwykle atrakcyjny Rezerwat Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego - najstarszy rezerwat przyrody w Polsce i drugim pod tym względem w Europie, w ramach którego chronione jest najliczniejsze na naszym kontynencie skupisko cisa na stanowisku naturalnym. Jak już wcześniej wielokrotnie wspomniano, na terenie Zespołu Parków Krajobrazowych nad Dolną Wisłą ochrona krajobrazu przyrodniczego odbywa się na równi z dbałością o zachowanie i popularyzację krajobrazu kulturowego. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku Wdeckiego Parku Krajobrazowego. Dlatego też turyści, którzy przybywają na obszar parków krajobrazowych głównie w celach wypoczynkowych i rekreacyjnych, niejako przy okazji zapoznają się z walorami kulturowymi regionu (zabytkami, ludowym folklorem, wyrobami kulinarnymi, miejscami o znaczeniu historycznym itp.). Dzieje się chociażby z tego powodu, że atrakcje te znajdują się wzdłuż wyznaczonych szlaków turystycznych. Taka strategia daje podstawy sądzić, że wraz z kolejnymi wizytami znaczenie miejscowego dziedzictwa kulturowego jako motywu podejmowania podróży turystycznych na obszar powiatu świeckiego będzie coraz większe.
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Udokumentowane zachowanymi do naszych czasów zabytkami dzieje ziemi świeckiej i nowskiej sięgają wczesnego średniowiecza. Z tego okresu pochodzą najbardziej znane na terenie powiatu grodziska: pierwsze tzw. Talerzyk w Topolnie (VIII/IX w.), drugie zaś w obrębie Góry Św. Jana w Grucznie (XI-XII w.). Stosunkowo liczne jak przystało na tereny administrowane przez Zakon Krzyżacki są budowle gotyckie. Wymienić tu należy przede wszystkim pozostałości Starego Miasta Świecia zlokalizowane pomiędzy korytami Wdy i Wisły. Z lokowanego w tym miejscu w XIV zespołu osadniczego ocalały znaczne fragmenty murów miejskich, dawna fara (częściowo zniszczona podczas II wojny światowej, odbudowana dopiero w latach 80. XX w.) a zwłaszcza ruiny zamku w Świeciu. Interesującym i dość zaskakującym faktem jest, że Świecie w obecnym miejscu (nad terasą zalewową Wisły) w zasadzie rozwija się dopiero od poł. XIX w., kiedy to podjęto decyzję o przeniesieniu miasta ze względu na nasilające się katastrofalne powodzie. Dużą wartość historyczną przedstawia zespół osadniczy miasta Nowe. Stare Miasto nowskie zachowało niemal nienaruszony układ średniowiecznego krzyżackiego miasta z elementami wcześniejszej jeszcze pomorskiej siatki ulic. Na znacznym odcinku przetrwały mury miejskie a częściowo również nowski zamek. Na terenie miasta znajdują się dwie okazałe świątynie gotyckie: dawny kościół franciszkański z pocz. XIV w. (obecnie kościół pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe) oraz fara pw. św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty wznoszona przez około 100 lat, począwszy od połowy XIV w. reprezentująca halowy gotyk pomorski. Listę gotyckich świątyń w Nowem uzupełnia niewielka ale charakterystyczna kaplica św. Jerzego w Nowem z XIV w. Pomimo iż średniowieczne zabytki należy uznać za obiekty interesujące a czasem nawet unikalne w swojej kategorii (zamek w Świeciu) nie reprezentują sobą atrakcji tej rangi, która pozwalałby na przyciągnięcie turystów spoza regionu i skłaniała ich do pozostania w nim na dłużej, np. na weekend. Natomiast odpowiednio wypromowane mogą one stać się celem krótkiego pobytu, jeśli nie oznaczałoby to zbyt dużego odstępstwa od głównej trasy przejazdu, czemu zresztą sprzyja wspomniana wcześniej dobra dostępność komunikacyjna regionu. Podobna sytuacja występuje w przypadku innych, młodszych zabytków powiatu świeckiego. Wyróżnić tu należy okazałe i interesujące pod względem architektonicznym rezydencje ziemiańskie na czele z przekształconymi w kompleksy hotelowo-rekreacyjne zespołami dworsko-folwarcznymi w Polednie, Rulewie i Jastrzębiu. Do zupełnie odrębnych kategorii walorów kulturowych należy sanktuarium maryjne w Topolnie oraz liczne miejsca martyrologii, w tym najważniejsze w tej części Pomorza w Mniszku.
Wiejska turystyka kulturowa i kulinarna
Dolina Dolnej Wisły wraz przyległymi do niej bezpośrednio obszarami pojeziernymi stanowią na terenie województwa kujawsko-pomorskiego dogodną przestrzeń do uprawiania wiejskiej turystyki bazującej na miejscowym dziedzictwie kulturowym, z tym zwłaszcza kulinarnym. W opinii autorów powiat świecki zajmuje tutaj szczególne miejsce, przede wszystkim ze względu na profesjonalizm lokalnych liderów w odkrywaniu i następnie wykorzystaniu tych zasobów, zarówno materialnych ale też niematerialnych. W pierwszym rzędzie należy wyróżnić Festiwal Smaku w Grucznie, organizowany przez Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, przy wsparciu Zespołu Parków Krajobrazowych nad Dolną Wisłą oraz szeregu innych instytucji samorządowych, stowarzyszeń i sponsorów biznesowych. Ta dwudniowa impreza, odbywająca się od 2006 roku przy grucznieńskim młynie (siedziba TPDW) w przedostatni weekend sierpnia wpisała się w kalendarz najważniejszych tego typu wydarzeń w kraju. W trakcie imprezy przyznawane są nagrody i wyróżnienia w wielu różnych kategoriach takich jak smak roku przetworów owocowo-warzywnych, smak roku przetworów mlecznych, mięsnych i wędlin, potraw, wyrobów cukierniczych, wyrobów piekarskich, smak regionu i nalewka roku. Szczególnie silną pozycję w regionie posiadają pszczelarze (o czym świadczy również bogata kolekcja starych uli przy młynie w Grucznie) a produkowany przez nich miód znajduje uznanie daleko poza jego granicami. Dla producentów lokalnych smaków festiwal jest swego rodzaju świętem, ukoronowaniem ich całorocznej pracy nad udoskonalaniem swoich produktów. Z kolei goście festiwalu mają możliwość zapoznania się z regionalnymi produktami żywnościowymi i potrawami oraz ich zakupu, nie tylko w trakcie jego trwania ale także w innych terminach, dzięki nawiązywaniu bezpośrednich kontaktów z lokalnymi wytwórcami. O tym, że jest ich wielu można przekonać się na festiwalu. Na przykład winoznawcy powinni się zapoznać z ofertą jednej z niewielu winnic w woj. kujawsko-pomorskim, Winnicy przy Talerzyku w Topolnie. Sukcesywnie rosnąca ranga festiwalu powoduje, że coraz chętniej biorą w niej również udział wystawcy z innych regionów Polski oraz spoza jej granic. Opisywaną imprezę spośród jej podobnych pod względem wiodącej tematyki wyróżnia szczególna dbałość o wykorzystywanie miejscowych surowców uzyskiwanych metodami ekologicznymi, zgodność z tradycją kulinarną regionu oraz propagowanie idei slow food stojącej w kontrze do coraz bardziej nasilającej się unifikacji i obniżania jakości w przemysłowej produkcji żywności. Temu celowi przyświeca na przykład odtwarzanie starych odmian drzew owocowych (utworzono ich kolekcję przy Ośrodku Dydaktyczno-Muzealnym ZPKnDW w Chrystkowie), odtwarzanie metod dawnych przechowywania owoców (budowa tradycyjnej suszarni w Chrystkowie oraz lodowni do której lód pozyskiwany jest w czasie imprezy pod nazwą "Cięcie lodu na jeziorze pod Topolnem", będącej konkursem drużynowym przy wykorzystaniu tradycyjnych narzędzi do tej czynności przeznaczonych), wreszcie odtwarzaniem tradycyjnych metod ich przetwarzania (np. smażenie powideł śliwkowych, których świecka wersja w 2000 roku uznana została za najlepszy regionalny przetwór roślinny w kraju). Ambicje organizatorów sięgają jeszcze dalej o czym może świadczyć odbywająca się podczas imprezy konferencja poświęcona znaczeniu dziedzictwa kulinarnego z udziałem zagranicznych prelegentów. Festiwal Smaków w Grucznie jest największym ale nie jedynym wydarzeniem kulinarnym w powiecie świeckim. Regionalnych wyrobów i potraw można skosztować i zakupić podczas imprez takich jak Weekend z Mennonitami w Chrystkowie, Dni Chleba w Wiosce Chlebowej Jania Góra, Święto Ryby oraz Zielony Targu w Tleniu, jarmarki, imprezy dożynkowe itp. Z kolei w okresie wakacyjnym na plaży w Jeżewie wystawiają się członkinie Koła Gospodyń Wiejskich specjalizujące się w potrawach i przetworach kociewskich. Można tam posmakować potrawy o zapadającej w pamięć nazwie - ruchanki z fjutem - czyli placuszków drożdżowych z syropem z buraka cukrowego.
Dużej dozy autentyzmu wizytom kulinarnym nadaje materialne dziedzictwo kulturowe w postaci stosunkowo licznie zachowanej architektury ludowej. Najbardziej rozpoznawalna jest oczywiście chata olenderska w Chrystkowie, pochodząca z II poł. XVIII wieku, której wizerunek znalazł się zresztą w logotypie Zespołu Paków Krajobrazowych nad Dolna Wisłą Nieco młodsza bo pochodząca z 1801 roku jest chałupa w Luszkowie (promowana jako Chata Nadwiślańska). W obydwu obiektach prezentowane są liczne eksponaty w postaci narzędzi i przedmiotów codziennego użytku wykorzystywanych w gospodarstwie. Budynki olendrów występują również w wielu innych miejscowościach powiatu, np. Dragaczu, Mątawach, Wielkim i Małym Komorsku, Bzowie, Niedźwiedziu, Wielkim Lubieniu, Wielkim Stwolnie, Wielkim Zajączkowie czy w Bratwinie. Znaczną ich część spaja w logiczny ciąg wirtualny Mennonicki Szlak Kulinarny w Dolinie Dolnej Wisły zainaugurowany w 2016 roku w Luszkowie. Na terenie powiatu świeckiego nie brak również tradycyjnych zabudowań chłopskich reprezentujących styl kociewski lub borowiacki. W wielu miejscach podtrzymywane i odtwarzane są tradycyjne zwyczaje ludowe i wiejskie rzemiosło. Najsilniej pod tym względem aktywna jest część powiatu przynależna do Kociewia.
Turystyka obiektów technicznych i przemysłowych
Powiat świecki obejmuje swoim zasięgiem znaczny, bo blisko 60- kilometrowy odcinek doliny Wisły wzdłuż jej zachodniego brzegu. Są to tereny, na których przez setki lat budowano i utrzymywano urządzenia melioracyjne i budowle przeciwpowodziowe umożliwiające osiedlanie się i gospodarowanie na tym pierwotnie podmokłym i narażonym na zalewy wodami wiślanymi obszarze. Główny w tym udział w przeszłości mieli olendrzy. Bez przynajmniej pobieżnego zapoznania się z dziedzictwem hydrotechnicznym Doliny Dolnej Wisły nie ma możliwości zrozumienia specyfiki codziennej egzystencji tej społeczności i jej genezy. W tym kontekście warto również wyruszyć w powiecie świeckim na poszukiwania znaków wielkiej wody, zachowanych do dziś tabliczek dokumentujących poziom Wisły podczas najbardziej katastrofalnych powodzi w dolinie. W przeszłości na tych terenach powszechna była tradycja takiego właśnie upamiętniania tych wydarzeń na murach budynków, filarach mostów itp. Przykładem jest tabliczka powodziowa na murach dawnej fary w Świeciu. Inwentaryzacją znaków wielkiej wody zajmuje się z Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły. Aktualnie trwają prace nad wyeksponowaniem ich replik w plenerze tuż przy olenderskiej chacie w Chrystkowie. Ciekawym obiektem udostępnionym do zwiedzania (po wcześniejszym umówieniu się) jest zabytkowa przepompownia w Kończycach koło Nowego, najbardziej jednak znane obiekty hydrotechniczne położone są wzdłuż Wdy. Mowa tu o dwóch elektrowniach wodnych w Gródku i Żurze, oddanych do użytku w dwudziestoleciu międzywojennym z których prąd zasilał budowę Gdyni. Obydwa obiekty związane są z osobą inż. Alfonsa Hoffmana, wybitnego hydroenergetyka, działacza społecznego i nauczyciela akademickiego. Zakład w Gródku w momencie jego wybudowania przy mocy 4 MW należał wówczas do największych elektrowni wodnych na terenie kraju. W 1928 roku w Żurze powyżej Gródka rozpoczęto budowę kolejnej elektrowni (8 MW). Jej uroczystego otwarcia dokonał Prezydent RP Ignacy Mościcki. Podpiętrzenie Wdy spowodowało utworzenie dwóch sztucznych zbiorników wodnych z których zwłaszcza jeden, Zalew Żurski (o powierzchni ponad 400 ha, długości 12 km i urozmaiconej linii brzegowej), cieszy się ogromną popularnością wśród turystów wodniaków. Korzystne warunki hydrologiczne w regionie przyczyniły się do budowy wielu młynów wodnych, z których część zachowała się do naszych czasów. Najbardziej znanym jest oczywiście obiekt w Grucznie, będący siedzibą TPDW. Zainteresowanie turystów podróżujących po regionie wzbudzić może również infrastruktura kolejowa i towarzyszące jej charakterystyczne obiekty inżynierskie takie jak ciekawe pod względem architektonicznym dworce kolejowe, wieże ciśnień czy charakterystyczne, wysoko wyniesione mosty kolejowe w Kozłowie i Leosi.
|
