Itinerarium

Tadeusz Jędrysiak

Szlakiem duńskich zamków i rezydencji królewskich "Riwiera Duńska"

Duńska monarchia jest drugą, po japońskiej najstarszą monarchią na świecie. Jej początki sięgają X wieku, a wielowiekowe dziedzictwo zachowało się w postaci wspaniałych zamków, pałaców i ogrodów. Obecnie Danią od 1972 r. rządzi Małgorzata II, która jest w prostej linii następczynią tronu po Gormie Starym panującym w X wieku.
Na terenie Danii znajduje się szereg zamków, które od wieków były twierdzami rodów królewskich, szlachty i wąskiej elity. Część z tych zamków jest położonych w malowniczych okolicach. Zamki służyły też jako ostoje władzy królewskiej, dlatego sytuowano je w strategicznie ważnych punktach dla lepszej obrony przed wrogami. Reprezentują one różne style architektoniczne, od średniowiecznych warowni, przez rezydencje renesansu, baroku, rokoko po eklektyczne. Większość tych obiektów jest wciąż użytkowanych przez członków panującej rodziny królewskiej. Są w nich dostępne do zwiedzania różne ekspozycje dzieł sztuki i przedmiotów zabytkowych. W salach i ogrodach odbywają się liczne koncerty i imprezy kulturalne, a wiele zamków całkowicie zmieniło swój status, przekształcając się w muzea.
W Kopenhadze - stolicy kraju - najważniejszym pałacem, położonym w centrum miasta, jest Amalienborg - oficjalna zimowa rezydencja królewska od 1794 r. Są to cztery niemal identyczne pałace rokokowe otaczające ogromny dziedziniec. Dwa z tych pałaców są częściowo udostępnione dla turystów. Amalienborg jest jedną z największych atrakcji Kopenhagi. Najczęściej odwiedzanym jest Muzeum Pałacowe, a na dziedzińcu pałacu, który jest dostępny zarówno dla pieszych i ruchu kołowego, niewątpliwą atrakcją jest zmiana warty. Uroczysta zmiana warty ma miejsce codziennie w południe, a w niedzielę podczas obecności królowej w pałacu. Zmiana warty ma szczególnie uroczystą oprawę z udziałem wojskowej orkiestry i gwardii ubranej w czerwono-niebieskie galowe mundury. Przed każdym z czterech pałaców stoją na straży gwardziści królewscy w czarno-niebieskich historycznych mundurach i charakterystycznych czapkach z futra niedźwiedziego. Pośrodku placu znajduje się pomnik konny Fryderyka V.
Kopenhaga położona na wyspie Zelandia to nie tylko stolica kraju, najczęściej odwiedzana przez turystów. Warto wybrać się poza stolicę na północ tej wyspy. Duńska Riwiera - taką nazwę nosi obszar wybrzeża nad cieśniną Sund między Kopenhagą a Helsingor. Nazwę swą zawdzięcza malowniczym krajobrazom. Niegdyś na tym terenie znajdowało się wiele małych wiosek rybackich, obecnie ich miejsce zajęły wspaniałe domy i rezydencje najbogatszych Duńczyków. Znajdują się tu także przepiękne plaże.Duńska Riwiera - północna część wyspy Zelandii od wieków jest ulubionym miejscem wypoczynku członków rodziny królewskiej i szczególna atrakcją turystyczną.
Warto wybrać się na całodzienną wycieczkę poza stolicę, w ciągu jednego dnia można zobaczyć:

• Helsingor - nadmorskie miasteczkooddalone o ok. 50 km od stolicy ze słynnym zamkiem Kronborg (zamek Hamleta, opisany przez Szekspira);

• Fredensborg - zamek królewski - letnia rezydencja rodziny królewskiej;

• Hillerod - zamek królewski Frederiksborg.

Mapa Północnej Zelandii

Większość przybywających tu turystów najczęściej przyciąga sława zamku Kronborg, który William Szekspir nazwał Elsynorem i osadził w nim akcję swojego najgłośniejszego dzieła - "Hamleta". To tu w duńskim zamku Kronborg miało paść słynne Być albo nie być - oto jest pytanie. Drugim powodem zwiedzania zamku jest jego ciekawa historia i różne związane z nim ciekawostki. Budowa zamku został zapoczątkowana w 1420 r. na polecenie ówczesnego króla Danii, Szwecji i Norwegii Eryka Pomorskiego. Była to ogromna forteca w miejscu, gdzie znajdował się najwęższy przesmyk na cieśninie Sund. Zamek Kronborg w przeszłości był królewską rezydencją i siedzibą garnizonu wojskowego. W XVI w. zamek został przebudowany w stylu renesansowym. W XVIII w. zamek pełnił rolę więzienia, w okresie późniejszym była to twierdza obronna i koszary wojskowe. W XVIII w. w obrębie zamku powstał ogród i symboliczny "Grób Hamleta". Chlubą zamku są królewskie apartamenty, dwa renesansowe globusy i najdłuższa sala w Europie licząca 62 m, modele statków i instrumenty nawigacyjne w Muzeum Morskiem. Imponująca forteca Kronborg budziła lęk w żeglarzach. Od 1425 r. do 1857 r. obce statki przepływające przez cieśninę musiały zakotwiczyć i uiścić opłaty, które zasilały królewski skarbiec.
Dla nas Polaków bardzo ciekawą postacią jest Eryk Pomorski, polski średniowieczny arystokrata. Jego życiorys należy do jednych z najbardziej fascynujących w europejskiej historii. Pomorski książę, król Danii, Szwecji i Norwegii, był władcą całej Skandynawii.

Eryk Pomorski (1382-1459 - urodzony w Darłowie, gdzie także zmarł) syn księcia Warcisława VII i Marii meklemburskiej urodził się w 1382 r. w zamku swego dziadka Bogusława V. W wieku 7 lat został usynowiony przez królową Danii i Norwegii Małgorzatę. Na dworze królowej otrzymał staranne wykształcenie i nadano mu imię skandynawskich królów - Eryk. W 1389 r. został uznany następcą królowej Małgorzaty na tronach skandynawskich. W 1397 r. został koronowany w Kalmarze na władcę trzech królestw: Danii, Szwecji i Norwegii. Do niego należały także ziemie Finlandii, Islandii, Wysp Owczych. Zjednoczone Królestwo skandynawskie pod berłem Eryka Pomorskiego tworzyło największy w Europie organizm państwowy i obejmowało obszar 1,2 miliona km2 (bez Grenlandii). W Danii uznano go i tytułowano królem Erykiem VII, w Szwecji królem Erykiem XIII i w Norwegii - Erykiem III. Najczęściej jednak w literaturze występuje, jako Eryk Pomorski. Z ważniejszych jego dokonań należywymienić przeniesienie stolicy Danii z Roskilde do Kopenhagi, nadanie praw miejskich i przywilejów handlowych dla Landskrony, Viborgu, Malmö i Helsingør, budowa licznych zamków, twierdz, klasztorów i kościołów, wprowadzenie ceł w Sundzie, dzięki czemu Kopenhaga bogaciła się przez setki lat. Przez całe życie realizował ideę Dominium Maris Baltici. (łac. władztwo Morza Bałtyckiego - wieloletnia rywalizacja o panowanie nad Bałtykiem i związane z tym korzyści - kontrola handlu, pobieranie ceł). Przez ostatnie 10 lat życia przebywał w Darłowie. Z wielką czcią po śmierci jego ciało złożono do trumny i umieszczono w niszy grobowej za ołtarzem w Kościele Mariackim w Darłowie. Od 2000 r. codziennie w samo południe na wieży ratusza odgrywany jest hejnał miejski, jakim jest powitalna pieśń na cześć powrotu króla Eryka do Darłowa. Corocznie jest także organizowany bieg po plaży, w którym wszyscy, którzy go ukończą otrzymują medale z wizerunkiem Eryka I.

Fredensborg - zamek królewski - letnia rezydencja rodziny królewskiej
W miejscowości Fredensborg położonym w północnej Zelandii nad jeziorem Esrum znajduje się piękny zamek, który jest magnesem przyciągającym rzesze turystów. Znany jest z tego, że gdy rodzina królewska przebywa w pałacu, na dziedzińcu około południa można zobaczyć uroczystą zmianę warty Gwardii Królewskiej, której towarzyszy orkiestra. Bardzo ciekawie wyglądają gwardziści królewscy ubrani w czarno-niebieskie historyczne mundury i charakterystyczne czapki z futra niedźwiedziego.
Zamek stanowi barokową XVIII-wieczną rezydencję, która jest otoczona ogrodami w stylu francuskim i angielskim. Ogrody są połączone z pobliskim jeziorem Esrum. Zamek jest rezydencją duńskiej pary królewskiej, w nim rodzina królewska spędza wolne dni, szczególnie wiosną i jesienią. Często w zamku odbywają się audiencje zaproszonych gości królewskich. Dla turystów jest dostępna przez cały rok wyodrębniona cześć ogrodów - poza częścią położoną najbliżej pałacu, zarezerwowaną dla królowej i jej rodziny. Ogrody i pałac projektowali najlepsi francuscy i duńscy architekci, wzorując się na słynnych ogrodach Francji i Włoch. Na terenie ogrodów znajduje się tzw. Dolina Norweska - sztuczna dolina ograniczona łagodnie opadającymi tarasowymi stokami, gdzie wśród zieleni umieszczono w XVIII w. 70 rzeźb przedstawiających chłopów i rybaków z Norwegii i Wysp Owczych. Rzeźby wykonane z piaskowca są rozstawione w alejkach.
W omawianym zamku w 2004 r. odbyło się wesele następcy tronu Danii księcia Fryderyka. Jego matka królowa Małgorzata II panuje na tronie od 1972 r., jej mężem jest francuski dyplomata, który po ślubie z nią otrzymał tytuł księcia Danii.

Hillerod - Zamek Frederiksborg
Hillerod jest miastem położonym na północno-wschodnim krańcu Zelandii nad jeziorem Slotsso, około 40 km od centrum Kopenhagi. Największą atrakcją turystyczną jest imponujący, renesansowy zamek królewski. Budowla z zachowanymi jeszcze gotyckimi wieżami i iglicami, położona jest na trzech małych wyspach i mieści muzeum z eksponatami przedstawiającymi historię Danii. Historia zamku sięga połowy XVI w., kiedy to ziemie te zakupił ówczesny król Danii i Norwegii Fryderyk II Oldenburg(1534-1588) i dla upamiętnienia pokoju kończącego wojny szwedzko-duńskie polecił wybudować tu murowaną warownię. Niespełna wiek później znany z upodobań do architektury kolejny duński władca Chrystian IV (1577-1648) zlecił przebudowę zamku w monumentalną rezydencję królewską. Wewnątrz mieści się kościół gdzie w latach 1671-1840 odbywały się koronacje kolejnych duńskich królów. Zamek otoczony jest pięknymi barokowymi ogrodami. Na jednym z dziedzińców rezydencji wystawiona została bogato zdobiona fontanna Neptuna symbolizująca ówczesną dominację Danii na wodach Morza Bałtyckiego. Na zwiedzanie zamku trzeba przeznaczyć około trzech godzin, aby zapoznać się z jego interesującą historią.
W zamku Frederiksborg od 1878 roku funkcjonuje Muzeum Narodowo-Historyczne, które posiada bogatą kolekcję portretów królów i królowych Danii, a także eksponaty związane z historią panujących oraz królestwa. Znajduje się tu także kaplica orderowa Orderu Słonia. Jest to najwyższe odznaczenie przyznawane przez monarchów duńskich. W kaplicy na ścianie znajdują się tarcze herbowe, tych wszystkich, którzy otrzymali to najwyższe odznaczenie. Wśród nich tarcze dwóch postaci z Polski uhonorowanych tym odznaczeniem: prezydentów Stanisława Wojciechowskiego (1923) i Lecha Wałęsy (1993).

Order Słonia jest najznamienitszym i najstarszym jednoklasowym odznaczeniem Królestwa Danii. Order powstał w 1464 r., słoń jest symbolem walczącego chrześcijaństwa. Insygnia orderu to oznaka, noszona na łańcuchu lub na jasnoniebieskiej wstędze z lewego ramienia na prawy bok i gwiazda orderowa. Oznaką jest niesłychanie drogocenna, wysadzana kosztownymi kamieniami figurka słonia ze złota (125 g), pokryta białą emalią. Na grzbiecie słonia znajdują się kapa, wieżyczka i figurka Maura ze złotą dzidą. Na prawym boku słonia znajduje się wysadzany brylantami krzyż, na lewym monogram aktualnie panującego monarchy. Łańcuch orderu składa się z 40 członów na przemian białych słoni i wieżyczek. Na kapie słonia z łańcucha umieszczona jest litera "D" ("Dania"). Ze względu na swą rzadkość i unikatowość insygnia podlegają po śmierci odznaczonego zwrotowi do kancelarii królewskiej. Święto Orderu Słonia jest obchodzone 1 stycznia.

W XX i XXI wieku kawalerami i damami Orderu Słonia, poza Polakami, prezydentem Stanisławem Wojciechowskim (1923) i prezydentem Lechem Wałęsą (1993) byli m.in.: królowa Elżbieta II (1947), Dwight D. Eisenhower (1945), Akihito - cesarz Japonii (1953), Winston Churchill (1950), Josip Broz Tito (1974), Nelson Mandela (1996), Naruhito, następca tronu Japonii (2004), Georgi Pyrwanow, prezydent Bułgarii (2006).
Jako ciekawostkę należy tu dodać, że królewskie ordery w Szwecji i Danii niegdyś były nadawane wyłącznie monarchom, względnie członkom rodzin panujących, czy wybitnym jednostkom wywodzącym się ze szlacheckich rodów. Obecnie nadaje się je obcym monarchom i prezydentom. W przypadku Orderu Słonia jego ceremonialne zasady przewidują immatrykulację kawalera (lub damy), a więc umieszczenie go w specjalnym rejestrze, a ponadto wyróżnienie w postaci umieszczenia tarczy z jego herbem w specjalnej Kaplicy Orderowej w zamku.
W 1923 r. Orderem Słonia uhonorowano Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, w czasie dekoracji wskazał on jako swój herb "orderowy" - rodowy herb Nałęcz (pochodził on z rodziny szlacheckiej). I taka tablica herbowa została umieszczona w Sali Orderowej na zamku. W przypadku prezydenta Lecha Wałęsy, który nie posiadał herbu zaproponowano jego zaprojektowanie. Podjął się tego jeden z najwybitniejszych heraldyków polskich XX w., jednocześnie Nadworny Bibliotekarz Króla Szwecji Adam Heymowski (1926-1995). Herb nawiązuje do godła herbowego Gdańska - przy czym jeden z dwóch krzyży zastąpiono lilią symbolizującą Matkę Boską Częstochowską, jako patronkę obraną przez Lecha Wałęsę (jej podobiznę nosił od lat 80. XX w. w klapie marynarki). Co ciekawe, herb zaprojektowany na potrzeby orderu szwedzkiego, użyto również w przypadku duńskiego Orderu Słonia. W tym wypadku wyobrażono jednak pełen wizerunek herbowy, a więc również z klejnotem. W klejnocie nad hełmem w zawoju (tylko szlachta ma prawo do korony rangowej) znajduje się Orzeł Biały z rozpostartymi skrzydłami, w koronie. Dewiza herbowa to "Odważnie i roztropnie" (źródło: M. Wiszowaty, Prezydenci RP i ich… herby w Szwecji i Danii, strona dr. Marcina M. Wiszowatego; www.konstytuty.pl/archives/1629).
Mając więcej czasu warto się zatrzymać w miejscowości Humlebæk, znajdującej się na nabrzeżu cieśniny Sund - 35 km od Kopenhagi. Znajduje się tu najsłynniejsze duńskie Muzeum Sztuki Nowoczesnej Louisiana. Nazwa wywodzi się od pierwszego właściciela nieruchomości, Alexandra Bruna, który nazwał willę po swoich trzech żonach, wszystkie miały na imię Louise. Muzeum to, jest najczęściej odwiedzanym muzeum sztuki w Danii. Znajduje się na 90 miejscu listy najczęściej zwiedzanych muzeów świata. Wystawa muzealna prezentuje m.in. kolekcję malarstwa i rzeźby XX-wiecznych duńskich oraz światowych artystów i w ciekawy sposób koresponduje z położeniem obiektu. Przez okna podziwiać można naturalny krajobraz i park, który obok przeszklonych wnętrz muzeum stał się swoistą przestrzenią wystawową dla rzeźb i instalacji. Część placówki wypełniają rzeźby i ruchome elementy ustawione w nadmorskim parku, a interakcja między sztuką, przyrodą i architekturą jest naprawdę wyjątkowa. W muzeum znajdują się prace stworzone przez artystów po 1945 r., takich jak: Pablo Picasso, Alberto Giacometti, Yves Klein, Andy Warhol, Robert Rauschenberg, Henry Moore, Louise Bourgeois, Philip Guston, Morris Louis, Asger Jorn, Per Kirkeby. Stała kolekcja Muzeum Louisiana liczy ponad 3000 dzieł i jest jedną z największych w Skandynawii.


Godnym polecenia także jest miasteczko Rungsted znane głównie za sprawą muzeum najwybitniejszej i najsłynniejszej chyba duńskiej pisarki, Karen Blixen (1885-1962). Była ona pisarką, podróżniczką, wyrafinowaną arystokratką, miłośniczką znakomitej kuchni, dobrej literatury, Afryki i safari. Karen Blixen była także feministką, łamiącą wszelkie zasady, śmiało występującą przeciwko normom, które ustanowiła jej klasa i czasy, w których żyła. Kobieta nieustraszona do tego stopnia, że mieszkańcy Afryki nazywali ją „Lwicą Blixen”. Muzeum autorki m.in. autobiograficznej powieści Pożegnanie z Afryką mieści się w jej domu rodzinnym, w którym spędziła ostatnie 30 lat swojego życia po powrocie z Kenii aż do śmierci w 1962 roku. Wśród wielu ciekawych eksponatów w muzeum oglądać można pierwsze wydania książek pisarki oraz maszynę do pisania, której używała podczas pobytu w Afryce.

Nasi Partnerzy