Recenzje

Agnieszka Matusiak

Tajemnice kraju ajatollahów

     Po wizycie w Iranie, a także w perspektywie kolejnej, planowanej na ten rok, z zaciekawieniem przystąpiłam do lektury książki Hoomana Majda „Ajatollah śmie wątpić. Paradoks współczesnego Iranu”. Książka, wydana w Polsce dopiero w 2010 roku, (najlepsza książka w 2008 roku według rankingu „The Economist” i „Los Angeles Times”), jest niewątpliwie pozycją bardzo przydatną i ważną w kontekście wiedzy o współczesnym Iranie. Jest to o tyle istotne, że właściwe spojrzenie na ten kraj jest mocno zniekształcone przez media, dosyć wybiórczo, w jednoznacznie negatywnym i wyłącznie politycznym kontekście, pokazujące kraj rządzony przez prezydenta Mahmuda Ahmadineżada i radę ajatollahów na czele z Najwyższym Przywódcą. 
     Należy wpierw wyjaśnić, że książka ta ukazała się jako plon wielu podróży Majda do ojczyzny i przedstawia Iran po wyborach prezydenckich w 2005 roku. Kolejna pozycja zatytułowana „Demokracja ajatollahów. Wyzwanie dla Iranu”, została opublikowana po wyborach z 2009 roku. W zasadzie obydwie książki, które na rynku polskim ukazały się w niewielkiej odległości czasowej, należałoby traktować jako nierozłączne i uzupełniające się.
     Publikacje w polskim wydaniu zostały utrzymane w tej samej szacie graficznej - w barwach flagi irańskiej.
     Chciałabym jednak zająć się recenzją pierwszej z nich, która przybliża sytuację po wyborze Muhammada Ahmadineżda na pierwszą kadencję prezydencką. 
Na blisko 340 stronach Majd kreśli obraz swojego rodzinnego kraju. Miejsca o którym mówi się tak wiele na skutek rewolucji islamskiej, a w ostatnich latach ze względu na prowadzony program nuklearny. Kraju, który chyba od czasów Imperium Perskiego, nie skupiał na sobie, tyle uwagi całego, nie tylko zachodniego, świata. 
Majd, powracając na pierwszych stronach książki do wydarzeń z 1979 roku, tłumaczy sukces rewolucji i to, dlaczego została ona przyjęta przez Irańczyków z takim entuzjazmem. 
     W ten sposób ukazuje czytelnikowi korzenie współczesnego Iranu, a także próbuje wyjaśnić przyczyny zwycięstwa Ahmadineżda.
     Jak sam pisze, tematem książki nie jest przedstawianie przykrych, jak to eufemistycznie nazwał, „pomyłek” rewolucji islamskiej (być może to niezbyt fortunne określenie jest wynikiem tłumaczenia), niesprawiedliwości irańskiego systemu politycznego, ale pokazanie codziennego życia Irańczyków, zaprezentowanie osobistych refleksji, zarysowanych na tle historycznych wydarzeń.
     Uwagi te są istotne, bo bardzo mocno rzutują na odbiór całości publikacji.
     Książka składa się z 8 rozdziałów, opatrzona jest dodatkowo szerokim wprowadzeniem i zakończona krótkimi uwagami autora.
Zagłębiając się w lekturę można zauważyć, że autor stawia sobie jako cel nie tylko pokazanie obecnego Iranu, ale również stara się „ocieplić” wizerunek władz, a szczególnie prezydenta.
     Na kolejnych stronach książki czytelnik wnika w niuanse i zawiłości irańskiej kultury. Dowiaduje się, dlaczego Irańczycy nie noszą krawatów, kim są w strukturze społecznej Iranu laci i dżahelowie, jak naprawdę przedstawia się sytuacja z noszeniem czadoru i hedżabu, stanowiących dla zachodnich społeczeństw symbol zniewolenia kobiet żyjących w islamskim świecie. Wraz z autorem wkraczamy w rzeczywistość irańskiej ulicy i obserwujemy funkcjonowanie tamtejszego establishmentu (np. podczas spotkania z rzecznikiem i głównym doradcą prasowym prezydenta), podróżujemy po Teheranie taksówką prowadzoną przez kobietę, odwiedzamy Kom – religijną stolicę Republiki Islamskiej, uczestniczymy w obrzędach Tasuy i Asury w Jaździe, gdzie również przyglądamy się jak Majd próbuje bezskutecznie oddać krew. 
Autor książki określa się jako stuprocentowy Irańczyk i zarazem stuprocentowy Amerykanin, dlatego traktowany jest czasami jako swój-nie swój. Pochodzenie (Majd jest synem dyplomaty rządów szacha) pozwala mu wniknąć w codzienność swojego rodzinnego kraju, a jego światopogląd i zwesternizowanie ułatwia mu pokazanie hipokryzji obecnej w codziennym funkcjonowaniu Republiki Islamskiej. 
     Wędrówki po różnych zakątkach Iranu i jednocześnie peregrynacje po zakamarkach irańskich dusz, pokazują jak trudne jest zrozumienie kraju oraz jego mieszkańców. Majd pisze zresztą o tym już na początku - Irańczycy mają publiczną i prywatną twarz oraz prywatne i publiczne życie. Każdy, kto był w Iranie, zdaje sobie sprawę, że przekraczając próg domu wchodzimy w absolutnie inną przestrzeń, w której obowiązują inne zasady funkcjonowania, niż w sferze publicznej.
     Autor, jako wnuk jednego z irańskich ajatollahów, ma głęboko zakorzenione w świadomości tradycje islamskie, a w wielu miejscach jest widoczny jego irański patriotyzm. Rzutuje to też chyba na to, że niestety niewiele uwagi poświęca w swej publikacji kobietom, a szkoda. 
     Ogromnym atutem książki jest wyraźnie wyczuwalne poczucie humoru Majda (widoczne zwłaszcza w sytuacjach dialogu: czytamy o tym, co myśli on jako autor, 
a co przypuszczalnie myśli jego rozmówca, zachowujący się zgodnie z zasadami irańskiego savoir-vivre’u) oraz dystans, na który może sobie pozwolić, patrząc na Iran z perspektywy i pozycji emigranta.
     „Ajatollah śmie wątpić” to publikacja, która obnaża zawoalowany świat islamskiej kultury i polityki. Pokazuje Irańczyków z krwi i kości, z ich wadami i zaletami, tradycjami, zwyczajami. 
     Fragmentami czyta się tę książkę trudno – zastrzeżenia budzi styl pisarza, chociaż być może jest to efekt tłumaczenia tekstu, gdyż wydaje się nieprawdopodobnym, by Hooman Majd jako wprawny dziennikarz napisał zdania o długości prawie jednej strony. Pomimo tego lektura jest pasjonująca i na tyle frapująca, że w zasadzie trudno się od niej oderwać. To zasługa Majda, który porywa nas w fascynujący świat irańskiej rzeczywistości.