Recenzje

Paulina Ratkowska

Chiny dla początkujących
Kraina smoka. Chiny wczorajsze, Chiny dzisiejsze
Zbigniew Domino

          Przed wyjazdem do Państwa Środka warto jest poczytać na jego temat tyle, ile się tylko da wszelkich relacji z najróżniejszych punktów widzenia – tak społecznych jak i politycznych i na jak najwięcej tematów. Bo Chiny to kraj o przebogatej tradycji, to miejsce gdzie wynaleziono proch, kompas, porcelanę; to ojczyzna ryżu, herbaty, jedwabiu, żeń-szenia, brzoskwini i wielu innych. Obok niezwykłych odkryć Chiny to także państwo wielkich skrajności. Z jednej strony Chiny to wszystkim znane dokonania chińskiej medycyny naturalnej i uporządkowany system filozoficzny: konfucjanizm, a z drugiej niespotykane nigdzie indziej okrucieństwo tortur i niesamowite podporządkowanie osobom stojącym wyżej w hierarchii społecznej, graniczące z ubezwłasnowolnieniem. Z jednej strony kobiecość ruchów i piękny taniec, z drugiej samookaleczenie przez krępowanie stóp. Z jednej strony wielowiekowa koegzystencja taoizmu, konfucjanizmu, buddyzmu i wszelkich innych prądów filozoficzno-religjnych, z drugiej prześladowanie i krwawa okupacja Tybetu. Z jednej strony wspaniałe osiągnięcia kultury, a z drugiej następująca po nich samozagłada w formie Rewolucji Kulturalnej. Skrajności można by mnożyć praktycznie w nieskończoność, a każda para skojarzeń nadal będzie bardzo typowa dla Chin. Żeby poznać i zrozumieć Państwo Środka trzeba tam być, a najlepiej bywać. I dużo o nich czytać.
          Jedną z pierwszych lektur przed pierwszą wizytą w Państwie Środka może być z pewnością książka Zbigniewa Domino Kraina smoka. Chiny wczorajsze, Chiny dzisiejsze. Autor to uznany prozaik i reportażysta, członek Związku Literatów Polskich, twórca powieści oraz zbiorów opowiadań. Jego prace były tłumaczone na ukraiński, rosyjski, francuski, bułgarski, słowacki, białoruski, kazachski, a nawet gruziński. Został wielokrotnie doceniony także w rożnych konkursach, wyróżniony m.in. Nagrodą Literacką im. Władysława St. Reymonta czy Literacką Nagrodą Ukraińskiej Fundacji Kultury im. Wołodymyra Wynnyczenki. Jest autor takich tytułów jak Brama niebiańskiego spokoju, Cedrowe orzechy: Opowiadania syberyjskie, Za rok, za dzień czy najbardziej znanej Syberiady polskiej, która to właśnie jest ekranizowana przez Janusza Zaorskiego. W 2008 roku powstała póki co ostatnia pozycja autora – Kraina smoka, owoc podróży czteroosobowej delegacji Związku Literatów Polskich do Chin w 2007 roku. Po powrocie do kraju Domino zebrał podstawowe mity i skojarzenia na temat Chin i zestawił je z historią kraju oraz swoją wizją Chin takich, jakie pokazano mu w 2007 roku, oraz takich, jakie pamiętał ze swojej wcześniejszej wizyty w 1985.
          Książka dzieli się na dwie zasadnicze części – Chiny wczorajsze, stanowiącą około 1/3 objętości. Jest to partia poświęconą historii Państwa Środka od czasów Konfucjusza i Qin Shi Huangdi, co na polski należy tłumaczyć jako Pierwszy Cesarz, po czasy Mao Tse-tunga. Nie jest to jednak jednolita opowieść pokazująca krok po kroku, władcę po władcy, dynastię po dynastii ale opisy wybiórczo wyselekcjonowanych momentów z historii Chin, tych momentów, które wydają się być najistotniejsze do zrozumienia tego, jakie Chiny są dzisiaj. Co warto podkreślić, te momentów, nie tylko ukształtowały społeczeństwo i pojedynczych chińczyków, ale także nasze spostrzeganie Państwa Środka. W drugiej części autor prezentuje Chiny dziejesze w formie relacji z podróży oraz własnych spostrzeżeń i przemyśleń na temat zastanej sytuacji, przemian, ale także powszechnych Polskich i szerzej Europejskich przeświadczeń o tym jakie powinny być Chiny.
          Jako że Domino bawił w Chinach w ramach delegacji Związku Literatów Polskich, dlatego też odnajdujemy sporo interesujących, a mało znanych informacji nt. związków kulturalnych, a w szczególności literackich pomiędzy Polską a Chinami. W trakcie swojego pobytu autor brał udział w kilku spotkaniach z pisarzami, tłumaczami oraz reprezentantami Ogólnochińskiego Związku Pisarzy.
          Wizyta była nie tylko odwiedzinami w siostrzanym stowarzyszeniu, ale także wycieczką krajoznawcz, stąd też zawarte w niej opisy Pekinu oraz oddalonych od niego prowincji Gansu ze stolicą w Dunhuang, na obrzeżach pustyni Gobi, Syczuanu ze stolicą w Chengu oraz Quangxi z odwiedzanym Guilinem. Domino widział prężnie rozwijający się i z roku na rok coraz bardziej przypominający wielkie zachodnie miasta Pekin, odwiedził groty z rzeźbami buddyjskimi, był na Murze Chińskim, widział pola herbaty, bawełny oraz ryżu. Opisał je w sposób jak najbardziej reporterski, gdzie pejzaż i opowieści przewodników na temat historii oraz sytuacji społecznej mieszają się z własnymi spostrzeżeniami.
          Książka z pewnością nie jest kopalnią wiedzy o Chinach. Podróżnicy, którzy byli tam wielokrotnie pewno nie znajdą w niej zbyt wielu nowych czy odkrywczych opisów czy stwierdzeń. Jednak dla tych, którzy dopiero zaczynają zaprzyjaźniać się z Państwem Środka Kraina smoka może być dobrym wprowadzeniem i impulsem do poszukiwania odpowiedzi na wiele pytań związanych z tym niezwykle bogatym kulturowo krajem. To co w niej niezwykle cenne to wielokrotnie podkreślany przedziwny stosunek świata – w tym też Polaków – do Chin, który nie chce uwierzyć, że można zmienić się aż tak i to tak szybko. Nasze ciągłe przeświadczenie o wyższości europejskiej kultury jest przeszkodą by w pełni docenić osiągnięcia Chiny, a nasze przekonanie o tym, że przecież wiemy lepiej o tym co dzieje się w Chinach utrudnia nam zrozumienie, że chyba jednak nie do końca tak jest jak nam się wydaje.
          Domino kończy swoją książkę – jak na literata przystało – anonimowym wierszem znalezionym w Internecie, zatytułowanym Pocztówka z Chin. Nie trzeba się z nim zgodzić, ale warto się zastanowić, czy aby zawsze wszystko wygląda tak, jak się „zamorskim diabłom” i „wszelkim innym długonosym” wydaje. Treść wiersza jest następująca:

Kiedy byliśmy Chorym Człowiekiem Azji,
Mówili o nas Żółte Zagrożenie,
Kiedy mamy być nowym supermocarstwem,
Nazywają nas Groźbą.
Kiedy zamknęliśmy granice, rozpętaliście
Wojnę Opiumową, żeby otworzyć rynek,
Kiedy wprowadziliśmy wolny rynek, oskarżyliście
Nas, że kradniemy pracę.
Kiedy nasz kraj się rozsypał, weszliście z wojskami
I zażądaliście swojej działki.
Kiedy próbowaliśmy poskładać połamane
Kawałki. Krzyknęliście: Wolny Tybet, inwazja.
Kiedy mieliśmy komunizm, znienawidziliście
Nas za komunizm.
Kiedy mieliśmy miliardowy naród, powiedzieliście,
Że niszczymy planetę,
Kiedy chcieliśmy ograniczyć liczbę ludności,
Powiedzieliście, że łamiemy prawa człowieka
Kiedy byliśmy biedni, mieliście nas za psy,
Kiedy pożyczamy wam pieniądze, winicie nas
Za wasze długi.
Kiedy zbudowaliśmy przemysł, mówicie,
Że niszczymy środowisko,
Kiedy sprzedajemy wam nasze produkty,
Winicie nas za globalne ocieplenie.
Kiedy kupujemy ropę, nazywacie to wyzyskiem
I ludobójstwem,
Kiedy walczycie o ropę, nazywacie siebie
Wyzwolicielami.
Kiedy zagubiliśmy się w chaosie, żądaliście
Państwa prawa.
Kiedy używamy prawa przeciw przemocy,
Nazywacie to łamaniem praw człowieka.
Kiedy milczeliśmy, chcieliście dla nas
Wolności słowa.
Kiedy już nie milczymy, jesteśmy dla was
Ksenofobami o wypranych mózgach.
- Dlaczego tak nas nienawidzicie? – zapytaliśmy
- Nie – odparliście – Wcale was nie nienawidzimy.
My was też nie nienawidzimy,
Ale czy możecie nas zrozumie?
- Oczywiście, że tak – odpowiedzieliście – mamy AFP, CNN, BBC…
Czego od nas tak naprawdę chcecie?
Pomyślcie dobrze.
Bo macie jedną szansę.
Miarka się przebrała, koniec z hipokryzją
Na Jednym Świecie,
Chcemy Jednego Świata, jednego marzenia
I pokoju na świecie.